SPRAWOZDANIE w sprawie projektu zalecenia Parlamentu Europejskiego dla Rady w sprawie jakości wymiaru sprawiedliwości w zakresie prawa karnego i harmonizacji ustawodawstwa karnego w Państwach Członkowskich

9.2.2005 - (2005/2003(INI))

Komisja Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych
Sprawozdawca: António Costa

PROJEKT ZALECENIA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO DLA RADY

w sprawie jakości wymiaru sprawiedliwości w zakresie prawa karnego i harmonizacji ustawodawstwa karnego w Państwach Członkowskich

(2005/2003(INI))

Parlament Europejski,

- uwzględniając projekt zalecenia dla Rady złożony przez António Costę, w imieniu grupy politycznej PSE, w sprawie jakości wymiaru sprawiedliwości w zakresie sądownictwa karnego w Unii Europejskiej (B6-0234/2004),

- uwzględniając Powszechną Deklarację Praw Człowieka przyjętą przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych w rezolucji 217 A (III) z dnia 10 grudnia 1948 r., w szczególności jej art. 7, 8, 9 10 i 11,

- uwzględniając Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych uchwalony przez to samo Zgromadzenie Ogólne w rezolucji 2200 A (XXI) z dnia 16 grudnia 1966 r., który wszedł w życie dnia 23 marca 1976 r., w szczególności jego art. 2, 7, 9, 10 i 14,

- uwzględniając Konwencję Rady Europy o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950 r., która weszła w życie w dniu 3 września 1953 r., w szczególności jej art. 6 i 13,

- uwzględniając tytuł VI Traktatu o Unii Europejskiej, w szczególności jego art. 29 i 31 ust. 1 lit. c) i art. 34 ust. 2 lit. a) i b),

- uwzględniając Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy podpisany przez Państwa Członkowskie w Rzymie w dniu 29 października 2004 r., w szczególności jego art. I-42 i III-260 (mechanizmy oceny), III-270 i III-271 (współpraca sądowa w sprawach karnych) oraz II-107 do II-110, które odpowiadają art. 47-50 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej,

- uwzględniając dorobek wspólnotowy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości w zakresie prawa karnego, w szczególności Konwencję o wzajemnej pomocy w sprawach karnych[1], decyzję ramową Rady z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między Państwa Członkowskimi[2], decyzję ramową Rady 2003/577/JAI z dnia 22 lipca 2003 r. w sprawie wykonywania w Unii Europejskiej postanowień o zabezpieczeniu mienia i środków dowodowych[3], projekt decyzji ramowej Rady w sprawie europejskiego nakazu uzyskiwania dowodów[4] i projekt decyzji ramowej Rady w sprawie niektórych praw proceduralnych przyznanych w ramach postępowań karnych w Unii Europejskiej (COM(2004)0328),

- uwzględniając właściwe artykuły Traktatu o Przystąpieniu określające możliwość zawieszenia wykonywania niektórych postanowień przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w przypadku nieprzestrzegania niektórych norm (co wymaga wcześniejszego zdefiniowania takich norm),

- uwzględniając zalecenie w sprawie przyszłości przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości oraz warunków wzmocnienia jej legitymizacji i skuteczności przyjętego przez Parlament Europejski dnia 14 października 2004 r.[5],

- uwzględniając program haski przyjęty przez Radę Europejską w dniach 4-5 listopada 2004 r.,

- uwzględniając art. 114 ust. 3 i art. 83 ust. 5 Regulaminu,

–   uwzględniając sprawozdanie Komisji Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych (A6-0036/2005),

A.  mając na uwadze, że w art. II-107 - II-110 Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy oraz w art. 6 i 13 europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka zdefiniowane zostało znaczenie „prawa do obrony”, które Unia i jej Państwa Członkowskie, zgodnie z właściwymi im uprawnieniami, muszą zapewnić obywatelom europejskim,

B.  mając na uwadze, że to „prawo do obrony” zawiera w sobie przede wszystkim prawo do skutecznego środka odwoławczego, prawo dostępu do bezstronnego sądu, prawo do sprawiedliwego procesu, prawo do bycia osądzonym w rozsądnym terminie oraz prawo od uzyskania porady prawnej, że zawiera także pełne poszanowanie praw podstawowych osób podejrzanych przed rozpoczęciem procesu karnego jak również prawo do godnego i ludzkiego traktowania - w poszanowaniu międzynarodowych norm ONZ i Europejskiej Konwencji o zapobieganiu torturom - osób skazanych w takim procesie;

C.  mając na uwadze, że ochrona tych praw jest jeszcze istotniejsza w odniesieniu do postępowania karnego, gdy chodzi o podstawowe wolności,

D. mając na uwadze, że zapewnienie tej ochrony leży po pierwsze w zakresie kompetencji każdego Państwa Członkowskiego, zgodnie z jego własnym porządkiem konstytucyjnym i tradycjami prawnymi; iż konieczne jest, aby Państwa Członkowskie przywiązywały wagę do problemów występujących w ich systemach prawnych, a w szczególności do kwestii wskazanych przez Europejski Trybunał Praw Człowieka; uważając, że prawdziwa przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości wymaga, z jednej strony, zapewnienia obywatelom unijnym równego traktowania, bez względu na to, w jakim miejscu Unii przebywają, a z drugiej strony wzmocnienia wzajemnego zaufania między Państwami Członkowskimi dla umożliwienia wzajemnego uznawania wyroków, a nawet przekazywania swoich obywateli sędziom innego Państwa Członkowskiego,

