ΠΡΟΤΑΣΗ ΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για την έγκριση της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένο βαμβάκι GHB614 × LLCotton25 × MON 15985 σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου

22.01.2019 - (D059692/02 – 2019/2524 (RSP))

σύμφωνα με το άρθρο 106 παράγραφοι 2 και 3 του Κανονισμού

Επιτροπή Περιβάλλοντος, Δημόσιας Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων
Αρμόδιοι βουλευτές: Bart Staes
Guillaume Balas, Lynn Boylan, Eleonora Evi, Sirpa Pietikäinen, Valentinas Mazuronis

B8‑0000/2019

Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου  σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για την έγκριση της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένο βαμβάκι GHB614 × LLCotton25 × MON 15985 σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (D059692 – 2017/2524(RSP))

 

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο,

– έχοντας υπόψη το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για την έγκριση της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένο βαμβάκι GHB614 × LLCotton25 × MON 15985 σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου  (D059692/02),

– έχοντας υπόψη τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Σεπτεμβρίου 2003, για τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές[1], και ιδίως το άρθρο 7 παράγραφος 3 και το άρθρο 19 παράγραφος 3,

– έχοντας υπόψη την ψηφοφορία στη μόνιμη επιτροπή για την τροφική αλυσίδα και την υγεία των ζώων κατά το άρθρο 35 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1829/2003, της 3ης Δεκεμβρίου 2018, κατά την οποία δεν εκδόθηκε γνώμη,

– έχοντας υπόψη τα άρθρα 11 και 13 του κανονισμού (ΕE) αριθ.° 182/2011 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Φεβρουαρίου 2011, για τη θέσπιση κανόνων και γενικών αρχών σχετικά με τους τρόπους ελέγχου από τα κράτη μέλη της άσκησης των εκτελεστικών αρμοδιοτήτων από την Επιτροπή[2],

– έχοντας υπόψη την επιστημονική γνωμοδότηση που εκδόθηκε από την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) στις 7 Μαρτίου 2018 και δημοσιεύθηκε στις 20 Απριλίου 2018[3],

– έχοντας υπόψη την πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 182/2011 για τη θέσπιση κανόνων και γενικών αρχών σχετικά με τους τρόπους ελέγχου από τα κράτη μέλη της άσκησης των εκτελεστικών αρμοδιοτήτων από την Επιτροπή (COM(2017)0085, COD(2017)0035),

– έχοντας υπόψη τα προηγούμενα ψηφίσματά του που εξέφραζαν αντίρρηση στην έγκριση γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών[4],

– έχοντας υπόψη την πρόταση ψηφίσματος της Επιτροπής Περιβάλλοντος, Δημόσιας Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων,

– έχοντας υπόψη το άρθρο 106 παράγραφοι 2 και 3 του Κανονισμού του,

A. λαμβάνοντας υπόψη ότι, στις 11 Φεβρουαρίου 2011, η Bayer CropScience AG υπέβαλε, σύμφωνα με τα άρθρα 5 και 17 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1829/2003, αίτηση για τη διάθεση στην αγορά τροφίμων, συστατικών τροφίμων και ζωοτροφών που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένο βαμβάκι GHB614 × LLCotton25 × MON 15985 και τον υποσυνδυασμό LLCotton25 × MON 15985 («η αίτηση») στην αρμόδια εθνική αρχή των Κάτω Χωρών· λαμβάνοντας υπόψη ότι η αίτηση κάλυπτε επίσης τη διάθεση στην αγορά του γενετικώς τροποποιημένου (ΓΤ) βαμβακιού GHB614 × LLCotton25 × MON 15985 και του υποσυνδυασμού LLCotton25 × MON 15985 σε προϊόντα που το περιέχουν ή αποτελούνται από αυτό για άλλες χρήσεις εκτός από τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές, εξαιρουμένης της καλλιέργειας·

B. λαμβάνοντας υπόψη ότι, στις 7 Μαρτίου 2018, η EFSA εξέδωσε ευνοϊκή γνώμη σχετικά με την αίτηση·

Γ. λαμβάνοντας υπόψη ότι το ΓΤ βαμβάκι GHB614 × LLCotton25 × MON 15985 εκφράζει την πρωτεΐνη 2mEPSPS που προσδίδει αντοχή σε ζιζανιοκτόνα που περιέχουν γλυφοσάτη, την πρωτεΐνη PAT η οποία προσδίδει αντοχή στα ζιζανιοκτόνα με βάση το γλυφοσινικό αμμώνιο και τις πρωτεΐνες Cry1Ac και Cry1Ab2 που παρέχουν προστασία από ορισμένα επιβλαβή λεπιδόπτερα· λαμβάνοντας επιπλέον υπόψη ότι το φυτό παράγει πρωτεΐνες (NPTII και AAD) που προσδίδουν αντοχή στα αντιβιοτικά·

