SPRAWOZDANIE w sprawie reform w świecie arabskim: jaką strategię powinna obrać Unia Europejska?
3.4.2007 - (2006/2172(INI))
Komisja Spraw Zagranicznych
Sprawozdawca: Michel Rocard
PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO
w sprawie reform w świecie arabskim: jaką strategię powinna obrać Unia Europejska?
Parlament Europejski,
– uwzględniając kierunki i strategie Komisji i Rady dotyczące różnych krajów świata arabskiego,
– uwzględniając sprawozdanie tymczasowe w sprawie strategicznego partnerstwa z regionem basenu Morza Śródziemnego i Bliskiego Wschodu przyjęte przez Radę Europejską w grudniu 2006 r.,
– uwzględniając europejską strategię na rzecz świata arabskiego przedstawioną w 2003 r. przez wysokiego przedstawiciela UE,
– uwzględniając komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego zatytułowany „Szersza Europa – Sąsiedztwo: nowe ramy stosunków z naszymi sąsiadami ze Wschodu i Południa” (COM(2003)0104), dokument zawierający wskazówki dotyczące europejskiej polityki sąsiedztwa COM(2004)0373), wniosek Komisji dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego przepisy ogólne w sprawie europejskiego instrumentu sąsiedztwa i partnerstwa (COM(2004)0628), komunikat Komisji do Rady dotyczący propozycji Komisji w sprawie planów działania w ramach europejskiej polityki sąsiedztwa (EPS) (COM(2004)0795) oraz plany działania na rzecz tych krajów, a także komunikat Komisji w sprawie wzmocnienia europejskiej polityki sąsiedztwa (COM(2006)0726),
– uwzględniając priorytety polityczne europejskiego przewodnictwa w Eurośródziemnomorskim Zgromadzeniu Parlamentarnym określone w dniu 21 kwietnia 2005 r., a mianowicie umocnienie dialogu w sprawie praw człowieka z parlamentami krajów partnerskich,
– uwzględniając rezolucje Eurośródziemnomorskiego Zgromadzenia Parlamentarnego przyjęte podczas posiedzenia w dniu 21 listopada 2005 r. w Rabacie i w dniu 27 marca 2006 r. w Brukseli,
– uwzględniając sprawozdania w sprawie rozwoju społecznego w świecie arabskim opublikowane w latach 2002, 2003 i 2005 przez Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP), a w szczególności sprawozdanie z 2004 r. „W stronę wolności w świecie arabskim”,
– uwzględniając swoje wcześniejsze rezolucje dotyczące polityki śródziemnomorskiej Unii Europejskiej, a zwłaszcza rezolucję z dnia 12 lutego 2004 r. w sprawie inicjatywy ożywienia działań UE na rzecz praw człowieka i demokratyzacji we współpracy z partnerami obszaru basenu Morza Śródziemnego, pięcioletni program prac przyjęty na szczycie eurośródziemnomorskim w Barcelonie w dniu 28 listopada 2005 r., jak również swoją rezolucję z dnia 27 października 2005 r. sprawie rewizji procesu barcelońskiego,
– uwzględniając Kartę Narodów Zjednoczonych i Powszechną Deklarację Praw Człowieka,
– uwzględniając art. 45 Regulaminu,
– uwzględniając sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych (A6‑0127/2007),
A. mając na uwadze, że pojęcie tożsamości arabskiej rozumianej jako czynnik jednoczący jawi się jako wspólna cecha charakterystyczna narodów i państw rozległego obszaru geograficznego rozciągającego się od Maghrebu po Zatokę Perską, poprzez Maszrek i Bliski Wschód, które roszczą sobie do niej prawa,
B. mając na uwadze, że choć tożsamość ta przybiera różną postać w kontekście odmiennej rzeczywistości, zarówno politycznej (monarchie, republiki arabskie, również w samym Państwie Izrael i Autonomii Palestyńskiej), jak i religijnej (muzułmańscy sunnici- w tym wahabici-,alawici, druzowie i szyici, chrześcijanie różnych wyznań) i socjologicznej (duże miasta, obszary wiejskie, góry, nomadzi), posiada ona jednak– w skali ponadnarodowej – wspólne cechy,
C. mając na uwadze, że europejski sposób pojmowania świata arabskiego ogranicza się zazwyczaj do podejścia opartego na dwustronnych stosunkach między państwami lub na stosunkach subregionalnych, oraz że należy ponownie ożywić ogólną strategię UE w odniesieniu do świata arabskiego, nie tylko w oparciu o istniejące struktury regionalne (Ligę Arabską, Radę Współpracy Państw Zatoki Perskiej, Unię Maghrebu Arabskiego) oraz istniejące narzędzia i struktury (Euromed, program MEDA, umowy stowarzyszeniowe, Europejską politykę sąsiedztwa) lecz również poprzez zwiększenie wsparcia dla niepaństwowych podmiotów regionu,
D. mając na uwadze, że strategia na rzecz świata arabskiego przedstawiona w 2003 r. przez wysokiego przedstawiciela UE była w dużej mierze wynikiem zagrożenia i gróźb, jakie pojawiły się po zamachach terrorystycznych z dnia 11 września 2001 r.,
E. mając na uwadze, że w chwili obecnej konieczne jest lepsze i głębsze zrozumienie przez Europę wieloaspektowego społeczeństwa i różnic kulturowych w świecie arabskim, tak aby wyrównać nierówności między oboma brzegami Morza Śródziemnego, usprawnić politykę integracji w państwach członkowskich UE oraz przezwyciężyć stereotypy i uprzedzenia,