E.  mając na uwadze zarówno orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu, jak i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu oraz fakt, że orzecznictwo obydwu sądów powinno być spójne,

F.   mając na uwadze, że od przyjęcia programu Tampere (ustęp 33), zasada wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych stała się „kamieniem węgielnym” współpracy sądowej w Unii,

G.  mając na uwadze, że Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy (art. III-260) i program haski (w szczególności ust. 3.2.) uznają wagę wzajemnej oceny Państw Członkowskich między sobą, służącej wzmocnieniu wzajemnego zaufania, które jest koniecznym warunkiem wzajemnego uznawania, a także przyjęciu podstawowych, istotnych zasad proceduralnych oraz określeniu rozsądnych terminów;

H. mając na uwadze, że ocena jakości wymiaru sprawiedliwości w Unii Europejskiej musi obejmować także metody pracy sędziów i różnych systemów administrowania wymiarem sprawiedliwości w Państwach Członkowskich, co nie stoi w sprzeczności z z pełnym poszanowaniem zasady niezawisłości sądów,

I.   mając na uwadze, iż ocena ta musi mieścić we wspólnych ramach odniesienia gwarantujących jej spójność i obiektywność,

J.   mając na uwadze, że należy określić najbardziej adekwatne środki i procedury służące dokonywaniu tej oceny oraz usprawnić przepływ informacji oraz możliwości kształcenia, na rzecz poprawy jakości wymiaru sprawiedliwości w zakresie prawa karnego w Europie,

K. mając na uwadze, iż utworzenie w łonie Unii Europejskiej w ciągu ostatnich lat europejskich sieci, takich jak Stowarzyszenie Rad Państwa i Najwyższych Sądów Administracyjnych, Konferencja Przewodniczących Sądów Najwyższych, Sieć Trybunałów Najwyższych i Europejska Sieć Krajowych Rad Sądownictwa, świadczy o rosnącej świadomości w zakresie konieczność wspólnej pracy na rzecz poprawy jakości wymiaru sprawiedliwości w służbie obywateli Unii,

L.  mając na uwadze kluczową rolę sprawczą w rozwoju wspólnej kultury sądownictwa, a także kultury praw podstawowych w łonie Unii, w szczególności poprzez działanie Europejskiej Rady Kształcenia Sądowniczego,

M. mając na uwadze, że poprawa standardów jakości wymiaru sprawiedliwości i jego skuteczności na podstawie oceny muszą prowadzić do wzrostu, z jednej strony, jakości norm karnych merytorycznych i proceduralnych, a, z drugiej strony, jakości ich zastosowania, co nie stoi w sprzeczności z poszanowaniem zasady niezawisłości sądów;

N. mając na uwadze, że proces wzajemnej oceny wymaga konkretnej metodologii, uwzględniającej złożoność takiego procesu,

O. mając na uwadze, że program haski uznaje konieczność przyjęcia Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy za ramy odniesienia oraz podjęcia prac przygotowawczych w celu umożliwienia wdrożenia środków ustalonych w Traktacie Konstytucyjnym od chwili jego wejścia w życie,

P.  mając na uwadze seminarium publiczne zorganizowane przez Komisji Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych w dniu 18 stycznia 2005 r. na temat: „Promowanie lepszej jakości wymiaru sprawiedliwości w Europie”,

Q. przyjmując wytyczne zawarte w Programie Haskim dotyczące wzmocnienia wzajemnego zaufania (ust. 3.2.), w szczególności poprzez poprawę jakości wymiaru sprawiedliwości, poprzez rozwój systemu oceny i poprzez konieczny wkład instytucji i organizacji sądowniczych,

R.  przywołuje ustęp 3.2. Programu Haskiego, który podkreśla konieczność poszanowania różnorodności różnych struktur i tradycyjnej charakterystyki krajowych systemów prawnych oraz niezawisłości sądownictwa w każdym Państwie Członkowskim promując lepszą jakość wymiaru sprawiedliwości w Europie poprzez wzajemne zaufanie,

1.  zwraca się do Rady Europejskiej i do Rady z następującymi wskazówkami:

     a)  podjęcie natychmiastowego działania w celu umożliwienia obywatelom unijnym, bez względu na to, w jakim państwie Unii przebywają i jakie są jego ramy prawne i konstytucyjne, korzystania z prawa do obrony w warunkach, które jednocześnie są porównywalne i odpowiadają coraz wyższym normom jakości oraz by obywatele ci mieli coraz większe zaufanie do wymiaru sprawiedliwości;

     b)  zdefiniowanie wraz z Państwami Członkowskimi „Karty jakości wymiaru sprawiedliwości w zakresie prawa karnego w Europie”, stanowiącą wspólne ramy odniesienia dla wszystkich Państw Członkowskich i gwarantującą spójną i obiektywną ocenę; Karta ta musi zostać opracowana z uwzględnieniem doświadczeń i dotychczas prowadzonych prac na poziomie krajowym, jak i na poziomie międzynarodowym przez Radę Europy i Organizację Narodów Zjednoczonych;

