SPRAWOZDANIE w sprawie prawa spadkowego i testamentów
16.10.2006 - (2005/2148(INI))
Komisja Prawna
Sprawozdawca: Giuseppe Gargani
(Inicjatywa – art. 39 Regulaminu)
PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO
w sprawie prawa spadkowego i testamentów
(2005/2148 (INI))
Parlament Europejski,
– uwzględniając Zieloną Księgę w sprawie prawa spadkowego i testamentów przedstawioną przez Komisję w dniu 1 marca 2005 r. (COM(2005)0065) i załącznik do niej (SEC(2005)0270),
– uwzględniając opinię Komitetu Ekonomiczno-Społecznego z dnia 26 października 2005 r.[1],
– uwzględniając art. 192 akapit drugi Traktatu WE,
– uwzględniając art. 39 i art. 45 Regulaminu,
– uwzględniając sprawozdanie Komisji Prawnej (A6‑0359/2005),
A. mając na uwadze, że – zgodnie z badaniami zrealizowanymi w 2002 r. przez Deutsches Notarinstitut na wniosek Komisji – co roku na terytorium Unii Europejskiej otwieranych jest od 50 000 do 100 000 spraw spadkowych o charakterze międzynarodowym,
B. mając na uwadze, że liczba tych spraw z pewnością zwiększy się w związku z niedawnym przystąpieniem do Unii Europejskiej dziesięciu nowych państw członkowskich oraz nadchodzącym przyszłym rozszerzeniem,
C. mając na uwadze, że w obecnej sytuacji istnieją znaczące różnice między systemami prawa międzynarodowego prywatnego a prawem materialnym państw członkowskich w zakresie spraw spadkowych i testamentów,
D. mając na uwadze, że różnice te – z powodu których osoby mające prawo do dziedziczenia starając się o uzyskanie spadku mogą być narażone na trudności i koszty – mogą stanowić przeszkodę dla swobody przepływu i przedsiębiorczości, o których mowa w art. 39 i art. 43 Traktatu WE, oraz dla prawa własności jako ogólnej zasady prawa wspólnotowego,
E. mając na uwadze, że niezbędne jest opracowanie instrumentu prawa wspólnotowego dotyczącego międzynarodowego prawa prywatnego w zakresie prawa spadkowego i testamentów, na co wskazano wcześniej w planie działań z Wiednia z 1998 r.[2], w programie działań służących wdrażaniu zasady wzajemnego uznawania orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych, przyjętym przez Radę i Komisję w 2000 r.[3], w Programie Haskim z dnia 4 listopada 2004 r., mającym na celu wzmacnianie wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w Unii Europejskiej, w planie działań Rady i Komisji służącemu realizacji Programu Haskiego mającego na celu wzmacnianie wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w Unii Europejskiej[4],
F. mając na uwadze, że podjęcie inicjatywy legislacyjnej w zakresie prawa spadkowego i testamentów jest spójne z celami prawa wspólnotowego zakazującego dyskryminacji ze względu na obywatelstwo i ma na celu promowanie integracji społecznej wszystkich osób, których główne miejsce zamieszkania i działalności znajduje się w jednym z państw członkowskich, niezależnie od obywatelstwa,
G. mając na uwadze, że harmonizacja prawa materialnego dotyczącego spraw spadkowych i testamentów w państwach członkowskich nie wchodzi w zakres kompetencji Wspólnoty Europejskiej, podczas gdy na mocy art. 65 lit. b) Traktatu WE podjęcie środków zmierzających do „wspierania zgodności norm mających zastosowanie w państwach członkowskich w dziedzinie kolizji ustaw i sporów o właściwość” jest zgodne z jej kompetencjami,
H. mając na uwadze, że zgodnie z art. 67 ust. 5 tiret drugie Traktatu WE akt wspólnotowy w dziedzinie prawa spadkowego i testamentów winien zostać przyjęty zgodnie z procedurą określoną w art. 251 Traktatu,
I. mając na uwadze, że w zakresie dziedziczenia testamentowego nie można pominąć niektórych podstawowych zasad porządku publicznego ograniczających swobodę sporządzania testamentu na korzyść rodziny spadkodawcy lub innych osób pozostających na jego utrzymaniu,
1. zwraca się do Komisji, aby w ciągu 2007 r. przedłożyła Parlamentowi wniosek legislacyjny, w oparciu o art. 65 lit. b) oraz art. 67 ust. 5 tiret drugie Traktatu WE, w sprawie prawa spadkowego na wypadek śmierci przygotowany w ramach debaty międzyinstytucjonalnej i zgodnie ze szczegółowymi zaleceniami przedstawionymi w załączniku;
2. wzywa Komisję, aby w ramach bieżących obrad nad programem wsparcia sądownictwa cywilnego 2007-2013 ogłosiła zaproszenie do składania wniosków w sprawie kampanii informacyjnej skierowanej do praktyków zainteresowanych tymi zagadnieniami prawnymi, dotyczącej kwestii transgranicznego prawa testamentowego i spadkowego;
3. wzywa Komisję, aby potraktowała stworzenie sieci praktyków prawa cywilnego w ramach programu wsparcia sądownictwa cywilnego 2007-2013 jako priorytet, w celu wspierania wzajemnego zaufania i zrozumienia osób działających w tej dziedzinie, wymiany informacji i rozwoju najlepszych praktyk;
4. stwierdza, że zalecenia przedstawione w załączniku przestrzegają zasady subsydiarności oraz podstawowych praw obywateli;
5. uważa, że wniosek, o jaki się zwraca, nie będzie miał skutków finansowych dla budżetu wspólnotowego;
6. zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie, Komisji oraz parlamentom i rządom państw członkowskich.
