SPRAWOZDANIE w sprawie Traktatu z Lizbony

29.1.2008 - (2007/2286(INI))

Komisja Spraw Konstytucyjnych
Sprawozdawca: Richard Corbett, Íñigo Méndez de Vigo

PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

w sprawie Traktatu z Lizbony

(2007/2286(INI))

Parlament Europejski,

–   uwzględniając Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską podpisany w dniu 13 grudnia 2007 r.,

–   uwzględniając Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską zmieniony Jednolitym Aktem Europejskim i Traktatami z Maastricht, Amsterdamu i Nicei,

–   uwzględniając Kartę Praw Podstawowych z dnia 12 grudnia 2007 r.[1],

–   uwzględniając deklarację z Laeken z dnia 15 grudnia 2001 r. w sprawie przyszłości Europy[2],

–   uwzględniając Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy, podpisany w Rzymie dnia 29 października 2004 r.,

–   uwzględniając rezolucję z dnia 7 czerwca 2007 r. w sprawie planu działań dotyczącego kontynuacji procesu konstytucyjnego w Unii Europejskiej[3] oraz rezolucję z dnia 11 lipca 2007 r. w sprawie zwołania konferencji międzyrządowej[4],

–   uwzględniając art. 45 Regulaminu,

–   uwzględniając sprawozdanie Komisji Spraw Konstytucyjnych oraz opinie Komisji Rozwoju Regionalnego, Komisji Spraw Zagranicznych, Komisji Rozwoju, Komisji Handlu Międzynarodowego, Komisji Budżetowej, Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii oraz Komisji Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych (A6‑0013/2008),

a także mając na uwadze, co następuje:

A. ostatnie 50 lat rozwoju Unii Europejskiej były kluczowe dla ustanowienia obszaru pokoju i stabilizacji na kontynencie uprzednio targanym wojną, dla skonsolidowania demokracji, wolności i praw obywateli, dla podniesienia dobrobytu, solidarności i dostatku poprzez stworzenie największego jednolitego rynku na świecie o wspólnych przepisach w zakresie norm socjalnych, ochrony środowiska i konsumentów, a także w zakresie uczciwej konkurencji, wyposażonego w unię gospodarczą i walutową, dla umożliwienia państwom członkowskim wspólnego rozwiązywania problemów wykraczających poza granice krajowe, zwłaszcza w zakresie środowiska naturalnego, oraz dla wzmocnienia głosu Europy w sprawach światowych,

B.  istnieje uznana potrzeba zreformowania i wzmocnienia struktur Unii w celu zintegrowania tych osiągnięć oraz poprawienia zdolności Unii złożonej z dwudziestu siedmiu, a potencjalnie i większej ilości państw członkowskich do skutecznego funkcjonowania w sposób umożliwiający wychodzenie naprzeciw nowym wyzwaniom oraz poddanie się większej demokratycznej odpowiedzialności,

C. potrzeba ta leży u źródeł kolejnych reform, które - począwszy od Traktatu z Maastricht, który zaznaczył zmianę w europejskiej integracji, prowadząc do powstania unii gospodarczej i walutowej oraz przejścia od zasadniczo gospodarczej wspólnoty do unii politycznej - stanowiły próbę osadzenia struktur instytucjonalnych Unii i doprowadziły do deklaracji z Laeken, otwierającej drogę innemu procesowi reform - opartemu na metodzie z udziałem konwentu, a już nie wyłącznie na konferencjach międzyrządowych,

D. Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy został przygotowany przez Konwent złożony z dwóch przedstawicieli wszystkich parlamentów krajowych, szesnastu posłów do PE, dwóch przedstawicieli Komisji Europejskiej oraz z jednego przedstawiciela każdego z rządów krajowych, a zgromadzenie to przygotowało projekt tekstu w jawnych obradach, uzyskując porozumienie, które pozostało zasadniczo niezmienione aż do konferencji międzyrządowej w 2004 r., Traktat z Lizbony zaś, rezygnując z niektórych cech konstytucji, jest wynikiem prac bardziej tradycyjną metodą międzyrządową, jednak przy pełnym udziale trzech przedstawicieli z Parlamentu Europejskiego,

E.  wcześniej podjęte wysiłki zmierzające do reformowania Unii poprzez zastąpienie traktatów jedną Konstytucją poparła ogromna większość wybranych przedstawicieli obywateli europejskich do Parlamentu Europejskiego[5], a konstytucję ratyfikowało 2/3 państw członkowskich, lecz odrzuciły dwa (Francja i Królestwo Niderlandów), zaś po okresie refleksji, w czasie którego stało się jasne, że nie da się uzyskać koniecznego poparcia wszystkich państw członkowskich, zrezygnowano z tego podejścia na rzecz zmieniania istniejących już traktatów,

F.  owa zmiana metody i procesu, przy zachowaniu w nowej formie wielu praktycznych dostosowań przewidzianych dla struktury instytucjonalnej Unii, oznaczała obniżenie ambicji i zrezygnowanie z kilku cech konstytucji, odłożenie wejścia w życie niektórych z jej nowych mechanizmów oraz włączenie do traktatów specyficznych rozwiązań charakterystycznych dla różnych państw członkowskich,

G. zgoda na Traktat każdego pojedynczego rządu krajowego w Unii pokazuje, że wszystkie wybrane rządy państw członkowskich uważają, że kompromis ten jest podstawą, na której pragną opierać swą współpracę w przyszłości, i będzie wymagać od każdego z nich wykazania się maksymalnym politycznym zaangażowaniem, by zapewniono jego ratyfikację do dnia 1 stycznia 2009 r.,

H. korzystnie byłoby, gdyby nowy Traktat wszedł w życie przed wyborami do Parlamentu Europejskiego w 2009 r., aby umożliwić obywatelom dokonanie wyborów politycznych w pełnej świadomości nowych ram instytucjonalnych Unii,

Korzystny krok dla przyszłości Unii

1.  konstatuje, że postrzegany całościowo, Traktat z Lizbony wyraźnie poprawia istniejące traktaty, wnosząc więcej demokratycznej odpowiedzialności do Unii i konsolidując proces podejmowania decyzji (poprzez wzmocnienie ról Parlamentu Europejskiego i parlamentów krajowych), wzmocni prawa obywateli europejskich w stosunku do Unii oraz poprawi skuteczne funkcjonowanie instytucji unijnych;

Większa demokratyczna odpowiedzialność

2.  z zadowoleniem przyjmuje fakt, że wzmocniona zostanie demokratyczna odpowiedzialność oraz uprawnienia w zakresie podejmowania decyzji, co umożliwi obywatelom uzyskanie większej kontroli nad działaniami Unii, zwłaszcza dzięki następujących usprawnieniom:

(a)  przyjęcie całej legislacji Unii Europejskiej podlegać będzie kontroli parlamentarnej, jaka nie istnieje w żadnej ponadnarodowej lub międzynarodowej strukturze:

–  cała europejska legislacja, z paroma wyjątkami, podlegać będzie podwójnemu zatwierdzeniu - na równych prawach - przez Radę (złożoną z ministrów rządów krajowych, odpowiedzialnych przed swymi parlamentami) oraz przez Parlament Europejski (złożony z bezpośrednio wybranych posłów);

–  wzmocniona zostanie już wcześniej istniejąca kontrola nad całą legislacją Unii, pełniona przez parlamenty krajowe, wraz z otrzymywaniem przez nie całości europejskich wniosków legislacyjnych na tyle wcześnie, by poddać je pod dyskusję ze swymi ministrami, zanim Rada przyjmie na ich temat stanowisko, dzięki czemu uzyskają one prawo sprzeciwu wobec danego wniosku, jeśli stwierdzą, że nie przestrzega się w nim zasady pomocniczości;

