SPRAWOZDANIE w sprawie roli praw własności, systemu własności oraz tworzenia dobrobytu w procesie likwidacji ubóstwa i wzmacniania zrównoważonego rozwoju w krajach rozwijających się

21.2.2014 - (2013/2026(INI))

Komisja Rozwoju
Sprawozdawca: Nirj Deva

Poprawki

Procedura : 2013/2026(INI)

Przebieg prac nad dokumentem podczas sesji

Dokument w ramach procedury :

A7-0118/2014

Teksty złożone :

A7-0118/2014

Debaty :

PV 13/03/2014 - 11
CRE 13/03/2014 - 11

Głosowanie :

PV 13/03/2014 - 14.14
Wyjaśnienia do głosowania

Teksty przyjęte :

P7_TA(2014)0250

PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO
UZASADNIENIE
OPINIA Komisji Praw Kobiet i Równouprawnienia
WYNIK GŁOSOWANIA KOŃCOWEGO W KOMISJI

PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

w sprawie roli praw własności, systemu własności oraz tworzenia dobrobytu w procesie likwidacji ubóstwa i wzmacniania zrównoważonego rozwoju w krajach rozwijających się

(2013/2026(INI))

Parlament Europejski,

– uwzględniając art. 17 Powszechnej deklaracji praw człowieka ONZ, który dotyczy prawa do własności,

– uwzględniając deklarację milenijną z dnia 8 września 2000 r., w której określono milenijne cele rozwoju (MCR), w szczególności cele 1, 3 i 7,

– uwzględniając wspólne oświadczenie Rady i przedstawicieli rządów państw członkowskich zebranych w ramach Rady, Parlamentu Europejskiego i Komisji w sprawie polityki rozwojowej Unii Europejskiej: „Konsensus europejski”, podpisane w dniu 20 grudnia 2005 r., w szczególności jego ust. 11 i 92,

– uwzględniając komunikat Komisji z dnia 19 października 2004 r. zatytułowany „Wytyczne UE w zakresie wsparcia projektowania i reformowania polityki gruntowej w krajach rozwijających się” (COM(2004) 686),

– uwzględniając komunikat Komisji z dnia 31 marca 2010 r. zatytułowany „Unijne zasady ramowe dotyczące wsparcia krajów rozwijających się w zakresie wyzwań związanych z bezpieczeństwem żywnościowym” (COM(2010) 127),

– uwzględniając komunikat Komisji z dnia 13 października 2011 r. zatytułowany „Zwiększanie wpływu unijnej polityki rozwoju – program działań na rzecz zmian” (COM(2011) 637),

– uwzględniając komunikat Komisji z dnia 27 lutego 2013 r. zatytułowany „Godne życie dla wszystkich: eliminacja ubóstwa i zapewnienie światu zrównoważonej przyszłości” (COM(2013) 092),

– uwzględniając „Wytyczne UE w zakresie polityki gruntowej – wytyczne w zakresie wsparcia projektowania i reformowania polityki gruntowej w krajach rozwijających się” przyjęte przez Komisję w listopadzie 2004 r.,

– uwzględniając badanie Programu Narodów Zjednoczonych ds. Osiedli Ludzkich zatytułowane „Pewne prawa do gruntów dla wszystkich” („Secure Land Rights for All”) z 2008 r. i wytyczne Programu zatytułowane „Jak stworzyć politykę gruntową na rzecz ubogich: proces, wskazówki i lekcje” („How to Develop a Pro-Poor Land Policy: Process, Guide and Lessons”),

– uwzględniając sprawozdanie z dnia 11 czerwca 2009 r. specjalnego sprawozdawcy Narodów Zjednoczonych ds. prawa do pożywienia Oliviera De Schuttera zatytułowane „Nabywanie i dzierżawa gruntów na szeroką skalę: podstawowe zasady i środki umożliwiające podjęcie wyzwania dotyczącego praw człowieka” („Large-scale land acquisitions and leases: a set of core principles and measures to address the human rights challenge”),

– uwzględniając deklarację dotyczącą wyzwań urbanizacji i zwalczania ubóstwa w państwach AKP, przyjętą w Nairobi (Kenia) w 2009 r.,

– uwzględniając deklarację przyjętą podczas światowego szczytu poświęconego bezpieczeństwu żywnościowemu w Rzymie w 2010 r.,

– uwzględniając deklarację zatytułowaną „Wydostać się ze slumsów: wyzwanie dla świata w perspektywie 2020 r.” przyjętą podczas konferencji międzynarodowej, która odbyła się w Rabacie (Maroko) w dniach 26–28 listopada 2012 r.,

– uwzględniając deklarację o zrównoważonej urbanizacji w celu wyeliminowania ubóstwa na obszarach miejskich, przyjętą podczas 2. Trójstronnej Konferencji AKP – Komisja Europejska – Program ONZ ds. Osiedli Ludzkich, która odbyła się w Kigali (Rwanda) w dniach 3–6 września 2013 r.,

– uwzględniając Deklarację praw ludów tubylczych ONZ (UNDRIP) oraz konwencję Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) dotyczącą ludności tubylczej i plemiennej (nr 169) z 1989 r.,

– uwzględniając zasady odpowiedzialnych inwestycji rolniczych dokonywanych z poszanowaniem praw, środków utrzymania i zasobów (PRAI), dobrowolne wytyczne Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa w zakresie odpowiedzialnego zarządzania tytułami prawnymi do gruntów, łowisk i lasów w kontekście krajowego bezpieczeństwa żywnościowego oraz ramy i wytyczne Unii Afrykańskiej dotyczące polityki gruntowej w Afryce (ALPFG),

– uwzględniając zalecenia panelu wysokiego szczebla w sprawie programu działań na rzecz rozwoju po 2015 r., by uwzględnić cel w zakresie zarządzania tytułami prawnymi do gruntów w odniesieniu do kobiet i mężczyzn i by uznać, że kobiety i dziewczęta muszą mieć między innymi „równe prawo do posiadania gruntów i innych zasobów”,

– uwzględniając swoją rezolucję z dnia 27 września 2011 r. w sprawie zasad ramowych Unii Europejskiej dotyczących wsparcia krajów rozwijających się w zakresie wyzwań związanych z bezpieczeństwem żywnościowym[1],

– uwzględniając art.48 Regulaminu,

– uwzględniając sprawozdanie Komisji Rozwoju oraz opinię Komisji Praw Kobiet i Równouprawnienia (A7-0118/2014),

A. mając na uwadze, że prawa własności można zdefiniować jako zasady, które regulują warunki, zgodnie z którymi poszczególne zainteresowane strony, społeczności, podmioty publiczne i prywatne uzyskują i utrzymują dostęp do dóbr materialnych i niematerialnych na podstawie formalnych przepisów prawnych lub zwyczajowych; mając na uwadze, że zgodnie z Programem Narodów Zjednoczonych ds. Osiedli Ludzkich tytuły prawne do gruntów mogą mieć charakter formalny (prawo własności gruntu, dzierżawa, publiczny i prywatny najem), zwyczajowy lub religijny; mając na uwadze, że według wytycznych UE w zakresie polityki gruntowej prawa do gruntów nie zawsze ograniczają się do własności prywatnej w ścisłym znaczeniu, lecz mogą stanowić równowagę pomiędzy indywidualnymi prawami i obowiązkami oraz zbiorowymi uregulowaniami na różnych szczeblach;

B. mając na uwadze, że 1,2 mld ludzi na całym świecie zamieszkuje nieruchomości, do których nie ma formalnych praw, oraz żyje, nie posiadając stałego miejsca zamieszkania ani dostępu do gruntu; mając na uwadze w szczególności, że ponad 90% mieszkańców obszarów wiejskich w Afryce subsaharyjskiej (z których 370 mln osób jest uważanych za ubogich) korzysta z gruntów i zasobów naturalnych na podstawie prawnie niepewnych zwyczajowych i nieformalnych systemów tytułów prawnych do gruntów;

C. mając na uwadze, że całkowitą wartość pozaprawnego i niezarejestrowanego majątku szacuje się na ponad 9,3 bln USD, co stanowi wartość 93 razy wyższą niż całkowita kwota pomocy zagranicznej udzielonej krajom rozwijającym się w ciągu ostatnich 30 lat;