F. mając na uwadze, że zmiany, jakie nastąpiły po obu stronach po zakończeniu zimnej wojny obudziły zarówno dążenia wyzwoleńcze społeczeństw arabskich, jak i aspiracje niektórych rządów arabskich oraz sił gospodarczych i społecznych do aktywnego udziału w globalizacji i wielobiegunowości,
G. mając na uwadze, że społeczeństwo obywatelskie i siły długo zmuszane do milczenia w świecie arabskim coraz częściej dochodzą do głosu i domagają się większej uwagi i uprawnień, a także coraz większej roli politycznej,
H. mając na uwadze fakt, że w kwestiach tych wypowiedzieli się niektórzy intelektualiści, tacy jak Samir Kassir w „Rozważaniach nad arabskim nieszczęściem”, Considérations sur le malheur arabe), czy też Guy Sorman w „Dzieciach Rifaa”, Les enfants de Rifaa),
I. mając na uwadze, że wcześniejsze doświadczenia „arabskiego odrodzenia” rozumianego jako dążenia reformatorskie były zazwyczaj skazane na porażkę oraz że państwowy nacjonalizm tłumił w istotny sposób wszelkie plany utworzenia jedności arabskiej,
J. mając na uwadze, że końcowa deklaracja przyjęta przez szczyt Rady Ligii Państw Arabskich, który odbył się w Tunisie w dniach 23 i 24 maja 2004 r., zawiera między innymi zaangażowanie na rzecz reformy i modernizacji państw członkowskich Ligii poprzez konsolidację demokracji oraz udział w życiu politycznym,
K. mając na uwadze, że podjęcie pewnych reform politycznych, gospodarczych i społecznych leży we wspólnym interesie państw arabskich i ich europejskich partnerów, tak aby możliwe było ożywienie współpracy, stabilizacji, demokratyzacji i podniesienie standardów życia lub zmniejszenie różnic w poziomie zamożności w całym regionie,
L. mając na uwadze, że tylko postępy w zakresie liberalizacji polityki i gospodarki oraz w przestrzeganiu praw człowieka a także praw socjalnych i w dziedzinie edukacji przyczynią się do większej stabilizacji w tych krajach, w przeciwności do bezruchu, który nie jest gwarancją prawdziwej stabilności,
M. mając na uwadze, że wkład Narodów Zjednoczonych, a szczególności zaleceń grupy wysokiego szczebla sojuszu cywilizacji oraz UNDP, wniesiony w ostatnich latach w odniesieniu do różnych elementów tworzących społeczności arabskie wymaga jedynie przełożenia na konkretną i realną politykę,
N. mając na uwadze, że stosunki Europy z władzami zainteresowanych krajów zbyt długo opierały się wyłącznie na dążeniu do stabilności i partnerstwa strategicznego, bez uwzględnienia poszanowania powszechnych praw człowieka przez te władze, podważając w ten sposób wysiłki podmiotów społeczeństwa obywatelskiego na rzecz zreformowania społeczeństw od wewnątrz,
O. mając na uwadze, że istotne jest stworzenie ram, w których mógłby się odbywać swobodny i otwarty dialog między wszystkimi grupami składającymi się na społeczeństwa arabskie, tak aby wywołać od wewnątrz rzeczywisty proces reform,
P. mając na uwadze, że przyjęta w 1994 roku Arabska Karta Praw Człowieka jest wyrazem dążenia do zapewnienia przestrzegania praw człowieka w świecie arabskim; wyraża jednocześnie ubolewanie, że niektóre z jej zapisów sformułowane są w sposób umożliwiający dowolną interpretację,
Q. mając na uwadze, że ruch tożsamości arabskiej jest, zgodnie z zamysłem jego ojców założycieli, projektem, którego jednym z celów jest laicyzacja społeczeństw; majac na uwadze, że droga, jaką kroczy współczesny islam polityczny nie wydaje się prowadzić do właściwych odpowiedzi na problemy reformy politycznej; wyrażając zaniepokojenie faktem, że impas, w jakim znalazła się reforma polityczna staje się pożywką dla radykalnego islamu i jego dyskursu nienawiści do Żydów; przypominając, że umiarkowany islamizm zależy zarówno od solidności ram instytucjonalnych, w jakich te siły się kształtują, jak i od możliwości oferowanych przez te ramy w zakresie wpływania na tworzenie polityki,
1. jest przekonany, że tożsamość arabska nie jest w jakimkolwiek stopniu sprzeczna ani z pojęciem nowoczesności, ani z podjęciem poważnych reform; uważa, że niemoc, która stanowi podstawę poczucia „arabskiego nieszczęścia”, można pokonać w ramach odnowionego partnerstwa opartego na wzajemnym zrozumieniu, zaufaniu, poszanowaniupraktyk społecznych i kulturowych i wzajemnej wiarygodności; przypomina, że przejmowanie zachodniej kultury przez arabskie społeczeństwo nie jest najwłaściwszą drogą w tym kierunku oraz że pojęcia demokracji, praw człowieka i państwa prawa stanowią uniwersalne wartości, uznane przez niezliczoną ilość autorytetów i rządów świata muzułmańskiego za zgodne z islamem,
2. przyjmuje z zadowoleniem wyżej wymieniony komunikat Komisji w sprawie wzmocnienia europejskiej polityki sąsiedztwa (EPS); postrzega EPS jako kluczowe narzędzie promowania reform wśród południowych i wschodnich sąsiadów UE; wyraża rozczarowanie kwotą proponowaną dla instrumentu wspierania systemu rządów i uważa, że należy ją zwiększyć w celu zapewnienia jego skuteczności;