(b)  Przewodniczący Komisji będzie wybierany przez Parlament Europejski na wniosek Rady Europejskiej uwzględniając wybory do Parlamentu Europejskiego;

(c)  Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa będzie mianowany zarówno przez Radę Europejską, jak i przez Przewodniczącego Komisji oraz, jako członek Komisji musi podlegać tej samej procedurze inwestytury w Parlamencie, jakiej podlega każdy inny komisarz;

(d)  stworzona została nowa, uproszczona i bardziej demokratyczna procedura budżetowa wymagająca tylko jednego czytania; zniesiono rozróżnienie między wydatkami obowiązkowymi i nieobowiązkowymi gwarantując w ten sposób pełną równość między Parlamentem a Radą w zakresie zatwierdzania całości budżetu rocznego; Parlamentowi przyznano również prawo zgody na prawnie wiążące wieloletnie ramy finansowe;

(e)  demokratyczna kontrola w stosunku do korzystania przez Komisję z przekazanych jej uprawnień legislacyjnych zostanie wzmocniona poprzez nowy system nadzoru sprawowanego przez Parlament Europejski i Radę, który umożliwi obu instytucjom odwołanie decyzji Komisji i prawo do cofnięcia przekazania tych uprawnień;

(f)   wymagana będzie zgoda Parlamentu Europejskiego na przyjęcie szeregu umów międzyistytucjonalnych podpisywanych przez Unię, w tym umów związanych z dziedzinami, które podlegają zwykłej procedurze legislacyjnej w wewnętrznym obszarze Unii;

(g)  dyskutując nad legislacją Unii i głosując nad projektami aktów legislacyjnych, Rada odbywać będzie publiczne posiedzenia, umożliwiając w ten sposób obywatelom śledzenie działań ich rządów krajowych w Radzie;

(h)  agencje, zwłaszcza Europol i Eurojust, zostaną poddane większej kontroli demokratycznej;

(i)   Komitet Regionów uzyska prawo wnoszenia spraw do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, okres sprawowania mandatu przez jego członków zostanie przedłużony do pięciu lat, zaś jego stosunki z Parlamentem Europejskim będą określone w bardziej precyzyjny sposób;

(j)   procedura zmiany traktatów stanie się w przyszłości bardziej otwarta i demokratyczna, gdyż Parlament Europejski również uzyska uprawnienie do wnoszenia wniosków w tym zakresie; kontrola jakiejkolwiek proponowanej zmiany będzie prowadzona przez konwent, w którego skład wejdą przedstawiciele parlamentów krajowych i Parlamentu Europejskiego, chyba że Parlament uzna, że nie jest to konieczne, natomiast dla wprowadzania zmian do pewnych postanowień traktatu w drodze jednogłośnej decyzji, za zgodą parlamentów krajowych zatwierdzono nowe, uproszczone procedury przeglądu;

Podkreślenie wartości, wzmocnienie praw obywateli, poprawa przejrzystości

3.  z zadowoleniem przyjmuje fakt, że prawa obywateli zostaną wzmocnione w wyniku następujących usprawnień:

(a)  Karta Praw Podstawowych UE, zestawiająca wszystkie aktualne prawa obywatelskie, polityczne, gospodarcze i społeczne stanie się prawnie wiążąca; da ona obywatelom Unii bezpieczeństwo prawne, gwarantując, że wszystkie przepisy prawa UE i wszelkie działania podejmowane przez instytucje UE lub oparte na prawie UE będą musiały odpowiadać zawartym w niej normom przy jednoczesnym poszanowaniu zasady pomocniczości;

(b)  Unia ma ubiegać się o przystąpienie do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, co sprawi, że sama podlegać będzie takiej samej zewnętrznej ocenie w zakresie obowiązku przestrzegania praw obywateli, jakiej podlegają jej państwa członkowskie;

(c)  nowe postanowienia ułatwią udział w debatach nad Unią obywateli oraz stowarzyszeń reprezentujących społeczeństwo obywatelskie; zachęcać się będzie do dialogu z partnerami społecznymi oraz do dialogu między kościołami, społecznościami religijnymi i niewyznaniowymi;

(d)  wprowadzenie inicjatywy obywateli UE umożliwi obywatelom składanie wniosków w kwestiach, co do których uważają, że akt wspólnotowy jest „niezbędny w celu wykonania traktatów”;

(e)  wzmocniona zostanie ochrona prawna obywateli, jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej zostanie rozszerzona na kwestie związane z obszarem wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości oraz na akty prawne Rady Europejskiej, Europejskiego Banku Centralnego i organów Unii, a jednocześnie przewidziano ułatwienie osobom fizycznym i prawnym dostępu do procedur sądowych;

4.  z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Traktat określa w bardziej precyzyjny i wyraźny sposób wspólne dla wszystkich państw członkowskich wartości, na których opiera się Unia, a także cele Unii oraz zasady regulujące jej działanie oraz stosunki z państwami członkowskimi:

(a)  w przejrzysty sposób określa się kompetencje Unii wobec państw członkowskich w oparciu o zasadę, że wszystkie kompetencje niepowierzone Unii na mocy traktatów należą do państw członkowskich;

(b)  zostanie położony większy nacisk na dziedziny polityki, z których obywatele czerpią widome korzyści: nowe postanowienia o zastosowaniu ogólnym, dotyczące propagowania wysokiego poziomu zatrudnienia, zagwarantowania odpowiedniej ochrony socjalnej, walki z marginalizacją społeczną, wysokiego poziomu wykształcenia, oświaty i zdrowia, eliminowania wszelkich form dyskryminacji oraz propagowania równości kobiet i mężczyzn; nowe postanowienia pogłębiają promowanie trwałego rozwoju oraz ochronę środowiska naturalnego, w tym zwalczania zmian klimatycznych, oraz poszanowanie usług użyteczności publicznej; na nowo zostaje potwierdzona wartość spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej jako celu Unii;

(c)  zniknie powód do mylenia „Wspólnoty Europejskiej” z „Unią Europejską”, gdyż Unia Europejska staje się jednolitym podmiotem prawnym i strukturą prawną;

(d)  klauzula solidarności między państwami członkowskimi pozwala obywatelom oczekiwać pomocy od wszystkich członków Unii w przypadku ataku terrorystycznego, klęski żywiołowej lub klęski wywołanej przez człowieka;

(e)  potwierdza to specyfikę instytucjonalnej organizacji Unii, której państwa członkowskie powierzają pewne kompetencje, uznając, że w lepszy sposób się z nich korzysta za sprawą wspólnych mechanizmów, udzielając jednocześnie - dla rozwiania jakichkolwiek wątpliwości - wystarczających gwarancji, że Unia nie stanie się scentralizowanym, wszechmocnym superpaństwem:

–  obowiązek poszanowania tożsamości narodowej państw członkowskich, nierozerwalnie związanej z ich podstawowymi strukturami politycznymi i konstytucyjnymi, w tym w odniesieniu do samorządu lokalnego i regionalnego, jak również podstawowe funkcje państwa, w tym mające na celu zapewnienie jego integralności terytorialnej, utrzymanie porządku publicznego oraz ochronę bezpieczeństwa narodowego;

–  zasada kompetencji powierzonych (dzięki którym Unii jest właściwa tylko w tych dziedzinach, w których państwa członkowskie udzieliły jej kompetencji), pomocniczości i proporcjonalności;

–  udział samych państw członkowskich w systemie decyzyjnym Unii oraz w przyjmowaniu w nim jakichkolwiek zmian;