D. mając na uwadze, że choć MCR nr 7 (cel 11) – dotyczący poprawy jakości życia 100 mln mieszkańców slumsów do 2020 r. – został zrealizowany, liczba mieszkańców slumsów (szacowana na 863 mln w 2012 r.) w wartościach bezwzględnych cały czas rośnie; mając na uwadze, że w ramach Programu Narodów Zjednoczonych ds. Osiedli Ludzkich szacuje się, iż w slumsach żyje aż miliard ludzi, a do 2050 r. w slumsach będą mieszkać trzy miliardy ludzi; mając na uwadze, że w art. 11 Międzynarodowego paktu praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych uznaje się powszechne prawo do mieszkania i stałej poprawy warunków życia;

E. mając na uwadze, że na obszarach wiejskich około 200 mln ludzi (prawie 20 % ludzi ubogich na świecie) nie ma dostępu do powierzchni gruntów wystarczającej, aby się utrzymać; mając na uwadze, że grunty rolne podlegają licznym wpływom, jak na przykład zwiększanie się liczby mieszkańców, zmiana przeznaczenia gruntów, inwestycje komercyjne, degradacja środowiska spowodowana suszą, erozja gleby i wyczerpanie się składników odżywczych, a także klęski żywiołowe i konflikty; mając również na uwadze, że zabezpieczenie praw do gruntów jest konieczne, aby promować stabilność społeczną poprzez ograniczenie niepewności i konfliktów o grunty;

F. mając na uwadze, że prywatni inwestorzy i rządy wykazują coraz większe zainteresowanie nabywaniem lub długoterminową dzierżawą dużych powierzchni gruntów ornych, głównie w krajach rozwijających się w Afryce i w Ameryce Łacińskiej;

G. mając na uwadze, że poprzez ustanawianie obowiązkowych celów i dotowanie biopaliw UE co najmniej pośrednio przyczynia się do zawłaszczania gruntów w krajach rozwijających się, biorąc pod uwagę, że sprzyja to spekulacji gruntami ornymi, w szczególności najbardziej żyznymi i tymi, które znajdują się w pobliżu portów lub dróg; mając na uwadze, że zwiększa to zagrożenie dla bezpieczeństwa tytułów własności drobnych właścicieli, co może mieć negatywne konsekwencje dla bezpieczeństwa żywnościowego lokalnych społeczności;

H. mając na uwadze, że dokonywany przez władze polityczne arbitralny przydział gruntów sprzyja korupcji, braku bezpieczeństwa, ubóstwu i przemocy;

I. mając na uwadze, że kwestie zarządzania gruntami są ściśle powiązane z najważniejszymi wyzwaniami XXI wieku, takimi jak bezpieczeństwo żywnościowe, niedobór energii, rozrost miast i wzrost liczebności populacji, degradacja środowiska, zmiana klimatu, klęski żywiołowe lub rozstrzyganie konfliktów, przez co zwiększa się potrzeba nadania priorytetowego znaczenia kompleksowej reformie rolnej;

J. mając na uwadze, że szacunkowo użytkowanie 1,4 mld hektarów gruntów na świecie regulują normy zwyczajowe; mając na uwadze, że istniejące struktury tytułów prawnych do gruntów w Afryce, Azji i Ameryce Łacińskiej znacząco różnią się od siebie, a przy formalizowaniu struktury własności gruntów nie można ignorować lokalnych, zwyczajowych systemów o charakterze własnościowym lub komunalnym, które się rozwinęły;

K. mając na uwadze, że zgodnie z art. 25 Powszechnej deklaracji praw człowieka każdy człowiek ma prawo do posiadania odpowiednich środków lub zasobów koniecznych do wyprodukowania lub pozyskania potrzebnej do życia żywności;

L. mając na uwadze, że w Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW) stwierdza się, że kobiety i małżonki mają równe prawa w odniesieniu do własności i nabywania mienia; mając jednak na uwadze, że w wielu systemach tytułów prawnych do gruntów i praw własności dyskryminuje się kobiety formalnie lub w praktyce;

M. mając na uwadze, że w wielu krajach rozwijających się prawa własności kobiet, bezpieczny dostęp do gruntów oraz dostęp do oszczędności i kredytów nie są społecznie uznawane; mając na uwadze, że w związku z tego rodzaju praktykami dyskryminacyjnymi kobietom jest szczególnie trudno dochodzić swoich praw własności, a w szczególności praw do spadku, na drodze prawnej;

N. mając w szczególności na uwadze, że w krajach rozwijających się prawa kobiet do gruntów są naruszane z powodu coraz częstszego nabywania przez kraje rozwinięte gruntów na szeroką skalę do celów handlowych lub strategicznych, takich jak produkcja rolna, bezpieczeństwo żywnościowe i energetyczne oraz produkcja biopaliw; mając na uwadze, że kobiety często nie mają możliwości uzyskania pomocy i reprezentacji prawnej, aby skutecznie przeciwdziałać naruszeniom ich praw własności w krajach rozwijających się;

O. mając na uwadze, że zapewnienie kobietom praw do gruntów jest ważne w kontekście ograniczania ubóstwa, uwzględniając rolę kobiet jako producentów żywności na obszarach wiejskich i podmiejskich i ich odpowiedzialność za wyżywienie członków rodziny; mając na uwadze, że kobiety, które stanowią 70% rolników w Afryce, formalnie posiadają jedynie 2% gruntów; mając na uwadze, że z danych dotyczących ostatnich programów zrealizowanych w Indiach, Kenii, Hondurasie, Ghanie, Nikaragui i Nepalu wynika, iż w gospodarstwach domowych prowadzonych przez kobiety występuje większe bezpieczeństwo żywnościowe, lepsza opieka zdrowotna i większe ukierunkowanie na kształcenie niż w gospodarstwach domowych prowadzonych przez mężczyzn;

P. mając na uwadze, że ponad 60% osób stale głodujących to kobiety i dziewczęta oraz że w krajach rozwijających się to kobiety produkują 60–80% żywności[2];

Q mając na uwadze, że szacunkowo 370 mln przedstawicieli ludności tubylczej na całym świecie ma silne duchowe, kulturowe, społeczne i gospodarcze powiązania z tradycyjnie użytkowanymi przez nich gruntami, którymi zazwyczaj zarządza wspólnota;

R. mając na uwadze, że art. 17 Powszechnej deklaracji praw człowieka stanowi, że każdy człowiek, zarówno sam, jak i wespół z innymi, ma prawo do posiadania własności oraz że nikt nie może być arbitralnie pozbawiony swojej własności;

S. mając na uwadze, że dostęp do gruntów dla ludności tubylczej zyskał szczególną formę ochrony na podstawie konwencji nr 169 Międzynarodowej Organizacji Pracy oraz na podstawie Deklaracji praw ludów tubylczych ONZ;

T. mając na uwadze, że zgodnie z art. 10 Deklaracji praw ludów tubylczych ONZ nie można siłą usunąć ludności tubylczej z jej ziem lub terytoriów ani jej przenieść bez jej uprzedniej, swobodnej i świadomej zgody oraz zawarcia porozumienia w sprawie sprawiedliwego i uczciwego zadośćuczynienia oraz, tam gdzie to możliwe, możliwości powrotu;

Prawa do gruntów, w tym prawa własności, oraz tworzenie dobrobytu

1. uważa zarejestrowane prawa własności i pewne prawa do gruntów za katalizator wzrostu gospodarczego, pod warunkiem że grunty mogą być wykorzystywane jako zabezpieczenie i mogą ułatwiać dostęp do kapitału, a zatem pobudzać produktywność i inwestycje, jednocześnie promując spójność społeczną i pokój;

2. podkreśla, że zabezpieczenie praw do gruntów i większa sprawiedliwość w dostępie do gruntów zapewniają solidną podstawę do utrzymania, do wykorzystywania możliwości gospodarczych, a na obszarach wiejskich do produkcji żywności w gospodarstwie domowym;

3. podkreśla, że zgodnie z Programem Narodów Zjednoczonych ds. Osiedli Ludzkich poza przyznawaniem tytułów własności osobom indywidualnym należy uznać wiele innych alternatywnych możliwości posiadania tytułu prawnego do gruntu, w tym wykorzystywanie zwyczajowych systemów tytułów prawnych do gruntów, aby prawnie zabezpieczyć prawa do działek, na których stoi dom, gruntów rolnych i zasobów naturalnych;

4. podkreśla, że bezpieczeństwo tytułów prawnych do gruntów w przypadku drobnych producentów rolnych, którzy stanowią 95% potencjalnych właścicieli gruntów w krajach rozwijających się, pobudza lokalne gospodarki, zwiększa bezpieczeństwo żywnościowe, zmniejsza migrację oraz spowalnia urbanizację slumsów; wskazuje, że np. w Etiopii, gdzie wprowadzono prawa własności, produktywność wzrosła w ciągu trzech lat o 40% na akr, tylko z powodu tej zmiany[3];

