SPRAWOZDANIE w sprawie nanonauki i nanotechnologii: plan działań dla Europy na lata 2005-2009

22.6.2006 - (2006/2004(INI))

Komisja Przemysłu, Badań Naukowych i Energii
Sprawozdawca: Miloslav Ransdorf

PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

w sprawie nanonauki i nanotechnologii: Plan działań dla Europy na lata 2005-2009

(2006/2004(INI))

Parlament Europejski,

–   uwzględniając komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego oraz Komitetu Ekonomiczno-Społecznego zatytułowany „Nanonauka i nanotechnologie: Plan działań dla Europy na lata 2005-2009” (COM(2005)0243),

–   uwzględniając wspólne sprawozdanie Królewskiego Towarzystwa i Królewskiej Akademii Inżynierii z dnia 29 lipca 2004 r., zatytułowane „Nanoscience and nanotechnologies: opportunities and uncertainties” („Nanonauka i nanotechnologie: szanse i niewiadome”),

–   uwzględniając konkluzje Rady ds. Konkurencyjności z dnia 24 września 2004 r.,

–   uwzględniając opinie Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego[1],

–   uwzględniając art. 45 Regulaminu,

–   uwzględniając sprawozdanie Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii oraz opinie Komisji Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności, jak również Komisji Prawnej (A6‑0216/2006),

A.  mając na uwadze, że Komisja przyjęła plan działań w sprawie natychmiastowej realizacji bezpiecznej, zintegrowanej i odpowiedzialnej strategii dotyczącej nanonauki i nanotechnologii,

B.  mając na uwadze, że nanonauka i nanotechnologie mogą w olbrzymim stopniu - jako dziedziny multidyscyplinarne - przysłużyć się ogromnie społeczeństwu poprzez opracowywanie nowych produktów, materiałów, zastosowań i usług, tym samym podnosząc wydajność i jakość życia w całej UE,

C.  mając na uwadze, że Rada uznaje ważną rolę, jaką nanotechnologie odgrywają w wielu dziedzinach, i podkreśla znaczenie dalszego rozwijania wiedzy naukowej i technicznej w tym zakresie oraz zachęcania do ich wykorzystywania w przemyśle,

D.  mając na uwadze, że zdaniem Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego nanotechnologie mogłyby w znacznym stopniu pomóc UE w osiągnięciu celów wyznaczonych przez Radę Europejską w Lizbonie,

1.  z zadowoleniem przyjmuje plan działań Komisji określający szereg konkretnych wzajemnie połączonych działań w sprawie natychmiastowego zastosowania nanonauki i nanotechnologii w oparciu o obszary priorytetowe wyznaczone z uwzględnieniem przyszłych potrzeb;

2.  uznaje ważną rolę, jaką nanonauka i nanotechnologie mogą odgrywać jako przełomowe technologie stanowiące stymulatory osiągania celów gospodarczych, społecznych i środowiskowych UE; uznaje, że nanotechnologie mogą wyjść naprzeciw potrzebom obywateli (zdrowie publiczne, energetyka, transport, trwały rozwój itd.), jak również przyczynić się do osiągania unijnych celów konkurencyjności i trwałego rozwoju;

3.  zauważa, że platformy technologiczne, doradcze grupy ekspertów i plany działań stanowią przydatne instrumenty pomagające w opracowaniu wspólnie uzgodnionych planów badań naukowych i strategii wprowadzania nanotechnologii i nanonauki, tym samym tworząc nowe miejsca pracy i przyczyniając się do wzrostu gospodarczego;

4.  popiera cele i inicjatywy przedstawione w wyżej wymienionym komunikacie Komisji; z zadowoleniem przyjmuje wyraźny kierunek wyznaczony w komunikacie i planie działań;

5.  jednocześnie podkreśla potrzebę zwiększenia nakładów na prace badawczo-rozwojowe finansowane ze środków publicznych; zauważa, że rozdrobnienie europejskiego krajobrazu badawczego jest związane z łatwą dostępnością i relatywnie niskimi kosztami badań w dziedzinie nanonauki, jest jednak również świadom, że należy przeznaczyć środki finansowe na stworzenie i utrzymywanie niezbędnej rozległej infrastruktury, w tym w szczególności sterylnych pomieszczeń, procesów litograficznych i bardzo kosztownych procedur analitycznych; w związku z tym wyraża zaniepokojenie aktualną wysokością nakładów na nanonaukę i nanotechnologie finansowane z europejskich środków publicznych, zaleca, aby ambitne cele wyznaczone w planie działań znalazły odbicie w wysokości tychże nakładów oraz popiera zamiary Komisji w kwestii bardzo istotnego zwiększenia środków przeznaczonych na badania w tej dziedzinie, mającej zasadnicze znaczenie dla przyszłego rozwoju Unii Europejskiej;

6.  uważa, że aby UE pozostała konkurencyjna w dziedzinie nanonauki i nanotechnologii, Europa potrzebuje spójnego systemu światowej jakości infrastruktury badawczo-rozwojowej; zwraca uwagę na fakt, że aby móc korzystać z ewentualnych oszczędności wynikających z efektu skali i z uwagi na jej interdyscyplinarny i złożony charakter, infrastruktura badawczo-rozwojowa w zakresie nanotechnologii wymaga zgromadzenia pewnej masy krytycznej zasobów, wykraczających poza środki dostępne dla lokalnych władz i przemysłu; z drugiej strony uznaje, że polityka badawczo-rozwojowa prowadzona na mniejszą skalę może często dawać możliwość lepszego reagowania na zmieniające się możliwości i rozwój sytuacji rynkowej; wzywa zatem Komisję i państwa członkowskie do wzmocnienia i skoordynowania wysiłków badawczo-rozwojowych na tym polu; w tym celu należałoby w każdym państwie członkowskim, odpowiednio do charakterystyki poszczególnych państw, stworzyć minimalny pozwalający na dokonanie postępu poziom infrastruktury i kadry naukowej wyspecjalizowanej w dziedzinie nanonauki i nanotechnologii, co ostatecznie doprowadziłoby do powstania w niektórych państwach specjalistycznych centrów doskonałości koordynowanych na poziomie UE;