           c) w celu wzmocnienia wzajemnego zaufania pomiędzy krajowymi systemami sądowniczymi w poszanowaniu ich różnorodności, utworzenie mechanizmu wzajemnej, stałej oceny, biorąc pod uwagę Kartę Jakości jako obiektywne ramy odniesienia; uwzględniając doświadczenia zdobyte w innych dziedzinach, gdzie stosuje się już wzajemne uznawanie (Schengen, terroryzm, rozszerzenie, etc.), wyprzedzanie w miarę możliwości mechanizmu przewidzianego w art. III-260 Traktatu Konstytucyjnego spełniając następujące cele:

- stworzenie bazy danych porównawczych i statystycznych,

- organizacja wykonywania „benchmarkingu”,

- rozpowszechnianie najlepszych praktyk,

- informowanie o rodzaju i funkcjonowaniu systemów sądowych innych Państw Członkowskich, coroczna publikacja sprawozdania z oceny jakości wymiaru sprawiedliwości w Europie wraz z serią zaleceń dla Rady i Państw Członkowskich w celu zaproponowania rozwiązań dla zidentyfikowanych problemów;

    d) przekształcenie mechanizmu wzajemnej oceny (procedury, struktury, wskaźniki, sprawozdania, etc.) w jedną lub kilka decyzji mających za podstawę art. 31 Traktatu o Unii Europejskiej, które wprowadzą w życie zasady orzecznictwa trybunałów w Strasburgu i Luksemburgu jak również kierunki działań przedstawione przez Komisję ds. skuteczności wymiaru sprawiedliwości Rady Europy;

    e) udział zrzeszeń sędziów i przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości, ekspertów i urzędników wymiaru sprawiedliwości, jak również parlamentów krajowych do tej oceny, na przykład powołując komitet monitorujący jakość wymiaru sprawiedliwości, w myśl art. I-42 ust. 2 Traktatu Konstytucyjnego i zgodnie z zasadą pomocniczości; ocena ta mogłaby być prowadzona we współpracy Parlamentu Europejskiego i parlamentów krajowych;

           f) uznanie, iż budowanie Obszaru Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości opartego na wzajemnym zaufaniu nie może odbywać się bez podstawowego poznania krajowych systemów prawnych; jeżeli chodzi o prawo karne materialne, Parlament Europejski łączy się z Radą określając, iż pierwszeństwo musi zostać przyznane przestępstwom wyszczególnionym w Traktacie Konstytucyjnym, co się zaś tyczy prawa procesowego, za priorytetowe uważa się rozpatrzenie następujących zagadnień:

    - przejrzystość administracji wymiaru sprawiedliwości, a także pełne poszanowanie podstawowych praw osób podejrzanych przed rozpoczęciem procesu z powództwa karnego, jak również prawo do godnego i ludzkiego traktowania osób skazanych,

- administrowanie i ocena dowodu,

- przekazywanie więźniów w celu wykonania kar w Państwie Członkowskim miejsca zamieszkania,

- wykonanie kar bez pozbawienia wolności w Państwie Członkowskim miejsca zamieszkania,

- wykonanie środków przymusowych w Państwie Członkowskim miejsca zamieszkania,

- minimalne prawa więźniów w każdym Państwie Członkowskim,

- recydywa dla czynów stanowiących już wcześniej przedmiot środków harmonizacyjnych;

uważa, iż ocena powinna być sporządzana również na podstawie tych elementów, aby podejmować lub kontynuować inicjatywy na poziomie Unii Europejskiej we wspomnianych dziedzinach.

     g) uznanie, iż konsekwencją zasady wzajemnego oceniania powinna być promocja działań związanych z kształceniem przeznaczonych dla wszystkich osób zawodowo zajmujących się prawem, opierając się na europejskich sieciach organizacji i instytucji sądowniczych; w ten sposób, w ramach przyjęcia Perspektyw Finansowych 2007-2013 i zgodnie z Programem Haskim (ust. 3.2. akapit 2), przewidywanie finansowania zarówno europejskich sieci organizacji i instytucji sądowniczych, jak i programów wymiany pomiędzy władzami sądowniczymi, które to programy zainicjowane zostały przez Parlament Europejski (przede wszystkim pozycja 18 05 01 03), a także nowych akcji pilotażowych umożliwiających współpracę podmiotów lub organizacji w różnych Państw Członkowskich, mając na celu wzmocnienie jakości wymiaru sprawiedliwości;

     h) zwrócenie się do Komisji o wprowadzenie od zaraz „Karty jakości wymiaru sprawiedliwości w Europie”, mechanizmu wzajemnej oceny i dodatkowych środków harmonizacyjnych niektórych norm karnych do Planu działania, który powinna przedstawić w 2005 r. zgodnie z postanowieniami Rady Europejskiej z Hagi; w tym względzie Parlament przyłącza się do Rady Europejskiej w celu zalecenia Komisji, by Plan działania przyjął za ramy odniesienia postanowienia ustalone w Traktacie ustanawiającym Konstytucję dla Europy;

2.  zobowiązuje swojego Przewodniczącego do przekazania niniejszego zalecenia Radzie oraz do informacjiKomisji, jak również rządom i parlamentom Państw Członkowskich oraz Radzie Europy.