Δ. λαμβάνοντας υπόψη ότι, αν και η ανθρώπινη κατανάλωση βαμβακέλαιου μπορεί να είναι σχετικά περιορισμένη στην Ευρώπη, μπορεί να βρεθεί σε μεγάλη ποικιλία ειδών διατροφής, συμπεριλαμβανομένων των σαλτσών για σαλάτες, της μαγιονέζας, των εκλεκτών αρτοσκευασμάτων, των αλειμμάτων σοκολάτας και των τσιπς[5]·

E. λαμβάνοντας υπόψη ότι το βαμβάκι χορηγείται σε ζώα κυρίως με μορφή πλακούντων/αλεύρων βάμβακος ή πλήρων σε λιπαρά βαμβακόσπορων[6]·

Υπολείμματα και συστατικά των συμπληρωματικών ζιζανιοκτόνων

ΣΤ. λαμβάνοντας υπόψη ότι η εφαρμογή των συμπληρωματικών ζιζανιοκτόνων, τα οποία είναι στην προκειμένη περίπτωση η γλυφοσάτη και το γλυφοσινικό αμμώνιο, αποτελεί μέρος των συνήθων γεωργικών πρακτικών στον τομέα της καλλιέργειας φυτών ανθεκτικών στα ζιζανιοκτόνα και ότι, ως εκ τούτου, μπορεί να αναμένεται ότι θα εκτεθούν σε υψηλότερες και επαναλαμβανόμενες δόσεις, πράγμα που δεν θα οδηγήσει μόνο σε μεγαλύτερη επιβάρυνση με κατάλοιπα της συγκομιδής και, κατά συνέπεια, του  εισαγόμενου προϊόντος, αλλά μπορεί επίσης να επηρεάσει τη σύνθεση του ΓΤ φυτού και τα γεωργικά χαρακτηριστικά του·

Ζ. λαμβάνοντας υπόψη ότι από την 1η Αυγούστου 2018, η χρήση γλυφοσινικού αμμωνίου δεν επιτρέπεται πλέον στην Ένωση, επειδή έχει χαρακτηριστεί ως τοξική για την αναπαραγωγή, με αποτέλεσμα να ισχύουν για αυτήν τα κριτήρια αποκλεισμού που ορίζονται στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1107/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου[7]·

H. λαμβάνοντας υπόψη ότι εξακολουθούν να υπάρχουν  ερωτηματικά ως προς την καρκινογόνο δράση της γλυφοσάτης· λαμβάνοντας υπόψη ότι, τον Νοέμβριο του 2015, η EFSA συμπέρανε ότι, κατά πάσα πιθανότητα, η γλυφοσάτη δεν είναι καρκινογόνος και ότι, τον Μάρτιο του 2017, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Χημικών Προϊόντων (ECHA) συμπέρανε ότι δεν απαιτείται ταξινόμηση· λαμβάνοντας υπόψη ότι, αντιθέτως, ο Διεθνής Οργανισμός Ερευνών για τον Καρκίνο της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας ταξινόμησε το 2015 τη γλυφοσάτη στις ουσίες που είναι ενδεχομένως καρκινογόνες για τον άνθρωπο·

Θ. λαμβάνοντας υπόψη ότι, σε γενικές γραμμές, σύμφωνα με την ομάδα της EFSA για τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα και τα κατάλοιπά τους, δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα σχετικά με την ασφάλεια των καταλοίπων από τον ψεκασμό ΓΤ καλλιεργειών με σκευάσματα γλυφοσάτης[8]· λαμβάνοντας υπόψη ότι πρόσθετες ουσίες και τα μείγματά τους που χρησιμοποιούνται σε εμπορικά σκευάσματα γλυφοσάτης για ψεκασμό ενδέχεται να εμφανίζουν υψηλότερη τοξικότητα απ’ ό,τι αυτή καθαυτή η δραστική ουσία[9]·

Ι. λαμβάνοντας υπόψη ότι η Ένωση έχει ήδη αποκλείσει από την αγορά μια πρόσθετη ουσία της γλυφοσάτης που ονομάζεται πολυαιθοξυλιωμένη στεατική αμίνη (POEA) λόγω προβληματισμών σχετικά με την τοξικότητά της· λαμβάνοντας ωστόσο υπόψη ότι προβληματικές πρόσθετες ουσίες και μείγματα ενδέχεται να εξακολουθούν να επιτρέπονται στις χώρες όπου καλλιεργείται αυτό το ΓΤ βαμβάκι (επί του παρόντος στην Ιαπωνία)·

ΙΑ λαμβάνοντας υπόψη ότι πληροφορίες σχετικά με τα κατάλοιπα των ζιζανιοκτόνων και των μεταβολιτών τους είναι ουσιαστικής σημασίας για την ενδελεχή αξιολόγηση των κινδύνων των ανθεκτικών στα ζιζανιοκτόνα ΓΤ φυτών· λαμβάνοντας υπόψη ότι τα κατάλοιπα του ψεκασμού με ζιζανιοκτόνα θεωρείται ότι δεν εμπίπτουν στο πεδίο αρμοδιοτήτων της ομάδας της EFSA για τους γενετικώς τροποποιημένους οργανισμούς (ειδική ομάδα ΓΤΟ της  EFSA)· λαμβάνοντας υπόψη ότι δεν έχουν εκτιμηθεί ούτε οι επιπτώσεις του ψεκασμού ΓΤ βαμβακιού με ζιζανιοκτόνα ούτε οι σωρευτικές επιπτώσεις του ψεκασμού τόσο με γλυφοσάτη όσο και με γλυφοσινικό αμμώνιο·