–  uznanie prawa do wystąpienia z Unii wszystkich państw członkowskich, które by sobie tego życzyły;

Większa skuteczność

5.  z zadowoleniem przyjmuje fakt, że nowy Traktat wzmocni zdolność instytucji Unii do skuteczniejszego wypełniania swych zadań, zwłaszcza dzięki:

(a)  istotnemu zwiększeniu liczby obszarów, w których rządy podczas spotkań Rady będą podejmować decyzje kwalifikowaną większością głosów, a nie jednogłośnie, umożliwiając Unii złożonej z 27 państw członkowskich działania w większej liczbie obszarów i uniknięcie blokowania prawem weta;

(b)  ułatwieniu podejmowania decyzji w Radzie za sprawą nowego systemu głosowania podwójną większością;

(c)  Rada Europejska stanie się pełnoprawną instytucją Unii europejskiej, a jej sześciomiesięczna rotacja prezydencji zostanie zastąpiona funkcją przewodniczącego wybieranego spośród jej członków na okres dwu i pół roku, umożliwiając w ten sposób spójniejsze przygotowanie i ciągłość jej prac;

(d)  zmniejszeniu od 2014 r. liczby członków Komisji do odpowiadającej 2/3 państw członkowskich, zwiększając w ten sposób możliwości działania Komisji i jeszcze wyraźniej zaznaczając, że członkowie Komisji są przedstawicielami interesu europejskiego, a nie swoich własnych krajów, podczas gdy system rotacji będzie nadal zapewniał równy udział wszystkich państw członkowskich;

(e)  widoczności Unii i jej zdolność do odgrywania roli na arenie światowej zostanie znacznie zwiększona:

–  Wysoki Przedstawiciel ds. WPZiB Unii i Komisarz ds. Stosunków Zewnętrznych - dwa stanowiska prowadzące do zazębiania się obowiązków i zamieszania - zastąpieni zostaną przez wiceprzewodniczącego Komisji/Wysokiego Przedstawiciela do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, który będzie przewodniczył Radzie Spraw Zagranicznych i będzie mógł wypowiadać się w imieniu Unii w sprawach, w których osiągnie ona jednolite stanowisko, zapewniając w ten sposób większą spójność działaniom zewnętrznym Unii;

–  funkcjonować będzie jednolita służba ds. działań zewnętrznych, złożona z urzędników służb Komisji i Rady oraz służb dyplomacji krajowych, która ustanawiana może być przez Radę wyłącznie za zgodą Komisji i po zasięgnięciu opinii Parlamentu; ta służba ds. działań zewnętrznych kierowana będzie przez wiceprzewodniczącego Komisji lub Wysokiego Przedstawiciela, a jej zadaniem jest zapewnienie większej spójności rozwoju i realizacji polityki zagranicznej Unii;

–  wzmocniona zostanie zdolność Unii do budowania wspólnych struktur w dziedzinie bezpieczeństwa i polityki obronnej, między innymi poprzez włączenie klauzuli przewidującej wspólną pomoc i wsparcie w przypadku ataku zbrojnego, tym samym wzmocnione zostanie poczucie bezpieczeństwa obywateli, zapewniając przy tym konieczną elastyczność w celu wyjścia naprzeciw różnym podejściom państw członkowskich w tej materii;

(f)   wprowadzone zostanie jaśniejsze rozróżnienie między instrumentami legislacyjnymi, a wykonawczymi, zaś nowa definicja procedury delegowania umożliwi uproszczenie i usprawnienie legislacji Unii;

(g)  porzucona zostanie struktura filarów, co wprowadzi jedność działań w różnych obszarach działalności Unii o uproszczonych mechanizmach i instrumentach, choć specyficzny charakter polityki zewnętrznej i bezpieczeństwa wiąże się z wykorzystaniem szczególnych procedur w tym obszarze;

(h)  działania w obszarze wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości będą miały ambitniejsze cele i skuteczniejsze procedury, nie odwołując się już do odrębnych instrumentów i procedur międzyrządowych; poza tym zostaną one poddane kontroli sądowej, stanowiąc tym samym wyraźną obietnicę osiągnięcia postępu w zakresie wymiaru sprawiedliwości, bezpieczeństwa i imigracji;

(i)   cele i kompetencje Unii w obszarach zmian klimatycznych, praw dzieci, europejskiej polityki sąsiedztwa, pomocy humanitarnej, energii (w tym odwołanie w traktacie do solidarności w tej dziedzinie pomiędzy państwami członkowskimi), przestrzeni, badań, turystyki, sportu, zdrowia publicznego i obrony cywilnej zostaną jaśniej zdefiniowane; uznano, iż wspólna polityka handlowa podlega wyłącznej kompetencji Unii;

(j)   dla szeregu innych spraw możliwe będzie zastosowanie skuteczniejszych metod podejmowania decyzji, jak tylko pojawi się ku temu wola polityczna;

(k)  przewidziano większy margines elastycznych uzgodnień w przypadku, gdyby nie wszystkie państwa członkowskie wykazywały wolę lub były w stanie kontynuować pewne obszary polityki jednocześnie;

Powody do niepokoju

6.  jest świadomy powszechnego ubolewania, iż w wyniku referendów we Francji i Królestwie Niderlandów w celu zabezpieczenia nowego porozumienia między 27 państwami członkowskimi konieczne było:

–    porzucenie podejścia konstytucyjnego oraz pewnych jego cech, jak pojęcie, zgodnie z którym kształt Unii jest zgodny z wolą jej obywateli i państw członkowskich, jednolity i usystematyzowany tekst, bardziej przejrzysta terminologia określająca instrumenty legislacyjne, odzwierciedlenie w traktacie flagi i hymnu i użycie tytułu „ministra spraw zagranicznych” w miejsce „Wysokiego Przedstawiciela”;

–    odłożenie wdrożenia ważnych elementów nowego Traktatu, jak wejście w życie nowego systemu głosowania w Radzie, (któremu towarzyszą specjalne postanowienia dotyczące odłożenia głosowania, znane jako „kompromis z Ioanniny”), oraz dodanie mechanizmów restrykcyjnych, jak „hamulce bezpieczeństwa” w przypadku zwykłej procedury legislacyjnej w niektórych obszarach kompetencji;

–    wcielenie do Traktatu specyficznych rozwiązań dla poszczególnych konkretnych państw członkowskich, takich jak rozszerzenie uzgodnień “opt-in” dla dwóch państw członkowskich w zakresie współpracy policyjnej i prawa karnego, protokół ograniczający wpływ Karty na przepisy prawa krajowego dwóch państw członkowskich oraz dodatkowe miejsce w PE przyznane jednemu państwu członkowskiemu w wyniku odstępstwa od zasady degresywnej proporcjonalności;

–    zmodyfikowanie brzmienia kilkunastu fragmentów Traktatu lub protokołów i deklaracji do niego załączonych, co wprowadziło nieuzasadnioną zmianę jego wydźwięku na negatywny, z którego emanuje nieufność wobec Unii i jej instytucji, i który wysyła nieodpowiedni sygnał opinii publicznej;

Wnioski

7.  popiera Traktat i podkreśla potrzebę doprowadzenia do jego ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie Unii w odpowiednim czasie, tak aby wszedł on w życie w dniu 1 stycznia 2009 r.;

8.  wierzy, że Traktat z Lizbony dostarczy stabilnych ram, które umożliwią dalszy rozwój Unii w przyszłości;

9.  jest świadomy, że traktat reformujący jest bez wątpienia mniej przejrzysty i zrozumiały niż skodyfikowany traktat oraz domaga się jak najszybszej publikacji skonsolidowanych traktatów w formie zmienionej Traktatem z Lizbony, które dostarczą obywatelom jaśniejszego tekstu podstawowego aktu Unii;

10. ponawia swój apel, by dołożono wszelkich starań - zarówno ze strony instytucji UE, jak i krajowych organów zgodnie z zasadą rzetelnej współpracy - by w jasny i obiektywny sposób poinformować europejskich obywateli o treści Traktatu;

11. zobowiązuje komisję przedmiotowo właściwą do przygotowania koniecznych zmian do swego Regulaminu oraz do oceniania potrzeby podejmowania dalszych środków wykonawczych;

12. zobowiązuje swego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji oraz sprawozdania Komisji Spraw Konstytucyjnych, parlamentom krajowym państw członkowskich, Radzie, Komisji oraz byłym członkom Konwentu w sprawie Przyszłości Europy, oraz do zapewnienia tego, że służby Parlamentu, w tym jego biura zewnętrze, będą udzielać obszernych informacji o stanowisku Parlamentu w sprawie Traktatu.