3. stwierdza, że uwzględniając nieodłączne ograniczenia dwustronnych i doraźnych strategii realizowanych przez UE wobec krajów partnerskich w ostatnich dziesięcioleciach, należy ponownie, w ramach racjonalizacji zewnętrznego działania UE, nadać rozpęd partnerstwu UE i jej państw członkowskich ze światem arabskim w całym jego wymiarze, koncentrując się przy tym na konkretnych dziedzinach współpracy i działając w zgodzie z istniejącymi strukturami politycznymi, takimi jak Liga Arabska lub Rada Współpracy Państw Zatoki Perskiej, czy też Unia państw arabskich Maghrebu, jeżeli zostanie ona reaktywowana; podkreśla, że częścią tych wysiłków powinno być zaangażowanie wobec organizacji społeczeństwa obywatelskiego i ruchów reformatorskich na szczeblu regionalnym oraz konkretna współpraca, w szczególności z organizacjami politycznymi zajmującymi się promowaniem demokracji poprzez zasadę niestosowania przemocy;
4. nalega na fakt, że słabość procesu reform w świecie arabskim wynika również z trudności i kontrowersji istniejących pomiędzy niektórymi krajami arabskimi; uważa, że UE powinna podejmować wszelkie wysiłki na rzecz ułatwienia integracji politycznej i gospodarczej krajów arabskich; zauważa, że aby wywrzeć faktyczny wpływ, UE nie powinna okazywać poczucia wyższości ani odgrywać roli nauczyciela, lecz winna uczynić z dialogu europejsko-arabskiego rzeczywisty dialog równych sobie stron;
5. jest zdania, że jeżeli stosunki europejsko-arabskie mają uwzględniać niezbędną walkę z terroryzmem, to dla skuteczności oraz istoty tych stosunków jest niezwykle ważne, aby walka ta nie kładła się cieniem ani nie opóźniała całego szeregu innych kwestii leżących we wspólnym interesie, takich jak rozwój gospodarczy i społeczny, zatrudnienie, trwały rozwój, dobre zarządzanie sprawami publicznymi, nie zapominając o walce z korupcją, rozwoju i umacnianiu prawdziwego i silnego społeczeństwa obywatelskiego - propagatora ropzwoju systemu demokratycznego tolerancji, walce o równouprawnienie kobiet i mężczyzn, zachowaniu światowego dziedzictwa kulturowego, dialogu między kulturami, rządach prawa, sprawiedliwych i bezpłatnych środkach masowego przekazu, udziale w życiu politycznym i propagowaniu praw człowieka i podstawowych wolności, wolności przekonań, w tym religijnych, wolności słowa i stowarzyszania się, walce ze stosowaniem tortur i zniesieniu kary śmierci oraz o odrzuceniu nietolerancji i fundamentalizmu, aby doprowadzić do utworzenia rzeczywistej strefy pokoju i wspólnego dobrobytu;
6. zwraca się do krajów arabskich o wyeliminowanie bezkarności pod każdą postacią oraz wprowadzenie mechanizmów wymiaru sprawiedliwości okresów przejściowych, w dążeniu do sprawiedliwości dla ofiar poważnych przypadków naruszenia praw człowieka i osądzenia sprawców tych zbrodni; w tym samym duchu zwraca się do krajów arabskich o ratyfikowanie Rzymskiego Statutu ustanawiającego Międzynarodowy Trybunał Karny i podpisanie międzynarodowej konwencji w sprawie przymusowych zaginięć;
7. z zadowoleniem przyjmuje istnienie forów dialogu między Unią Europejską a światem arabskim, jak również licznych projektów i inicjatyw współpracy powstałych w ramach procesu barcelońskiego, strategicznego partnerstwa z krajami basenu Morza Śródziemnego i Bliskiego Wschodu oraz współpracy z Radą Współpracy Arabskich Państw Zatoki Perskiej;
8. pragnie wspomnieć o roli Eurośródziemnomorskiego Zgromadzenia Parlamentarnego (EMPA) jako demokratycznej instytucji skupiającej wokół trzech filarów procesu barcelońskiego parlamentarzystów z obydwu wybrzeży Morza Śródziemnego; wzywa do szczególnego zacieśnienia współpracy między EMPA, Komisją i Radą Unii Europejskiej; potwierdza gotowość i wolę EMPA, jako parlamentarnej instytucji procesu barcelońskiego, wniesienia swojego wkładu w rozwiązanie konfliktu izraelsko-arabskiego;
9. uważa za konieczne dalsze wspieranie działań z zakresu trzeciego filaru procesu barcelońskiego, czyli ludzkiego i społecznego wymiaru współpracy, w walce ze stereotypami i nieporozumieniami, jakie nie pozwalają na szczere i trwałe zbliżenie narodów zamieszkujących dwa przeciwległe wybrzeża Morza Śródziemnego; występuje do stron Partnerstwa Eurośródziemnomorskiego, a zwłaszcza do rządów, o wsparcie dla działalności Eurośródziemnomorskiej Fundacji Dialogu Kultur im. Anny Lindh poprzez przeznaczenie na nią znacznych środków, pozwalających skonsolidować jej sieć sieci, która skupia ponad 1200 instytucji i stowarzyszeń działających na rzecz dialogu w reprezentowanych przez nie społeczeństwach;
10. wzywa UE i jej państwa członkowskie oraz całą wspólnotę międzynarodową do rozwijania wyważonych stosunków z krajami w regionie; zauważa, że jednostronne wspieranie i potępianie jednych krajów bardziej od innych może doprowadzić do polaryzacji oraz skomplikować już i tak niezwykle złożoną sytuację w świecie arabskim;
11. jest zdania, że poszukiwanie nowych rozmówców w świecie arabskim nie może dotyczyć osób, organizacji i państw pochwalających działania terrorystyczne i negujących prawomocność istnienia państwa Izrael;