ΙΒ. λαμβάνοντας υπόψη ότι τα κράτη μέλη δεν υποχρεούνται εκ του νόμου να μετρούν τα κατάλοιπα γλυφοσάτης ή γλυφοσινικού αμμωνίου στις εισαγωγές βαμβακιού, προκειμένου να διασφαλίζεται η συμμόρφωση με τα ανώτατα όρια καταλοίπων στο πλαίσιο του συντονισμένου πολυετούς προγράμματος ελέγχου της Ένωσης για το 2019, το 2020 και το 2021[10]· λαμβάνοντας υπόψη ότι στην τελευταία έκθεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα κατάλοιπα φυτοφαρμάκων στα τρόφιμα, η οποία εκπονήθηκε από την EFSA και βασίζεται στα αποτελέσματα του συντονισμένου πολυετούς προγράμματος, καθώς και των επιμέρους προγραμμάτων των κρατών μελών, δεν υπάρχουν πληροφορίες σχετικά με τη συμμόρφωση του βαμβακιού με τα ανώτατα όρια καταλοίπων για οποιοδήποτε φυτοφάρμακο[11]· λαμβάνοντας υπόψη ότι, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία, δεν είναι κατά συνέπεια γνωστό κατά πόσο τα κατάλοιπα γλυφοσάτης ή γλυφοσινικού αμμωνίου στο ΓΤ βαμβάκι GHB614 × LLCotton25 × MON 15985 συμμορφώνονται με τα ανώτατα όρια καταλοίπων·

Παρουσία της τοξικής ουσίας γκοσσυπόλη

ΙΓ. λαμβάνοντας υπόψη ότι η γκοσσυπόλη είναι φυσικό τοξικό συστατικό του βαμβακιού· λαμβάνοντας υπόψη ότι η παρουσία της πρωτεΐνης EPSPS μπορεί να οδηγήσει σε υψηλότερα επίπεδα γκοσσυπόλης σε ΓΤ φυτά που περιέχουν αυτή την πρωτεΐνη[12]· λαμβάνοντας υπόψη ότι η ειδική ομάδα ΓΤΟ της EFSA επισήμανε ότι η ελεύθερη γκοσσυπόλη των ακατέργαστων βαμβακόσπορων του ΓΤ βαμβακιού GHB614 x LLCotton25 x MON15985 ήταν υψηλότερη από ό, τι στο μη γενετικώς τροποποιημένο συγκρίσιμο προϊόν (7 200 mg/kg και 6 000 mg/kg αντίστοιχα)[13], ποσότητες που ήταν αμφότερες υψηλότερες από το νόμιμο όριο των 5 000 που καθορίζεται στην οδηγία 2002/32/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τις ζωοτροφές[14]·

ΙΔ. λαμβάνοντας υπόψη ότι, σύμφωνα με μελέτη του 2014 σχετικά με την τοξικότητα της γκοσσυπόλης από προϊόντα βαμβακόσπορου, η πιο κοινή τοξική επίδραση στα ζώα είναι η υποβάθμιση της αναπαραγωγικής ικανότητας αρσενικών και θηλυκών ζώων, η οποία προκαλεί σοβαρές οικονομικές απώλειες στον κτηνοτροφικό κλάδο, καθώς και η παρεμβολή της στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, η οποία μειώνει την αντοχή του ζώου σε λοιμώξεις και περιορίζει την αποτελεσματικότητα των εμβολίων[15]· λαμβάνοντας υπόψη ότι η ομάδα της EFSA για τις μολυσματικές προσμείξεις στην τροφική αλυσίδα έχει περιγράψει την γκοσσυπόλη ως ανεπιθύμητη ουσία στις ζωοτροφές[16]·