• [1]  Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej z dnia 7 grudnia 2000 r., proklamowana w Strasburgu dnia 12 grudnia 2007 r.
• [2]  Rada Europejska w Laeken, deklaracja z Laeken w sprawie przyszłości Unii, SN 273/01, 15.12.2001.
• [3]  Teksty przyjęte, P6_TA(2007)0234.
• [4]  Teksty przyjęte, P6_TA(2007)0328.
• [5]  Przy 500 głosach „za”, 137 „przeciw” i 40 wstrzymujących się [rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 12 stycznia 2005 r. w sprawie Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy - sprawozdanie Corbetta/Méndeza de Vigo, Dz.U. C 247 E z 6.10.2005, str. 88].

UZASADNIENIE

Istnieją nurty wszelkich spraw człowieczych,

Które w przypływie wiodą ku fortunie,

Lecz pominięte, skazują na podróż

Aż po kres życia smutny na mieliźnie.

Skoro jesteśmy już na morzu, trzeba

Ów sprzyjający prąd przyjąć lub stracić

Cały ładunek.

William Szekspir „Juliusz Cezar”tłum. Maciej Słomczyński

I.    Rys historyczny

1.   Proces integracji europejskiej w żadnym przypadku nie przypomina „długiej spokojnej rzeki”: jako współsprawozdawcy mieliśmy w 2004 r. zaszczyt sporządzić sprawozdanie Parlamentu Europejskiego w sprawie Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy; trzy lata później bierzemy na siebie analogiczną odpowiedzialność w stosunku do traktatu lizbońskiego, który zastępuje tamten poprzedni.

Znajdujemy się zatem w szczególnej sytuacji, która zaprowadzi nas do ucięcia klasycznej dysputy o możliwości wejścia dwa razy do tej samej rzeki. Nasza odpowiedź jest twierdząca, gdyż tylko tak możemy wskazać Parlamentowi sposób, w jaki „sprzyjający prąd przyjąć” zamiast „stracić cały ładunek” zgodnie ze wersami sztuki Szekspira zacytowanymi na wstępie tego uzasadnienia.

Zlecona współsprawozdawcom praca ma nieunikniony wymiar pedagogiczny: podobnie jak w 2004 r. proponujemy dziś porównanie obowiązujących traktatów z traktatem podpisanym w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r. i podlegającym obecnie procesowi ratyfikacji w 27 państwach członkowskich.

Aby wiedzieć, dokąd idziemy, trzeba pamiętać, skąd przychodzimy: ponad pół wieku temu Deklaracja Schumana zapoczątkowała ambitne przedsięwzięcie, polegające na zjednoczeniu wokół wspólnego projektu narodów Europy, przez wieki podzielonych bratobójczymi konfliktami.

Od czasu utworzenia pierwszej Wspólnoty Europejskiej (Wspólnota Węgla i Stali: Traktat Paryski z 18 kwietnia 1951 r.[1]), która zjednoczyła sześć państw Europy Zachodniej[2], proces integracji europejskiej rozciągnął się na 27 państw Europy[3], a jego zakres został rozszerzony na nowe obszary poprzez ustanowienie Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej/Euratom (Traktaty Rzymskie z 25 marca 1957 r.[4]), a następnie Unii Europejskiej (Traktat z Maastricht z 7 lutego 1992 r.).

2.   Począwszy od pierwszych powszechnych wyborów europejskich w roku 1979 Parlament Europejski konsekwentnie dążył do demokratyzacji oraz zwiększenia skuteczności i przejrzystości działania tego organizmu, który w przyszłości miał przekształcić się w Unię Europejską. Przyjmując 14 lutego 1984 r. pierwszą wersję Traktatu ustanawiającego Unię Europejską (znaną jako „projekt Spinellego”, od nazwiska jego sprawozdawcy), Parlament Europejski zapoczątkował proces reform, który rozciągnął się na kolejne 20 lat i doprowadził do sformułowania Jednolitego Aktu Europejskiego[5], Traktatu z Maastricht[6], Traktatu z Amsterdamu[7], Traktatu z Nicei[8], Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy[9], a obecnie Traktatu z Lizbony[10].

Na każdym z tych etapów, za sprawą Komisji Spraw Instytucjonalnych, która w 1999 r. została przekształcona w Komisję Spraw Konstytucyjnych, Parlament Europejski aktywnie uczestniczył w pracach przygotowawczych i dokonywał oceny rezultatów poszczególnych konferencji międzyrządowych[11].

Od samego początku tego procesu, wskazywał on na potrzebę jasnego zdefiniowania i wzmocnienia konstytucyjnej podstawy Unii Europejskiej - coraz pilniejszą w wyniku presji kolejnych rozszerzeń, mogących zagrozić politycznemu wymiarowi procesu integracji.

W związku z tym, Parlament Europejski dąży do osiągnięcia trzech różnych, lecz wzajemnie powiązanych celów:

Po pierwsze: do jasnego zdefiniowania i – tam gdzie to konieczne – wzmocnienia kompetencji i odpowiedzialności samej Unii Europejskiej. Parlament konsekwentnie stoi na stanowisku, że uprawnienia winny być przypisane i egzekwowane przez Unię zgodnie z „zasadą subsydiarności”, tzn. powinna ona realizować te zadania – i tylko te zadania – które mogą być poprzez wspólną politykę realizowane bardziej skutecznie niż w przypadku ich realizacji przez państwa członkowskie działające każde z osobna.

Po drugie: Parlament stoi na stanowisku, że zadania wyznaczone na szczeblu europejskim winny być realizowane bardziej efektywnie. Szczególnie krytyczną opinię Parlament wyraził w związku z zasadą jednomyślności obowiązującą w Radzie, podnosząc argument, że nie ma sensu udzielanie uprawnień pozwalających każdemu z państw członkowskich Unii blokować działania tam, gdzie uzgodniono prowadzenie wspólnej polityki. Parlament apeluje także o wzmocnienie roli Komisji Europejskiej we wdrażaniu uzgodnionej polityki, po jej zatwierdzeniu, przy zachowaniu właściwego nadzoru i kontroli.

Po trzecie: Parlament popiera zwiększenie kontroli demokratycznej i odpowiedzialności na szczeblu europejskim. Mimo że, parlamenty krajowe, poprzez ratyfikację Traktatów, przekazały pewne uprawnienia Unii, te ostatnie nie powinny być realizowane jedynie przez Radę (tzn. ministrów krajowych). Utratę kompetencji parlamentów na szczeblu krajowym należy wyrównać poprzez wzmocnienie uprawnień Parlamentu na szczeblu europejskim.