7.  zwraca szczególną uwagę na nanomedycynę, jako obiecującą dziedzinę interdyscyplinarną, w obrębie której powstają przełomowe technologie, jak obrazowanie i diagnostyka molekularna, mogące przynieść imponujące korzyści w zakresie wczesnego diagnozowania oraz skutecznego i niedrogiego leczenia chorób takich jak rak, schorzenia sercowo-naczyniowe, cukrzyca, choroba Alzheimera i choroba Parkinsona; wzywa Komisję oraz władze krajowe i regionalne do zwiększenia inwestycji badawczo-rozwojowych w tej dziedzinie oraz do koordynacji wysiłków za pomocą europejskiej platformy technologicznej w dziedzinie nanomedycyny, zaproponowanej w 7. Ramowym Programie Badań (FP7), oraz za pomocą innych instrumentów, w tym „regionów wiedzy” tworzonych w ramach FP7, w celu osiągnięcia poziomu wiedzy pozwalającego na dokonanie postępu w tej dziedzinie;

8.  podkreśla wielką rolę nanonauki i nanotechnologii w rozwoju biologii molekularnej;

9.  jest przekonany, że multidyscyplinarna nanonauka i nanotechnologia winny być nakierowane na rozwój energetyki wodorowej, w tym na rozwój nowoczesnych i efektywnych sposobów magazynowania wodoru oraz sprawnych ogniw paliwowych, a także na technologie nośników informacji o znacznie większych od dotychczasowych pojemnościach;

10.  podkreśla znaczny postęp w Europie w zakresie nanotechnologii, oparty na podejściu „top-down”, zwłaszcza w takich dziedzinach, jak: nanokompozyty, powłoki oraz warstwy odporne na ścieranie i korozję, a także wytwarzanie katalizatorów, fotodiod, w tym tak zwanego niebieskiego lasera, jak również w dziedzinie nanoleków, nanokosmetyków i nanodiagnozy chorób;

11.  jest zdania, że poziom europejskich badań podstawowych pozwoli znaleźć technologiczne narzędzia, umożliwiające zastosowanie podejścia „bottom-up”, szczególnie w dziedzinie nanoelektroniki;

12.  uważa, że działania zmierzające do przyspieszenia rozwoju technologicznego należy uzupełnić o środki polityczne w celu zapewnienia wejścia istniejących technologii na rynek; zauważa, że normy mogą zapewnić równe szanse na rynkach i w handlu międzynarodowym, stanowiąc warunek wstępny uczciwej konkurencji, porównawczej oceny ryzyka i środków regulacyjnych; wzywa zatem Komisję i Radę, by usunęły wszelkie przeszkody w postaci braku norm i niejasnego prawodawstwa, niepotrzebnie wstrzymujące przyjęcie nanotechnologii i nanonauki w Europie, nie tworząc przy tym nowych barier biurokratycznych;

13.  podkreśla znaczenie stworzenia „trójkąta wiedzy” potrzebnego Europejskiej Przestrzeni Badawczej; uważa, że w celu uzyskania niezbędnej synergii między badaniami naukowymi, edukacją i innowacyjnością potrzebne jest kompleksowe podejście do kwestii transferu wiedzy, a także rozwój międzysektorowych zasobów ludzkich; wzywa zatem państwa członkowskie do opracowania strategii usprawnienia transferu wiedzy i zajęcia się kwestią niedostatecznych umiejętności poprzez położenie większego nacisku na szkolenie w zakresie nauk przyrodniczych i zainteresowanie większej liczby uczniów i studentów multidyscyplinarnymi zagadnieniami związanymi z nanonauką i naukami ścisłymi; z zadowoleniem przyjmuje starania Komisji na rzecz wspierania sieci staży badawczych w dziedzinie nanotechnologii i wzywa państwa członkowskie do tworzenia, zarówno indywidualnie, jak i w ścisłej współpracy, multidyscyplinarnych sieci pozwalających na łączenie nanotechnologii z szerokim spektrum dziedzin badawczych, w celu rozwoju nowych technologii hybrydowych;

14.  uważa, że przemysł, instytuty badawcze i instytucje finansowe powinny współpracować w celu zapewnienia wykorzystania wybitnych prac badawczo-rozwojowych w zakresie nanonauki i nanotechnologii do tworzenia nowych produktów i procesów; wskazuje, że państwa członkowskie powinny przyspieszać i pobudzać ten proces poprzez koncentrowanie się na poprawieniu u siebie klimatu dla przedsiębiorczości w sektorze nanotechnologii, szczególnie dla firm rozpoczynających działalność (z ang. start-ups), MŚP i przedsiębiorstw innowacyjnych; uważa w tym kontekście, że ochrona praw własności intelektualnej jest istotna dla innowacyjności, zarówno w sensie przyciągania wstępnych inwestycji, jak i do zapewnienia przyszłych dochodów; wzywa Komisję do rozwinięcia standardów na rzecz ochrony praw do własności intelektualnej i wzorów porozumień w zakresie licencji;

15.  ubolewa nad faktem, że obejmowanie patentami w Europie wynalazków związanych z nanonauką i nanotechnologią przebiega powoli; wzywa Unię Europejską do stworzenia systemu monitorowania patentów w zakresie nanonauki i nanotechnologii, którym powinien zarządzać Europejski Urząd Patentowy;

16.  zachęca do przeprowadzenia ogólnych reform w zakresie europejskiego systemu patentowego w celu obniżenia kosztów obejmowania patentem oraz poprawienia dostępności patentów dla MŚP; podkreśla potrzebę większej przejrzystości i jasnych granic w dziedzinie ochrony patentów;