ΙΕ. λαμβάνοντας υπόψη ότι η ειδική ομάδα ΓΤΟ της EFSA αναφέρει ότι η υψηλότερη περιεκτικότητα σε γκοσσυπόλη των βαμβακόσπορων που προέρχονται από το ΓΤ βαμβάκι GHB614 x LLCotton25 x MON15985 σε σύγκριση με το μη γενετικώς τροποποιημένο συγκρίσιμο προϊόν δεν προκαλεί ανησυχίες όσον αφορά την ασφάλεια ζώων και ανθρώπων στην πράξη, διότι i) η μέγιστη περιεκτικότητα ελεύθερης γκοσσυπόλης ρυθμίζεται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία, και ii) το λευκασμένο και επεξεργασμένο βαμβακέλαιο καθώς και το αλεύρι που παράγεται από βαμβακόσπορους, το οποίο μπορεί να καταναλωθεί απευθείας από τον άνθρωπο, είναι κατ’ ουσίαν απαλλαγμένα από  γκοσσυπόλη·[17] λαμβάνοντας υπόψη ότι η EFSA δεν αξιολόγησε το βαμβακέλαιο (για ανθρώπινη κατανάλωση) ούτε τα άλευρα βάμβακος (για ζωοτροφές) σύμφωνα με τις συστάσεις του ισχύοντος εγγράφου συναίνεσης του ΟΟΣΑ σχετικά με ζητήματα που αφορούν τη σύνθεση νέων ποικιλιών βαμβακιού· λαμβάνοντας υπόψη ότι η δήλωση ότι η γκοσσυπόλη υπόκειται σε νόμιμα όρια σύμφωνα με τη νομοθεσία της Ένωσης δεν εγγυάται σε επαρκή βαθμό ότι το ΓΤ βαμβάκι GHB614 x LLCotton25 x MON15985 είναι ασφαλές για κατανάλωση·

Πρωτεΐνες Cry και σύνδεση με αλλεργικές αντιδράσεις

ΙΣΤ. λαμβάνοντας υπόψη ότι το γενετικά τροποποιημένο βαμβάκι GHB614 × LLCotton25 × MON 15985 εκφράζει δύο τοξίνες Bt (τις πρωτεΐνες Cry1Ac και Cry1Ab2) που παρέχουν προστασία από ορισμένα επιβλαβή λεπιδόπτερα· λαμβάνοντας υπόψη ότι, παρά το γεγονός ότι οι πρωτεΐνες Cry1 έχουν αναγνωριστεί ως ουσίες με ενισχυτικά χαρακτηριστικά, πράγμα που σημαίνει ότι μπορούν ενδεχομένως να ενισχύσουν τις αλλεργιογόνες ιδιότητες άλλων τροφίμων, το στοιχείο αυτό δεν αναλύθηκε από την EFSA·

ΙΖ. λαμβάνοντας υπόψη ότι επιστημονική μελέτη του 2017 σχετικά με τις πιθανές επιπτώσεις των τοξινών Bt και των καταλοίπων από τον ψεκασμό με συμπληρωματικά ζιζανιοκτόνα στην υγεία καταλήγει στο συμπέρασμα ότι θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στα κατάλοιπα ζιζανιοκτόνων και τη διάδρασή τους με τοξίνες Bt[18]· λαμβάνοντας υπόψη ότι η EFSA δεν προέβη σε σχετική έρευνα·

Ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά

ΙΗ. λαμβάνοντας υπόψη ότι το GHB614 x LLcotton25 x MON15985 παράγει πρωτεΐνες (NPTII και AAD) που προσδίδουν αντοχή στα αντιβιοτικά· λαμβάνοντας υπόψη ότι η NNPT11 προσδίδει αντοχή στα νεομυκίνη και στην καναμυκίνη· λαμβάνοντας υπόψη ότι η AAD παρέχει αντίσταση στη στρεπτομυκίνη· λαμβάνοντας υπόψη ότι όλες αυτές οι αντιμικροβιακές ουσίες ταξινομούνται ως «κρίσιμης σημασίας» από την ΠΟΥ[19]·

ΙΘ. λαμβάνοντας υπόψη ότι το άρθρο 4 παράγραφος 2 της οδηγίας 2001/18/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου[20] απαιτεί να λαμβάνονται ιδιαιτέρως υπόψη κατά τη διενέργεια εκτίμησης περιβαλλοντικού κινδύνου οι γενετικώς τροποποιημένοι οργανισμοί (ΓΤΟ) που περιέχουν γονίδια που δείχνουν αντοχή στα αντιβιοτικά τα οποία χρησιμοποιούνται για ιατρική ή κτηνιατρική αγωγή και ο γενικός στόχος να είναι ο εντοπισμός και η σταδιακή κατάργηση στους ΓΤΟ των γονιδίων σήμανσης της ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά (ARMG), τα οποία ενδέχεται να έχουν δυσμενείς επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία ή στην περιβαλλοντική ασφάλεια·

Κ. λαμβάνοντας υπόψη ότι η ειδική ομάδα ΓΤΟ της EFSA εξέτασε, σε γνωμοδότηση του 2004, τη χρήση ARMG στην επιλογή διαγονιδιακών συμβάντων σε φυτά, λόγω ανησυχιών ότι η χρήση τέτοιων γονιδίων σήμανσης θα μπορούσε ενδεχομένως να οδηγήσει σε αυξημένη αντοχή ανθρώπων και ζώων στα αντιβιοτικά ως αποτέλεσμα της μεταφοράς γονιδίων από ΓΤ φυτά σε βακτήρια·

ΚΑ. λαμβάνοντας υπόψη ότι, σύμφωνα με αυτήν τη γνωμοδότηση του 2004, το γονίδιο AAD ανήκει στην ομάδα ΙΙ των γονιδίων αντοχής στα αντιβιοτικά τα οποία θα πρέπει να περιορίζονται σε δοκιμές πεδίου και δεν θα πρέπει να περιέχονται σε γενετικώς τροποποιημένα φυτά που πρόκειται να διατεθούν στην αγορά[21]·