W świetle rezultatów Traktatów z Amsterdamu i Nicei, niejednoznacznych i w oczywistym stopniu niezadowalających, gdy zestawić je z wyzwaniem, jakie stanowi podwojenie liczby państw członkowskich, a także z wyzwaniem wynikającym z dalszego pogłębiania Unii, coraz bardziej oczywiste staje się, że dotychczasowe metody rewizji traktatów nie pozwalają właściwie reagować na kwestie wynikające z rozwoju Europy.

Parlament Europejski sformułował już taki wniosek i przedstawił go jasno w swej rezolucji z 19 listopada 1997 r. (w sprawie sprawozdania Íñigo Méndez de Vigo/Dimitris Tsatsos, patrz przypis 8), co zapoczątkowało prawdziwy proces przeglądu polityki, którego kulminacją było ustanowienie, na wniosek niemieckiej Prezydencji Rady, modelu Konwentu w roku 1999 - po raz pierwszy zastosowanego w związku z przygotowywaniem projektu Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej.

Sygnatariusze Traktatu z Nicei, świadomi jego niedoskonałości, dołączyli do niego zresztą deklarację nr 23, „w sprawie przyszłości Unii”[12], która zapowiadała kolejną reformę Traktatów, przewidzianą początkowo na rok 2004. Przygotowania tej reformy miały opierać się na „szeroko zakrojonej dyskusji z udziałem wszystkich zainteresowanych stron: przedstawicieli parlamentów krajowych i ogółu opinii publicznej (...), przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego i in.”, która miała być przeprowadzona w roku 2001 w celu przyjęcia przez szczyt Rady Europejskiej w Laeken deklaracji zawierającej „odpowiednie inicjatywy zmierzające do kontynuacji tego procesu”.

3.   Po podjęciu próby partnerskiej współpracy z parlamentami krajowymi podczas przygotowań do kolejnych konferencji międzyrządowych[13], Parlament Europejski ze swojej strony zaproponował jako pierwszy[14], na podstawie precedensu ustanowionego podczas opracowywania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej[15], zwołanie Konwentu, którego uczestnikami byliby przedstawiciele szefów państw i rządów państw członkowskich, parlamentów krajowych oraz Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej, a ponadto, w charakterze pełnych członków, przedstawiciele rządów i parlamentów państw kandydujących.

Konwent do spraw Karty praw podstawowych dowiódł już, że takie ciało jest w stanie wypracować projekt mogący zyskać akceptację szefów państw lub rządów. Jego otwarty, przejrzysty charakter i jakość debaty ułatwiły uzyskanie porozumienia, którego źródłem była dana każdemu szansa wyrażenia swojej opinii oraz, następnie, zrozumienia stanowiska innych.

Rada Europejska w Laeken w dniach 14 - 15 grudnia 2001 r., przyjmując „deklarację z Laeken w sprawie przyszłości Unii Europejskiej”[16] uwzględniła tę inicjatywę określając organizację i tryb pracy Konwentu, a szczególnie definiując warunki udzielonego mu mandatu i kwestie, których miały dotoczyć jego obrady. W ten sposób Konwent o przyszłości Europy otrzymał, pod przewodnictwem Valéry´ego Giscard d’Estainga i z wiceprzewodniczącymi Giuliano Amato i Jeanem-Luc Dehaenem, zadanie opracowania wstępnego projektu Konstytucji, do wykorzystania jako podstawa prac konferencji międzyrządowej zwołanej po obradach Konwentu.

Wyniki prac Konwentu potwierdziły, że wybór tej metody był słuszny, jako że przyniosła ona, w wyniku szesnastomiesięcznej pracy, tekst oparty na konsensusie, którego dojrzały charakter wynikał z gorących debat, wykorzystujących także bliski dialog ze społeczeństwem.

Ze swej strony Parlament, poprzez prace Komisji Spraw Konstytucyjnych, wywarł znaczący wpływ na projekt Traktatu Konstytucyjnego[17], którego zaledwie kilka postanowień zostało zmodyfikowanych przez konferencję międzyrządową. W trakcie tej konferencji, Parlament był po raz pierwszy w pełni zaangażowany w jej obrady poprzez osobiste uczestnictwo swego przewodniczącego, Pata Coxa, oraz swoich dwóch przedstawicieli (byli to: Íñigo Méndez de Vigo, którego na dalszym etapie zastąpił Elmar Brok, oraz Klaus Hänsch).

4.   Niestety procedura ratyfikacyjna potoczyła się inaczej, niż można się było spodziewać - negatywne wyniki referendów we Francji i w Holandii zmusiły do ponownego rozważenia kwestii. Rada Europejska, która odbyła się w czerwcu 2005 r., przyjęła decyzję o (co najmniej rocznym) okresie refleksji, który należało wykorzystać do przeprowadzenia we wszystkich państwach członkowskich szerokiej debaty „obejmującej obywateli, społeczeństwo obywatelskie, partnerów społecznych, parlamenty narodowe oraz partie polityczne”. O udział w debacie Rada zwróciła się także do instytucji europejskich. W międzyczasie poszczególne kraje dokonywały ratyfikacji, w tym również drogą referendum.

5.   Parlament ze swojej strony w pełni wykonał swoje obowiązki w tym zakresie. Od początku popierał przeprowadzenie na szczeblu europejskim dogłębnej debaty publicznej na temat najważniejszych wyzwań integracji europejskiej i odrzucał wszelkie próby wybiórczego wdrożenia Traktatu Konstytucyjnego (słynne „cherry picking”). Parlament włożył wkład w debatę publiczną poprzez koncepcję forów międzyparlamentarnych służących omówieniu kwestii o kluczowym znaczeniu dla przyszłości Europy. Zorganizowano w sumie 3 fora do czasu Rady Europejskiej, która odbyła się w czerwcu 2007 r., podczas której postanowiono ponownie zwołać konferencję międzyrządową[18]. Fora te przyczyniły się do umocnienia wśród pochodzących z wyboru przedstawicieli społeczeństwa całej Unii przekonania, że problemy, których rozwiązanie miał przynieść Traktat Konstytucyjny, nie zniknęły wraz z porażką w jego ratyfikacji oraz że zawarte w nim innowacje instytucjonalne, choć w innej formie, są w ogólnym ujęciu konieczne, aby Unia mogła stawić czoła wyzwaniom, jakie ją czekają w coraz bardziej zglobalizowanym świecie.

Prezydencja niemiecka umieściła powrót kwestii instytucjonalnych na pierwszym miejscu w harmonogramie prac Unii. Zastosowana procedura nie mogła oczywiście zadowolić uczestników Konwentu, którzy pamiętali obecną podczas jego obrad atmosferę dialogu i przejrzystości, która zresztą przeniosła się również na debaty konferencji międzyrządowej z 2004 r. W celu zagwarantowania dużego prawdopodobieństwa sukcesu dyskusje dotyczące przywrócenia reformy traktatu toczyły się więc początkowo na zasadach kontaktów dwustronnych między prezydencją i każdym z państw członkowskich. Należy zauważyć, że PE od pierwszych chwil uczestniczył w konsultacjach na poziomie tzw. szerpów[19] i dzięki temu mógł włożyć swój wkład w opracowanie mandatu, który prezydencja niemiecka przedłożyła Komisji Europejskiej w czerwcu 2007 r. Zważywszy, że przedstawiciele Parlamentu zostali wyłonieni z sekretariatu na podstawie bezpośredniego powołania przez przewodniczącego Parlamentu, zastosowano procedurę informacyjno-konsultacyjną ad hoc między przewodniczącym, przewodniczącym Komisji Spraw Konstytucyjnych i koordynatorami grup politycznych w wymienionej komisji.