17.  jest przekonany, że szanse Europy na bycie i pozostanie w tej dziedzinie w czołówce są całkowicie uzależnione od jej umiejętności koordynacji; powtórnie stwierdza potrzebę istnienia we Wspólnocie jednego centralnego punktu koordynacji i znaczenie wypowiadania się przez UE jednym głosem na arenie międzynarodowej, szczególnie w świetle wyzwań stawianych przez ochronę patentową w Chinach; wzywa zatem Komisję i państwa członkowskie do stworzenia mechanizmów skutecznej koordynacji działań na tym polu; wzywa Komisję, by w procesie tworzenia polityki uwzględniła wszystkie działania podejmowane w ramach OECD (np. definicje, nazewnictwo, zarządzenie ryzykiem) i UNESCO (etyka);

18.  uznaje, że istotnym elementem odpowiedzialnej strategii jest włączenie aspektów społecznych, zdrowotnych oraz kwestii bezpieczeństwa do rozwoju technologicznego nanonauki i nanotechnologii; w tym kontekście wzywa Komisję, państwa członkowskie oraz przemysł europejski do podjęcia skutecznego dialogu ze wszystkimi zainteresowanymi podmiotami, tak aby skierować prowadzone prace na ścieżkę trwałego rozwoju;

19.  nalega, aby ocenę zagrożeń technologicznych (od fazy projektowej do usuwania lub recyklingu) dla zdrowia ludzkiego, konsumentów, pracowników i środowiska prowadzić przez cały cykl życia produktów nanonauki i nanotechnologii;

20.  zaleca, by spisy składników produktów przeznaczonych dla konsumentów informowały o obecności materiałów zawierających wytworzone nanocząsteczki;

21.  podkreśla konieczność poszanowania wysokich zasad etycznych oraz z zadowoleniem przyjmuje planowane przeglądy zagadnień takich, jak nielecznicze udoskonalanie człowieka czy powiązania nanonauki i nanotechnologii z prywatnością osób; oczekuje, że przeglądy te będą publiczne i zawierać będą rzetelną analizę nanomedycyny;

22.  popiera tworzenie komisji etyki, które – przedstawiając niezależne opinie naukowe – będą się przyczyniać do prawidłowego informowania opinii publicznej i do tworzenia klimatu zaufania w kwestiach związanych z ewentualnymi zagrożeniami i korzyściami płynącymi z wykorzystywania odkryć w dziedzinie nanotechnologii;

23.  z zadowoleniem przyjmuje konsultacje przeprowadzone w związku z niniejszym projektem oraz zachęca Komisję do dalszego rozwijania prac, aby odpowiedzieć na rosnące zapotrzebowanie na lepsze przepisy;

24.  z zadowoleniem przyjmuje zamiar Komisji opracowania dla różnych grup wiekowych odpowiednich wielojęzycznych materiałów informacyjnych, mających na celu podniesienie wiedzy o postępie i spodziewanych korzyściach płynących z nanonauki i nanotechnologii; zachęca Komisję do uczynienia tego w ścisłej współpracy z państwami członkowskimi; wzywa Komisję do opracowania strategii komunikacyjnej zmierzającej do podniesienia poziomu wiedzy społeczeństwa na temat ogromnych możliwości oferowanych przez nanotechnologię oraz do rozproszenia społecznych obaw; w ramach tej strategii komunikacyjnej Komisja powinna również wykorzystać pomysły takie jak kampania objazdowa (z wykorzystaniem obwoźnego laboratorium nanonauki) lub nagroda w dziedzinie nanotechnologii;

25.  wzywa przemysł, by przyłączył się do wspólnego wysiłku i by uczestniczył w rozwoju nanotechnologii, uwzględniając przy tym ich szerszy wpływ gospodarczy, społeczny, zdrowotny, a także wpływ na kwestie związane z bezpieczeństwem i środowiskiem, i postępując zgodnie z zasadami odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw; w tym kontekście podkreśla, że podmioty gospodarcze powinny pomóc w rozpowszechnianiu obiektywnych informacji o odkryciach naukowych w dziedzinie nanonauki i nanotechnologii, ich planowanym wykorzystaniu oraz związanych z nimi rodzajach ryzyka i korzyściach dla społeczeństwa;

26.  podkreśla, że wszelkie zastosowania i sposoby wykorzystania nanonauki i nanotechnologii powinny przestrzegać zalecanego przez Unię Europejską wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzkiego, konsumentów, pracowników i środowiska i domaga się kodyfikacji nanomateriałów, co doprowadzi do opracowania standardów, które z kolei pobudzą działania na rzecz identyfikacji ryzyka; wzywa Komisję do podjęcia niezbędnych inicjatyw w tym zakresie;

27.  podkreśla znaczenie miniaturyzacji wyrobów w celu zmniejszenia liczby odpadów i lepszego wykorzystania energii;

28.  podkreśla, że potencjalne szkody dla zdrowia i środowiska spowodowane przez nowe, syntetyczne nanocząsteczki nie są nadal w pełni znane i w związku z tym należy zbadać efekty działania nanocząsteczek, które nie ulegają natychmiastowemu rozpuszczeniu lub biodegradacji, zgodnie z zasadą ostrożności, przed wykorzystaniem takich cząsteczek w produkcji i ich wprowadzeniem na rynek;

29.  uważa, że w ramach nowych europejskich przepisów w zakresie chemikaliów (REACH) nanoformy istniejących materiałów należy traktować jako nowe substancje ze względu na ich wyjątkowe właściwości; w szczególności należy zbadać kwestię adekwatności poziomów progowych produkcji i importu określonych w tych ramach również dla nanocząsteczek;

30.  wzywa Komisję do zwrócenia szczególnej uwagi na rozwój nanonauki i nanotechnologii w nowych państwach członkowskich, poprzez zapewnienie im możliwości określenia własnych profili badawczych, przy jednoczesnym dalszym wzmacnianiu czołowej pozycji głównych ośrodków europejskich z myślą o osiągnięciu przez Europę wiodącej roli w świecie;

31.  podkreśla znaczenie współpracy międzynarodowej w dziedzinie nanonauki i nanotechnologii; wzywa Komisję do dalszej intensyfikacji już doskonałych stosunków z naukowcami rosyjskimi w szczególności oraz do zbadania możliwości i ograniczeń współpracy w tej dziedzinie ze Stanami Zjednoczonymi, Japonią, Chinami i Indiami; zwraca się do Komisji o zacieśnienie współpracy międzynarodowej pomiędzy Unią Europejską, Stanami Zjednoczonymi i Japonią w celu harmonizacji procesu nadawania patentów w zakresie nanonauki i nanotechnologii; podkreśla, że dialog powinien zostać wzmocniony zgodnie z obowiązkami nałożonymi przez Światową Organizację Handlu;

32.  zobowiązuje swojego Przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie oraz Komisji, jak również rządom i parlamentom państw członkowskich.