Παρατηρήσεις των αρμόδιων αρχών των κρατών μελών

ΚΒ. λαμβάνοντας υπόψη ότι οι αρμόδιες αρχές υπέβαλαν, κατά την τρίμηνη περίοδο διαβούλευσης, πληθώρα επικριτικών παρατηρήσεων στις οποίες περιλαμβάνονταν, μεταξύ άλλων, τα προαναφερθέντα ζητήματα[22]·

Έλλειψη δημοκρατίας στη διαδικασία λήψης αποφάσεων

ΚΓ. εκτιμώντας ότι η ψηφοφορία στις 3 Δεκεμβρίου 2018 στη μόνιμη επιτροπή για την τροφική αλυσίδα και την υγεία των ζώων, που αναφέρεται στο άρθρο 35 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1829/2003, δεν οδήγησε στην έκδοση γνώμης, κάτι που σημαίνει ότι η έγκριση δεν υποστηρίχθηκε από ειδική πλειοψηφία των κρατών μελών·

ΚΔ. λαμβάνοντας υπόψη ότι, τόσο στην αιτιολογική έκθεση της νομοθετικής της πρότασης που υποβλήθηκε στις 22 Απριλίου 2015 για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 σχετικά με τη δυνατότητα των κρατών μελών να περιορίσουν ή να απαγορεύσουν τη χρήση γενετικών τροποποιημένων τροφίμων και ζωοτροφών στην επικράτειά τους, όσο και στην αιτιολογική έκθεση της νομοθετικής πρότασης που υποβλήθηκε στις 14 Φεβρουαρίου 2017 για τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 182/2011, η Επιτροπή εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι, από την έναρξη ισχύος του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1829/2003, οι αποφάσεις έγκρισης έχουν εκδοθεί από την Επιτροπή χωρίς την υποστήριξη της γνώμης της επιτροπής των κρατών μελών και ότι η επιστροφή του φακέλου στην Επιτροπή για τη λήψη της τελικής απόφασης, που αποτελεί πολύ εξαιρετική περίπτωση για τη διαδικασία συνολικά, έχει καταστεί ο κανόνας για τη λήψη των αποφάσεων όσον αφορά την έκδοση αδειών για γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές· λαμβάνοντας υπόψη ότι ο Πρόεδρος Juncker έχει αποδοκιμάσει επανειλημμένα την πρακτική αυτή ως αντιδημοκρατική[23]·

ΚΕ. λαμβάνοντας υπόψη ότι, στις 28 Οκτωβρίου 2015, το Κοινοβούλιο απέρριψε σε πρώτη ανάγνωση[24] τη νομοθετική πρόταση της 22ας Απριλίου 2015 για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 και κάλεσε την Επιτροπή να την αποσύρει και να υποβάλει νέα·

1. εκτιμά ότι το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής υπερβαίνει τις εκτελεστικές αρμοδιότητες που προβλέπει ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1829/2003·

2. ζητεί από την Επιτροπή να αποσύρει την εκτελεστική απόφασή της·

3. καλεί την Επιτροπή να μην εγκρίνει την εισαγωγή, για χρήση σε τρόφιμα ή ζωοτροφές, κανενός γενετικώς τροποποιημένου φυτού που έχει καταστεί ανθεκτικό σε ζιζανιοκτόνο και το οποίο δεν έχει εγκριθεί για χρήση στην Ένωση, όπως στην προκειμένη περίπτωση το γλυφοσινικό αμμώνιο·

4. καλεί την Επιτροπή να μην εγκρίνει κανένα γενετικώς τροποποιημένο φυτό που είναι ανθεκτικό στα ζιζανιοκτόνα χωρίς πλήρη αξιολόγηση των υπολειμμάτων μετά τον ψεκασμό με συμπληρωματικά ζιζανιοκτόνα, μεταβολίτες και εμπορικά σκευάσματα, όπως εφαρμόζονται στις χώρες καλλιέργειας·

5. καλεί την Επιτροπή να εντάξει πλήρως την εκτίμηση κινδύνου της εφαρμογής συμπληρωματικών ζιζανιοκτόνων και των καταλοίπων τους στην εκτίμηση κινδύνου των ανθεκτικών στα ζιζανιοκτόνα ΓΤ φυτών, ανεξαρτήτως του κατά πόσον το επίμαχο ΓΤ φυτό προορίζεται για καλλιέργεια στην Ένωση ή για εισαγωγή στην Ένωση με σκοπό τη χρήση του σε τρόφιμα και ζωοτροφές·

6.  καλεί την Επιτροπή να μην επιτρέψει κανένα ΓΤ φυτό που περιέχει ανθεκτικά στα αντιμικροβιακά φάρμακα γονίδια·