6.   Prace przygotowawcze umożliwiły Radzie Europejskiej w czerwcu 2007 r. zwołać konferencję międzyrządową w celu wznowienia reformy traktatów, a także w celu ustalenia bardzo jasnego, precyzyjnego i szczegółowego mandatu, w oparciu o który prezydencja portugalska mogła szybko i skutecznie kierować pracami konferencji międzyrządowej.

Konferencja międzyrządowa rozpoczęta w dniu 23 lipca 2007 r. na posiedzeniu Rady do Spraw Ogólnych przebiegała zasadniczo na dwóch poziomach: na poziomie ministerialnym, na którym Parlament reprezentowali trzej posłowie - Elmar Brok, Enrique Barón Crespo i Andrew Duff oraz na poziomie grup ekspertów prawnych, których pracę przygotował Dział Prawny Rady i na którym reprezentowany był również PE i Komisja.

Praca grupy ekspertów prawnych w głównej mierze zadecydowała o tym, że konferencja międzyrządowa doszła do porozumienia w tak krótkim czasie. Przed szczytem Rady Europejskiej w Lizbonie konferencja międzyrządowa obradowała bowiem na szczeblu politycznym tylko trzy razy. Nie mniej jednak udało się jej rozwiązać lub wyłączyć z dyskusji sporo wrażliwych kwestii – ponieważ prezydencji portugalskiej udało się przeforsować zasadę nieprzystępowania do ponownego określania uprawnień z wyjątkiem kwestii, co do których państwa członkowskie były jednomyślne – tak więc w Lizbonie szefowie państw i rządów prowadzili już tylko negocjacje w sprawie dwóch zasadniczych kwestii, z których jedynie jedna wynikała z samego traktatu: określenie nowego systemu głosowania większością kwalifikowaną w Radzie z uwagi na ciągłe niezadowolenie Polski nie tylko z porozumienia uzyskanego w 2004 r., lecz także z kompromisu mozolnie wypracowanego na Radzie Europejskiej w czerwcu 2007 r. w Brukseli. Drugą kluczową nierozstrzygniętą kwestią był skład PE począwszy od kadencji rozpoczynającej się w 2009 r., która to kwestia, mimo że nie wynika bezpośrednio z traktatu, stała się jedną z głównych przeszkód w osiągnięciu porozumienia, ponieważ Włochy ostro sprzeciwiły się propozycji dotyczącej decyzji przygotowanej przez PE na wniosek Rady Europejskiej.

Inne kwestie będące nadal przedmiotem dyskusji – uzgodnienia „opt-out”/„opt-in” dla Wielkiej Brytanii i Irlandii w obszarze byłego trzeciego filaru, zachowanie roli PE w mianowaniu wiceprzewodniczącego/wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa itd. – zostały praktycznie uregulowane w ostatnich dniach poprzedzających Radę Europejską, w szczególności na posiedzeniu konferencji międzyrządowej na poziomie ministerialnym podczas Rady do Spraw Ogólnych, która odbyła się w dniu 15 października w Luksemburgu.

W tej sytuacji szefowie państw i rządów w Lizbonie mogli szybko dojść do porozumienia: konferencja międzyrządowa została zamknięta około godz. 1.00 w nocy w piątek 19 października 2007 r.

W drugiej części niniejszego uzasadnienia zostaną przeanalizowane skutki i zalety (lub wady) traktatu lizbońskiego sygnowanego w dniu 13 grudnia 2007 r. w Lizbonie.

II.  Innowacje zawarte w nowym traktacie w porównaniu do obowiązujących traktatów

Postanowienia Traktatu z Lizbony wprowadzają wiele reform i istotnych usprawnień w stosunku do obowiązujących obecnie traktatów. Jest to oczywiście efekt kompromisu, który przewiduje zdaniem Parlamentu niezbyt korzystne opuszczenie pewnych elementów usankcjonowanych tekstem konstytucji, a także opóźnienie wejścia w życie innych elementów i konkretnych działań wprowadzonych w celu zaspokojenia żądań niektórych państw członkowskich. Była to cena polityczna, którą należało zapłacić, aby móc wyjść z kryzysu, w którym pogrążyły Unię negatywne wyniki referendów francuskiego i holenderskiego.

1.   Powrót do tradycyjnej metody zmiany traktatów i porzucenie idei konstytucji

1.1. Powrót do tradycyjnej metody zmiany traktatów poprzez przyjęcie nowego traktatu wprowadzającego poprawki do nadal obowiązujących traktatów oznacza rezygnację z konstytucji jako pojedynczego, skonsolidowanego traktatu, który zastąpiłby w całości teksty obowiązujące. Z tego względu pytanie, które było tematem tak wielu polemik, dotyczące zaklasyfikowania nowego tekstu jako konstytucji czy jako traktatu, nie ma już znaczenia. Unika się w ten sposób bezproduktywnej debaty na sztucznie stworzony temat – nie było wątpliwości, że oficjalnie był to traktat, który należało przyjąć i ratyfikować według obowiązujących przepisów dotyczących zmiany traktatów. Nie mogło być inaczej. Prawdą jest jednak też, że ze względu na swój charakter i treść Traktat Konstytucyjny ustanawiał bardziej wyraźną „konstytucję”. Poprzez powrót do tradycyjnej metody porzucono samą nazwę „konstytucja”, zręcznie ucinając w ten sposób wszelkie polemiki.

Podejście to wiąże się również z rozbiciem jedności tekstu i odrzuceniem koncepcji tekstu jednolitego o charakterze konstytucji, którą niektórzy uznali za nadmiernie zbliżoną do warunków państwowych, aby można ją było zastosować w Unii.

1.2. Tymczasem w nowym traktacie znacznie wyraźniej zdefiniowano wartości, zasady i cele, którymi Unia Europejska (UE) kieruje się w swych działaniach; opisano kompetencje Unii; ustanowiono jej instytucje, przedstawiono procedury podejmowania decyzji, określono akty prawne; zdefiniowano prawa obywateli w relacjach z UE; ustanowiono zasady jego zmiany itp. Z uwagi na powyższe można stwierdzić, że traktaty, na których opiera się Unia, stanowią w pewien sposób jej „konstytucję” w sensie rzeczywistym. Rolą konstytucji jest przecież definiowanie warunków i granic sprawowania władzy w ramach określonego podmiotu politycznego oraz zagwarantowanie praw obywateli, co jest zadaniem nowego traktatu. Jednakże samo odrzucenie próby sformalizowania tego wymiaru realnego oznacza, że nie zamierzano wyposażyć Unii w „konstytucję” w sensie formalnym czy też oficjalnym, to znaczy w tradycyjnym sensie politycznym. Jest to więc element odróżniający go od Traktatu Konstytucyjnego.

1.3. W rzeczywistości w sensie rzeczywistym poprzez obecnie obowiązujące traktaty, którymi powołano Unię, ma ona już swoją „konstytucję”, podobnie jak wszystkie inne podmioty polityczne. Upraszczając te traktaty, nadając im bardziej zrozumiałą strukturę, czynimy więc ważny krok w kierunku jaśniejszego systemu, tak aby był on bardziej przejrzysty i zrozumiały dla obywateli. Jednakże metoda, jaką wybrano – traktat zawierający poprawki do dwóch obowiązujących traktatów – sprawia, że tekst staje się nieczytelny dla obywateli. Narzuca się więc sporządzenie wersji skonsolidowanej.