12. zauważa, że Europa jest często postrzegana jako stronniczka konfliktu izraelsko-arabskiego oraz że jakiekolwiek pogłębienie stosunków europejsko-arabskich zależy od energii i talentu, z jakim uda się Europie pogodzić historyczną misję i odpowiedzialność wobec Państwa Izrael i społeczeństwa żydowskiego z jej odpowiedzialnością odgrywania aktywniejszej i skuteczniejszej roli, gwarantując większe przestrzeganie prawa międzynarodowego i humanitarnego, tak aby osiągnąć trwałe rozwiązanie konfliktu, a konkretnie doprowadzić do utworzenia państwa Palestyńskiego współistniejącego w pokoju i bezpieczeństwie z Państwem Izrael;
13. ma świadomość, że jednym z nieodłącznych słabych punktów dialogu europejsko-arabskiego jest brak prawnego umocowania, który cechuje niekiedy politycznych rozmówców arabskich w poszczególnych krajach, w szczególności w związku z ich niewielkimi osiągnięciami w dziedzinie demokracji, gospodarki i w kwestiach społecznych;
14. domaga się w związku z tym również udzielenia przez Europę wyraźnego wsparcia politycznego podmiotom cywilnym, stowarzyszeniowym i religijnym, zwłaszcza organizacjom politycznym promującym demokrację poprzez zasadę niestosowania przemocy, z wyjątkiem sekt, i ewentualnie umiarkowanym islamistom i swieckim, które Europa zachęciła do udziału w procesie demokratyzacji, dążąc tym samym do zachowania równowagi pomiędzy perspektywą kulturową a pragmatyzmem politycznym; uważa, że powodzenie takiego wsparcia zależy od dogłębnego zrozumienia struktur oraz przemian politycznych i społecznych, a także od zdolności do działania zgodnie z lokalną dynamiką polityczną; uważa, że ponowne podjęcie dialogu międzykulturowego obejmuje uznanie wspólnego, powszechnego humanistycznego mianownika, który wykraczałby poza dogmaty i wspólnotową lojalność, zgodnie z programem dialogu cywilizacji i ze wszystkimi inicjatywami Narodów Zjednoczonych w tej sprawie;
15. zdecydowanie popiera zatem szeroko zakrojony dialog kulturowy, jaki Unia Europejska powinna prowadzić ze swoimi arabskimi partnerami, starając się propagować wśród nich podstawowe wartości Unii (takie jak państwo prawa, prawa człowieka, demokracja itd.), przy jednoczesnym uwzględnieniu różnych koncepcji kulturowych i politycznych;
16. stwierdza, że osiągnięto ograniczone postępy w zakresie liberalizacji wymiany handlowej pomiędzy krajami arabskimi oraz w umacnianiu sektora prywatnego; zwraca się do Komisji i Rady o zdwojenie wysiłków mających na celu zachęcanie do trwałego i zrównoważonego rozwoju państw arabskich, w celu zmiejszenie nierówności poprzez wspieranie polityki strukturalnej i socjalnej, które zmniejszają negatywne skutki społeczne reform gospodarczych; popiera integrację gospodarczą państw arabskich, w szczególności w zakresie rynków o zasadniczym znaczeniu, takich jak energia i telekomunikacja, aby poprzez dynamiczny rozwój wpłynąć korzystnie na inne sektory, wprowadzając równolegle w życie politykę stymulującą reformy w ramach konkretnych i ograniczonych warunków technicznych i politycznych; zwraca uwagę na wysiłki na rzecz stworzenia eurośródziemnomorskiego obszaru wolnego handlu oraz porozumienia z Agadiru, promującego handel regionalny; z niecierpliwością oczekuje zawarcia umowy o wolnym handlu między UE a Radą Współpracy Państw Zatoki;
17. stwierdza, odnośnie do reform politycznych oraz postępów demokracji, że sytuacje w świecie arabskim różnią się między sobą, w związku z czym nie można ustalać jednolitych modeli;
18. życzyłby sobie, aby kraje arabskie, które jeszcze tego nie uczyniły w większym stopniu zaangażowały się na rzecz wolności religii oraz praw jednostek i społeczności do swobodnego wyrażania własnych przekonań i wyznawania wiary; w tym kontekście, oświadczenia milionów muzułmanów żyjących w Europie powinny pomóc państwom arabskim w przyjęciu u siebie zasady niezmiennie towarzyszącej stosunkom międzynarodowym, którą jest wzajemność;
19. podkreśla, że nie można mylić wsparcia dla rozwoju społeczeństwa obywatelskiego i dla przestrzegania praw podstawowych, w szczególności praw związanych z wolnością słowa i wolnością religijną, z wyborem ustroju czy z zasadami wybierania przywódców; podkreśla, że przemianom zachodzącym w regionie powinno towarzyszyć poszanowanie woli narodów i uwzględnienie różnic kulturowych, historycznych i politycznych; zwraca uwagę, że wola ta może się róznić od wartosci przyjętych w Europie, dlatego też upodabnianie ich na siłę do europejskich może przynieść skutki przeciwne do oczekiwanych; podkreśla wreszcie, że zmiany te będą prawomocne tylko wtedy, gdy zostaną przyjęte i poparte przez zainteresowane narody;
20. życzyłby sobie w szczególności, aby zwiększyła się świadomość roli kobiet i ich emancypacji w społeczeństwie obywatelskim i politycznym;
21. wzywa Ligę Arabską do rewizji i uściślenia niektórych zapisów Arabskiej Karty Praw Człowieka oraz do wypracowania mechanizmów umożliwiających kontrolę przestrzegania postanowień Karty w państwach będących jej sygnatariuszami;