ZAŁĄCZNIK DO PROJEKTU REZOLUCJI:SZCZEGÓŁÓWE ZALECENIA DOTYCZĄCE TREŚCI PRZEDMIOTOWEGO WNIOSKU
Zalecenie nr 1 (dotyczące formy i minimalnej zawartości rzeczonego instrumentu)
Parlament Europejski wyraża przekonanie, że akt prawny, który ma zostać przyjęty, powinien zawierać możliwie wyczerpujące przepisy międzynarodowego prawa prywatnego w kwestii prawa spadkowego i jednocześnie prowadzić do:
- harmonizacji norm dotyczących właściwości sądu, prawa właściwego (tzw. norm kolizyjnych) oraz uznania i wykonania zagranicznych orzeczeń i aktów, z wyjątkiem materialnego prawa rzeczowego i norm proceduralnych państw członkowskich;
- wprowadzenia „europejskiego świadectwa spadkowego“.
Zalecenie nr 2 (dotyczące kryteriów ustalenia właściwości sądu i obiektywnego łącznika normy kolizyjnej)
Parlament Europejski uważa, że w akcie prawnym, który ma zostać przyjęty należy zagwarantować, że forum actoris i porządek prawny nie będą różne, dzięki czemu zredukowane zostaną trudności związane ze stosowaniem obcego prawa.
Z tego powodu Parlament Europejski skłania się ku preferowaniu zwyczajowego miejsca zamieszkania zmarłego w chwili śmierci jako kryterium dla ustalenia zarówno właściwej jurysdykcji, jak i łącznika normy kolizyjnej.
Zalecenie nr 3 (dotyczące swobody wyboru, która zostanie przyznana osobom fizycznym)
Parlament Europejski uważa, że w akcie prawnym, który ma zostać przyjęty, należy przyznać pewien zakres swobody wyboru, w szczególności pozwalając:
- stronom w sprawie wybrać, zgodnie z określonymi warunkami, właściwy sąd w oparciu o przepisy art. 23 i 24 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych[1],
- spadkodawcy wybrać prawo właściwe dla dziedziczenia - prawo krajowe lub prawo państwa, w którym posiada on rzeczywiste miejsce zamieszkania w momencie dokonywania wyboru; wybór ten musi zostać dokonany w formie oświadczeni będącego postanowieniem testamentowym;
Zalecenie 4 (dotyczące prawa właściwego dla formy testamentu)
Parlament Europejski wyraża przekonanie, że akt prawny, który ma zostać przyjęty, powinien przewidywać stosowną regulację dotyczącą prawa właściwego dla formy testamentów, które w odniesieniu do formy powinny być uznane za ważne, jeżeli za ważne uznaje się je w świetle prawa państwa, w którym spadkodawca sporządził testament, bądź też w świetle prawa państwa, w którym spadkodawca w chwili sporządzenia testamentu lub w chwili śmierci posiadał zwyczajowe miejsce zamieszkania, lub w świetle prawa państwa, którego obywatelstwo spadkodawca posiadał w chwili sporządzenia testamentu lub w chwili śmierci;
Zalecenie nr 5 (dotyczące prawa właściwego dla umów w sprawie przyszłego spadku)
Parlament Europejski wyraża przekonanie, że akt prawny, który ma zostać przyjęty powinien przewidywać stosowną regulację dotyczącą prawa właściwego dla umów w sprawie przyszłego spadku, dla których odpowiednio obowiązuje następujące prawo:
(a) jeżeli sprawa dotyczy umowy w sprawie przyszłego spadku jednej osoby – prawo państwa, w którym osoba ta posiadała w chwili zawarcia umowy zwyczajowe miejsce zamieszkania;
(b) jeżeli sprawa dotyczy dziedziczenia po kilku osobach – prawo każdego z państw, w których każda z tych osób posiadała w chwili zawarcia umowy zwyczajowe miejsce zamieszkania.