1.4. Jasne jest zatem, że państwa członkowskie chciały oddalić wszelkie obawy, nawet najbardziej nieuzasadnione, że wyposażenie Unii w konstytucję oznaczałoby przystąpienie do tworzenia scentralizowanego superpaństwa, co oznaczałoby nieuchronny koniec państw narodowych i zmianę charakteru Unii Europejskiej. Parlament, który od początku procesu prowadził batalię na rzecz „konstytucjonalizacji” Unii, ma świadomość, że obawy te nie uwzględniają znaczenia konstytucji jako podstawowej normy zapewniającej dyscyplinę w sprawowaniu władzy we wszelkiego rodzaju podmiotach politycznych (uznając polityczny charakter Unii). Ponadto istnieje wiele przykładów organizacji międzynarodowych, których akt założycielski jest słusznie nazywany konstytucją, jak w przypadku Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP), Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) czy Powszechnej Unii Pocztowej (UPU). W ten sposób rozumiane pojęcie konstytucji stanowiłoby wręcz formalne zabezpieczenie dla państw członkowskich i obywateli przed nieoczekiwaną zmianą kierunku działań w ramach Unii. Rozumiejąc więc, że w obecnej sytuacji politycznej państw członkowskich trzeba przede wszystkim wyjść z impasu instytucjonalnego, PE wyraża ubolewanie z powodu porzucenia drogi konstytucyjnej.

1.5. Tak samo współsprawozdawcy mogą tylko ubolewać z powodu faktu, że symbole Unii – flaga, hymn, dewiza, euro i Dzień Europy – nie zostały włączone do nowego traktatu, tak jak to miało miejsce w traktacie konstytucyjnym. Mimo że nie oznacza to, że symbole te przestały istnieć – istnieją już od dość dawna, choć jako takie nigdy nie zostały wspomniane w traktatach i będą istniały nadal na takiej zasadzie – to byłoby całkowicie logiczne, że wspomina się o nich w tekstach określających status polityczno-prawny Unii. Opuszczenia ich zażądało kilka państw członkowskich pod pretekstem, że uznanie tych symboli w traktatach stworzyłoby możliwość dla mylnych teorii o rzekomym „państwowym charakterze” Unii. Fakt, że pogląd ten nie był w żadnym przypadku jednomyślnie podzielany, wydaje się poświadczać deklaracja w sprawie symboli Unii, którą szesnaście państw członkowskich załączyło do traktatu (Deklaracja nr 52 w sprawie symboli Unii), która potwierdza, że dla tych państw powyższe symbole „pozostają [...] symbolami wyrażającymi poczucie wspólnoty obywateli Unii Europejskiej oraz ich związek z nią”. Dlatego współsprawozdawcy mogą tylko z entuzjazmem przyjąć inicjatywę Komisji Spraw Konstytucyjnych, która przygotowuje właśnie sprawozdanie w sprawie stosowania symboli Unii proponujące zmiany w regulaminie PE w celu częstszego stosowania tych symboli przez Parlament[20].

2.   Jeden podmiot: Unia Europejska

2.1. Pomimo obowiązywania dwóch odrębnych traktatów istotnym postępem w zakresie przejrzystości i zrozumienia rzeczywistości europejskiej przez obywateli jest połączenie pokrywających się częściowo podmiotów (Unii Europejskiej, Wspólnoty Europejskiej) w jeden podmiot, Unię Europejską[21], posiadający osobowość prawną. Pozwoli to również zwiększyć skuteczności i wyrazistość działań Unii na arenie międzynarodowej, przynosząc kres niepewnej sytuacji, w której Unia Europejska jest uznawana przez wszystkich za podmiot wspólny, podczas gdy to Wspólnota Europejska, posiadająca jedynie część kompetencji Unii, ma wyraźną osobowość prawną[22].

2.2. Oznacza to również, że Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską staje się obecnie Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Oba traktaty dotyczą więc obecnie tego samego podmiotu politycznego: Unii Europejskiej Pierwszy z nich skoncentrowany jest na podstawowych zasadach, wartościach i aspektach organizacyjnych Unii. Drugi dotyczy szczegółów organizacji i funkcjonowania Unii, a także definicji zasad i celów, które przyświecają działaniom Unii w każdej z jej polityk sektorowych, określając szczegółowo zakres i granice kompetencji Unii w każdej z dziedzin. Wyjątkiem, który stanowi w istocie poważne zniekształcenie zasady rozdziału obu traktatów, jest fakt, że TUE zawiera cały tytuł dotyczący działań zewnętrznych Unii, w którym szczegółowo omówiono wszystkie zagadnienia dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

2.3. Połączeniu w jeden podmiot towarzyszy zniesienie struktury trzech filarów (wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa (WPZiB), wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne oraz Wspólnota Europejska), które połączono w jednolity organizm Unii, posiadający jednolite ramy instytucjonalne oraz ujednoliconą metodologię wspólnotową, z wyjątkiem zachowania w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (w tym także obrony) odrębnych procedur podejmowania decyzji, czego wymaga szczególny charakter tej dziedziny.

3.   Wyraźne określenie wartości, zasad i celów Unii

Zgodnie z nowym traktatem TUE będzie rozpoczynał się artykułami określającymi charakter, wartości i zasady będące podstawą Unii, a także cele, które powinna realizować poprzez swoje działania.

3.1. Już w pierwszym artykule zmienionego TUE wprowadzono podstawy, na których opiera się struktura europejska - określono w nim Unię Europejską jako Unię utworzoną przez państwa członkowskie, które przyznają jej „kompetencje do osiągnięcia ich wspólnych celów”. Definicja ta jest więc inna niż w konstytucji, gdzie usankcjonowano podwójną legitymację Unii opierającą się na woli obywateli i państw. Jednakże pomimo usunięcia oficjalnego uznania podwójnej legitymacji Unii, jej sygnały rzeczowe występują dość licznie w tekście traktatów jako wyraz tendencji zapoczątkowanej wraz z wyborami powszechnymi do Parlamentu Europejskiego.

3.2. Unia Europejska musi być trwale wiązana z tworzącymi ją wartościami, które powinny przyświecać wszelkim działaniom jej instytucji.

Zgodnie z art. 2 zmienionego TUE wartościami, na podstawie których zbudowano strukturę europejską, są godność osoby ludzkiej, wolność, demokracja, równość, państwo prawne, prawa człowieka, w tym prawa osób należących do mniejszości. Wartości te stanowią ponadto kryterium odniesienia dla przyszłych rozszerzeń Unii i mogą służyć za podstawę do zastosowania sankcji wobec państw członkowskich naruszających je w sposób poważny i uporczywy.

W tym samy artykule zdefiniowano zasady, którym podlegają działania Unii: pluralizm, niedyskryminacja, tolerancja, sprawiedliwość, solidarność oraz równość kobiet i mężczyzn.

Należy podkreślić, że w tym zakresie Traktat z Lizbony jest ściśle zgodny z Traktatem Konstytucyjnym, gdyż wspólne ognisko wartości, na podstawie których Unia istnieje, nie budzi większych wątpliwości wśród państw członkowskich i nie wzbudziło istotnych głosów sprzeciwu w trakcie procedury omawiania przyszłości Unii.

3.3. Jeżeli chodzi o cele Unii, o których obecnie mowa w art. 2 TUE i art. 3 TWE, na mocy nowego traktatu zostały one zgromadzone w TUE, tuż po wymienionych wartościach. Definicja celów Unii została nieco zmieniona w stosunku do konstytucji. Zgodnie z nowym art. 3 TUE, Unia realizuje cele polityczne uzasadniające jej istnienie. Cele te to pokrótce pokój, wspieranie jej wartości i dobrobytu jej narodów. Zostały one uszczegółowione w art. 3 TUE poprzez cele polityczne, gospodarcze i społeczne, zarówno na szczeblu wewnątrzunijnym, jak również w zakresie stosunków zewnętrznych.