UZASADNIENIE

Dans le contexte de la répartition des compétences entre les États membres et l'Union européenne, la reconnaissance mutuelle, dans le respect de la diversité des systèmes juridiques des différents États membres, constitue la pierre angulaire de la construction de l'Espace de liberté, de sécurité et de justice. Depuis l'adoption du programme de Tampere en 1999, il est évident que le rapprochement des législations exige l'adoption de règles minimales sur le plan du fond et des procédures, et que l'action de l'Union et des États membres doit se concentrer sur le renforcement de la confiance mutuelle, elle-même essentielle à la reconnaissance mutuelle. L'objet du présent rapport est, d'une part, de proposer des moyens pratiques de renforcer la confiance réciproque au service de la reconnaissance mutuelle (grâce à une Charte de qualité de la justice pénale et un système d'évaluation), et, d'autre part, d'examiner quelles mesures d'harmonisation minimale doivent encore être adoptées en appui à la reconnaissance mutuelle.

Afin de compléter l'information des membres et de dégager des orientations utiles à l'élaboration de ce rapport en recueillant l'avis des différentes parties intéressées, la commission des libertés civiles, de la justice et des affaires intérieures organise le 18 janvier 2005 un séminaire public sur le thème "Promouvoir une meilleure qualité de la justice en Europe". Sont invités à y participer les représentants des Institutions nationales et européennes, les opérateurs du droit et les ONG les plus concernés par cette question.

1. Introduction

Le Parlement est tout particulièrement attaché à la mise en œuvre intégrale de l'article 29 du Traité sur l'Union européenne selon lequel "l'objectif de l'Union est d'offrir aux citoyens un niveau élevé de protection dans un espace de liberté, de sécurité et de justice".

Dans sa résolution du 14 octobre 2004 sur le futur de l'Espace de liberté, de sécurité et de justice adoptée par le Parlement européen le 14 octobre 2004[6], il a plaidé pour le développement d'une culture des droits fondamentaux au sein de l'Union en favorisant le dialogue permanent des plus hautes juridictions, des administrations publiques et des praticiens du droit, ainsi que le développement de réseaux d'échanges d'informations et de consultation entre juges, administrations et chercheurs (...) afin de faciliter la confiance réciproque.

Cette culture et ce dialogue sont en effet essentiels si l'on veut pouvoir répondre à l'exigence de qualité qu'adressent à la justice ses différents usagers, de manière croissante ces dernières années. Cette exigence correspond:

- tout d'abord à une exigence démocratique de base, reconnue par plusieurs textes internationaux, notamment l'article 6 de la Convention européenne des droits de l'homme du Conseil de l'Europe sur le droit à un procès équitable, et la jurisprudence qui en découle;

- ensuite à une exigence fonctionnelle de bonne administration et de bonne gestion budgétaire, qui est devenue l'un des thèmes du débat public,

- enfin à une exigence d'efficacité, tant au service des justiciables, qu'au niveau économique, une justice efficace étant un facteur de compétitivité à prendre en compte dans le cadre des objectifs de la stratégie de Lisbonne.

À ces exigences valables dans chacun des États membres, la construction de l'Espace européen de liberté, de sécurité et de justice ajoute les dimensions suivantes:

- avec l'élargissement, la reconstruction de systèmes démocratiques après la chute des dictatures du centre et de l'est du continent comporte, comme l'une des pièces maîtresses, la mise sur pied d'une justice indépendante et efficace au service de l'État de droit; ce fut l'un des aspects pris en compte lors de l'évaluation des critères de Copenhague pour l'adhésion de ces pays à l'Union;

- avec la reconnaissance mutuelle des décisions judiciaires, l'Europe des 25 est entrée dans une phase nouvelle qui exige un renforcement de la confiance réciproque, et à cette fin la mise en place d'un dispositif d'évaluation, d'information et de formation.

2. Le droit au juge partout en Europe

Les articles II-107 à II-110 du Traité établissant une Constitution pour l'Europe (articles 47-50 de la Charte des droits fondamentaux) et les articles 6 et 13 de la Convention européenne des droits de l'homme définissent la portée du "droit au juge" que, conformément à leurs compétences respectives, l'Union et ses États membres doivent assurer aux citoyens européens. Ce droit au juge comprend notamment le droit à un recours effectif, le droit d'accès à un tribunal impartial, le droit à un procès équitable, le droit à être jugé dans un délai raisonnable, et le droit d'accès à l'aide juridictionnelle. Il inclut aussi le respect intégral des droits fondamentaux des personnes suspectées, avant le début d'un procès pénal, ainsi que le droit à un traitement digne et humain des personnes condamnées, à l'issue d'un tel procès. Il va de soi que la protection de ces droits est d'autant plus essentielle en matière de procès pénal où sont en cause les libertés fondamentales.

