Strefa Schengen: wszystko, co musisz wiedzieć o europejskiej strefie bez granic wewnętrznych
Strefa Schengen to obszar UE bez kontroli na wewnętrznych granicach i jedno z najbardziej namacalnych osiągnięć integracji europejskiej. Dowiedz się więcej z naszego przewodnika.
Czym jest strefa Schengen?
Strefa Schengen to jeden z filarów integracji europejskiej. W momencie jej powstania w 1995 r., czyli gdy wewnątrz strefy Schengen zniesiono kontrole paszportowe, swoboda przemieszczania się między państwami członkowskimi stała się faktem dla obywateli UE. Swobodny przepływ osób daje mieszkańcom UE prawo do życia, nauki, pracy i emerytury w dowolnym miejscu w UE. Turyści i przedsiębiorstwa również korzystają z dobrodziejstw strefy Schengen.
Przeczytaj, jak pandemia koronawirusa wpływa na swobodę przemieszczania się w UE.
Kraje strefy Schengen
Członkami strefy Schengen są wszystkie kraje UE poza: Irlandią, która utrzymuje w mocy klauzulę opt-out, a Cypr ma przystąpić do strefy Schengen w przyszłości.
Kraje UE zgodziły się znieść kontrole graniczne na granicach powietrznych i morskich dla osób podróżujących z i do Bułgarii i Rumunii od 31 marca 2024 roku.
Ponadto, do strefy Schengen należą cztery kraje spoza UE: Islandia, Norwegia, Szwajcaria i Liechtenstein.
Dowiedz się więcej o rozszerzeniu strefy Schengen.
Cel i korzyści Schengen
Miliony osób dziennie przekracza wewnętrzną granicę w UE. Swoboda przemieszczania się może oznaczać różne prawa dla różnych kategorii podróżnych - od turystów po rodziny.
Obywatele UE mogą przebywać w innym państwie członkowskim w celach turystycznych do trzech miesięcy; jedynym wymogiem jest posiadanie ważnego dowodu tożsamości lub paszportu. Mogą też mieszkać i pracować w innym kraju członkowskim i mają prawo do takiego samego traktowania jak obywatele tego kraju. Przedsiębiorcy korzystają ze swobody przedsiębiorczości, czyli prawa do prowadzenia działalności gospodarczej w innym państwie członkowskim. Studenci mają prawo do studiowania w innych państwach UE.
Według szacunków, przywrócenie kontroli na granicach wewnętrznych UE wygenerowałoby duże koszty i utrudniłoby transgraniczny dojazd do pracy dla 1,7 miliona osób.
Zapewnienie bezpieczeństwa
Zasady strefy Schengen znoszą kontrole na jej wewnętrznych granicach, jednocześnie harmonizując i wzmacniając bezpieczeństwo jej zewnętrznych granic. Ogólna zasada stanowi, że gdy ktoś dostanie się do strefy Schengen, może podróżować z jednego kraju członkowskiego do drugiego bez kontroli na granicach. Jednak uprawnione do tego organy krajowe mogą przeprowadzać kontrole pewnych osób na wewnętrznych granicach lub w ich pobliżu, jeśli informacje uzyskane od policji i praktyka uzasadniają tymczasowe zwiększenie nadzoru.
Strefa Schengen oznacza również wspólną politykę wizową dla krótkich pobytów obywateli krajów spoza UE. Państwa w strefie Schengen łączą również siły w walce z przestępczością poprzez współpracę policyjną i sądowniczą.
System informacyjny Schengen jest usprawniany z myślą o zapewnieniu Europejczykom większego bezpieczeństwa. Więcej informacji na ten temat znajdziesz na naszych infografikach.
Przeczytaj więcej o rozszerzeniu kompetencji Europolu, aby był lepiej przygotowany do walki z przestępczością i terroryzmem.
Granice zewnętrzne i wewnętrzne
Wzrost migracji do UE w 2015 r. oraz zwiększone obawy dotyczące bezpieczeństwa, np. terroryzmu i poważnej przestępczości transgranicznej, wpłynęły na funkcjonowanie strefy Schengen i doprowadziły do ponownego wprowadzenia kontroli na granicach przez niektóre państwa członkowskie. Wybuch pandemii COVID-19 w 2020 roku zmusił również kilka państw do przywrócenia kontroli na granicach wewnętrznych, w ramach prób ograniczenia rozprzestrzeniania się wirusa.