5. zauważa z zaniepokojeniem, że zgodnie z kulturową tradycją kobiety często są zależne od krewnych płci męskiej w odniesieniu do bezpieczeństwa w zakresie tytułów prawnych do gruntów i nie mają ochrony prawnej; podkreśla międzynarodowe zobowiązania państw do zapewnienia minimalnych praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych, co obejmuje zobowiązanie rządów do zadbania o to, by zarządzanie gruntami nie było dyskryminujące, w szczególności wobec kobiet i osób ubogich, oraz aby nie naruszało innych praw człowieka;

6. podkreśla, że umożliwienie ludziom podejmowania decyzji dotyczących ich własnych zasobów, w połączeniu z formalnymi przepisami dotyczącymi spadków, stanowi dla drobnych producentów rolnych silną zachętę do zrównoważonego inwestowania we własne grunty, praktykowania tarasowania i irygacji oraz łagodzenia skutków zmiany klimatu; w tym kontekście odnotowuje, że w badaniach wykazano, iż gospodarstwo domowe, które dysponuje w pełni pewnym i zbywalnym gruntem, zainwestuje w tarasowanie z prawdopodobieństwem szacunkowo większym o 59,8% niż gospodarstwo domowe, które spodziewa się, że w ciągu następnych 5 lat we wsi nastąpi redystrybucja;

7. zauważa, że mając tytuł prawny do gruntu, dana osoba jest w stanie zaciągnąć rozsądnie oprocentowaną pożyczkę, która może być wykorzystana do założenia i rozwoju przedsiębiorstwa; podkreśla, że ochrona praw własności może sprzyjać konkurencyjnemu otoczeniu biznesowemu, w którym może się rozwijać przedsiębiorczość i innowacyjność;

8. uznaje, że wyzwaniem jest pokonanie rozdźwięku między legalnością, słusznością i praktykami poprzez stworzenie mechanizmów w zakresie tytułów prawnych do gruntów opartych na wspólnych normach, zaczynając od uznania istniejących praw, przy jednoczesnym upewnieniu się, że mężczyźni i kobiety, a także społeczności w szczególnie trudnej sytuacji w krajach rozwijających się, mają zabezpieczone prawa do gruntów i zasobów i są objęci całkowitą ochroną przed partykularnymi interesami różnych podmiotów, które mogłyby przejąć ich własność;

9. zdecydowanie potępia praktykę zawłaszczania gruntów, w ramach której w sposób niezgodny z prawem pozbawia się ubogich mieszkańców wsi i tradycyjne ludy koczownicze gruntów, nie zapewniając im odpowiedniej rekompensaty; podkreśla, że w latach 2000–2013 co najmniej 32 mln hektarów gruntów na całym świecie było przedmiotem co najmniej 886 międzynarodowych transakcji tego rodzaju dokonywanych na szeroką skalę[4]; podkreśla, że te dane mogą być znacząco niedoszacowane w stosunku do rzeczywistej liczby dużych transakcji dotyczących gruntów;

10. zwraca się do Komisji i państw członkowskich, by przy opracowywaniu polityki pomocy rozwojowej uwzględniły zakrojony na szeroką skalę proces nabywania gruntów przez inwestorów z krajów rozwiniętych w krajach rozwijających się, a zwłaszcza na kontynencie afrykańskim, który to proces ten wpływa na miejscowych rolników i działa destruktywnie na kobiety i dzieci, celem ochrony tych osób przed ubóstwem, głodem i przymusowym wydalaniem z ich wsi i gruntów;

11. podkreśla, że rezygnacja z publicznych zachęt do produkcji biopaliw z upraw roślin spożywczych i z dotacji jest jednym ze sposobów walki z zawłaszczaniem gruntów;

12. przypomina, że brak zabezpieczenia prawa do gruntów i niewłaściwe zarządzanie wiążą się z wysokim ryzykiem dla lokalnych społeczności w odniesieniu do bezpieczeństwa żywnościowego, z zagrożeniem przesiedleniem i wydaleniem rolników i pasterzy; w związku z tym wzywa państwa członkowskie do wspierania krajów rozwijających się w tworzeniu ich krajowych zdolności do umacniania systemów zarządzania;

13. podkreśla, że zarówno w Międzynarodowym pakcie praw obywatelskich i politycznych, jak i w Międzynarodowym pakcie praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych uznaje się prawo do samostanowienia, określone jako prawo każdego człowieka do swobodnego dysponowania bogactwem naturalnym i zasobami naturalnymi, oraz że w obu tych dokumentach jest mowa o tym, że żaden człowiek nie może być pozbawiony środków do życia; w związku z tym podkreśla, że negocjacje w sprawie dzierżawy lub nabywania gruntów na szeroką skalę muszą pociągać za sobą przejrzystość, odpowiedni i świadomy udział lokalnych społeczności, których dotyczy dzierżawa lub nabycie gruntu, oraz odpowiedzialność w wykorzystywaniu przychodów, które powinny przynosić korzyści lokalnej ludności;

14. wzywa Komisję i państwa członkowskie, aby zbadały, za pośrednictwem ONZ, jaki wpływ ma proces nabywania gruntów na pustynnienie gruntów rolnych, utratę przez kobiety prawa pobytu oraz dostępu do gruntu, zwłaszcza w przypadku kobiet samotnych lub pełniących funkcję głowy rodziny, a także na bezpieczeństwo żywnościowe oraz ich środki do życia, a także środki do życia ich dzieci i innych osób pozostających na ich utrzymaniu;

15. podkreśla, że w umowach inwestycyjnych w sprawie nabywania lub dzierżawy gruntów na szeroką skalę należy odpowiednio brać pod uwagę prawa obecnych użytkowników gruntów, a także prawa pracowników zatrudnionych w gospodarstwach rolnych; uważa, że należy jasno określić obowiązki inwestorów i należy je egzekwować na przykład dzięki mechanizmom sankcji uruchamianym w przypadku nieprzestrzegania praw człowieka; uważa, że wszystkie transakcje dotyczące gruntów powinny również obejmować prawne zobowiązanie do tego, aby określony minimalny odsetek uzyskanych plonów był sprzedawany na lokalnym rynku;

Plan działania w zakresie zabezpieczania praw do gruntów, w tym praw własności, i zrównoważonego zarządzania gruntami w krajach rozwijających się

16. podkreśla, że reforma rolna powinna być elastyczna, dostosowana do warunków lokalnych, społecznych i kulturowych, jak tradycyjne formy własności plemiennej, oraz skoncentrowana na umocnieniu pozycji osób wymagających szczególnej troski;

17. podkreśla, że współistnienie zwyczajowych systemów własności gruntów i narzuconych modeli kolonialnych jest jedną z głównych przyczyn powszechnego braku bezpieczeństwa w zakresie gruntów w krajach rozwijających się; w tym względzie podkreśla konieczność uznania prawowitości zwyczajowych systemów tytułów prawnych, które zapewniają ustawowe prawa osobom indywidualnym i społecznościom i zapobiegają wywłaszczeniom i nadużyciom praw do gruntów, a które szczególne często występują wśród wspólnot afrykańskich i dużych grup ludności tubylczej w Ameryce Łacińskiej;

18. podkreśla, że uregulowanie sytuacji dzikich lokatorów w miastach ma znaczący wpływ na inwestycje mieszkaniowe, a badania wskazują, że wskaźnik renowacji obiektów mieszkalnych zwiększa się o ponad 66%;

19. podkreśla, że reformę w zakresie tytułów prawnych do gruntów należy rozpocząć poprzez zebranie dokładnych danych oraz systematyczne nadawanie tytułów prawnych przy wykorzystaniu map katastralnych tworzonych przy użyciu tanich technologii, takich jak technologie przenośne oraz narzędzia do monitorowania GPS, GPRS i GIS; wzywa do całkowitej otwartości i zachęca do tworzenia systemów informacji geograficznej i dzielenia się nimi na szczeblu regionalnym, w tym jeśli chodzi o obrazowanie satelitarne i lotnicze, uwzględniając technologie umożliwiające uczestnictwo wielu podmiotów w tworzeniu map; przyjmuje z zadowoleniem postęp poczyniony w Rwandzie w dziedzinie polityki gruntowej, który w niezwykle szybkim czasie doprowadził do objęcia ewidencją katastralną terytorium całego kraju;