22. przypomina, że wzmocnienie demokracji i państwa prawa oraz poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności stanowią jeden z celów polityki zagranicznej Unii i że jest zatem właściwe i spójne dążenie do prowadzenia ambitnej polityki w zakresie praw człowieka, opartej na przestrzeganiu klauzuli porozumień dotyczącej praw człowieka i demokracji oraz na ustrukturyzowanym i pogłębionym dialogu politycznym w tej dziedzinie; przypomina zarazem, że kraje arabskie ratyfikowały Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, a co za tym idzie zobowiązały się zagwarantować poszanowanie tych praw w swoich krajach;
23. zwraca się do Komisji o większe wsparcie w świecie arabskim dla przestrzegania zasady państwa prawa, ruchu reformy prawa, która powinna być prowadzona w duchu wartości wynikających z uniwersalnego systemu praw człowieka, reformy politycznej mającej na celu legalizację działalności opozycyjnej, w oparciu o istniejące instytucje, nie podważając brutalnie ich prawowitego charakteru, i zgodnie z planami działania w ramach europejskiej polityki sąsiedztwa oraz z decyzjami podjętymi w ramach procesu barcelońskiego; zachęca Komisję do pełnego wykorzystania możliwości, jakie daje europejski instrument na rzecz demokracji i praw człowieka, w celu wspierania społeczeństwa obywatelskiego i ruchów na rzecz reformy politycznej w regionie;
24. zwraca się w związku z tym do Komisji o odpowiednie wsparcie dla podmiotów działających na rzecz reformy w świecie arabskim, i to zarówno podmiotów państwowych, jak i podmiotów społeczeństwa obywatelskiego, a także o wsparcie dla utworzenia wspólnych instytucji arabskich, w szczególności instytucji parlamentarnych; zwraca się do niej również o opracowanie regularnego formalnego mechanizmu planowania i monitorowania, z Ligą Państw Arabskich, na najwyższym szczeblu i, na zasadzie pomocniczości, we wszystkich obszarach będących przedmiotem wspólnego zainteresowania; wnosi o regularne zwoływanie szczytów Unii Europejskiej i Ligi Państw Arabskich mających na celu przygotowywanie wspólnych programów prac i warsztatów;
25. dostrzega i wspiera znaczenie roli nowych mediów w upowszechnianiu demokratycznych wartości w świecie arabskim oraz w tworzeniu publicznej przestrzeni panarabskiej cechującej się dialogiem i konfrontacją idei; w związku z tym podkreśla potrzebę rozpoczęcia nadawania programów Euronews w językach arabskim i farsi;
26. wzywa Komisję, Radę i państwa członkowskie, aby zachęcały do wymiany studentów, nauczycieli, pracowników akademickich i badaczy między UE a krajami arabskimi oraz ułatwiały te wymiany poprzez dostosowany i elastyczniejszy system wizowy;
27. zwraca się do Komisji, aby zachęcała wszelkimi środkami do prowadzenia w świecie arabskim badań uniwersyteckich i naukowych oraz wspierała realizację ambitnej polityki wydawniczej, mającej na celu wydawanie, publikację i tłumaczenie dzieł naukowych i literackich po cenach przystępnych dla wszystkich rodzajów czytelników;
28. zwraca się do Komisji o wsparcie inicjatyw mających na celu zwalczanie korupcji w świecie arabskim, w szczególności wprowadzanie przejrzystych zasad powoływania urzędników państwowych;
29. uważa, że podobnie jak w niedawnym przypadku III konferencji paryskiej w sprawie Libanu, pomoc finansowa Unii Europejskiej może okazać się najwłaściwszym i najistotniejszym środkiem pozwalającym zaznaczyć obecność Unii i jej państw członkowskich poprzez strategiczne i warunkowe wsparcie reform w świecie arabskim, przy jednoczesnym poszanowaniu obowiązujących porozumień i poszczególnych realiów politycznych, państwowych czy też nie;
30. zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie oraz Komisji, Lidze Arabskiej, Radzie Współpracy Państw Zatoki Perskiej, a także rządom i parlamentom krajów arabskich.
UZASADNIENIE
Świat arabski w obliczu reform, rola Unii Europejskiej : zachęcać, angażować, wspierać
Niedługo przed tragiczną śmiercią z rąk zabójcy w czerwcu 2005 r. Samir Kassir, libański intelektualista i dziennikarz polityczny, wydał pobudzającą do refleksji, ciętą i bezkompromisową publikację pod tytułem „Considérations sur le malheur arabe” („Rozważania nad arabskim nieszczęściem”). Wygląda na to, że nieszczęście arabskie naprawdę istnieje. Spada ono na każdy kraj, który zamieszkuje ta duża społeczność, dotyka również jego organizacji wewnętrznej, stosunków ze światem zewnętrznym, w tym z Unią Europejską, najbliższym i najważniejszym partnerem i sąsiadem.
W pierwszej kolejności należy określić stan rzeczy poprzez analizę obecnej sytuacji w świecie arabskim w odniesieniu do międzynarodowej społeczności i Unii Europejskiej. Następnie trzeba zadać pytanie czy wspólnota arabska rzeczywiście istnieje i jeżeli tak, lepiej zrozumieć jej funkcjonowanie. Dopiero wtedy można będzie przyjąć ewentualną strategię wsparcia Europy dla świata arabskiego i arabskich społeczności.