7. επαναλαμβάνει τη δέσμευσή του για προώθηση των εργασιών σχετικά με την πρόταση της Επιτροπής για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 182/2011· καλεί το Συμβούλιο να εντείνει επειγόντως τις εργασίες του όσον αφορά την εν λόγω πρόταση της Επιτροπής·

8. καλεί την Επιτροπή να αναστείλει οποιεσδήποτε εκτελεστικές αποφάσεις αφορούν αιτήσεις για την έγκριση ΓΤΟ έως ότου η διαδικασία αδειοδότησης αναθεωρηθεί κατά τρόπον ώστε να αντιμετωπιστούν οι ελλείψεις της ισχύουσας διαδικασίας, η οποία έχει αποδειχθεί ακατάλληλη·

9. ζητεί από την Επιτροπή να αποσύρει τις προτάσεις για την έγκριση ΓΤΟ εάν δεν διατυπωθεί γνώμη από τη μόνιμη επιτροπή για την τροφική αλυσίδα και την υγεία των ζώων, είτε πρόκειται για καλλιέργεια είτε για χρήση σε τρόφιμα και ζωοτροφές·

10. αναθέτει στον Πρόεδρό του να διαβιβάσει το παρόν ψήφισμα στο Συμβούλιο, στην Επιτροπή, καθώς και στις κυβερνήσεις και τα κοινοβούλια των κρατών μελών.