20. ostrzega przed zastosowaniem jednolitego podejścia w celu zabezpieczenia praw własności gruntów; podkreśla, że formalne usługi w zakresie administrowania gruntami są najskuteczniejsze, gdy są świadczone na szczeblu lokalnym; jest zdania, że w związku z tym skuteczne zabezpieczanie praw do gruntów może zależeć od reformy scentralizowanych agencji państwowych ds. gruntów, polegającej na przekazaniu obowiązków lokalnym i zwyczajowym instytucjom; uważa, że rejestracja gruntów może wówczas zostać usprawniona poprzez komputeryzację rejestrów dotyczących gruntów i systemów katastralnych;

21. przypomina, że rolnictwo wciąż jest podstawowym źródłem utrzymania, środków do życia i bezpieczeństwa żywnościowego społeczności wiejskich; zauważa jednak, że grunty rolne podlegają licznym wpływom z uwagi na zwiększanie się liczby mieszkańców, zmianę przeznaczenia gruntów, inwestycje komercyjne, degradację środowiska spowodowaną suszą, erozję gleby i wyczerpanie się składników odżywczych, a także klęski żywiołowe i konflikty; w tym kontekście uważa, że zabezpieczenie tytułów prawnych do gruntów dla społeczności wiejskich jest kluczowe, aby osiągnąć milenijne cele rozwoju (MCR); jest zdania, że w sprostaniu tym wyzwaniom mogą pomóc instrumenty polityki, które należy dostosować do lokalnych uwarunkowań;

22. uważa, że urzędnicy rządowi powinni w pierwszej kolejności zidentyfikować te systemy zarządzania gruntami i systemy tytułów prawnych do gruntów, które już istnieją, a następnie powinni rozwinąć te systemy z korzyścią dla ubogich i słabszych grup;

23. jest przekonany, że decentralizacja administracji gruntami umacnia pozycję społeczności lokalnych i indywidualnych osób, oraz zwraca uwagę na potrzebę wyeliminowania praktyk korupcyjnych narzucanych przez lokalnych przywódców poprzez zawieranie transakcji z zagranicznymi inwestorami oraz zgłaszanie roszczeń w stosunku do poszczególnych niezarejestrowanych gruntów;

24. podkreśla, że wszelkie zmiany w użytkowaniu gruntów powinny następować jedynie po uzyskaniu uprzedniej, swobodnej i świadomej zgody lokalnych społeczności, których one dotyczą; przypomina, że ludności tubylczej przyznano na mocy prawa międzynarodowego szczególne formy ochrony ich praw do gruntów; zgodnie z Deklaracją praw ludów tubylczych ONZ nalega, aby państwa zapewniły skuteczne mechanizmy zapobiegania wszelkim działaniom, których celem lub skutkiem jest wywłaszczenie ludności tubylczej z jej gruntów, terytoriów lub zasobów, oraz zapewniły mechanizmy dochodzenia roszczeń w takich sprawach;

25. zwraca uwagę, że ograniczony odsetek zarejestrowanych w Afryce gruntów (10%) jest wprowadzany do ewidencji za pośrednictwem przestarzałych, zawierających błędy systemów; podkreśla, że zgodnie z szacunkami Banku Światowego[5] w 27 gospodarkach, które zmodernizowały swoje rejestry w ciągu ostatnich siedmiu lat, średni czas trwania procesu przenoszenia własności uległ skróceniu o połowę, co doprowadziło do zwiększenia przejrzystości, zmniejszenia korupcji oraz uproszczenia poboru dochodów; podkreśla, że ważnym priorytetem w ramach polityki rozwoju powinno być stworzenie i ulepszenie rejestrów gruntów w krajach rozwijających się;

26. przypomina, że o bezpieczeństwo tytułów prawnych można zadbać w różnych formach, pod warunkiem że prawa użytkowników i właścicieli gruntów są jasne: przypomina, że poza formalnymi tytułami bezpieczeństwo można zapewnić poprzez przejrzyste długoterminowe umowy najmu lub formalne uznanie praw zwyczajowych i nieformalnych porozumień połączone z przystępnymi i skutecznymi mechanizmami rozwiązywania sporów; wzywa UE do ukierunkowania wsparcia na budowanie zdolności oraz programy szkoleń w zakresie zarządzania gruntami w celu zabezpieczenia praw do gruntów dla ubogich i najsłabszych grup, w tym poprzez usługi badań katastralnych i rejestracji oraz starania na rzecz wyposażenia instytucji oświatowych w krajach rozwijających się;

27. wzywa UE do wzmocnienia zdolności sądów w krajach rozwijających się w zakresie skutecznego egzekwowania praw własności, rozwiązywania sporów dotyczących gruntów i zarządzania wywłaszczaniem w ramach podejścia holistycznego mającego na celu konsolidację systemów sądowych i wprowadzenie rządów prawa;

28. wzywa UE do wspierania krajów rozwijających się we wprowadzaniu reformy rolnej, szczególnie w celu promowania udziału wszystkich zainteresowanych stron w zgodzie z programami na rzecz zwiększania świadomości, tak by prawa wszystkich zaangażowanych stron, w szczególności osób ubogich i wymagających szczególnej troski, były w pełni przestrzegane; przytacza przykład Madagaskaru i lokalnych punktów zarządzania gruntami, gdzie proste i lokalne inicjatywy znacznie ułatwiły rejestrację tytułów prawnych;

29. podkreśla, że tworzenie prawidłowych fiskalnych strategii politycznych w krajach rozwijających się poprzez wzmocnienie systemu rejestracji gruntów i określenie funkcji dotyczących wyceny znacząco zwiększa roczne przychody z tytułu transakcji dotyczących gruntów, tak jak to miało miejsce w Tajlandii, gdzie w okresie 10 lat przychody te wzrosły sześciokrotnie;

30. wzywa UE do zdecydowanego wspierania inwestowania przez właścicieli gruntów, którym przyznano nowe prawa, w nowy sprzęt poprzez pomocnicze mechanizmy wsparcia przy jednoczesnym ułatwianiu transferu technologii i szkoleniu nowych właścicieli gruntów w zakresie korzystania z innowacyjnych technik i najlepszych praktyk;

31. wskazuje, że formalne uznanie praw kobiet do gruntów nie oznacza automatycznie skutecznego wdrażania tych praw; wzywa UE do zwracania szczególnej uwagi w ramach swoich programów reform rolnych na podatność kobiet na zmiany w strukturze rodziny i stopień, w jakim kobieta może egzekwować swoje prawa, oraz do dopilnowania, by w praktyce w tytule własności gruntu wpisane były imiona obojga małżonków;

32. wzywa Komisję i państwa członkowskie, by w politykach na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej wymagały od krajów rozwijających się wprowadzania środków legislacyjnych na rzecz równości płci i zapobiegania dyskryminacji w odniesieniu do praw własności ze względu na pochodzenie etniczne, rasę i stan cywilny, oraz opracowywania działań na rzecz usunięcia znaczących przeszkód społecznych, politycznych i kulturowych w nabywaniu praw do gruntów;

33. wzywa delegatury Unii Europejskiej w krajach rozwijających się do monitorowania praw własności kobiet, mając na względzie poszanowanie tych praw, a tym samym ochronę kobiet przed ryzykiem ubóstwa i wykluczenia społecznego;

34. wzywa UE do wspierania wysiłków krajów rozwijających się w zakresie reform rynków dzierżawy gruntów, aby zapewnić dostęp do gruntów ubogim i promować rozwój, jednocześnie unikając wprowadzania nadmiernych ograniczeń na rynkach dzierżawy;

Umieszczenie praw do gruntów, w tym praw własności, w centrum unijnej polityki rozwoju

35. podkreśla, że realizowane na szeroką skalę operacje nabywania gruntów są między innymi bezpośrednią konsekwencją słabego zarządzania gruntami w krajach rozwijających się; podkreśla, że umacnianie pozycji osób indywidualnych i społeczności za pomocą przejrzystych i bezpiecznych praw własności umożliwi kontrolę postanowień umownych oraz uniemożliwi zawłaszczanie gruntów; podkreśla, że pomoc UE powinna przyczyniać się do tworzenia zdolności instytucjonalnej niezbędnej do przyznawania i zabezpieczania praw do gruntów, aby rozwiązać problem pogoni za rentą, biurokratycznej bezwładności, a także korupcyjnych, nierozliczanych praktyk;

36. pochwala uczestnictwo UE w światowych inicjatywach dotyczących gruntów; podkreśla, że jako najważniejszy podmiot prowadzący działania na rzecz rozwoju UE ma możliwość rozszerzenia swojego podejścia, które jest obecnie ograniczone, zarówno pod względem zakresu, jak i wyeksponowania, w celu rozwiązania problemu tytułów prawnych do gruntów;