Także w przypadku umów w sprawie przyszłego spadku w akcie prawnym, który ma zostać przyjęty, należy przyznać pewien zakres swobody wyboru i umożliwienie stronom ustalenia w wyraźnym oświadczeniu, że dla umowy w sprawie przyszłego spadku właściwe jest prawo państwa, w którym jedna lub więcej osób, o których jest mowa w umowie, posiada zwyczajowe miejsce zamieszkania w chwili zawarcia umowy, lub którego obywatelstwo posiada w tej samej chwili;
Zalecenie nr 6 (dotyczące kwestii ogólnych związanych z prawem właściwym)
Parlament Europejski wyraża przekonanie, że w akcie prawnym, który ma zostać przyjęty muszą zostać uregulowane także kwestie ogólne związane z prawem właściwym.
Parlament jest w szczególności zdania, że:
- wyjąwszy rodzaj i położenie spadku, prawo określone w akcie prawnym, który ma zostać przyjęty musi pozostawać właściwe podczas całego procesu dziedziczenia od momentu otwarcia spadku do momentu przejęcia go przez osoby uprawnione;
- przyszły instrument musi mieć charakter „erga omnes”, co oznacza że stosuje się go także w przypadku, gdy określane przez niego prawo jest prawem państwa trzeciego;
- w celu koordynacji wspólnotowych norm kolizyjnych dotyczących spadków z przepisami państw trzecich należy w przyszłym rozporządzeniu przewidzieć i określić stosowny przepis dotyczący odesłania sprawy do właściwego sądu, w myśl którego w przypadku, gdy prawem właściwym dla danego spadku jest prawo państwa trzeciego a normy kolizyjne tego państwa wyznaczą prawo państwa członkowskiego lub innego państwa trzeciego, które zgodnie z własnym systemem międzynarodowego prawa prywatnego stosowałoby w danym przypadku swoje prawo, prawem właściwym w tej sprawie musi być prawo tego innego państwa członkowskiego lub państwa trzeciego;
- w akcie prawnym, który ma zostać przyjęty należy podać sposoby i środki, za pomocą których organy odpowiedzialne za stosowanie prawa obcego określają jego treść, a także działania zaradcze w przypadku, gdy nie uda się jej określić;
- do regulacji kwestii wstępnych akt prawny, który ma zostać przyjęty musi przyjąć prawo, które zostanie określone przez odpowiednie normy kolizyjne prawa właściwego w sprawach dziedziczenia, oraz określić, że rozwiązanie jest skuteczne tylko dla tego postępowania, w którym pojawia się dana kwestia wstępna;
- akt prawny, który ma zostać przyjęty musi przewidywać, że zastosowanie przepisu obowiązującego prawa może zostać wykluczone, jeżeli zastosowanie to ma skutek w oczywisty sposób niezgodny z porządkiem publicznym właściwej jurysdykcji.