• [1]  Dz.U. C 157 z 28.6.2005, str. 22 i INT/277 - CESE 1237/2005.

UZASADNIENIE

Wprowadzenie

Nanotechnologia polega na manipulowaniu lub samodzielnym składaniu w struktury poszczególnych atomów, cząsteczek czy skupisk cząsteczek, tak aby stworzyć materiały i urządzenia o nowych lub zupełnie innych właściwościach. Przedrostek „nano” wywodzi się z greckiego słowa „krasnal” lub „karzeł”. W sensie bardziej technicznym nano równa się miliardowej części, a zatem nanometr to jedna miliardowa część metra. Tytułem ilustracji 1 nanometr odpowiada około 1/80 000 grubości ludzkiego włosa, wirus ma wielkość około 100 nanometrów, a kartka papieru ma grubość 100 000 nm.

W tej miniaturowej skali części składowe i struktury wykazują rewolucyjnie nowe cechy fizyczne, chemiczne i biologiczne. Na przykład: materiały zbudowane z nanorurek węglowych są 100 razy mocniejsze od stali, ale 6 razy lżejsze; nanocząsteczki srebra na powierzchni lodówek, klimatyzatorów i pralek działają jako czynniki antybakteryjne i antygrzybiczne; w dziedzinie biomedycznej produkowane są sztuczne kompozyty kości mocniejsze niż stal nierdzewna. Inne nowatorskie produkty oparte na nanonauce to: farby odporne na graffiti, długożyciowe baterie, samoczyszczące się tekstylia, zaawansowane powłoki i elastyczne systemy wyświetlaczy. Nanotechnolodzy badają również sposoby odkrywania i stosowania nowych lekarstw oraz zapobiegania przestępstwom przy pomocy nowych technik zabezpieczeń.

Nanotechnologie łączą w jedną multidyscyplinarną dziedzinę różne gałęzie technologiczne (mikroelektronika, technologia mikrosystemów, chemia, fizyka i biotechnologia). Dlatego też na styku tych technologii obecne bariery technologiczne można traktować w różnych kontekstach, opracowując szeroki zakres nowych możliwości. Nanotechnologia stanowi zatem wspaniałą multidyscyplinarną arenę, otwierającą całe bogactwo możliwości i rozwiązań w najróżniejszych dziedzinach i gałęziach przemysłu.

Oczekuje się, że nanonauka i nanotechnologie będą mieć wpływ na prawie wszystkie rodzaje przemysłu, zatem uważane są one za jedną z kluczowych technologii XXI wieku. Już w tej chwili przewidywany potencjał rynkowy wynosi kilkaset miliardów euro, a Krajowa Fundacja Nauki w USA ocenia nawet, że w ciągu 10 do 15 lat światowy rynek nanotechnologii osiągnie wartość biliona dolarów.[1]

Komunikat Komisji

Plan działań Komisji przyjęty 7 czerwca 2005 r. stanowi konkretne wdrożenie strategii dotyczącej nanotechnologii, przyjętej przez Komisję w 2004 r.[2] Plan definiuje szereg wzajemnie połączonych działań, mających na celu natychmiastową realizację na poziomie UE bezpiecznej, zintegrowanej i odpowiedzialnej strategii dotyczącej nanonauki i nanotechnologii.

Komisja przewiduje:

· zwiększenie finansowania nanotechnologii w siódmym programie ramowym;

· opracowanie konkurencyjnej w skali światowej infrastruktury do badań naukowych oraz biegunów doskonałości;

· stworzenie przemysłowi w UE sprzyjających warunków do przekształcenia badań w pożyteczne produkty i usługi;

· zapewnienie stałego poszanowania zasad etycznych i uwzględniania trosk i oczekiwań obywateli;

· możliwie jak najwcześniejsze zajmowanie się zagrożeniami dla zdrowia, bezpieczeństwa publicznego i środowiska;

· powtórną ocenę aktualnego prawodawstwa UE;

· poparcie utworzenia otwartego archiwum publikacji naukowych z przedmiotowej dziedziny;

· promowanie interdyscyplinarnej edukacji i szkolenia naukowców i inżynierów;

· nasilenie międzynarodowego dialogu na wspólne tematy.

Zwiększanie wysiłków

Sprawozdawca popiera cele i działania przedstawione w planie działań. Nanonauka i nanotechnologie stanowią dziedzinę o wysoce obiecujących perspektywach na przyszłość. Udane innowacje w tym sektorze otwierają drogę zastosowaniom odpowiadającym na potrzeby obywateli i przyczyniającym się do osiągnięcia celów Unii, jakimi są konkurencyjność i trwały rozwój.

Sprawozdawca podkreśla jednocześnie fakt, że potrzebny jest zdecydowany skok (koordynacja) w zakresie inwestycji dotyczących badań i innowacji. Ze względu na jej interdyscyplinarny, złożony i kosztowny charakter infrastruktura badawczo-rozwojowa i innowacyjna w zakresie nanonauki i nanotechnologii wymaga zgromadzenia pewnej masy krytycznej zasobów, wykraczających poza środki dostępne dla regionalnych czy często nawet krajowych władz i przemysłu. Jednocześnie jednak państwa członkowskie powinny zapewnić realizowanie na skalę krajową polityki badawczo-rozwojowej w zakresie nanotechnologii, co pozwoli na szybsze reagowanie na zmieniające się możliwości, niż ma to miejsce w przypadku programów ogólnoeuropejskich. Obecnie badania naukowe w dziedzinie nanonauki są w UE zbyt rozproszone i brak w nich wyraźnej koordynacji zasobów. Prace badawczo-rozwojowe w zakresie nanonauki i nanotechnologii, zarówno na szczeblu Wspólnoty, jak i państw członkowskich, powinny zatem być zintensyfikowane i koordynowane w celu osiągnięcia niezbędnych oszczędności z tytułu efektu skali bez utraty koniecznej elastyczności.