37. zauważa, że wraz z poprawą systemów praw własności w krajach rozwijających się UE musi dążyć do zapewnienia ludziom dostępu do ochrony socjalnej i systemów ubezpieczeń w celu ochrony ich źródeł utrzymania i ich zasobów w razie katastrofy lub wstrząsu;

38. zaleca dokonanie aktualizacji wytycznych UE w zakresie polityki gruntowej z 2004 r. we współpracy z państwami członkowskimi w celu oceny aktualnych wyzwań w zakresie tytułów prawnych oraz pomocy we wdrożeniu nowych tanich technologii w dziedzinie nanoszenia gruntów na mapę i administracji;

39. wzywa do wdrożenia dobrowolnych wytycznych w zakresie odpowiedzialnego zarządzania tytułami prawnymi do gruntów, łowisk i lasów;

40. wzywa Komisję do ustanowienia wyraźnie określonej linii budżetowej w odniesieniu do praw własności, przechodząc z perspektywy krótkoterminowej na długoterminową perspektywę reformy dotyczącej zarządzania gruntami, z myślą o wprowadzeniu usprawnień w dziedzinie tytułów prawnych do gruntów;

41. podkreśla, że wyzwanie, jakim jest zabezpieczenie praw do gruntów dla wysiedleńców i uchodźców, prawdopodobnie stanie się jeszcze większe z uwagi na presje związane ze zmianą klimatu; jednocześnie podkreśla, że stworzenie instytucji uprawnionych do zarządzania dostępem do gruntów w celu ponownego osiedlenia migrantów i uchodźców jest niezbędne, podobnie jak zwrot gruntów pierwotnym właścicielom; dlatego wzywa UE do zwiększenia wsparcia dotyczącego włączenia praw do gruntów do pomocy humanitarnej i rozwojowej w przypadku katastrof lub konfliktów cywilnych, a następnie do zagwarantowania w ramach polityk gruntowych bezpieczeństwa praw do gruntów różnym grupom etnicznym, społecznym i pokoleniowym w sprawiedliwy sposób;

42. wzywa Komisję i państwa członkowskie, by działały na rzecz wzmocnienia praw kobiet oraz ich dostępu do gruntów, dziedziczenia, dostępu do kredytów i oszczędności w sytuacjach pokonfliktowych, zwłaszcza w krajach, w których praw kobiet nie można dochodzić na drodze prawnej i w których prawa te nie są społecznie uznawane oraz gdzie prawa oparte na płci, tradycyjny stosunek do kobiet i zdominowane przez mężczyzn hierarchie społeczne stanowią przeszkody dla osiągnięcia przez kobiety równych i sprawiedliwych praw; wzywa UE do wspierania zaangażowania nowo utworzonej jednostki ONZ na rzecz praw kobiet w tę kwestię;

43. z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę dotyczącą przejrzystości gruntowej, rozpoczętą przez G8 w czerwcu 2013 r. na podstawie inicjatywy przejrzystości w branżach wydobywczych, i uznanie, że przejrzystość w odniesieniu do praw własności przedsiębiorstw i gruntów, w połączeniu z bezpiecznymi prawami własności i silnymi instytucjami, ma kluczowe znaczenie dla ograniczenia ubóstwa; podkreśla jednak, że należy nasilić starania, aby ułatwić wdrożenie skutecznej reformy rolnej;

44. zaleca, aby prawa własności i zabezpieczenie tytułów prawnych do gruntów dla wszystkich zostały włączone jako cel do programu działań na rzecz rozwoju na okres po 2015 r. w celu zapewnienia prawidłowego zarządzania gruntami stanowiącego klucz do osiągnięcia milenijnych celów rozwoju i wyeliminowania ubóstwa;

45. potwierdza zaangażowanie UE na rzecz ograniczania ubóstwa na świecie w kontekście zrównoważonego wzrostu oraz powtarza, że równość płci powinna stanowić istotny element wszystkich polityk i praktyk stosowanych przez UE w stosunkach z krajami rozwijającymi się[6];

46. podkreśla konieczność wzmocnienia strategii mających na celu zapewnienie równego dostępu kobiet i mężczyzn do własności w krajach rozwijających się; jest zdania, że należy to uwzględnić w krajowych programach i że musi temu towarzyszyć opracowanie niezbędnych mechanizmów pomocy finansowej (takich jak oszczędności, kredyty, dotacje, mikrokredyty i ubezpieczenia); uważa, że wspomniane wzmocnione strategie przełożą się na wzmocnienie pozycji kobiet oraz organizacji pozarządowych i że będą one wspierały promowanie przedsiębiorczości kobiet; uważa, że przyniosą one poszerzenie wiedzy kobiet w zakresie zagadnień prawnych i finansowych kobiet, będą wspierać edukację dziewcząt, zwiększą rozpowszechnianie informacji i dostęp do nich oraz stworzą system pomocy prawnej oraz szkoleń uwzględniających kwestie płci dla dostawców usług finansowych;

47. wzywa Komisję i państwa członkowskie, by w pracach na rzecz rozwoju aktywnie promowały przedsiębiorczość i prawa własności kobiet w ramach zaangażowania na rzecz poprawy niezależności kobiet od ich mężów i wzmacniania gospodarek krajowych;

48. przypomina, że 15 października obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Kobiet Wiejskich i wzywa Unię Europejską oraz państwa członkowskie, aby promowały kampanie uświadamiające w krajach rozwijających się;

* *

49. zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie, Komisji, rządom i parlamentom państw członkowskich, Sekretarzowi Generalnemu Narodów Zjednoczonych, prezesowi Banku Światowego, Stowarzyszeniu Narodów Azji Południowo-Wschodniej, Europejsko-Latynoamerykańskiemu Zgromadzeniu Parlamentarnemu i Wspólnemu Zgromadzeniu Parlamentarnemu AKP-UE.

[1] Dz.U. C 56 E z 26.2.2013, s. 75.
[2] Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), Informator Polityczny nr 5, Perspektywy gospodarcze i społeczne (Economic and Social Perspectives), sierpień 2009 r.
[3] USAID Etiopia, http://ethiopia.usaid.gov/programs/feed-future-initiative/projects/land-administration-nurture-development-land
[4] http://www.landmatrix.org/get-the-idea/global-map-investments/
[5] 2012b. Doing Business 2012: Doing Business in a More Transparent World [Prowadzenie działalności w 2012 r. – Prowadzenie działalności w bardziej przejrzystym świecie], Waszyngton DC, Bank Światowy.
[6] Dz.U. C 46 z 24.2.2006.

UZASADNIENIE

Status quo praw własności i bezpieczeństwa w zakresie tytułów prawnych do gruntów w krajach rozwijających się

Art. 17 Powszechnej deklaracji praw człowieka stanowi, że „każdy człowiek, zarówno sam, jak i wespół z innymi, ma prawo do posiadania własności” oraz że „nikt nie może być arbitralnie pozbawiony swojej własności”.

Niemniej jednak 1,2 mld ludzi na całym świecie zajmuje nieruchomości, do których nie ma formalnych praw, oraz żyje, nie posiadając w ogóle stałego miejsca zamieszkania lub dostępu do gruntu.[1]

Ponadto choć w ramach MCR uznano potrzebę rozwiązania problemu bezpieczeństwa mieszkańców slumsów i dzikich lokatorów w miastach krajów rozwijających się oraz zobowiązano się do poprawienia warunków życia co najmniej 100 mln mieszkańców slumsów do 2020 r., cel ten jest daleki od realizacji: 90% nowych osiedli miejskich w Afryce subsaharyjskiej przybiera formę slumsów, przy czym szacuje się, że do 2050 r. w slumsach zamieszkają 3 mld ludzi[2].

Jednakże tych składników majątku nie można chronić ani wykorzystywać. Stanowią one martwy, pozaprawny kapitał. Nikt nie potrafi określić, kto jest właścicielem czego, z zasobów nie można uzyskać pełnej wartości kapitałowej, a majątek nie może być przedmiotem obrotu poza wąskim gronem lokalnych mieszkańców, którzy znają się i darzą wzajemnym zaufaniem, ani być wykorzystywany jako zabezpieczenie czy gwarancja w ramach przyszłych inwestycji.

Jednocześnie w krajach rozwijających się proces umożliwiający ucieczkę od braku formalnych rozwiązań i zostanie zarejestrowanym podmiotem prawnym jest obarczony wysokimi kosztami pieniężnymi i proceduralnymi, a jego ukończenie zajmuje wiele lat. Zespoły badawcze Hernando de Soto stwierdziły, że w Peru uzyskanie prawnego pozwolenia na budowę na gruncie państwowym oraz tytułu prawnego do tego konkretnego gruntu zajmuje 6 lat i 11 miesięcy oraz obejmuje 728 etapów[3].