Une telle protection relève à titre premier de la compétence de chaque État membre qui l'assure en conformité avec son propre ordre constitutionnel et ses traditions juridiques. Ceci étant dit, la construction d'un véritable espace européen de liberté, de sécurité et de justice exige:

- d'une part, d'assurer aux citoyens européens un traitement comparable où qu'ils se trouvent dans l'Union,

- et d'autre part, de renforcer la confiance réciproque entre les États membres afin de permettre la reconnaissance mutuelle des jugements, jusqu'à admettre même la remise de ses propres citoyens aux juges d'un autre État membre.

Le projet de traité constitutionnel (article III-260) et le programme de la Haye (paragraphe 3.2.) reconnaissent précisément l'importance de l'évaluation au service de la confiance réciproque et de la reconnaissance mutuelle.

La question de l'évaluation de la qualité de la justice donne aussi lieu à une réflexion croissante dans diverses enceintes internationales (Conseil de l'Europe[7], Banque mondiale,...).

Il importe de préparer dès maintenant les outils pratiques de cette évaluation au sein de l'Union européenne, et de renforcer l'échange d'information et les possibilités de formation, au service de la qualité de la justice pénale en Europe.

Avec le Programme de la Haye, le Conseil européen a fixé les orientations stratégiques pour les 5 prochaines années et a convié la Commission à présenter un plan d’action, en 2005, qui concrétise les mesures nécessaires à la mise en œuvre effective de ce programme.

La jurisprudence des Cours de Strasbourg et de Luxembourg fournit déjà une grille de référence commune aux États membres, mais la confiance réciproque serait sûrement renforcée si ces derniers pouvaient, une fois définis des indicateurs communs, s'évaluer mutuellement comme cela est déjà le cas dans d'autres domaines de l'Espace de liberté, de sécurité et de justice. Si une telle opération devait se révéler positive, une décision-cadre de l'Union fondée par exemple sur l'art. 31.1. point. c) du TUE pourrait lui conférer un fondement juridique approprié.

3. Renforcement de la confiance mutuelle

La concrétisation d’un véritable espace de liberté, de sécurité et de justice, établi sur une culture judiciaire qui se fonde sur la diversité des systèmes légaux, dotés de normes de qualité élevées, présuppose la fixation d'un cadre de référence commun et l'adoption d'un mécanisme d'évaluation commun. La chose est essentielle si l'on veut renforcer la confiance mutuelle et, par là même, la mise en oeuvre du principe de la reconnaissance mutuelle.

3.1. Charte de qualité de la justice pénale

L'application uniforme du droit de l'Union et la garantie que tous les citoyens bénéficient intégralement de l'Espace de liberté, de sécurité et de justice (indépendamment de l'État membre dans lequel ils se trouvent) dépendent de l'accès effectif à un système judiciaire présentant des normes de qualité élevées (voir paragraphe 3.2. du Programme de la Haye).

D'ailleurs les États membres sont déjà tenus, au plan international, de garantir une justice pénale de qualité en vertu notamment de l'article 6 de la Convention européenne des droits de l’homme.

Le rapporteur propose que soit adoptée une déclaration de principes – "Charte de qualité de la justice pénale en Europe" - devant présider à l'évaluation du fonctionnement des systèmes judiciaires dans l'Union européenne. Sur cette base, il s'agira de rassembler tous éléments utiles sur les différents systèmes judiciaires, concernant notamment le respect du principe d'indépendance de la justice, l'application des normes en matière de procès équitable ou encore sur le déroulement de la procédure pénale, y compris les conditions d'exécution des peines.

L'objectif devrait être de garantir la production d'effets équivalents dans les divers États membres, en établissant des obligations de résultat, par exemple en matière de délais des procédures judiciaires[8].

Le séminaire public organisé le 18 janvier 2005 par la commission des libertés civiles, de la justice et des affaires intérieures sera un premier pas dans ce sens. Une fois l'objectif de qualité de la justice inscrit dans le Plan d'action, la Commission devra prendre les initiatives nécessaires pour associer l'ensemble des parties intéressées à la préparation de la Charte et à la mise en œuvre du système d'évaluation. Il lui faudra à cette fin développer un ensemble de critères propres à l'appréciation de la qualité de la justice pénale dans les différents États membres, en tenant compte des travaux menés au sein du Conseil de l'Europe et des normes internationales comme celles de la Convention des Nations Unies contre la torture et autres peines ou traitements cruels, inhumains ou dégradants[9] et de la Convention européenne pour la prévention de la torture. La Charte de qualité ne constitue pas un nouvel instrument normatif. Elle doit être un cadre de référence commun propre à garantir une évaluation cohérente et objective.

3.2. Mécanisme d'évaluation mutuelle

3.2.1. Antécédents

Au cours des dernières années, divers mécanismes d'évaluation mutuelle ont été adoptés dans les domaines suivants:

i.         accords relatifs à la suppression des frontières (Schengen);

ii.         lutte contre le crime organisé (action commune du 5 décembre 1997)[10];

iii.        lutte contre le terrorisme (décision du 28 novembre 2002)[11];

iv.        entraide judiciaire en matière pénale[12].

Il convient également de noter que le Conseil, par une action commune approuvée le 29 juin 1998[13], a institué un mécanisme d'évaluation du respect de l'acquis communautaire en matière de justice et d'affaires intérieures par les États alors candidats à l'adhésion.