- przyszły akt prawny powinien precyzować, że w przypadku, gdy dane państwo posiada dwa lub więcej systemy prawne lub zbiory zasad dotyczących dziedziczenia i testamentów stosujące się w różnych jednostkach terytorialnych, każdą jednostkę terytorialną traktuje się jako kraj dla celów określenia prawa właściwego dla dziedziczenia. Ponadto przyszły akt prawny powinien precyzować, w odniesieniu do każdego państwa, że:
(a) każde odniesienie do zwyczajowego miejsca zamieszkania w państwie należy rozumieć jako odniesienie do zwyczajowego miejsca zamieszkania w jednostce terytorialnej;
(b) każde odniesienia do narodowości należy rozumieć jako odniesienie do jednostki terytorialnej wyznaczonej przez prawo tego państwa. W przypadku braku takich zasad odniesienie rozumie się jako odniesienie do systemu prawnego, z którym dana osoba miała najściślejszy związek;
Zalecenie nr 7 (dotyczące „europejskiego świadectwa spadkowego”)
Parlament Europejski wyraża przekonanie, że celem przyszłego instrumentu winno być uproszczenie procedur, które zobowiązani są przeprowadzić spadkobiercy i następcy prawni aby nabyć prawa do spadku, w szczególności poprzez:
- wprowadzenie zasad międzynarodowego prawa prywatnego mających na celu skuteczną koordynację systemów prawnych w dziedzinie zarządzania, likwidacji i przekazywania spadków, jak również określenie spadkobierców oraz zarządzenie co następuje: dla tych aspektów dziedziczenia, z zastrzeżeniem wyjątków spowodowanych rodzajem lub położeniem pewnych dóbr, stosuje się prawo właściwe dla spadków; jeżeli prawo to przewiduje działanie wymienionego przez nie lub wyznaczonego zgodnie z nim organu, to jego uprawnienia uznawane są we wszystkich państwach członkowskich; jeżeli prawo właściwe dla danego spadku jest prawem państwa członkowskiego, uprawnienia tego organu – chyba że spadkodawca poda inaczej – obejmują cały dziedziczony majątek, niezależnie od tego, gdzie się znajduje, także gdy zgodnie z prawem właściwym dla spadku uprawnienia te ograniczone są do dóbr ruchomych; sądy państwa członkowskiego, którego prawo jest właściwe dla spadku, lub na którego terytorium zmarły posiadał miejsce zamieszkania w chwili śmierci, lub na którego obszarze znajduje się dziedziczony majątek, mogą zażądać podjęcia działań tych organów przewidywanych przez prawo właściwe dla spadku;
- wprowadzenie „europejskiego świadectwa spadkowego” określającego jednoznacznie i dopóki nie zostanie dowiedzione inaczej właściwe dla spadku prawo, osoby mające prawo do dziedziczenia, podmioty odpowiedzialne za zarządzanie nim oraz ich stosowne uprawnienia, a także majątek do niego należący, przy czym świadectwo będzie wydawane przez podmiot uprawniony, zgodnie z danym systemem prawnym, do nadania mu wartości urzędowej,
Świadectwo, które określa prawo właściwe dla spadku jest sporządzone zgodnie ze wzorem określonym w przyszłym instrumencie prawnym i ma charakter tytułu uprawniającego do zapisania faktu wejścia w posiadanie masy spadkowej w rejestrze publicznym państwa członkowskiego, w którym znajduje się majątek, z zastrzeżeniem przestrzegania przepisów wymienionego państwa w odniesieniu do funkcjonowania tych rejestrów i skutków wynikających z informacji w nich zawartych.
Ponadto przyszły instrument prawny powinien zawierać zapisy o ochronie działającej w dobrej wierze osoby trzeciej, która zawarła za stosowną opłatą czynność prawną z osobą, którą mogła uważać za uprawnioną do dysponowania masą spadkową na podstawie świadectwa spadkowego, oraz o ochronie jej zakupu, z wyjątkiem sytuacji, gdy dana osoba wie, że dane zawarte w świadectwie spadkowym są nieprawidłowe lub że właściwy organ dokonał uchylenia lub zmiany tego świadectwa;
Zalecenie nr 8 (dotyczące prawa obowiązującego w miejscu, w którym znajduje się majątek oraz zachowku)
Parlament Europejski wyraża przekonanie, że przyszły instrument prawny powinien:
- zapewnić koordynację prawa właściwego dla spadku z przepisami prawa obowiązującego w miejscu, w którym znajduje się masa spadkowa, tak aby to ostatnie miało zastosowanie w szczególności do procedur związanych ze sposobem nabycia masy spadkowej lub innych praw rzeczowych, przyjęciem lub odrzuceniem spadku i odpowiednimi formalnościami związanymi z jawnością;