1. Świat arabski wobec wspólnoty międzynarodowej i Unii Europejskiej
Arabowie wyrażają się o sobie oraz o swojej społeczności niejednoznacznie. Częste są odniesienia do jedności arabskiej, lecz do czasu wprowadzenia nowego porządku państwa arabskie oddzielnie prowadzą działania zewnętrzne i dyplomatyczne. Dla niektórych odniesienia do jedności arabskiej odnoszą się przede wszystkim do sfery kulturowej.
Tymczasem świat arabski jest obecny i wywiera znaczny międzynarodowy wpływ.
Nie można również wątpić w istnienie arabskiej opinii publicznej, w znacznym stopniu ożywianej przez wspólne media. Właśnie w tym kontekście należy rozważyć kwestię pojmowania świata arabskiego przez Unię Europejską.
1.1. Międzynarodowa obecność świata arabskiego
Obecność świata arabskiego wyraża się głównie na dwa sposoby: poprzez istnienie i działalność Ligi Państw Arabskich oraz sporadyczną organizację specjalnych spotkań, na których obecne są wyłącznie państwa arabskie.
Liga Państw Arabskich została utworzona w 1945 r. przez sześć państw, do których po trzech miesiącach dołączył Jemen. Obecnie w jej skład wchodzą 22 państwa, w tym Autonomia Palestyńska. Liga Państw Arabskich jest najstarszą organizacją regionalną, spośród tych, które powstały po utworzeniu ONZ. W jej ramach raz w roku spotykają się przywódcy państw arabskich, a dwa razy w roku rada ministrów. Decyzje podejmowane są jednogłośnie. Oprócz rady szefów państw większego znaczenia nabrały rada obrony i rada gospodarcza. Działalnością ligi i jej komisji parlamentarnych kieruje wybierany na pięć lat z odnawialnym mandatem Sekretarz Generalny, który prowadzi dyplomatyczną działalność lobbystyczną.
Liga Państw Arabskich jest organizacją uznaną międzynarodowo. Zarówno Unia Europejska, jak i jej państwa członkowskie goszczą u siebie Sekretarza Generalnego oraz składają mu wizyty. W tym kontekście należy wspomnieć o wizycie w lutym 2006 r. Jego Ekscelencji Amra Moussy w instytucjach europejskich w Brukseli, w tym w Parlamencie Europejskim. Chociaż LPA postrzegana jest niekiedy jako pozostałość zimnej wojny, należy zauważyć, że obecnym przywódcom Ligi udało się zmienić jej wizerunek, na czym zyskała jej wiarygodność oraz prawowitość w ważnych, nurtujących świat arabski kwestiach, przede wszystkim w kwestii konfliktów i braku stabilności na Bliskim Wschodzie.
Innym ważnym wydarzeniem z życia wspólnego arabskiego świata są konferencje szefów państw. Organizuje je LPA, ale nie wpływa na ich treść. Na tych konferencjach ujawniają się często niezwykle poważne różnice, które dzielą wspólnotę arabską.
Spośród najbardziej znaczących konferencji można wyróżnić konferencję z 1964 r., na której utworzono Organizację Wyzwolenia Palestyny, z 1976 r., która uczyniła tę organizację pełnoprawnym członkiem Ligi, z 1978 r., na której w związku z porozumieniem z Camp David zadecydowano o wykluczeniu Egiptu oraz o przeniesieniu siedziby Ligi z Kairu. W 1982 r. w Fezie w Maroku odbył się pierwszy szczyt arabski, na którym problem izraelsko-palestyński został poruszony z politycznego punktu widzenia i gdzie pojawiła się perspektywa podjęcia w przyszłości negocjacji. W 1990 r. Egipt powrócił do Ligii, a jej siedziba została ponownie przeniesiona do Kairu.
W styczniu 2004 r. w Sanie odbył się pierwszy szczyt arabski poświęcony demokracji i prawom człowieka. W marcu tego samego roku sekretariat generalny Ligi wystąpił z inicjatywą opublikowania dokumentu pod tytułem „Reforma arabska - przyczyny, wizja i realizacja ”. Należy zauważyć, że pakt o wspólnej obronie zawarty w zasadach Ligi nigdy nie został wprowadzony w życie, ani w czasie konfliktu sueskiego, ani podczas żadnej z wojen arabsko-izraelskich.
Jednocześnie należy pamiętać o istnieniu zarówno arabskiej karty praw człowieka przyjętej w 1994 r., jak i poważnych zmianach wniesionych do niej w roku 2003, co było znaczącym wydarzeniem, a zarazem stanowiło realne wsparcie sił demokratycznych w różnych krajach.
Wreszcie, nawet jeżeli kraje arabskie próbują połączyć swoje głosy w ONZ, nadal nie zawsze im się to udaje.
1.2. Unia Europejska i świat arabski
W wystąpieniach przywódców Unii Europejskiej częste są odniesienia do „świata arabskiego”. Jednocześnie nie należy się dziwić, że nigdy nie używa się zwrotów „naród arabski” czy jedność arabska.
W rzeczywistości nasze stosunki z Ligą Państw Arabskich i jej Sekretarzem Generalnym są czysto oficjalne i bardzo dalekie i nigdy nie towarzyszy im żadne konkretne działanie.
W rezultacie w sferze praktycznych działań polityka Unii przybiera formę bezpośrednich stosunków z każdym państwem arabskim oddzielnie. Z naszej perspektywy świat arabski jest fragmentaryczny. Wiemy o istnieniu Magrebu, ale od czasu zniknięcia „Unii państw arabskich Magrebu” z krajami tego obszaru prowadzimy wyłącznie stosunki dwustronne. Odrębnie też traktujemy Irak, Syrię, Liban i Półwysep Arabski.