3.2.2. Traité établissant une Constitution pour l'Europe

La présente recommandation, qui vise à créer un mécanisme d'évaluation de la qualité de la justice, anticipe, dans une certaine mesure, un mécanisme de ce type prévu à l'article III-260 de la Constitution européenne: selon cet article, le Conseil, sur proposition de la Commission, pourra adopter des règlements ou des décisions européens qui établissent les modalités d'une évaluation objective de la mise en œuvre, par les États membres, des politiques relatives à l'Espace de liberté, de sécurité et de justice, "en particulier afin de favoriser la pleine application du principe de reconnaissance mutuelle". Le Parlement européen et les Parlements nationaux seront simplement informés du contenu et des résultats de l'évaluation, les Parlements nationaux pouvant toutefois participer à ce mécanisme d'évaluation au titre de l'article I-42, paragraphe 2, du projet de traité.

Le rapporteur suggère de lancer sans attendre une évaluation de la qualité de la justice en y impliquant les Parlements nationaux et le Parlement européen.

3.2.3. Programme de La Haye

Le Programme de la Haye, approuvé par le Conseil européen des 4 et 5 novembre 2004, réaffirme en son paragraphe 3.2. l'importance de la confiance mutuelle entre les États membres et la nécessité de garantir que tous les citoyens aient accès à des systèmes judiciaires de qualité élevée. Il précise que la mise en œuvre du principe de reconnaissance mutuelle dépend, en grande partie, de l'établissement d’un système d'évaluation mutuelle concernant l'exécution des politiques de l'Espace de liberté, de sécurité et de justice.

3.2.4. Fonctionnement du mécanisme

Le mécanisme d'évaluation mutuelle proposé est pleinement compatible avec le respect de l'indépendance du pouvoir judiciaire; il vise exclusivement la promotion des bonnes pratiques judiciaires sur tout le territoire de l'Union européenne. Cette culture d'évaluation réciproque contribuera à renforcer la solidarité entre les États membres et permettra de détecter des divergences entre les systèmes judiciaires nationaux de manière à assurer que tous les citoyens bénéficient de normes de qualité comparables.

Le Parlement européen attend de la Commission qu'elle présente dans les meilleurs délais au Conseil une proposition de système d'évaluation qui définisse les règles par lesquelles les États membres, en collaboration avec la Commission, procéderont à une évaluation objective et impartiale du niveau de réalisation des critères prévus dans la Charte de qualité de la justice pénale en Europe. Il sera utile de pouvoir compter sur la collaboration des réseaux européens d'organisations et d'instituitions judiciaires, de manière à garantir à la fois l'indépendance des systèmes judiciaires et une relation adéquate avec les opérateurs judiciaires, ainsi que sur celle d'Eurojust, observatoire privilégié du fonctionnement de la coopération judiciaire, et enfin, des organes représentatifs de la société civile, comme les ONG.

Le mécanisme devrait viser les objectifs suivants:

           i.         créer une base de données comparatives et statistiques;

           ii.         lancer des exercices de "benchmarking";

           iii.        assurer la diffusion des meilleures pratiques;

iv.  publier un rapport d’évaluation de la réalisation de la charte de qualité.

Un rapport devra être établi annuellement. Comme indiqué ci-dessus, les parlements nationaux devront être associés aux procédures d’évaluation, et le Parlement européen être destinataire du rapport annuel.

Vu le rôle qu'il joue d'initiation au développement d'une culture judiciaire commune, il serait important d'associer le réseau européen de formation judiciaire au traitement et à la diffusion du présent rapport.

4. Rapprochement de la législation pénale

4.1. Normes substantielles

La construction d'un Espace de liberté, de sécurité et de justice, fondé sur la confiance mutuelle entre les États membres, ne peut se faire sans un rapprochement minimal des législations nationales tel que visé à l'article 31, paragraphe 1, point e), du traité sur l’Union européenne (adoption de "règles minimales relatives aux éléments constitutifs des infractions pénales et aux sanctions applicables dans les domaines de la criminalité organisée, du terrorisme et du trafic de drogue").

D'autres crimes à dimension transfrontalière mériteraient de faire l'objet d'une telle harmonisation. Ainsi, la rédaction actuelle de l’article 31, paragraphe1, point e), du traité sur l’Union européenne n'est-elle plus suffisante pour protéger efficacement les citoyens européens ni garantir un Espace de liberté, de sécurité et de justice.

Les rédacteurs du projet de traité établissant une Constitution pour l'Europe ont tenu compte de ce fait. Selon les termes de l'article III-271, l'adoption desdites règles minimales s'étendra à tous les domaines de criminalité particulièrement grave revêtant une dimension transfrontalière. La liste suivante en est donnée: le terrorisme, la traite des êtres humains et l'exploitation sexuelle des femmes et des enfants, le trafic de drogues, le trafic d'armes, le blanchiment d'argent, la corruption, la contrefaçon de moyens de paiement, la criminalité informatique et le crime organisé.