Tę całkowitą wartość pozaprawnego i niezarejestrowanego majątku szacuje się na ponad 9,3 bln USD, co stanowi wartość 93 razy wyższą niż całkowita kwota pomocy zagranicznej udzielonej krajom rozwijającym się w ciągu ostatnich 30 lat[4]. Jako takie ustanowienie systemów prawnych regulujących prawo własności oraz umocnienie pozycji ludzi w celu umożliwienia im zarządzania ich własnymi zasobami może okazać się przykładem najlepszych działań rozwojowych XXI wieku, będąc jednocześnie najtrudniejszym z wyzwań.

Potencjalny wpływ praw własności i bezpieczeństwa w zakresie tytułów prawnych do gruntów w krajach rozwijających się

Świadomość tego, że prawa własności wywierają istotny wpływ na rozwój gospodarczy i zmniejszają ubóstwo, nie jest oparta na hipotetycznym modelu. Wystarczy przypomnieć sobie XIX w., by stwierdzić, że system prawnej własności stał się drabiną, która wyniosła USA i państwa zachodnie ze świata składników majątku w naturalnym stanie do konceptualnego świata formowania się kapitału, w którym możliwe jest wykorzystywanie pełnego potencjału produkcyjnego składników majątku.

Obecnie kraje rozwijające się, podobnie jak Ameryka 200 lat temu, mają do wyboru trzy możliwości: zignorować pozaprawne ustalenia dokonywane przez ubogich nieposiadających ziemi na własność i dzikich lokatorów w miastach, pójść na pozorne ustępstwa lub osiągnąć mistrzostwo, jeżeli chodzi o stwarzanie możliwości funkcjonowania dla podmiotów pozaprawnych.

Wszystkie najważniejsze wyzwania XXI wieku, tj. bezpieczeństwo żywnościowe, niedobór energii, niedobory wody, rozrost miast i wzrost liczebności populacji, degradacja środowiska, zmiana klimatu, klęski żywiołowe i niestabilność państwa, mogą być skorelowane z problemami w zakresie zarządzania gruntami, zwiększając tym samym potrzebę nadania priorytetowego znaczenia kompleksowej reformie rolnej.

Wzrost gospodarczy a ograniczanie ubóstwa

Uznane i zarejestrowane prawa własności stanowią katalizator wzrostu gospodarczego, zwiększający możliwości inwestycyjne poprzez dostęp do kapitału i tanich kredytów, który jest możliwy dzięki wykorzystaniu gruntów jako zabezpieczenia. Bezpieczeństwo w zakresie tytułów prawnych zwiększa produktywność i pobudza przedsiębiorczość dzięki dostępowi do funkcjonalnych rynków najmu i sprzedaży, zwiększając wartość handlową gruntów poprzez odpowiednią rejestrację gospodarstw rolnych i MŚP.

Podczas gdy nieprzejrzyste, skorumpowane i nieefektywne systemy administracji gruntów stanowią główną przeszkodę dla rozwoju przedsiębiorczości i MŚP, łatwo przekazywalne tytuły własności gruntów zmniejszają koszt dostępu do kredytu i zwiększają możliwości pracy zarobkowej, przyczyniając się do rozwoju innowacji i postępu technologicznego.

Na przykład w Chinach reforma rolna i ulepszone prawa do gruntów spowodowały spadek liczby niedożywionych osób z 387 mln w 1969 r. do 150 mln w połowie pierwszej dekady XXI w.

Wydajność rolnictwa i bezpieczeństwo żywnościowe

Drobni producenci rolni stanowią 95% potencjalnych właścicieli gruntów w krajach rozwijających się i są oni grupą szczególnie wrażliwą. Bezpieczeństwo w zakresie przepisów dotyczących uprawianych przez nich gruntów, zarejestrowane prawa własności oraz zgodne z prawem uprawnienia decyzyjne stanowią silną zachętę dla właścicieli gruntów do inwestowania w innowacyjne technologie, które zwiększają wydajność rolnictwa i żyzność gruntów, gwarantują im dostęp do kapitału i rynków, pobudzają lokalne gospodarki, zwiększają bezpieczeństwo żywnościowe, zmniejszają migrację oraz spowalniają urbanizację.

W Etiopii Amerykańska Agencja ds. Rozwoju Międzynarodowego (USAID) współpracowała z rządem w celu wprowadzenia jasnych praw dla właścicieli gruntów. W 32 regionach pilotażowych, w których wprowadzono powyższy program, w ciągu ostatnich 3 lat plony wzrosły aż do 40% na akr bez konieczności ponoszenia żadnych dodatkowych nakładów[5]. Obawy, jakie rząd miał na początku projektu, zostały zatem rozwiane, co pozwoliło na rozwój ogólnokrajowej reformy.

Rozrost miast i wzrost liczebności populacji

Podczas gdy według szacunków do 2050 r. 70% ludności będzie mieszkało w miastach, system własności prawnej z możliwością rejestracji umożliwi włączenie mieszkańców slumsów i dzikich lokatorów w miastach w zakres gospodarki formalnej, przekształcając składniki ich majątku w prawdziwy, wymierny i przekazywalny majątek i tworząc w ten sposób przyszłe możliwości gospodarcze.

Ochrona środowiska oraz przeciwdziałanie zmianie klimatu

Wzmacnianie pozycji ludzi po to, by mogli oni podejmować decyzje dotyczące ich własnych zasobów, w połączeniu z formalnymi przepisami dotyczącymi dziedziczenia oraz z ochroną przed interesami różnych podmiotów, które mogłyby przejąć ich własność, stanowi dla właścicieli ziemskich istotną zachętę do zrównoważonego inwestowania we własne grunty w celu powstrzymania degradacji środowiska i erozji gleby poprzez praktykowanie tarasowania i irygacji. Na podstawie badania przeprowadzonego przez LANDESA stwierdzono, że „szacuje się, iż gospodarstwo domowe, które dysponuje w pełni bezpiecznym i zbywalnym gruntem, zainwestuje w tarasowanie z prawdopodobieństwem większym o 59,8% niż gospodarstwo domowe, które oczekuje, że w ciągu następnych 5 lat nastąpi redystrybucja”.

Prawa kobiet do gruntów

Kobiety, które stanowią 70% rolników w Afryce, są zwyczajowo pozbawione możliwości legalnego posiadania ziemi. Formalnie należy do nich jedynie 2% gruntów. Jednak nawet tam, gdzie ich prawa są uznawane i gdzie dokonuje się niedyskryminacyjnej reformy polityki, tradycyjne postrzeganie utrudnia odpowiednie wdrażanie przepisów. Zazwyczaj kobiety pozbawione są samej wiedzy na temat przysługujących im praw, dlatego programy szkoleniowe podnoszące świadomość stają się istotne dla ich rozwoju jako podmiotów podejmujących decyzje i podmiotów gospodarczych.

Stan pokonfliktowy i niestabilność państwa

Koncentrowanie się na skutecznych systemach zarządzania gruntami i rozwiązywanie sporów dotyczących gruntów w celu poradzenia sobie z problemem podstawowych napięć w krajach pokonfliktowych i państwach niestabilnych stanowi jeden z głównych filarów stabilności i zrównoważonego rozwoju.

Przejmowanie gruntów na szeroką skalę (zawłaszczanie gruntów)

W Afryce formalnie zarejestrowanych jest jedynie 10% gruntów, natomiast 90% gruntów jest nadal zarządzanych nieformalnie. Narodowe elity i lokalni przywódcy sprawowali w przeszłości kontrolę nad poszczególnymi niezarejestrowanymi nieruchomościami gruntowymi. W Etiopii, gdzie USAID jako pierwsza wprowadziła rejestrację gruntów i zabezpieczone tytuły własności, rolnicy byli poddawani powtarzającym się, nieoczekiwanym konfiskatom gruntów, ich arbitralnej redystrybucji i nacjonalizacji.

W związku z tym przejmowanie gruntów na szeroką skalę jest bezpośrednią konsekwencją słabego zarządzania gruntami lub jego braku w krajach rozwijających się; odbywa się ono w próżni, przy niezliczonych możliwościach korupcji, wywłaszczania bez odpowiedniego odszkodowania i bez poszanowania praw wszystkich zainteresowanych stron. Szacuje się, że w latach 2000–2010 aż 203 mln hektarów na całym świecie było przedmiotem transakcji dokonywanych na gruntach na szeroką skalę[6]. Przeprowadzone przez organizację Action Aid badanie dotyczące wpływu dużych plantacji szwajcarskiej firmy Addax Bioenergy na okoliczne społeczności lokalne w Sierra Leone wykazało, że 99% respondentów uważa, iż na skutek tej działalności w regionie spadła produkcja żywności[7].