Całkowite nakłady na poziomie globalnym na prace badawczo-rozwojowe w dziedzinie nanonauki i nanotechnologii szacuje się na około 8 miliardów euro rocznie, z czego około 37% przypada na USA, 28% na Japonię i 24% na Europę. Inwestycje państwowe na osobę w 25 państwach UE w 2004 r. wyniosły 3 euro w porównaniu z 4,50 euro w USA i 6 euro w Japonii. W dziedzinie inwestycji prywatnych Europa pozostaje nawet jeszcze dalej w tyle, z około 1,50 euro inwestycji prywatnych na głowę w porównaniu z prawie 6 euro w USA i ponad 12 euro w Japonii.[3]

Przyszłe nakłady nie zmienią w sposób istotny tej sytuacji. Kwota zaproponowana w 7. Programie Ramowym na „nanonaukę, nanotechnologie, materiały i nowe technologie produkcji” wynosi 4270 milionów euro na okres 7 lat (czyli 610 milionów euro rocznie). Dla porównania: Rząd USA zamierza tylko w 2006 r. wydać ponad 1 miliard USD na prace badawczo-rozwojowe w dziedzinie nanotechnologii. Dalsze cięcia w finansowaniu prac badawczo-rozwojowych w UE jeszcze bardziej oddalą Europę od zrealizowania celów strategii lizbońskiej.

Zdaniem sprawozdawcy światowej klasy infrastruktura badawczo-rozwojowa i „bieguny doskonałości” są istotne, jeśli UE ma pozostać konkurencyjna w tym wielce obiecującym sektorze. Jednak to nie wystarczy. Europejski przemysł, organizacje badawczo-rozwojowe, uniwersytety i instytucje finansowe powinny ze sobą współpracować, aby zapewnić przekształcenie doskonałości w pracach badawczych na komercyjnie wydajne i z natury bezpieczne produkty i procesy. Bez takiej „komercjalizacji wiedzy” Europa nie skorzysta w pełni z synergii między edukacją, badaniami i innowacyjnością, tym „trójkątem wiedzy” tak koniecznie potrzebnym Europejskiej Przestrzeni Badawczej. Niewielki transfer wiedzy wpływa ujemnie zarówno na finansowanie przez przedsiębiorstwa badań naukowych, jak i na działalność niedawno założonych firm (z ang. start-up).[4]

Aby w pełni wykorzystać tę synergię między edukacją, badaniami i innowacyjnością, należy zająć się kwestią niedostatku umiejętności i braku wyszkolonych kadr poprzez położenie większego nacisku na szkolenia z zakresu nauk przyrodniczych oraz poprzez zachęcenie większej liczby uczniów i studentów do przedmiotów multidyscyplinarnych i związanych z naukami ścisłymi. Ponadto trzeba nadal poprawiać klimat dla firm zajmujących się nanotechnologią poprzez wzmacnianie rynku dla kapitału inwestycyjnego wysokiego ryzyka (tzw. venture capital) oraz poprzez definiowanie rynków pod kątem wyraźnych ram regulacyjnych i dobrej ochrony własności intelektualnej.[5]

Normy zapewniają równe szanse na rynkach i w handlu międzynarodowym i stanowią warunek wstępny uczciwej konkurencji, porównawczej oceny ryzyka i środków regulacyjnych. Ochrona praw własności intelektualnej jest istotna dla innowacyjności, zarówno w sensie przyciągania wstępnych inwestycji, jak i do zapewnienia przyszłych dochodów. Do poprawienia innowacyjności niezbędne są również wyraźne regulacje prawne. Wszystkie zastosowania i wykorzystania nanonauki i nanotechnologii muszą oczywiście pozostawać w zgodności z obecnym wysokim poziomem zdrowia publicznego, bezpieczeństwa, ochrony konsumentów i pracowników oraz ochrony środowiska. Jednak niejasne uregulowania dotyczące toksykologii i odpowiedzialności niepotrzebnie wstrzymują przyjęcie nanotechnologii w Europie.

Potrzebna jest ponadto współpraca międzynarodowa w dziedzinie nanonauki i nanotechnologii zarówno z krajami gospodarczo i przemysłowo zaawansowanymi, jak i z krajami mniej zaawansowanymi, w celu zapewnienia im dostępu do wiedzy i uniknięcia „nanopodziału” lub „apartheidu” w zakresie wiedzy. Należy szczególnie zwrócić uwagę na współpracę z krajami objętymi Europejską Polityką Sąsiedztwa oraz z tymi, które posiadają aktualne porozumienia o nauce i technice.

Kwestie będące przedmiotem zaniepokojenia opinii publicznej

Nanotechnologia startuje w technicznym biegu z przeszkodami, ale jej sukces będzie ostatecznie uzależniony od przeciągnięcia na swoją stronę konsumentów. Te same aspekty, które czynią z nanonauki tak atrakcyjną dziedzinę, czyli pojawiające się w tej skali nowatorskie właściwości oraz możliwość delikatnego i precyzyjnego modyfikowania tych własności, rodzą pytania o to, jak te nowe substancje będą się zachowywać w środowisku, w tym także w ludzkim ciele. Niepewność społeczeństwa dotycząca zdrowia, bezpieczeństwa i skutków środowiskowych może ograniczyć dostępny kapitał i uniemożliwiać firmom wypuszczanie na rynek produktów zawierających rozwiązania z dziedziny nanotechnologii. Najbliższe lata będą zatem decydujące dla wykazania, że naukowcy i przemysł poważnie podchodzą do tych obaw.