• [1]  ΕΕ L 268 της 18.10.2003, σ. 1
• [2]  ΕΕ L 55 της 28.2.2011, σ. 13.
• [3]  Assessment of genetically modified cotton GHB614 × LLCotton25 × MON 15985 for food and feed uses, under Regulation (EC) No 1829/2003 (application EFSA‐GMO‐NL‐2011‐94), https://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/5213
• [4]  – Ψήφισμα της 16ης Ιανουαρίου 2014 σχετικά με την πρόταση απόφασης του Συμβουλίου για τη διάθεση στην αγορά για καλλιέργεια, σύμφωνα με την οδηγία 2001/18/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, προϊόντος αραβοσίτου (Zea mays L., σειρά 1507) που έχει υποστεί γενετική τροποποίηση ώστε να είναι ανθεκτικό σε ορισμένα επιβλαβή λεπιδόπτερα (ΕΕ C 482 της 23.12.2016. σ. 110).
  – Ψήφισμα της 16ης Δεκεμβρίου 2015 σχετικά με την εκτελεστική απόφαση (ΕΕ) 2015/2279 της Επιτροπής, της 4ης Δεκεμβρίου 2015, για την έγκριση της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένο αραβόσιτο NK603 × T25 (ΕΕ C 399 της 24.11.2017, σ. 71).
  – Ψήφισμα της 3ης Φεβρουαρίου 2016 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για την έγκριση της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένη σόγια της σειράς MON 87705 × MON 89788 (ΕΕ C 35 της 31.1.2018, σ. 19).
  – Ψήφισμα της 3ης Φεβρουαρίου 2016 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για την έγκριση της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένη σόγια της σειράς MON 87708 × MON 89788 (ΕΕ C 35, 31.1.2018, σ. 17).
  – Ψήφισμα της 3ης Φεβρουαρίου 2016 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για την έγκριση της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένη σόγια FG72 (MST-FGØ72-2) (ΕΕ C 35 της 31.1.2018, σ. 15).
  – Ψήφισμα της 8ης Ιουνίου 2016 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για την έγκριση της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένο αραβόσιτο Bt11 × MIR162 × MIR604 × GA21, και γενετικώς τροποποιημένους αραβοσίτους με συνδυασμό δύο ή τριών από αυτές τις σειρές (ΕΕ C 86 της 6.3.2018, σ. 108).
  Ψήφισμα της 8ης Ιουνίου 2016 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής όσον αφορά τη διάθεση στην αγορά γενετικώς τροποποιημένου γαρύφαλλου (Dianthus caryophyllus L., σειρά SHD-27531-4) (ΕΕ C 86 της 6.3.2018, σ. 111).
  – Ψήφισμα της 6ης Οκτωβρίου 2016 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής που αφορά την ανανέωση της άδειας για τη διάθεση στην αγορά προς καλλιέργεια σπόρων γενετικώς τροποποιημένου αραβοσίτου της σειράς MON 810 (ΕΕ C 215 της 19.6.2018, σ. 76).
  – Ψήφισμα της 6ης Οκτωβρίου 2016 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για την έγκριση της διάθεσης στην αγορά προϊόντων γενετικώς τροποποιημένου αραβοσίτου της σειράς MON 810 (ΕΕ C 215 της 19.6.2018, σ. 80).
  – Ψήφισμα της 6ης Οκτωβρίου 2016 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής που αφορά τη διάθεση στην αγορά προς καλλιέργεια σπόρων γενετικώς τροποποιημένου αραβοσίτου της σειράς Bt11 (ΕΕ C 215 της 19.6.2018, σ. 70).
  – Ψήφισμα της 6ης Οκτωβρίου 2016 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής που αφορά τη διάθεση στην αγορά προς καλλιέργεια σπόρων γενετικώς τροποποιημένου αραβοσίτου της σειράς 1507 (ΕΕ C 215 της 19.6.2018, σ. 73).
  – Ψήφισμα της 6ης Οκτωβρίου 2016 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για την έγκριση της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένο βαμβάκι 281-24-236 × 3006-210-23 × MON 88913 (ΕΕ C 215 της 19.6.2018, σ. 83).
  – Ψήφισμα της 5ης Απριλίου 2017 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για την έγκριση της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένο αραβόσιτο Bt11 × 59122 × MIR604 × 1507 × GA21, και γενετικώς τροποποιημένους αραβόσιτους με συνδυασμό δύο, τριών ή τεσσάρων σειρών από τις Bt11, 59122, MIR604, 1507 και GA21, σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές (ΕΕ C 298 της 23.8.2018, σ. 34).
  – Ψήφισμα της 17ης Μαΐου 2017 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για την έγκριση της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένο αραβόσιτο DAS-40278-9, σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές (ΕΕ C 307 της 30.8.2018, σ. 71).
  – Ψήφισμα της 17ης Μαΐου 2017 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για την έγκριση της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένο βαμβάκι GHB119 (BCS-GHØØ5-8) σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (ΕΕ C 307 της 30.8.2018, σ. 67).
  – Ψήφισμα της 13ης Σεπτεμβρίου 2017 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για την έγκριση της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένη σόγια της σειράς DAS-68416-4, σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές (ΕΕ C 337 της 20.9.2018, σ. 54).
  – Ψήφισμα της 4ης Οκτωβρίου 2017 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για την έγκριση της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένη σόγια FG72 × A5547-127, σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές (ΕΕ C 346 της 27.9.2018, σ. 55).
  – Ψήφισμα της 4ης Οκτωβρίου 2017 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για την έγκριση της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένη σόγια της σειράς DAS-44406-6, σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές (ΕΕ C 346 της 27.9.2018, σ. 60).
  – Ψήφισμα της 24ης Οκτωβρίου 2017 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για ανανέωση της έγκρισης της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένο αραβόσιτο 1507 (DAS-Ø15Ø7-1), σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές (ΕΕ C 346 της 27.9.2018, σ. 122).
  – Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 24ης Οκτωβρίου 2017 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για την έγκριση της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένη σόγια της σειράς 305423 × 40-3-2 (DP-3Ø5423-1 × MON-Ø4Ø32-6), σύμφωνα με τον κανονισμό (EΚ) αριθ. 1829/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές (ΕΕ C 346 της 27.9.2018, σ. 127).
  – Ψήφισμα της 24ης Οκτωβρίου 2017 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για την έγκριση της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένη ελαιοκράμβη MON 88302 × Ms8 × Rf3 (MON-883Ø2-9 × ACSBNØØ5-8 × ACS-BNØØ3-6), MON 88302 × Ms8 (MON-883Ø2-9 × ACSBNØØ5-8) και MON 88302 × Rf3 (MON-883Ø2-9 × ACS-BNØØ3-6) σύμφωνα με τον κανονισμό (EΚ) αριθ. 1829/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές (ΕΕ C 346 της 27.9.2018, σ. 133).
  – Ψήφισμα της 1ης Μαρτίου 2018 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για ανανέωση της έγκρισης της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένο αραβόσιτο 59122 (DAS-59122-7), σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές (Κείμενα που εγκρίθηκαν, P8_TA(2018)0051).
  – Ψήφισμα της 1ης Μαρτίου 2018 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για την έγκριση της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένο αραβόσιτο MON 87427 × MON 89034 × NK603 (MON-87427-7 × MON-89Ø34-3 × MON-ØØ6Ø3-6) και γενετικώς τροποποιημένους αραβοσίτους που συνδυάζουν δύο ή τρία από τα συμβάντα MON 87427, MON 89034 και NK603, και για την κατάργηση της απόφασης 2010/420/ΕΕ (Κείμενα που εγκρίθηκαν, P8_TA(2018)0052).
  – Ψήφισμα της 3ης Μαΐου 2018 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για ανανέωση της έγκρισης της διάθεσης στην αγορά τροφίμων και ζωοτροφών που παράγονται από γενετικώς τροποποιημένα ζαχαρότευτλα H7-1 (KM-ØØØH71-4), σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές (Κείμενα που εγκρίθηκαν, P8_TA(2018)0197).
  – Ψήφισμα της 30ής Μαΐου 2018 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για ανανέωση της έγκρισης της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένο αραβόσιτο GA21 (MON-ØØØ21-9), σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές (Κείμενα που εγκρίθηκαν, P8_TA-PROV(2018)0221).
  – Ψήφισμα της 30ής Μαΐου 2018 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για την έγκριση της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένο αραβόσιτο 1507 × 59122 × MON 810 × NK603, και γενετικώς τροποποιημένο αραβόσιτο με συνδυασμό δύο ή τριών συμβάντων από τα 1507, 59122, MON 810 και NK603, και για την κατάργηση των αποφάσεων 2009/815/ΕΚ, 2010/428/ΕΕ και 2010/432/ΕΕ σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές (Κείμενα που εγκρίθηκαν, P8_TA-PROV(2018)0222).
  – Ψήφισμα της 24ης Οκτωβρίου 2018 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για την ανανέωση της έγκρισης της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένο αραβόσιτο της σειράς NK603 × MON 810 (MON-ØØ6Ø3-6 × MON-ØØ81Ø-6), σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (Εγκριθέντα κείμενα, P8_TA-PROV(2018)0416).
  – Ψήφισμα της 24ης Οκτωβρίου 2018 σχετικά με το σχέδιο εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής για την έγκριση της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικώς τροποποιημένο αραβόσιτο MON 87427 × MON 89034 × 1507 × MON 88017 × 59122, και γενετικώς τροποποιημένο αραβόσιτο που συνδυάζει δύο, τρία ή τέσσερα από τα μονά συμβάντα MON 87427, MON 89034, 1507, MON 88017 και 59122, και για την κατάργηση της απόφασης 2011/366/ΕΕ (Εγκριθέντα κείμενα, P8_TA-PROV(2018)0417).
   