Działania na rzecz formalnych praw własności i zrównoważonego zarządzania gruntami w krajach rozwijających się

Reforma instytucjonalna i budowanie zdolności stanowią podstawę zrównoważonego i należytego zarządzania gruntami i towarzyszą procesowi rejestracji indywidualnych gruntów oraz małych przedsiębiorstw.

Instytucje rządowe muszą odgrywać istotną rolę w procesie określania i egzekwowania praw własności przez sądy i policję państwową. Jednakże w przeciwieństwie do ogólnego błędnego przekonania państwo nie jest źródłem ani dostawcą własności, lecz jej obrońcą. W wielu przypadkach krajowe systemy przyznawania tytułów prawnych do gruntów zostały przekształcone z organizacji, które zapewniają ochronę uzasadnionych roszczeń dotyczących gruntów, w organizacje, które legalizują kradzież gruntów.

Do reformy rolnej i rozwoju systemów praw własności należy podchodzić z dużą dozą elastyczności, w oparciu o warunki lokalne, kulturowe i społeczne oraz zgodnie z następującymi założeniami koncepcyjnymi:

1. Gromadzenie dokładnych danych na temat gruntów oraz dokonywanie pomiarów geodezyjnych różnych rodzajów gruntów.

2. Rejestracja gruntów i systematyczne przyznawanie tytułów własności na podstawie map katastralnych za pomocą tanich technologii i infrastruktury.

3. Decentralizacja administracji gruntami umacnia pozycję społeczności lokalnych i indywidualnych osób oraz zachęca do wyeliminowania praktyk korupcyjnych narzucanych przez lokalnych przywódców poprzez zawieranie transakcji z zagranicznymi inwestorami oraz zgłaszanie roszczeń w stosunku do poszczególnych niezarejestrowanych nieruchomości gruntowych.

4. Modernizacja i komputeryzacja zarządzania gruntami ułatwia pobór dochodów oraz zwiększa jego skuteczność i przejrzystość. W Indiach w samej Karnatace dochody z tytułu gruntów wzrosły czterokrotnie – ze 120 mln USD w 2000 r. do 480 mln USD w 2008 r. Ponadto komputeryzacja pozwoliła zapobiec wręczeniu łapówek o wartości 16 mln USD[8].

5. Uczestnictwo wszystkich zainteresowanych stron i konsultacje z nimi są sprawą najwyższej wagi w celu zapewnienia pełnego poszanowania potrzeb i interesów wszystkich stron, w szczególności osób ubogich i wymagających specjalnej troski.

6. Zwiększenie zdolności sądów w zakresie rozwiązywania sporów dotyczących gruntów i zarządzania wywłaszczaniem musi stanowić element podejścia holistycznego mającego na celu konsolidację systemów sądowych i wprowadzenie rządów prawa. Jednocześnie nie można lekceważyć lokalnych organizacji politycznych, które powstały w celu obrony praw do gruntów; organizacje te są często demokratyczne i zgodne z prawem, ale nie są przejrzyste dla osób z zewnątrz i nie mają możliwości odpowiedniego udokumentowania praw do gruntów.

7. W krajach rozwijających się należy prowadzić racjonalną politykę finansów publicznych, zbudowaną na uczciwej polityce podatkowej i udokumentowanym naliczaniu podatków, co z kolei wymaga wzmocnienia systemu rejestracji gruntów i określenia funkcji dotyczących wyceny w celu odnotowywania dokładnych rocznych dochodów z tytułu transakcji dotyczących gruntów; w Tajlandii, w wyniku reformy, roczny dochód z tytułu transakcji dotyczących gruntów wzrósł sześciokrotnie w ciągu 10 lat.

8. Mechanizmy wsparcia dla właścicieli gruntów, którym przyznano nowe prawa, stanowią zachętę dla drobnych producentów rolnych do inwestowania w nowy sprzęt i pobudzają produkcję rolną. Ułatwianie transferu technologii i szkolenie nowych właścicieli gruntów w zakresie korzystania z innowacyjnych technik i najlepszych praktyk ma zasadnicze znaczenie w pierwszych latach po dokonaniu rejestracji gruntu.

Umieszczenie praw własności w centrum unijnej polityki rozwoju

Unia Europejska musi stanąć na czele walki z praktykami zawłaszczania gruntów. Zmiana sytuacji, w której w krajach rozwijających się istnieje słaby system zarządzania gruntami, lub nawet sytuacji, w której brak jest takiego zarządzania, oraz umacnianie pozycji ludzi za pomocą przejrzystych i bezpiecznych praw własności umożliwi kontrolę postanowień umownych, utrudni wywłaszczanie i redystrybucję bez godziwej rekompensaty oraz zapobiegnie zaniedbaniom.

Bezpieczne systemy tytułów prawnych do gruntów nie są krótkoterminowym przedsięwzięciem, lecz wymagają podejścia długoterminowego oraz wspólnego zaangażowania wielu podmiotów – od rządów po społeczeństwo obywatelskie, od międzynarodowych darczyńców po podmioty publiczne i prywatne.

Aby Unia Europejska mogła stać się znaczącym graczem w dziedzinie rozwoju praw własności i w walce z praktykami zawłaszczania gruntów, w sprawozdaniu tym zaleca się, by:

· Komisja Europejska otworzyła jasno określoną linię budżetową na potrzeby związane z prawami własności w krajach rozwijających się, mającą na celu wspieranie długoterminowej reformy zarządzania gruntami oraz wprowadzenie usprawnień w zakresie tytułów prawnych do gruntów poprzez opracowanie i wdrożenie krajowych dokumentów strategicznych;

· formalizację praw własności i rejestracji gruntów umieszczono w programie działań na rzecz rozwoju na lata po 2015 r.;

· pod patronatem ONZ stworzono nadrzędny mechanizm odpowiedzialności mający wyraźnie na celu wspieranie reformy rolnej, monitorowanie zarządzania gruntami w sposób przejrzysty i odpowiedzialny oraz zachęcanie państw do respektowania i realizowania roszczeń dotyczących gruntów zgłaszanych przez osoby indywidualne i przez społeczności.

[1] Tim Hansted, prezes i dyrektor generalny Landesa (Instytut Rozwoju Obszarów Wiejskich)
[2] Global Land Tool Network Brief 1, marzec 2010.
[3] Hernando De Soto, The Mystery of Capital – Why Capitalism Triumphs in the West and Fails Everywhere Else [Tajemnica kapitału – dlaczego kapitalizm triumfuje na Zachodzie, a ponosi porażkę w innych miejscach świata], 2001.
[4] Tamże.
[5] USAID Etiopia, http://ethiopia.usaid.gov/programs/feed-future-initiative/projects/land-administration-nurture-development-land
[6] http://www.landmatrix.org/get-the-idea/global-map-investments/
[7] Action Aid, Broken promises: The impacts of Addax Bioenergy in Sierra Leone on hunger and livelihoods [Złamane obietnice Action Aid – wpływ działalności Addax Bioenergy w Sierra Leone na głód i dostęp do środków do życia], wrzesień 2013.
[8] Deininger, K., H. Selod i A. Burns, 2012. The Land Governance Assessment Framework: Identifying and Monitoring Good Practice in the Land Sector [Ramy oceny zarządzania gruntami – identyfikacja i monitorowanie dobrych praktyk w sektorze nieruchomości gruntowych], Bank Światowy, Waszyngton DC.