Le Programme de La Haye établit quant à lui que la priorité doit être donnée au rapprochement de la législation pénale pour les crimes expressément prévus dans les traités. Selon le Conseil européen: "le traité établissant une Constitution pour l'Europe (ci-après dénommé "le traité constitutionnel ") a servi de référence pour ce qui est de l'ambition du projet mais, jusqu'à l'entrée en vigueur de ce traité, c'est dans les traités existants que l'action du Conseil doit trouver sa base juridique. En conséquence, les différents domaines d'action ont été examinés pour déterminer s'ils pouvaient faire l’objet de travaux préparatoires ou d'études, de sorte que les mesures prévues dans le traité constitutionnel puissent être mises en œuvre dès l'entrée en vigueur de celui-ci."

Le Parlement européen se joint au Conseil européen pour recommander à la Commission que le Plan d’action, qui sera présenté en 2005, adopte comme cadre de référence les dispositions prévues dans le traité établissant une Constitution pour l'Europe.

Il est suggéré que la Commission entame les travaux préparatoires d'un rapprochement des législations pénales en relation avec les crimes prévus à l'article III-271 du traité constitutionnel, de sorte qu'il soit possible d'adopter les actes législatifs correspondant dès l'entrée en vigueur de celui-ci.

Le Parlement européen se réserve le droit de procéder à une évaluation à mi-parcours du Programme de La Haye et de définir éventuellement de nouvelles priorités conformément à l'article III-271 paragraphe 1, point 3.

4.2. Normes de procédure

Malgré l'adoption de la Convention relative à l'entraide judiciaire en matière pénale[14], le Parlement européen considère que le rapprochement des législations pénales est encore manifestement insuffisant dans certains domaines.

En particulier, il considère qu'une avancée serait nécessaire dans les domaines suivants:

i.         administration et évaluation de la preuve;

ii.         transfert de prisonniers pour l'exécution de peines dans l'État membre de résidence;

iii.  exécution des peines non privatives de liberté dans l'État membre de résidence;

iv.        exécution des mesures de contrainte dans l’État membre de résidence;

v.        droits minimums des prisonniers dans tout État membre;

vi.        récidive pour des actes ayant déjà fait l'objet de mesures d'harmonisation.

Il est donc souhaitable que la Commission présente au Conseil dans les meilleurs délais une proposition législative sur les thèmes susmentionnés, en matière de coopération policière et de judiciaire pénale.

*

* *

En conséquence, le rapporteur propose à l'adoption de la commission des libertés civiles, de la justice et des affaires intérieures le projet de recommandation ci-joint, au titre de l'article 114, paragraphe 3, du règlement.

15.12.2004

PROJEKT ZALECENIA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO DLA RADY W SPRAWIE JAKOŚCI WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI W ZAKRESIE PRAWA KARNEGO W UNII EUROPEJSKIEJ B6‑0234/2004

Parlament Europejski,

–   uwzględniając art. 114 ust. 1 Regulaminu,

–   przypominając, że w art. 47-50 Karty Praw Podstawowych oraz w art. 6 i 13 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka zdefiniowane zostało znaczenie "prawa do obrony", które Unia i jej Państwa Członkowskie, zgodnie z właściwymi im uprawnieniami, muszą zapewnić obywatelom europejskim,

–   mając na uwadze, że to "prawo do obrony" zawiera w sobie przede wszystkim prawo do skutecznego środka odwoławczego, prawo dostępu do bezstronnego sądu, prawo do sprawiedliwego procesu, prawo do bycia osądzonym w rozsądnym terminie oraz prawo od uzyskania porady prawnej, a także, że ochrona tych praw jest jeszcze istotniejsza w odniesieniu do procesu karnego,

–   w przekonaniu, iż zapewnienie tej ochrony leży w pierwszym rzędzie w zakresie kompetencji każdego Państwa Członkowskiego, zgodnie z jego własnym porządkiem konstytucyjnym i tradycjami prawodawczymi, ale, że przystąpienie do Unii wymaga, z jednej strony, zapewnienia obywatelom unijnym równego traktowania, bez względu na to, w jakim miejscu na obszarze Unii przebywają, a z drugiej strony wzmocnienia wzajemnego zaufania między Państwami Członkowskimi dla umożliwienia wzajemnego uznawania wyroków wydanych w innym Państwie Członkowskim,

‑    przypominając, że projekt Traktatu Konstytucyjnego (art. III-260) oraz program haski (ust. 3.2.) uznają wagę wzajemnej oceny Państw Członkowskich między sobą, służącej wzmocnieniu wzajemnego zaufania oraz, iż należy określić bardziej adekwatne środki i procedury służące dokonywaniu tej oceny oraz usprawnić przepływ informacji oraz możliwości kształcenia, na rzecz poprawy jakości wymiaru sprawiedliwości w zakresie prawa karnego w Europie,

1.  zaleca Radzie:

      –  określenie wskaźników i procedur pozwalających na ustanowienie systemu wzajemnej oceny jakości wymiaru sprawiedliwości w zakresie prawa karnego w Państwach Członkowskich, biorąc pod uwagę wzajemną ocenę dokonywaną już obecnie w ramach działań dotyczących zwalczania terroryzmu i współpracy w systemie Schengen;

      –  przekształcenie wspomnianych procedur i wskaźników w jedną lub kilka decyzji mających za podstawę art. 31 Traktatu o Unii Europejskiej, które wprowadzą w życie zasady orzecznictwa trybunałów w Strasburgu i Luksemburgu, jak również przedstawione przez Komisję kierunki działań na rzecz skuteczności wymiaru sprawiedliwości w Europie;

2.  zobowiązuje swojego Przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie oraz do informacji Komisji.