- zagwarantować, że właściwe dla spadku prawo nie wpływa na stosowanie przepisów państwa, w którym usytuowane jest pewne mienie nieruchome, przedsiębiorstwa lub inne specjalne kategorie aktywów i którego przepisy ustanawiają szczególny system dziedziczenia w odniesieniu do takich aktywów z uwagi na względy ekonomiczne, rodzinne lub społeczne;
- zagwarantować, że możliwość wyboru prawa właściwego nie koliduje z podstawowymi zasadami dotyczącymi zachowku dla najbliższych krewnych zmarłej osoby, określonym w prawie obiektywnie właściwym dla dziedziczenia;
Zalecenie nr 9 (dotyczące trustów)
Parlament Europejski przypomina, że prawo własności zgodnie z art. 295 Traktatu WE należy do kompetencji państw członkowskich i w związku z tym wzywa do wyłączenia trustów z zakresu obowiązywania instrumentu prawnego, który ma zostać przyjęty. Dlatego taki instrument musi zapewnić, aby w przypadku utworzenia trustu na wypadek śmierci, stosowanie prawa określonego przez przepisy dotyczące sukcesji nie było sprzeczne ze stosowaniem innego prawa właściwego dla zarządzania trustem i odwrotnie, aby stosowanie do trustu prawa właściwego dla zarządzania trustem nie było sprzeczne ze stosowaniem wobec sukcesji prawa zgodnie z przepisami prawa właściwego dla sukcesji;
Zalecenie nr 10 (dotyczące exequatur)
Parlament Europejski sugeruje Komisji, że akt prawny, który ma zostać przyjęty powinien – w celu uznania i wykonania decyzji – odwzorować system ustanowiony w rozporządzeniu (WE) nr 44/2001, który wymaga exequatur jedynie w przypadku, gdy decyzja wydana przez sędziów danego państwa członkowskiego ma zostać wykonana na podstawie procedury wykonawczej w innym państwie członkowskim;
Jeżeli jednak decyzja ma zostać wpisana do rejestru publicznego, należy, z uwzględnieniem skrajnie różnych przepisów państw członkowskich, przewidzieć załączenie do decyzji „dokumentu poświadczającego zgodność” z porządkiem publicznym i obligatoryjnymi przepisami państwa członkowskiego wykonania, wystawianego według standardowego formularza przez lokalny organ sprawiedliwości;
Zalecenie nr 11 (dotyczące dokumentów urzędowych)
Parlament Europejski wyraża przekonanie, że należy wprowadzić uregulowania dotyczące takich samych skutków dla dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia, szczególnie w zakresie mocy dowodowej zaświadczeń dotyczących stanu rzeczy oraz oświadczeń, które zostały udowodnione bądź złożone w organie wystawiającym dokumenty, w sytuacji, gdy takie dowody są dopuszczalne zgodnie z prawem państwa członkowskiego pochodzenia;
Zgodnie z art. 57 rozporządzenia (WE) 44/2001 Rady z dnia 22 grudnia 2000 r. dokument urzędowy musi spełniać warunki wymagane do uznania go za posiadający moc dowodową w państwie członkowskim pochodzenia i nie będzie uznany, jeżeli jego uznanie miałoby mieć skutki ewidentnie sprzeczne z porządkiem publicznym państwa członkowskiego wykonania.
W innych przypadkach, jeżeli dokument urzędowy ma zostać wpisany do rejestru publicznego zgodnie z wykonaniem decyzji sądu, należy zapewnić, aby do dokumentu załączyć „dokument poświadczający zgodność” z porządkiem publicznym i obligatoryjnymi przepisami państwa członkowskiego wykonania, wystawiany zgodnie ze standardowym formularzem przez organ odpowiedzialny w wymienionym państwie za sformułowanie tego dokumentu.
Zalecenie nr 12 (dotyczące europejskiego systemu rejestracji testamentów)
Parlament Europejski opowiada się za ostatecznym stworzeniem europejskiej sieci krajowych rejestrów testamentów poprzez utworzenie sieci łączącej istniejące rejestry krajowe w celu ułatwienia wyszukiwania poleceń wynikających z ostatniej woli zmarłego.
- [1] Dz.U. L 12 z 16.1.2001 r., str. 1.
UZASADNIENIE
I. Wstęp
Zgodnie z Porównawczym badaniem prawnym dotyczącym kolizji jurysdykcji i uregulowań w zakresie testamentów i prawa spadkowego, przeprowadzonym w 2002 r. przez Deutsches Notarinstitut na wniosek Komisji, co roku na terytorium Unii Europejskiej otwieranych jest od 50 000 do 100 000 spraw spadkowych o charakterze międzynarodowym, a liczba tych spraw z pewnością zwiększy się w związku z niedawnym przystąpieniem do Unii Europejskiej dziesięciu nowych państw członkowskich oraz nadchodzącym przyszłym rozszerzeniem.