A jednak w części Unii widać rosnącą chęć – a przynajmniej jest to widoczne w dokumentacji kolejnych strategii z ostatnich lat – wpierania regionalnej i subregionalnej jedności w świecie arabskim. Było to widoczne w mechanizmach procesu barcelońskiego, czy w programie MEDA, a obecnie za pomocą nowego instrumentu finansowego polityki sąsiedztwa UE usiłuje promować, na razie ze małym skutkiem, ogólne ponadnarodowe projekty „południe-południe”. Pogłębiają się również stosunki, zwłaszcza gospodarcze, z Radą Współpracy Państw Zatoki Perskiej.
Podstawowy problem leży jednak w kulturowym, często etnocentrycznym podejściu Unii do stymulowania do zmian. Ukryte cele takiego podejścia są jak najbardziej chwalebne i nie do podważenia: rozwój demokracji i dobrej administracji publicznej, promowanie i poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności, stabilność polityczna na szczeblu krajowym i regionalnym umożliwiająca owocną współpracę, kontrolowany rozwój gospodarczy oraz wspólny dobrobyt. Należy jednak uważać, aby warunków technicznych i politycznych towarzyszących polityce wsparcia dla reform, które same w sobie są jak najbardziej prawomocne, nie przekładać na oślep, ingerując w mechanizmy władzy, ignorując kultury i porządki prawne różniące się od naszych, co na dłuższą metę może tylko zaszkodzić.
2. Czy wspólnota arabska rzeczywiście istnieje ?
2.1. Historia, próby reform oraz zakorzenianie się autonomii narodowych
Zdaniem Samira Kassira historię arabską należy postrzegać w kategoriach różnorodności kulturowej. W konsekwencji dziedzictwo to otwiera drogę dla odniesień i czyni prawomocnymi, czasami nawet do dnia dzisiejszego, całkowicie sprzeczne systemy ideologiczne. Wiemy, do jakiego stopnia świat arabski charakteryzuje bezustannie powracająca fragmentaryczność, pomimo chęci i zupełnie niedawno podejmowanych prób – utopijnych czy realistycznych - osiągnięcia pełnej lub chociażby częściowej jedności: jedność syryjsko-egipska, Unia Arabskiego Maghrebu, komisja arabskiej jedności gospodarczej z 1957 r., ambitne plany partii Baas, marzenia Libii. Przez dłuższy czas główną i jedyną prawdziwą siłą napędową wszelkich projektów reform był nacjonalizm, co szkodziło stosunkom między krajami arabskimi i zjednoczeniu narodów arabskich, które były postrzegane przede wszystkim jako przeszkoda.
Mimo to wydaje się, że istnieje pewnego rodzaju tożsamość arabska, rozumiana jako czynnik jednoczący, rządząca się swoimi własnymi prawami, i pomimo, że przybiera ona różną postać w kontekście odmiennych rzeczywistości, postrzegana jest przez ludność arabską od Magrebu po Irak jako wspólna cecha narodów arabskich. Tożsamość arabska, postrzegana przede wszystkim jako czynnik kulturowy, jest w coraz większym stopniu traktowana przez wyłaniające się społeczeństwo obywatelskie jak instrument polityczny, o czym świadczy na przykład utworzenie nowoczesnych środków masowego przekazu, które aktywnie przyczyniają się do powstawania publicznej przestrzeni panarabskiej, lub doskonałe sprawozdania roczne UNDP (Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju) na temat rozwoju w świecie arabskim, będące wynikiem krytycznej i konstruktywnej introspekcji naukowej, jaką przeprowadziły w stosunku do siebie społeczeństwa arabskie.
2.2. Wymiany, współdziałanie, uniwersalizacja
Przez długi czas ograniczone lub nieistniejące perspektywy integracji gospodarczej w świecie arabskim zyskują obecnie na dynamice, a pierwsze rezultaty są zachęcające. Przykładowo wymiana handlowa między krajami arabskimi, pomimo nadal niskiego poziomu, podwoiła się w ciągu ostatnich 20 lat. Wzrósł również eksport, wyłączając bogate złoża ropy, co zaciemnia trochę obraz, chociaż oferta handlowa pozostaje mało zróżnicowana. Obserwujemy przejście z gospodarki wertykalnej (przewaga Europy w dziedzinie wymian handlowych) do początków subregionalizacji; na przykład 58% eksportu z krajów Zatoki Perskiej trafia do innych krajów Zatoki Perskiej. Tak samo wygląda 57,2% wymiany handlowej w Maghrebie.
Doskonale widoczny jest postęp w sferze kulturowej. Globalizacja i wielobiegunowość wtargnęły także do świata arabskiego. Społeczeństwa arabskie domagają się obecnie emancypacji i roli politycznej dostosowanej do ich potrzeb. Nawet uwzględniając różnorodność kulturową, można z pełnym przekonaniem stwierdzić, że uniwersalne prawa i wartości humanistyczne są coraz powszechniej akceptowane, także przez wiele autorytetów świata muzułmańskiego, które potwierdziły zgodność tych wartości z islamem.
3. Europejska strategia wsparcia dla przeobrażeń w świecie arabskim
Zwróćmy uwagę na kilka głównych wytycznych politycznych, które są bardziej szczegółowo przedstawione w załączonym projekcie rezolucji politycznej.
3.1. Pomimo porażek, XX wiek przyniósł światu arabskiemu wiele korzyści, dzięki którym społeczeństwa arabskie mogą uczestniczyć w światowym rynku. Arabskie odrodzenie nie jest koniecznie tożsame z przejmowaniem kultury zachodu, a oznacza raczej zaakceptowanie wartości demokratycznych jako wspólnego dziedzictwa ludzkości. To w tym kontekście dialog kulturowy może być owocny i przydatny.