Istotnym elementem odpowiedzialnej strategii dotyczącej nanonauki i nanotechnologii jest włączenie do technologicznego rozwoju nanotechnologii nie tylko elementów gospodarczych i środowiskowych, ale również aspektów społecznych, zdrowotnych oraz kwestii bezpieczeństwa . Należy zachęcić przemysł do wzięcia pod uwagę szerszych skutków działalności w zakresie nanotechnologii zgodnie z koncepcjami odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw oraz „potrójnej linii przewodniej” (‘triple bottom line’) składając sprawozdania, tak jak w przypadku „Inicjatywy Globalnego Raportowania”. Należy ustanowić skuteczny dialog ze wszystkimi zainteresowanymi stronami, informując o postępie i spodziewanych korzyściach oraz biorąc pod uwagę oczekiwania i obawy (zarówno realne, jak dostrzegane), tak aby sterować rozwojem wydarzeń w sposób pozwalający unikać negatywnych oddziaływań społecznych.

Należy opracować odpowiednie wielojęzyczne materiały informacyjne dla różnych grup wiekowych mające na celu podniesienie wiedzy o nanonauce i nanotechnologiach i dalszy rozwój dialogu ze społeczeństwem na odpowiednim szczeblu, w szczególności za pośrednictwem mediów.

Aspekt międzynarodowy

Stany Zjednoczone uznawane są obecnie za lidera prac badawczo-rozwojowych w dziedzinie nanotechnologii na skalę światową, ich roczne publiczne i prywatne nakłady na inwestycje wynoszą 3 miliardy USD, co stanowi ponad jedną trzecią wydatków na świecie. USA zajmuje również pierwsze miejsce pod względem liczby nowych firm, publikacji i patentów. W okresie ostatnich pięciu lat od końca 2000 r. rząd federalny USA zainwestował w nanotechnologie ponad 4 miliardy USD, a w 2006 r. roczne nakłady wzrosną do ponad 1 miliarda USD.

Roczne nakłady w Japonii w 2003 r. wyniosły około 630 milionów euro, z czego 73% wyasygnowało Ministerstwo Edukacji, a 21% Ministerstwo Gospodarki, Handlu i Przemysłu. Badania koncentrują się głównie na nanomateriałach, na przykład na zastosowaniach materiałów nanowęglowych w dziedzinie energii, środowiska, technologii informacji (IT) i zagadnień biomedycznych. W zakresie kapitału wysokiego ryzyka dotyczącego nanotechnologii firma Mitsui postanowiła zainwestować w ciągu najbliższych czterech lat prawie 700 milionów euro, a fundusz Critical Technology Fund przeznaczy na badania w dziedzinie nanonauki i nanotechnologii około 30 miliardów euro.

Szybki rozwój chińskiego przemysłu nanotechnologii w ostatnich 5 czy 10 latach w dużym stopniu przypisać należy interwencji rządu centralnego. Od czasu wciągnięcia nanotechnologii na listę technologii priorytetowych w końcu lat dziewięćdziesiątych są one finansowane z funduszy państwowych w ramach krajowego planu badawczo-rozwojowego, dostarczającego znacznych funduszy inwestycyjnych na przedsięwzięcia nanotechnologiczne zarówno od rządu centralnego, jak i władz lokalnych, głównie w zakresie nanomateriałów. Aktualnie prowadzone przedsięwzięcia obejmują masową produkcję nanokrystalicznych powłok diamentowych, węglowych nanorurek i nanodrutów, systemów sieci czujników do monitorowania bezpieczeństwa, nanomateriałów do zastosowań w systemach energooszczędnych, samoczyszczących i chemicznych oraz w systemach bioczujników, a także w sieci do monitorowania środowiska i diagnostyki chorób. Według władz chińskich[6] kraj ten jest jednym ze światowych liderów pod względem rejestracji nowych firm stosujących nanotechnologie, a także publikacji i patentów z tej dziedziny i posiada rynek wewnętrzny produktów i systemów nanotechnologicznych szacowany na ponad 4,5 miliarda euro, który ma wzrosnąć do 2015 r. do ponad 120 miliardów euro. Przemysł ten znajduje się jednak nadal jeszcze w stadium początkowym, stojąc wobec znacznych wyzwań w zakresie komercjalizacji badań, infrastruktury i zasobów ludzkich.

• [1]  Roco C. i Sims Bainbridge W. (wyd.), Societal implications of nanoscience and nanotechnology [Społeczne skutki nanonauki i nanotechnologii], National Science Foundation, 2001.
• [2]  Ku europejskiej strategii dla nanotechnologii (COM(2004)338).
• [3]  „Some figures about Nanotechnology R&D in Europe and beyond” [Dane dotyczące prac badawczo-rozwojowych z dziedziny nanotechnologii w Europie i poza nią], dokument roboczy służb Komisji Europejskiej, grudzień 2005 r.
• [4]  It's ours to lose: An analysis of EU Nanotechnology funding and the sixth Framework Programmes [Możemy to stracić: analiza programu finansowania w UE nanotechnologii i szóstego programu ramowego], stowarzyszenie European Nanobusiness Association, 2002 r.
• [5]  The 2005 European NanoBusiness Survey [Europejski przegląd firm zajmujących się nanotechnologiami w 2005 r.], stowarzyszenie European Nanobusiness Association, 2005 r.
• [6]  Sprawozdanie pekińskie z 2005 r. w sprawie rozwoju nanotechnologii do 2010-2015 r.