Użyteczność opracowania instrumentu wspólnotowego w zakresie prawa spadkowego nie jest związane jedynie z danymi statystycznymi, lecz także z potrzebą likwidacji trudności napotykanych przez osoby uprawnione do dziedziczenia i pragnące objąć spadek. Owe trudności wynikają z istniejących obecnie znacznych różnic pomiędzy międzynarodowym prawem prywatnym a prawem materialnym państw członkowskich tworzących przeszkody dla swobodnego przepływu i prawa własności. Należy pamiętać, że prawo własności jest ogólną zasadą prawa (Trybunał Sprawiedliwości, sprawa C-368/96, Generics [Wielka Brytania] i inne, Zb. Orz. 1998, str. I-7967 pkt 79 oraz orzecznictwo cytowane w tymże punkcie), a ponadto zostało wymienione jako jedno z praw podstawowych w Karcie Nicejskiej.
Oczywiście najbardziej skutecznym sposobem rozwiązania istniejących problemów byłoby zharmonizowanie prawa materialnego w zakresie spadków; jest to jednak cel niezwykle trudny do osiągnięcia, a przede wszystkim nie należy on do kompetencji wspólnotowych.
Z drugiej jednakże strony art. 65 lit. b) Traktatu WE potwierdza, że Wspólnota Europejska posiada kompetencje pozwalające na przyjęcie środków zmierzających do „wspierania zgodności norm mających zastosowanie w państwach członkowskich w dziedzinie kolizji ustaw i sporów o właściwość”.
II. Stanowisko sprawozdawcy
Możliwe jest określenie kierunków, w których prawodawca wspólnotowy winien podążać w zakresie prawa spadkowego i testamentów:
a) po pierwsze: przyszły instrument powinien zawierać proste i jasne zasady międzynarodowego prawa prywatnego, uwzględniające specyfikę i tradycje wynikające z dziedzictwa systemów prawnych istniejących w poszczególnych państwach członkowskich, a to w celu umożliwienia skutecznej koordynacji krajowych systemów prawnych stosowanych w odniesieniu do danej sprawy spadkowej;
b) po drugie: w przyszłym instrumencie należy wprowadzić nowe i skuteczne instrumenty wspólnotowe pozwalające na dodatkowe uproszczenie.
Jeżeli chodzi o punkt pierwszy, w przyszłym akcie wspólnotowym konieczna będzie harmonizacja kryteriów jurysdykcji właściwej w zakresie spraw spadkowych.
Jednym z tych kryteriów z pewnością musi być zwyczajowe miejsce zamieszkania zmarłego w chwili śmierci, umożliwiające przyznanie kompetencji do rozwiązywania sporów dotyczących spadku sędziemu państwa, w którym de cujus zamieszkiwał on i na terytorium którego z reguły znajduje się większa część jego majątku oraz zamieszkują jego spadkobiercy.
Oprócz kryterium właściwej jurysdykcji możliwe byłoby wprowadzenie rozwiązania alternatywnego, a mianowicie kryterium zwyczajowego miejsca zamieszkania zainteresowanego, aby nowa procedura nie była zbyt sztywna i kosztowna.
Wyobraźmy sobie na przykład przypadek obywatela niemieckiego, który po przejściu na emeryturę wyjeżdża z Niemiec na południe Hiszpanii (tam spędza ostatnie dziesięć lat swojego życia), gdzie umiera, pozostawiając dwoje dzieci mieszkających w Niemczech i spadek w postaci majątku znajdującego się w Niemczech; w takim przypadku, jeżeli właściwa jurysdykcja byłaby określona jedynie na postawie kryterium państwa, w którym zmarły rzeczywiście mieszkał w chwili śmierci, w przypadku sporu spadkobiercy byliby – a fortiori – zmuszeni do przekazania sprawy do rozpatrzenia sędziemu hiszpańskiemu.
Harmonizacja zasad w dziedzinie właściwości sądu nie jest wystarczająca dla uproszczenia procedur w zakresie międzynarodowych spraw spadkowych i uniknięcia zjawiska tzw. forum shopping.
W rzeczywistości efekt taki może zostać osiągnięty jedynie w sytuacji, gdy wszystkie organy posiadające kompetencje do udziału w danej sprawie spadkowej, nawet jeżeli znajdują się one w różnych państwach członkowskich, będą stosować te same zasady prawa materialnego. Będzie to możliwe jedynie przy jednoczesnej harmonizacji reguł w zakresie kolizji, tzn. zasad, które pozwolą ustalić, które prawo jest właściwe w rozpatrywanym przypadku.
Na szczeblu międzynarodowym osiągnięto zadowalający konsens co do potrzeby zastosowania jednego prawa w celu rozwiązania wszystkich aspektów sprawy spadkowej, od otwarcia spadku do jego przekazania, bez względu na rodzaj i lokalizację składającego się na niego majątku.