• [5]  Γνώμη της EFSA, σελίδα 17 https://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/5213
• [6]  Γνώμη της EFSA, σελίδα 18 https://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/5213
• [7]  Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1107/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 21ης Οκτωβρίου 2009 σχετικά με τη διάθεση φυτοπροστατευτικών προϊόντων στην αγορά και την κατάργηση των οδηγιών 79/117/ΕΟΚ και 91/414/ΕΟΚ του Συμβουλίου  (ΕΕ L 309 της 24.11.2009, σ. 1).
• [8] Συμπέρασμα της EFSA σχετικά με την αξιολόγηση από ομοτίμους της εκτίμησης επικινδυνότητας φυτοφαρμάκων όσον αφορά τη δραστική ουσία γλυφοσάτη. Περιοδικό EFSA 2015, 13 (11):4302,  http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.2903/j.efsa.2015.4302/epdf
• [9] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3955666
• [10] Εκτελεστικός κανονισμός (ΕΕ) 2018/555 της Επιτροπής της 9ης Απριλίου 2018 για ένα συντονισμένο πολυετές πρόγραμμα ελέγχου της Ένωσης για τα έτη 2019, 2020 και 2021 ώστε να εξασφαλιστεί συμμόρφωση με τα ανώτατα όρια καταλοίπων φυτοφαρμάκων και να εκτιμηθεί η έκθεση του καταναλωτή στα κατάλοιπα φυτοφαρμάκων μέσα και πάνω στα τρόφιμα φυτικής και ζωικής προέλευσης (ΕΕ L 92 της 7.4.2017, σ. 6).
• [11] Έκθεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το 2016 για τα κατάλοιπα φυτοφαρμάκων στα τρόφιμα https://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/5348
• [12] https://www.testbiotech.org/node/2209 σ. 2.
• [13] Γνώμη της EFSA, σελίδα 14 https://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/5213
• [14] H οδηγία 2002/32/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 7ης Μαΐου 2002, σχετικά με τις ανεπιθύμητες ουσίες στις ζωοτροφές (ΕΕ L 140 της 30.5.2002, σ. 10) ορίζει μέγιστο επίπεδο γκοσσυπόλης για τους βαμβακόσπορους (ως υλικό ζωοτροφών) της τάξης των 5,000 mg/kg https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:02002L0032-20131227&from=ES·
• [15] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4033412/
• [16] Γνώμη της EFSA, σελίδα 15 https://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/5213
• [17] EFSA opinion, p. 15 https://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/5213
• [18] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5236067/
• [19] σ. 21 http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/255027/9789241512220-eng.pdf;jsessionid=11933F77EEEE4D6E7BD574889996C4E6?sequence=1
• [20] Οδηγία 2001/18/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 12ης Μαρτίου 2001, για τη σκόπιμη ελευθέρωση γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών στο περιβάλλον και την κατάργηση της οδηγίας 90/220/ΕΟΚ του Συμβουλίου (ΕΕ L 106 της 17.4.2001, σ. 1).
   
• [21] https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.2903/j.efsa.2004.48
• [22] Παράρτημα Ζ – Παρατηρήσεις των κρατών μελών http://registerofquestions.efsa.europa.eu/roqFrontend/questionDocumentsLoader?question=EFSA-Q-2018-00147
• [23]  Π.χ. στην εναρκτήρια δήλωσή του στη σύνοδο Ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που περιλαμβάνεται στις πολιτικές κατευθυντήριες γραμμές για την επόμενη Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Στρασβούργο, 15 Ιουλίου 2014) ή στην ομιλία του για την κατάσταση της Ένωσης το 2016 (Στρασβούργο, 14 Σεπτεμβρίου 2016).
• [24]  ΕΕ C 355 της 20.10.2017, σ. 165.