Parlament wielokrotnie skrytykował kontynuowanie kontroli na wewnętrznych granicach strefy Schengen i chce zezwolić na nie tylko w ostateczności. W rezolucji z 17 kwietnia 2020 r. w sprawie skoordynowanych działań UE w celu zwalczania pandemii Parlament wezwał państwa członkowskie do przyjęcia tylko niezbędnych i proporcjonalnych środków przy wprowadzaniu i przedłużaniu kontroli na granicach wewnętrznych, podkreślając potrzebę powrotu do w pełni funkcjonującej strefy Schengen.
W grudniu 2021 r. Komisja Europejska zaproponowała aktualizację przepisów regulujących strefę Schengen, aby zapewnić, że przywrócanie kontroli na granicach wewnętrznych pozostaje środkiem ostatecznym i wspierać stosowanie alternatywnych środków, takich jak ukierunkowane kontrole policyjne i wzmocniona współpraca policyjna.
Po pracach nad projektem, Parlament Europejski przyjął swoje stanowisko 20 września 2023 r.i podjął decyzję o rozpoczęciu negocjacji z Radą. Posłowie i posłanki do PE kilkakrotnie argumentowali przeciwko częstemu przywracaniu kontroli, które utrudniają swobodny przepływ osób w UE.
UE odpowiada na wyzwania
Zarządzanie migracją i bezpieczeństwem granic zewnętrznych to wyzwanie dla Europy. W 2015 r. zewnętrzne granice UE przekroczono nielegalnie 1,83 mln razy. Chociaż ta liczba spadła do 355 300 razy w 2023 r., UE stara się wzmocnić kontrole na zewnętrznych granicach i skuteczniej rozpatrywać wnioski o azyl.
Te wyzwania zapoczątkowały znaczące zmiany w polityce zarządzania granicami, np. stworzenie narzędzi i agencji takich jak System informacyjny Schengen, System informacji wizowej (VIS), Europejska Agencja Straży Granicznej i Przybrzeżnej (Frontex) oraz system wjazdu/wyjazdu (EES) na zewnętrznych granicach strefy Schengen.
W rezolucji przyjętej w lipcu 2021 r. Parlament zatwierdził odnowiony budżet Funduszu Azylu, Migracji i Integracji (AMIF) na lata 2021-2027, który został zwiększony do 9,88 mld euro. Fundusz przyczynia się do wzmocnienia wspólnej polityki azylowej, rozwija legalną migrację zgodnie z potrzebami państw członkowskich, wspiera integrację obywateli państw trzecich oraz walczy z nielegalną migracją. Służy również skłonieniu państw członkowskich do bardziej sprawiedliwego podziału odpowiedzialności za przyjmowanie uchodźców i osób ubiegających się o azyl.
Posłowie i posłanki poparli również utworzenie nowego Funduszu Zintegrowanego Zarządzania Granicami (IBMF) i zgodzili się przeznaczyć na ten cel 6,24 milarda euro. IBMF powinien przyczynić się do wzmocnienia zdolności państw członkowskich w zakresie zarządzania granicami przy jednoczesnym zapewnieniu poszanowania praw podstawowych. Przyczyni się również do wspólnej, zharmonizowanej polityki wizowej i wprowadzi środki ochronne dla osób w szczególnie trudnej sytuacji przybywających do Europy, w szczególności dzieci bez opieki.
Fundusz ściśle współpracuje z nowym Funduszem Bezpieczeństwa Wewnętrznego, koncentrując się na zwalczaniu zagrożeń transgranicznych, takich jak terroryzm, przestępczość zorganizowana i cyberprzestępczość. Fundusz Bezpieczeństwa Wewnętrznego został również zatwierdzony przez Parlament w lipcu 2021 r. z budżetem w wysokości 1,9 mld euro.
W celu wczesnego wykrycia przestępców, terrorystów lub innych osób stanowiących zagrożenie, podróżujący niepotrzebujący wizy będą w przyszłości sprawdzani przed przybyciem do UE za pomocą europejskiego systemu informacji o podróży oraz zezwoleń na podróż (ETIAS). Oczekuje się, że Etias zacznie działać w połowie 2025 roku.
By wzmocnić bezpieczeństwo UE, posłowie PE zatwierdzili również plany wyposażenia Agencji Straży Granicznej i Przybrzeżnej w stały korpus 10 000 funkcjonariuszy straży granicznej do 2027 roku.
Artykuł ten został pierwotnie opublikowany w czerwcu 2019 r.; ostatnia aktualizacja miała miejsce w styczniu 2024 r.