W opinii sprawozdawcy prawem właściwym winno być prawo państwa, w którym zmarły rzeczywiście zamieszkiwał w chwili śmierci; wówczas w wielu przypadkach dojdzie do zbieżności właściwego sądu i prawa, co sprzyjać będzie szybkiemu i skutecznemu rozwiązywaniu sporów w zakresie spraw spadkowych.
Jednakże oprócz tego kryterium wskazane wydaje się przyznanie de cujus możliwości wyboru, w odniesieniu do prawa regulującego spadek, między prawem krajowym a prawem zwyczajowego miejsca zamieszkania w chwili dokonywania wyboru.
Nowy instrument powinien jednakże zapewnić również skuteczność prawa właściwego dla spadku i dokonać koordynacji przepisów tego prawa z przepisami prawa właściwego dla miejsca, w którym znajduje się majątek.
W odniesieniu do punktu pierwszego należy podkreślić, że zgodnie z prawem niektórych państw członkowskich (na przykład Wielkiej Brytanii lub Austrii) likwidacja i/lub przekazanie spadku powierzone zostają podmiotowi określonemu w odnośnym prawie lub wyznaczonemu przez organ publiczny. Obecnie podmioty te napotykają trudności w wykonywaniu specyficznych praw w państwach członkowskich innych niż to, którego prawo jest właściwe dla spadku.
Dlatego też w przyszłym instrumencie wspólnotowym należy wyraźnie stwierdzić, że prawa tych podmiotów winny zostać uznane we wszystkich państwach członkowskich i muszą one zostać rozszerzone na cały majątek należący do spadku, bez względu na rodzaj i lokalizację.
Jeżeli chodzi o punkt drugi, w przyszłym instrumencie nie będzie można pominąć kwestii procedury w przypadku lex rei sitae, która, jak wiadomo, z natury zakłada przeprowadzenie procedury przeniesienia majątku.
Aby uniknąć niepotrzebnego, dwukrotnego przeprowadzenia tych samych czynności, należy sprecyzować w instrumencie, że w celu nabycia i korzystania z majątku dziedziczonego znajdującego się w państwie członkowskim innym niż to, którego prawo jest właściwe dla spadku, stosowanie przepisów prawa właściwego dla miejsca, w którym znajduje się majątek będzie konieczne jedynie w przypadku, gdy prawo to wymagać będzie dodatkowych formalności lub aktów nieprzewidzianych prawem właściwym dla danego spadku.
Na przykład zarząd i przekazanie źródła dochodów są regulowane lex rei sitae, jeżeli wymagają one do tego celu interwencji swoich organów, przy czym organy lub osoby przez nie wyznaczone będą w celu określenia prawa do dziedziczenia zobowiązane do zastosowania zasady lex successionis.
Podobnie jeżeli prawem właściwym jest prawo francuskie, które, jak wiadomo, przewiduje w tym zakresie system wydania spadku (zgodnie z którym spadkobiercy nabywają prawa automatycznie przy otwarciu spadku) – a część majątku należącego do spadku znajduje się we Włoszech, konieczne będzie zastosowanie się do przepisów prawa włoskiego, które, w odróżnieniu od prawa francuskiego wymaga zgody na przyjęcie spadku w celu uzyskania statusu spadkobiercy.
Wpływ lex rei sitae jest szczególnie silny jeżeli majątek należący do spadku obejmuje dobra majątkowe wpisane do rejestrów publicznych (przede wszystkim nieruchomości).
Jeżeli dane dotyczące majątku wpisane są do rejestrów publicznych, oznacza to, że do rejestrów wpisane mogą być jedynie dokumenty przewidziane prawem państwa, w którym prowadzony jest rejestr, pod warunkiem że zawartość dokumentów będzie zgodna z odnośnym prawodawstwem.
Ogólnie rzecz biorąc, nie ma powodu, aby w zakresie uznania i wykonania decyzji oraz dokumentów urzędowych zaprzestać stosowania zasad wynikających z obowiązującego w tej dziedzinie prawa wspólnotowego, a które jak wiadomo wymaga exequatur jedynie w przypadku, gdy dokumenty stanowią podstawę procedury wykonawczej w innym państwie członkowskim (por. art. 38 i kolejne oraz art. 57 i kolejne rozporządzenia (WE) nr 44/2001).