PROCEDURA

Tytuł

Sprawozdanie w sprawie jakości wymiaru sprawiedliwości w zakresie prawa karnego i harmonizacji ustawodawstwa karnego w Państwach Członkowskich

Numer procedury

2005/2003(INI)

Rozpatrzony(e) projekt(y) zalecenia

B6‑0234/2004

Podstawa przepisowa

art. 114 ust. 3 oraz art. 83 ust. 5

Komisja przedmiotowo właściwa     Data ogłoszenia na posiedzeniu

LIBE 13.9.2004

Data podjęcia decyzji o sporządzeniu sprawozdania

16.12.2004

Komisja(e) wyznaczona(e) do wydania opinii  Data ogłoszenia na posiedzeniu

Opinia niewydana               Data wydania decyzji

Wzmocniona współpraca  Data ogłoszenia na posiedzeniu

Inny(e) projekt(y) zaleceń zawarty(e) w sprawozdaniu

Sprawozdawca(y) Data powołania

António Costa13.9.2004

Sprawozdawca(y) zastąpiony/ zastąpieni

Rozpatrzenie w komisji

24.11.2004

13.12.2004

18.1.2005

1.2.2005

Data zatwierdzenia

1.2.2005

Wynik głosowania końcowego

za: przeciw: wstrzymujących się:

37 4 2

Posłowie obecni podczas głosowania końcowego

Alexander Nuno Alvaro, Alfredo Antoniozzi, Johannes Blokland, Mario Borghezio, Mihael Brejc, Kathalijne Maria Buitenweg, Michael Cashman, Giusto Catania, Jean-Marie Cavada, Charlotte Cederschiöld, Carlos Coelho, António Costa, Agustín Díaz de Mera García Consuegra, Rosa Díez González, Antoine Duquesne, Kinga Gál, Patrick Gaubert, Adeline Hazan, Lívia Járóka, Timothy Kirkhope, Ewa Klamt, Ole Krarup, Stavros Lambrinidis, Henrik Lax, Edith Mastenbroek, Jaime Mayor Oreja, Hartmut Nassauer, Bogdan Pęk, Martine Roure, Inger Segelström, Manfred Weber, Stefano Zappala, Tatjana Ždanoka

Zastępcy obecni podczas głosowania końcowego

Frederika Brepoels, Panayiotis Demetriou, Gérard Deprez, Camiel Eurlings, Ignasi Guardans Cambó, Sophia in 't Veld, Sylvia-Yvonne Kaufmann, Vincent Peillon, Herbert Reul, Marie-Line Reynaud, Jan Zahradil

Zastępcy (art. 178 ust. 2) obecni podczas głosowania końcowego

Data złożenia – A6

9.2.2005

A6‑0036/2005

Uwagi

ROZPATRZONY(E) PROJEKT(Y) ZALECENIA

Numer B6 Sprawozdawca(y) Tytuł Komisja przedmiotowo właściwa Komisja(e) wyznaczona(e) do wydania opinii Data ogłoszenia na posiedzeniu	B6‑0234/2004 Jakość wymiaru sprawiedliwości w zakresie prawa karnego w Unii EuropejskiejLIBE 13.1.2005

• [1]  Akt Rady z dnia 29 maja 2000 r. ustanawiający, zgodnie z art. 34 Traktatu o Unii Europejskiej, Konwencję o wzajemnej pomocy w sprawach karnych pomiędzy Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej (Dz.U. C 197 z 12.07.2000, str. 1).
• [2]  Dz.U. L 190 z 18.07.2002, str. 1.
• [3]  Dz.U. L 196 z 2.08.2003, str. 45.
• [4]  Projekt decyzji ramowej Rady w sprawie europejskiego nakazu uzyskiwania dowodów w celu zebrania przedmiotów, dokumentów i danych do wykorzystania ich w postępowaniach karnych (COM(2003)0688).
• [5]  P6_TA(2004)0022.
• [6]  P6_TA(2004)0022 A6-0010/2004.
• [7]  Voir en particulier les travaux de la Commission pour l'efficacité de la Justice du Conseil de l'Europe (CEPEJ) : http://www.coe.int/T/E/Legal_Affairs/Legal_co-operation/Operation_of_justice/Efficiency_of_justice/
• [8]  On pourra sur ce point prendre pour base les travaux de la CEPEJ (voir : http://www.coe.int/T/E/Legal_Affairs/Legal_co-operation/Operation_of_justice/Efficiency_of_justice/Documents/CEPEJ%202004%2019-REV%201%20Eng2.pdf)
• [9]  Adoptée par l'Assemblée générale le 10 décembre 1984 et entrée en vigueur le 26 juin 1987.
• [10]  JO L 344, du 15.12.1997, p. 7.
• [11]  JO L 349, du 24.12.2002, p. 1.
• [12]  JO C 216, du 01.08.2001, p. 14.
• [13]  JO L 191, du 07.07.1998, p. 8.
• [14]  JO C 326, du 21.11.2001, p. 1.