OPINIA Komisji Praw Kobiet i Równouprawnienia (15.7.2011)

dla Komisji Rozwoju

w sprawie roli praw własności, systemu własności oraz tworzenia dobrobytu w procesie likwidacji ubóstwa i wzmacniania zrównoważonego rozwoju w krajach rozwijających się
(2011/2009(INI))

Sprawozdawczyni komisji opiniodawczej: Silvia Costa

WSKAZÓWKI

Komisja Praw Kobiet i Równouprawnienia zwraca się do Komisji Rozwoju, właściwej dla tej sprawy, o uwzględnienie w projekcie rezolucji następujących propozycji:

A. mając na uwadze, że kobiety w krajach rozwijających się zmagają się z poważnym problemem nierównego traktowania ze względu na płeć w zakresie praw własności i w systemie własności, zwłaszcza w odniesieniu do dostępu do zasobów produkcyjnych takich jak grunty i zwierzęta gospodarskie; mając na uwadze, że kobiety rzadziej dysponują gruntami niż mężczyźni, zaś te, którymi dysponują, charakteryzują się często niższą jakością; mając na uwadze, że dzięki eliminowaniu nierównego traktowania ze względu na płeć w zakresie dostępu do zasobów produkcyjnych liczba głodujących ludzi na świecie spadłaby o 12-17%[1];

B. mając na uwadze, że ponad 60% osób głodujących to kobiety i dziewczęta oraz że w krajach rozwijających się to kobiety produkują 60-80% żywności[2];

C. mając na uwadze, że w wielu krajach rozwijających się prawa własności kobiet, bezpieczny dostęp do gruntów oraz dostęp do oszczędności i kredytów nie są społecznie uznawane; mając na uwadze, że stykając się z tego rodzaju panującymi praktykami dyskryminacyjnymi kobietom jest szczególnie trudno dochodzić swoich praw własności, a w szczególności praw dziedziczenia, na drodze prawnej;

D. mając na uwadze, że zgodnie z art. 25 Powszechnej deklaracji praw człowieka każdy człowiek ma prawo do posiadania odpowiednich środków lub zasobów koniecznych do wyprodukowania lub pozyskania potrzebnej do życia żywności;

E. mając w szczególności na uwadze, że w krajach rozwijających się prawa kobiet do własności są naruszane z powodu coraz częstszego nabywania przez kraje rozwinięte gruntów na szeroką skalę do celów handlowych lub strategicznych, takich jak produkcja rolna, bezpieczeństwo żywnościowe i energetyczne oraz produkcja biopaliw; mając na uwadze, że kobiety mają często mniejsze szanse na uzyskanie pomocy i reprezentacji prawnej, aby skutecznie przeciwdziałać naruszeniom ich praw własności w krajach rozwijających się;

1. wzywa Komisję oraz państwa członkowskie do przeznaczania wystarczających i korzystania z istniejących środków finansowych w ramach wydajnego pod względem kosztów, odpowiedniego i praktycznego sposobu zapewniania pomocy na rzecz rozwoju, a także do przyjęcia szczególnych przepisów polityki dotyczących likwidacji problemu nierównego traktowania ze względu na płeć w zakresie bezpiecznego dostępu do gruntów i innych praw własności oraz systemu własności, w tym poprzez zgodne z prawem eliminowanie wszelkich przejawów dyskryminacji kobiet zgodnie z zasadami ustanowionymi w deklaracji pekińskiej;

2. potwierdza zaangażowanie Unii Europejskiej na rzecz ograniczania ubóstwa na świecie w kontekście zrównoważonego wzrostu oraz że równość płci będzie stanowiła istotny element wszystkich polityk i praktyk stosowanych przez UE w stosunkach z krajami rozwijającymi się[3];

3. podkreśla konieczność wzmocnienia polityk mających na celu zapewnienie równego dostępu kobiet i mężczyzn do własności w krajach rozwijających się; jest zdania, że działanie to musi zostać uwzględnione w krajowych programach i że musi mu towarzyszyć opracowanie niezbędnych mechanizmów pomocy finansowej (takich jak oszczędności, kredyty, dotacje, mikrokredyty i ubezpieczenia); uważa, że wspomniane wzmocnione polityki przełożą się na wzmocnienie pozycji kobiet oraz organizacji pozarządowych i że będą one wspierały promowanie przedsiębiorczości kobiet; uważa, że przyniosą one poprawę znajomości zagadnień prawnych i finansowych kobiet, będą wspierać edukację dziewcząt, zwiększą rozpowszechnianie informacji i dostęp do niej oraz stworzą system pomocy prawnej oraz szkoleń uwzględniających kwestie płci dla dostawców usług finansowych;

4. wzywa Komisję i państwa członkowskie, by w pracach na rzecz rozwoju aktywnie promowały przedsiębiorczość i prawa własności kobiet w ramach zaangażowania na rzecz poprawy niezależności kobiet od ich mężów i wzmacniania gospodarek krajowych;

5. zwraca się do Komisji i państw członkowskich, by przy opracowywaniu polityk na rzecz rozwoju uwzględniły zakrojony na szeroką skalę proces nabywania gruntów przez inwestorów z krajów rozwiniętych w krajach rozwijających się, a zwłaszcza na kontynencie afrykańskim, gdzie proces ten wpływa na miejscowych rolników i działa destruktywnie na kobiety i dzieci, celem ochrony tych osób przed ubóstwem, głodem i przymusowym wydalaniem z ich wsi i gruntów;

6. wzywa Komisję i państwa członkowskie, aby zbadały, za pośrednictwem ONZ, jaki wpływ ma proces nabywania gruntów na pustynnienie gruntów rolnych, utratę przez kobiety prawa pobytu oraz własności, zwłaszcza w przypadku kobiet samotnych lub pełniących funkcję głowy rodziny, a także na bezpieczeństwo żywnościowe oraz ich środki do życia, a także środki do życia ich dzieci i innych osób pozostających na ich utrzymaniu;

7. wzywa Komisję i państwa członkowskie, by w politykach na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej wymagały od krajów rozwijających się wprowadzania środków legislacyjnych na rzecz równości płci i zapobiegania dyskryminacji w odniesieniu do praw własności ze względu na pochodzenie etniczne, rasę i stan cywilny, oraz działania na rzecz usunięcia znaczących przeszkód społecznych, politycznych i kulturowych w nabywaniu praw do gruntów;

8. wzywa delegacje Unii Europejskiej w krajach rozwijających się do monitorowania praw własności kobiet, mając na względzie poszanowanie tych praw, a tym samym ochronę kobiet przed ryzykiem ubóstwa i wykluczenia społecznego;

9. przypomina, że 15 października obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Kobiet Wiejskich i wzywa Unię Europejską oraz państwa członkowskie, aby promowały kampanie uświadamiające w krajach rozwijających się;

10. wzywa Komisję i państwa członkowskie, by działały na rzecz wzmocnienia praw kobiet oraz ich dostępu do gruntów, dziedziczenia, dostępu do kredytów i oszczędności w sytuacjach pokonfliktowych, zwłaszcza w krajach, w których praw własności nie można dochodzić na drodze prawnej, prawa te nie są społecznie uznawane, a prawa oparte na płci, tradycyjnym stosunku do kobiet i zdominowanych przez mężczyzn hierarchiach stanowią przeszkody dla osiągnięcia przez kobiety równych i sprawiedliwych praw; wzywa UE do wspierania zaangażowania nowo utworzonej jednostki ONZ na rzecz praw Kobiet w tę kwestię;

WYNIK GŁOSOWANIA KOŃCOWEGO

Data przyjęcia	13.7.2011
Wynik głosowania końcowego	+: –: 0:	29 0 1
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Regina Bastos, Edit Bauer, Marije Cornelissen, Silvia Costa, Edite Estrela, Ilda Figueiredo, Zita Gurmai, Teresa Jiménez-Becerril Barrio, Nicole Kiil-Nielsen, Astrid Lulling, Barbara Matera, Angelika Niebler, Siiri Oviir, Antonyia Parvanova, Nicole Sinclaire, Joanna Katarzyna Skrzydlewska, Eva-Britt Svensson, Britta Thomsen, Marina Yannakoudakis, Anna Záborská
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Izaskun Bilbao Barandica, Vilija Blinkevičiūtė, Christa Klaß, Mojca Kleva, Mariya Nedelcheva, Norica Nicolai, Chrysoula Paliadeli, Antigoni Papadopoulou, Sirpa Pietikäinen
Zastępca(y) (art. 187 ust. 2) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Jacek Włosowicz

[1] Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), „The State of Food and Agriculture”, 2011 r., str. 5
[2] Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), Informator Polityczny nr 5, „Economic and Social Perspectives”, sierpień 2009 r.
[3] Dz.U. C 46 z 24.2.2006

WYNIK GŁOSOWANIA KOŃCOWEGO W KOMISJI

Data przyjęcia	11.2.2014
Wynik głosowania końcowego	+: –: 0:	15 4 5
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Thijs Berman, Ricardo Cortés Lastra, Véronique De Keyser, Nirj Deva, Leonidas Donskis, Charles Goerens, Catherine Grèze, Mikael Gustafsson, Bill Newton Dunn, Jean Roatta, Birgit Schnieber-Jastram, Michèle Striffler, Keith Taylor, Anna Záborská, Iva Zanicchi
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Philippe Boulland, Emer Costello, Edvard Kožušník, Csaba Őry, Cristian Dan Preda, Judith Sargentini
Zastępca(y) (art. 187 ust. 2) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Josefa Andrés Barea, Małgorzata Handzlik, Tadeusz Ross

Informacja prawna - Polityka ochrony prywatności