Jednakże uwzględniając fakt, że decyzje i dokumenty urzędowe w zakresie prawa spadkowego będą częściej niż w innych dziedzinach dotyczyć majątku wpisanego do rejestrów publicznych, a także potrzebę zachowania spójności aktów, które mogą zostać przepisane do tych rejestrów, wskazana wydaje się uprzednia kontrola przepisania lub wpisania przez organ docelowego państwa członkowskiego.
W wyniku przeprowadzenia kontroli wydane byłoby świadectwo, którego treść zostanie określona w przyszłym instrumencie, za pomocą którego organ publiczny potwierdzałby zgodność decyzji lub dokumentu z obowiązującymi przepisami prawa docelowego państwa członkowskiego.
Jeżeli chodzi o wspomniane powyżej rozwiązanie drugie, przypomnijmy, że jeżeli obywatele europejscy mogliby korzystać ze standardowego dokumentu określającego w sposób wiążący dla wszystkich państw członkowskich prawo właściwe dla spadku, majątek należący do spadku, jak również osoby mające prawo do dziedziczenia oraz zarządzających spadkiem, mogliby oni wykonywać swoje prawa we wszystkich państwach członkowskich w sposób prosty, pewny i skuteczny.
Dlatego zdecydowanie wskazane jest, aby w przyszłym instrumencie wprowadzono „europejskie świadectwo spadkowe”, o treści określonej powyżej, które byłoby wydawane przez organ uprawniony do nadania mu wartości urzędowej.
Ponadto nadanie świadectwu charakteru tytułu uprawniającego do przepisania w rejestrze publicznym nabycia poprzez dziedziczenie, połączonego w szczególności z ochroną praw wynikających z dokonania przez osobę trzecią zakupu w dobrej wierze od osoby, która zgodnie ze świadectwem podawała się za spadkobiercę lub osobę uprawnioną do zarządzania spadkiem, również pozwoliłoby na znaczne uproszczenie procedury.
Podsumowując – omawiana kwestia jest zawiła i posiada wiele różnorakich aspektów. Jednakże sprawozdawca jest zdania, że w interesie obywateli konieczne jest podjęcie wysiłków niezbędnych do przeprowadzenia reformy, z uwzględnieniem w miarę możliwości sugestii przedstawionych powyżej, co zapewni wszystkim zainteresowanym jasny i skuteczny system uregulowań prawnych.
PROCEDURA
|
Tytuł |
Prawo spadkowe i testamenty |
|||||||||||
|
Numer procedury |
||||||||||||
|
Komisja przedmiotowo właściwa |
JURI |
|||||||||||
|
Data ogłoszenia wydania zgody na posiedzeniu (art. 45) |
8.9.2005 |
|||||||||||
|
Data ogłoszenia wydania zgody na posiedzeniu (art. 39) |
8.9.2005 |
|||||||||||
|
Komisja(e) wyznaczona(e) do wydania opinii |
LIBE 8.9.2005 |
|
|
|
|
|||||||
|
Opinia niewydana |
LIBE |
|
|
|
|
|||||||
|
Ściślejsza współpraca |
|
|
|
|
|
|||||||
|
Sprawozdawca(y) |
Giuseppe Gargani |
|
||||||||||
|
Poprzedni sprawozdawca(y) |
|
|
||||||||||
|
Rozpatrzenie w komisji |
14.9.2005 |
21.11.2005 |
30.1.2006 |
3.10.2006 |
|
|||||||
|
Data przyjęcia |
3.10.2006 |
|||||||||||
|
Wynik głosowania końcowego |
za: przeciw: wstrzymujących się: |
15 |
||||||||||
|
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego |
Maria Berger, Rosa Díez González, Bert Doorn, Monica Frassoni, Giuseppe Gargani, Piia-Noora Kauppi, Klaus-Heiner Lehne, Katalin Lévai, Antonio López-Istúriz White, Hans-Peter Mayer, Achille Occhetto, Aloyzas Sakalas, Francesco Enrico Speroni, Andrzej Jan Szejna, Diana Wallis, Rainer Wieland, Nicola Zingaretti, Jaroslav Zvěřina, Tadeusz Zwiefka |
|||||||||||
|
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego |
Jean-Paul Gauzès, Luis de Grandes Pascual, Kurt Lechner, Toine Manders, Marie Panayotopoulos-Cassiotou |
|||||||||||
|
Zastępca(y) (art. 178 ust. 2) obecny(i) podczas głosowania końcowego |
Maria Badia I Cutchet |
|||||||||||
|
Data złożenia |
16.10.2006 |
|||||||||||
|
Uwagi (dane dostępne tylko w jednym języku) |
... |
|||||||||||