OPINIA Komisji Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności (30.5.2006)

dla Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii

w sprawie nanonauki i nanotechnologii: Plan działań dla Europy na lata 2005-2009
(2006/2004(INI))

Sprawozdawca komisji opiniodawczej: Philippe Busquin

WSKAZÓWKI

Komisja Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności zwraca się do Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii, właściwej dla tej sprawy, o uwzględnienie w końcowym tekście projektu rezolucji następujących sugestii:

1.   podkreśla, że rozwój nanonauki i nanotechnologii (N&N) może przynieść postępy w wielu dziedzinach polityki bezpośrednio dotyczących obywateli (zdrowie publiczne, energetyka, transport, trwały rozwój itd.);

2.   popiera zamiary Komisji w kwestii bardzo istotnego zwiększenia środków przeznaczonych na badania w zasadniczej dla przyszłego rozwoju Unii Europejskiej dziedzinie N&N;

3.   podkreśla znaczenie stworzenia warunków dla rzeczywistego dialogu między wszystkimi zainteresowanymi podmiotami zaangażowanymi w dziedzinie N&N oraz między nimi a szeroko rozumianą opinią publiczną;

4.   podkreśla konieczność prowadzenia ambitnych i zrównoważonych kampanii informacyjnych, mających na celu poszerzenie wiedzy społeczeństwa w celu lepszego zrozumienia wyzwań i implikacji związanych z N&N;

5.   popiera tworzenie komisji etyki, które – przedstawiając niezależne opinie naukowe – będą się przyczyniać do prawidłowego informowania opinii publicznej i do tworzenia klimatu zaufania w kwestiach związanych z ewentualnymi zagrożeniami i korzyściami płynącymi z wykorzystywania odkryć w dziedzinie nanotechnologii;

6.   podkreśla, że podmioty gospodarcze muszą wykazać się odpowiedzialnością społeczną, która powinna pomóc w rozpowszechnianiu obiektywnych informacji o odkryciach naukowych w dziedzinie N&N, ich planowanym wykorzystaniu oraz związanych z nimi rodzajach ryzyka i korzyściach dla społeczeństwa;

7.   podkreśla, że wszelkie zastosowania i sposoby wykorzystania N&N powinny przestrzegać ustalonego przez Unię Europejską wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzkiego, konsumentów, pracowników i środowiska i domaga się kodyfikacji nanomateriałów, co doprowadzi do opracowania standardów, które z kolei pobudzą działania na rzecz identyfikacji ryzyka; wzywa Komisję do podjęcia niezbędnych inicjatyw w tym zakresie;

8.   podkreśla, że potencjalne szkody dla zdrowia i środowiska spowodowane przez nowe, syntetyczne nanocząsteczki nie są nadal w pełni znane i w związku z tym należy zbadać efekty działania nanocząsteczek, które nie ulegają natychmiastowemu rozpuszczeniu lub biodegradacji, zgodnie z zasadą ostrożności, przed wykorzystaniem takich cząsteczek w produkcji i ich wprowadzeniem na rynek;

9.   nalega, aby ocenę zagrożeń technologicznych (od fazy projektowej do usuwania lub recyklingu) dla zdrowia ludzkiego, konsumentów, pracowników i środowiska prowadzić przez cały cykl życia produktów N&N;

10. uważa, że w ramach nowych europejskich przepisów w zakresie chemikaliów (REACH) nanoformy istniejących materiałów należy traktować jako nowe substancje ze względu na ich wyjątkowe właściwości; w szczególności należy zbadać kwestię adekwatności poziomów progowych produkcji i importu określonych w tych ramach również dla nanocząsteczek;

11. podkreśla znaczenie miniaturyzacji wyrobów w celu zmniejszenia liczby odpadów i lepszego wykorzystania energii;

12. popiera zamiary Komisji w kwestii uwzględniania problemów na wczesnym etapie, w duchu rozwoju tych przyszłościowych technologii;

13. wspiera Komisję w jej działaniach zmierzających do włączenia się i mówienia jednym głosem na arenie międzynarodowej w celu zagwarantowania zrównoważonej dyskusji na temat N&N.

PROCEDURA

Tytuł	Nanonauki i nanotechnologie: Plan działań dla Europy na lata 2005-2009
Numer procedury	2006/2004(INI)
Komisja przedmiotowo właściwa	ITRE
Opinia wydana przez   Data ogłoszenia na posiedzeniu	ENVI 19.1.2006
Ściślejsza współpraca - data ogłoszenia na posiedzeniu
Sprawozdawca komisji opiniodawczej   Data powołania	Philippe Busquin 7.2.2006
Zastępca sprawozdawcy komisji opiniodawczej
Rozpatrzenie w komisji	3.5.2006	30.5.2006
Data przyjęcia	30.5.2006
Wynik głosowania końcowego	+: –: 0:		41 5 2
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Adamos Adamou, Georgs Andrejevs, Johannes Blokland, John Bowis, Frieda Brepoels, Dorette Corbey, Chris Davies, Avril Doyle, Mojca Drčar Murko, Matthias Groote, Françoise Grossetête, Satu Hassi, Gyula Hegyi, Marie Anne Isler Béguin, Caroline Jackson, Dan Jørgensen, Christa Klaß, Eija-Riitta Korhola, Holger Krahmer, Urszula Krupa, Aldis Kušķis, Marie-Noëlle Lienemann, Caroline Lucas, Jules Maaten, Linda McAvan, Roberto Musacchio, Riitta Myller, Péter Olajos, Miroslav Ouzký, Vittorio Prodi, Frédérique Ries, Guido Sacconi, Karin Scheele, Carl Schlyter, Horst Schnellhardt, Richard Seeber, Jonas Sjöstedt, Antonios Trakatellis, Evangelia Tzampazi, Thomas Ulmer, Anja Weisgerber, Åsa Westlund
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Dariusz Maciej Grabowski, Jiří Maštálka, Miroslav Mikolášik, Ria Oomen-Ruijten, Alojz Peterle, Bart Staes
Zastępca(y) (art. 178 ust. 2) obecny(i) podczas głosowania końcowego
Uwagi (dane dostępne tylko w jednym języku)	...