3.2. Reformy mają na celu przekazanie społecznościom arabskim kontroli nad ich przeznaczeniem i to właśnie poprzez proces oddawania tej kontroli powinno się te reformy przeprowadzać. W żadnym wypadku nie chodzi jednak o fundamentalne podważanie istniejącego porządku, lecz o zapoczątkowanie dynamicznych, autonomicznych i lokalnych procesów w różnych sferach porządku publicznego (sprawiedliwość, administracja, edukacja, szkolnictwo wyższe i badania…) w oparciu o istniejące instytucje oraz w ramach programów współpracy, jak europejska polityka sąsiedztwa oraz związane z nią plany działania.
3.3. Obie strony powinny jak najszybciej podjąć wysiłek zmierzający do położenia kresu niejasnościom sprzyjającym konfrontacji kultur oraz prowadzący do nawiązania pomiędzy państwami i normalnymi społeczeństwami obywatelskimi klasycznych stosunków. O ile, z jednej strony niemożliwe do przyjęcia są jakiekolwiek ustępstwa w kwestii acquis international w jego różnorodnych formach, jak na przykład Karta Narodów Zjednoczonych lub zasady WTO, o tyle odważne i zbawienne dla Europy byłoby rozdzielenie postrzegania kulturowego od pragmatyzmu politycznego. Nie negując w żaden sposób obowiązku i odpowiedzialności historycznej wobec Izraela, oczywiste jest, że stosunki europejsko-arabskie okażą się tym bardziej owocne, wiarygodne i uzasadnione, z im większą ilością rozmówców arabskich Europa będzie miała do czynienia, zwracając szczególną uwagę na podmioty cywilne, stowarzyszeniowe i religijne, w tym na nieradykalne organizacje islamskie zachęcane do udziału w procesach demokratycznych, a także udzielając tym podmiotom szczególnego wsparcia. Tym samym w polepszeniu jakości dialogu pomocne okazać się może wyraźniejsze rozróżnienie między poszanowaniem praw człowieka i swobodą wypowiedzi, powszechnymi, nienaruszalnymi zasadami oraz zmianami w mechanizmach przekazywania władzy, o wiele bardziej związanymi z historią i lokalnymi tradycjami.
PROCEDURA
|
Tytuł |
Reformy w świecie arabskim: jaką strategię powinna obrać Unia Europejska? |
|||||||||||
|
Numer procedury |
||||||||||||
|
Komisja przedmiotowo właściwa |
AFET |
|||||||||||
|
Komisja(e) wyznaczona(e) do wydania opinii |
|
|
|
|
|
|||||||
|
Opinia niewydana |
|
|
|
|
|
|||||||
|
Ściślejsza współpraca |
|
|
|
|
|
|||||||
|
Sprawozdawca(y) |
Michel Rocard |
|
||||||||||
|
Poprzedni sprawozdawca(y) |
|
|
||||||||||
|
Rozpatrzenie w komisji |
|
30.01.07 |
22.03.07 |
|
|
|||||||
|
Data przyjęcia |
27.3.07 |
|||||||||||
|
Wynik głosowania końcowego |
za: przeciw: wstrzymujących się: |
60 5 6 |
||||||||||
|
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego |
Roberta Alma Anastase, Robert Atkins, Christopher Beazley, Panagiotis Beglitis, Bastiaan Belder, Vito Bonsignore, Elmar Brok, Marco Cappato, Simon Coveney, Véronique De Keyser, Giorgos Dimitrakopoulos, Hélène Flautre, Hanna Foltyn-Kubicka, Michael Gahler, Jas Gawronski, Bronisław Geremek, Maciej Marian Giertych, Ana Maria Gomes, Alfred Gomolka, Richard Howitt, Jana Hybášková, Anna Ibrisagic, Jelko Kacin, Ioannis Kasoulides, Helmut Kuhne, Vytautas Landsbergis, Willy Meyer Pleite, Eugen Mihăescu, Francisco José Millán Mon, Philippe Morillon, Pasqualina Napoletano, Baroness Nicholson of Winterbourne, Vural Öger, Ioan Mircea Paşcu, Tobias Pflüger, João de Deus Pinheiro, Bernd Posselt, Michel Rocard, Raül Romeva i Rueda, Libor Rouček, Katrin Saks, José Ignacio Salafranca Sánchez-Neyra, Jacek Saryusz-Wolski, György Schöpflin, Hannes Swoboda, István Szent-Iványi, Antonio Tajani, Charles Tannock, Inese Vaidere,Geoffrey Van Orden, Ari Vatanen, Kristian Vigenin, Josef Zieleniec |
|||||||||||
|
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego |
Laima Liucija Andrikienė, Giulietto Chiesa, Konstantin Dimitrov, Alexandra Dobolyi, Árpád Duka-Zólyomi, Kinga Gál, David Hammerstein Mintz, Milan Horáček, Anneli Jäätteenmäki, Gisela Kallenbach, Tunne Kelam, Evgeni Kirilov, Jaromír Kohlíček, Miloš Koterec, Marios Matsakis, Antonyia Parvanova, Rihards Pīks, Aloyzas Sakalas |
|||||||||||
|
Zastępca(y) (art. 178 ust. 2) obecny(i) podczas głosowania końcowego |
|
|||||||||||
|
Data złożenia |
3.4.2007 |
|||||||||||
|
Uwagi (dane dostępne tylko w jednym języku) |
... |
|||||||||||