OPINIA Komisji Prawnej (31.5.2006)

dla Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii

w sprawie nanonauki i nanotechnologii: Plan działań dla Europy na lata 2005-2009
(2006/2004(INI))

Sprawozdawca komisji opiniodawczej: Piia-Noora Kauppi

WSKAZÓWKI

Komisja Prawna zwraca się do Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii, właściwej dla tej sprawy, o uwzględnienie w końcowym tekście projektu rezolucji następujących sugestii:

1.  z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji oraz podkreśla, że potrzebne są nowe podejścia do badań naukowych i rozwoju nanonauki i nanotechnologii (N&N);

2.  podkreśla znaczenie nanonauki i nanotechnologii dla Strategii Lizbońskiej oraz zauważa, że mogą one przyczynić się do realizacji celów związanych z konkurencyjnością Unii Europejskiej i trwałym rozwojem;

3.  podkreśla potrzebę wspierania lepszego zrozumienia N&N przez społeczeństwo, szczególnie wśród studentów, w celu zwiększenia liczby naukowców w UE;

4.  z zadowoleniem przyjmuje konsultacje przeprowadzone w związku z niniejszym projektem oraz zachęca Komisję do dalszego rozwijania prac, aby odpowiedzieć na rosnące zapotrzebowanie na lepsze przepisy;

5.  podkreśla konieczność poszanowania wysokich zasad etycznych oraz z zadowoleniem przyjmuje planowane przeglądy zagadnień takich, jak nielecznicze udoskonalanie człowieka czy powiązania nanonauki i nanotechnologii z prywatnością osób; oczekuje, że przeglądy te będą publiczne i zawierać będą rzetelną analizę nanomedycyny;

6.  podziela opinię Komisji, że ochrona praw własności intelektualnej w zakresie N&N jest kluczowa dla innowacji zarówno ze względu na zachęcanie do inwestycji początkowych, jak i na zapewnienie wpływów w przyszłości; wzywa Komisję do rozwinięcia standardów na rzecz ochrony praw do własności intelektualnej i wzorów porozumień w zakresie licencji;

7.  ubolewa na fakt, że obejmowanie patentami w Europie wynalazków związanych z N&N przebiega powoli; wzywa Unię Europejską do stworzenia systemu monitorowania patentów w zakresie N&N, którym powinien zarządzać Europejski Urząd Patentowy;

8.  zachęca do przeprowadzenia ogólnych reform w zakresie europejskiego systemu patentowego w celu obniżenia kosztów obejmowania patentem oraz poprawienia dostępności patentów dla małych i średnich przedsiębiorstw; podkreśla potrzebę większej przejrzystości i jasnych granic w dziedzinie ochrony patentów;

9.  zwraca się do Komisji o zacieśnienie współpracy międzynarodowej pomiędzy Unią Europejską, Stanami Zjednoczonymi i Japonią w celu harmonizacji procesu nadawania patentów w zakresie N&N; podkreśla, że dialog powinien zostać wzmocniony zgodnie z obowiązkami nałożonymi przez Światową Organizację Handlu.

PROCEDURA

Tytuł	Nanonauka i nanotechnologia: Plan działań dla Europy na lata 2005-2009
Numer procedury	2006/2004(INI)
Komisja przedmiotowo właściwa	ITRE
Komisja wyznaczona do wydania opinii   Data ogłoszenia na posiedzeniu	JURI 19.1.2006
Ściślejsza współpraca
Sprawozdawca komisji opiniodawczej   Data powołania	Piia-Noora Kauppi 30.1.2006
Rozpatrzenie w komisji	21.3.2006	19.4.2006
Data zatwierdzenia wskazówek	30.5.2006
Wynik głosowania końcowego	za: przeciw: wstrzymujących się:		20 2 0
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Maria Berger, Rosa Díez González, Monica Frassoni, Piia-Noora Kauppi, Kurt Lechner, Klaus-Heiner Lehne, Katalin Lévai, Antonio López-Istúriz White, Hans-Peter Mayer, Aloyzas Sakalas, Francesco Enrico Speroni, Gabriele Stauner, Diana Wallis, Rainer Wieland, Nicola Zingaretti, Jaroslav Zvěřina, Tadeusz Zwiefka
Zastępcy obecni podczas głosowania końcowego	Alexander Alvaro, Hiltrud Breyer, Brian Crowley, Janelly Fourtou, Manuel Medina Ortega, Michel Rocard
Zastępcy (art. 178 ust. 2) obecni podczas głosowania końcowego

PROCEDURA

Tytuł	Nanonauka i nanotechnologia: Plan działań dla Europy na lata 2005-2009
Numer procedury	2006/2004(INI)
Komisja przedmiotowo właściwa   Data ogłoszenia wydania zgody na posiedzeniu	ITRE 19.1.2006
Komisja(e) wyznaczona(e) do wydania opinii   Data ogłoszenia na posiedzeniu	ENVI 19.1.2006		IMCO 19.1.2006				JURI 19.1.2006
Opinia niewydana   Data wydania decyzji	IMCO 21.2.2006
Ściślejsza współpraca   Data ogłoszenia na posiedzeniu	nie
Sprawozdawca(y)   Data powołania	Miloslav Ransdorf 23.11.2005
Poprzedni sprawozdawca(y)
Rozpatrzenie w komisji	20.2.2006	20.3.2006			18.4.2006			20.6.2006
Data przyjęcia	20.6.2006
Wynik głosowania końcowego	za: przeciw: wstrzymujących się:			40 2 0
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Šarūnas Birutis, Jan Březina, Renato Brunetta, Jerzy Buzek, Joan Calabuig Rull, Pilar del Castillo Vera, Jorgo Chatzimarkakis, Giles Chichester, Den Dover, Lena Ek, Nicole Fontaine, Adam Gierek, Norbert Glante, András Gyürk, Rebecca Harms, Erna Hennicot-Schoepges, Ján Hudacký, Romana Jordan Cizelj, Anne Laperrouze, Vincenzo Lavarra, Eugenijus Maldeikis, Eluned Morgan, Angelika Niebler, Umberto Pirilli, Miloslav Ransdorf, Vladimír Remek, Herbert Reul, Teresa Riera Madurell, Mechtild Rothe, Andres Tarand, Britta Thomsen, Patrizia Toia, Catherine Trautmann, Claude Turmes, Nikolaos Vakalis, Alejo Vidal-Quadras Roca, Dominique Vlasto
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego	María del Pilar Ayuso González, Peter Liese, Vittorio Prodi, John Purvis, Esko Seppänen
Zastępca(y) (art. 178 ust. 2) obecny(i) podczas głosowania końcowego
Data złożenia	22.6.2006
Uwagi (dane dostępne tylko w jednym języku)