W polityce wewnętrznej Unia oferuje więc swoim obywatelom obszar wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w którym zapewniony jest swobodny przepływ osób w połączeniu z odpowiednimi narzędziami w dziedzinie kontroli granic zewnętrznych, azylu, imigracji i zapobiegania przestępczości oraz jej zwalczania. Ustanawia rynek wewnętrzny[23]. Tworzy ona rynek wewnętrzny. Wspiera ona trwały rozwój Europy, oparty na zrównoważonym wzroście gospodarczym i stabilności cen: stworzenie wysoce konkurencyjnej społecznej gospodarki rynkowej zmierzającej do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego, oraz zapewnienie wysokiego poziom ochrony środowiska i poprawy jego jakości. Popiera ona postęp naukowy i technologiczny. Wreszcie zwalcza wykluczenie społeczne i wszelkie formy dyskryminacji oraz wspiera sprawiedliwość i ochronę społeczną, równość kobiet i mężczyzn, solidarność pokoleń i ochronę praw dziecka. Wspiera spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną oraz solidarność państw członkowskich. Respektuje bogactwo swej różnorodności kulturowej i językowej oraz zapewnia ochronę i wzmocnienie kulturowego dziedzictwa Europy. Ustanawia ona również unię gospodarczą i monetarną (której walutą jest euro).

Na szczeblu międzynarodowym, gdzie Unia wspiera swoje wartości i interesy, wnosi ona swój wkład na rzecz pokoju i bezpieczeństwa, zrównoważonego rozwoju na świecie, solidarności i wzajemnego poszanowania między narodami, wolnego i uczciwego handlu, zwalczania ubóstwa i ochrony praw człowieka, a zwłaszcza praw dziecka, oraz ścisłego przestrzegania i rozwoju prawa międzynarodowego, zwłaszcza Karty Narodów Zjednoczonych.

Tak więc powyższe cele składają się na podstawowy program polityczny, który był źródłem ustanowienia Unii. Na Unii spoczywa obowiązek realizacji tych celów za pomocą właściwych środków, z wykorzystaniem kompetencji udzielonych jej w traktatach.

3.4. Zasady, którym podlegają stosunki między Unią a państwami członkowskimi, zostały również wymienione w pierwszych artykułach zmienionego TUE – Unia zobowiązuje się do szanowania tożsamości narodowej państw członkowskich, a więc podstawowych elementów ich struktury politycznej i konstytucyjnej: przestrzega ona decyzji podejmowanych przez każde państwo członkowskie w związku z podziałem terytorialnym władzy – od określenia granic po autonomię regionalną lub lokalną – utrzymaniem porządku publicznego i zapewnieniem bezpieczeństwa krajowego. Ponadto zgodnie z porozumieniem, jakie osiągnięto w Lizbonie, „bezpieczeństwo krajowe pozostaje w zakresie wyłącznej odpowiedzialności każdego państwa członkowskiego”[24]. Co więcej, w zmienionym TUE ten sam artykuł uświęca zasadę lojalnej współpracy między Unią a państwami członkowskimi w realizacji ich wspólnych celów.

W zmienionym TUE wprowadzono w postanowieniach wprowadzających zasadę przyznania kompetencji (Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej przez państwa członkowskie w traktatach), a także zasady pomocniczości i proporcjonalności, którym podlega wykonywanie kompetencji Unii, pomimo że rozdział zawierający zdefiniowane kompetencje Unii znajduje się faktycznie w TFUE.

W celu uspokojenia części państw członkowskich, które chciały mieć przede wszystkim pewność, że traktat zmieniający nie będzie drugą konstytucją, w traktatach nie utrzymano niestety w wyraźny sposób zasady pierwszeństwa prawa Unii przed prawem krajowym, lecz wpisano ją do deklaracji (deklaracja nr 17), w której powołano się na utrwalone orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości dotyczące pierwszeństwa prawa Unii i przywołano opinię Służby Prawnej Rady, z której wynika, że jest to podstawowa zasada prawa wspólnotowego, zaś fakt, że nie została ona wpisana do przyszłego traktatu, „w żaden sposób nie narusza samej zasady ani obowiązującego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości”.

3.5. Wartości i zasady stanowią zatem podstawę etyczną Unii, skonkretyzowaną przede wszystkim w karcie praw podstawowych, która nie została włączona do traktatów, jak w przypadku konstytucji, lecz stanowi przedmiot normy przyjętej, która nadaje jej ograniczającą moc prawną, taką samą jak w przypadku postanowień traktatowych.

Cele przypisane Unii uzasadniają jej istnienie i stanowią powód, dla którego państwa członkowskie zdecydowały o ustanowieniu Unii. Jedne i drugie decydują o wszystkich jej działaniach. Mimo że jej wartości, zasady i cele określone w artykułach traktatu nie są całkowicie nowe, kilka z nich nie zostało nigdy jasno sformułowanych ani usystematyzowanych. Jest to ważny krok pozwalający przedstawić obywatelom wyraźny i wysoce symboliczny obraz tego, czym jest Unia.

4.   Obywatele w centrum procesu integracji europejskiej: europejskie obywatelstwo a nowy status Karty praw podstawowych

W pierwszych postanowieniach TUE uznano także obywatelstwo europejskie, które jest elementem dodatkowym i nie zastępuje obywatelstwa państwa członkowskiego (obywatelstwo krajowe stanowi nawet podstawę do uznania obywatelstwa europejskiego). Natomiast artykuły dotyczące zawartości merytorycznej praw obywateli europejskich zostały przeniesione do TFUE[25]. Te godne ubolewania zmiany redakcyjne nie zmieniają jednak faktu, że poprzez traktaty na pierwszym planie struktury europejskiej stawia się zawsze ludzi, tzn. kobiety i mężczyzn, którzy mają prawa i obowiązki, którzy są obywatelami Unii z tytułu obywatelstwa jednego z państw członkowskich, którzy z tego względu dysponują wszelkimi prawami, z którymi wiąże się obywatelstwo europejskie.

4.1. Do Części II konstytucji włączono Kartę praw podstawowych. Włączenie to, aktywnie popierane przez Parlament Europejski, oznaczało pełne uznanie pierwszoplanowej pozycji ludzi w procesie integracji europejskiej. Na konferencji międzyrządowej z 2007 r. ze względu na sprzeciw ze strony niektórych państw członkowskich, trzeba było z tego zrezygnować. Tymczasem znaczna większość państw przyłączyła się do Parlamentu w sprzeciwie wobec tego ustępstwa, jeżeli nie miałoby mu towarzyszyć uznanie w traktatach wiążącej mocy prawnej Karty. Jest to przedmiotem art. 6 nowego TUE, zgodnie z którym „Unia uznaje prawa, wolności i zasady określone w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej z 7 grudnia 2000 roku, w brzmieniu dostosowanym 12 grudnia 2007 roku w Strasburgu, która ma taką samą moc prawną jak Traktaty”. Poprzez oficjalne przyjęcie Karta nabiera takiej samej mocy prawnej co traktaty (jest to zresztą jedyny sposób wyznaczenia parametrów oceny ważności aktów prawa unijnego) i jest obowiązująca zarówno dla instytucji europejskich działających w ramach odpowiednich kompetencji, jak i dla państw członkowskich, jednak jedynie wówczas, gdy działają one jako podmioty wdrażające prawo wspólnotowe. W ten sposób oferuje ona obywatelom dodatkowe zabezpieczenie wobec Unii.

4.2. W żaden sposób nie oznacza to zakwestionowania ochrony praw podstawowych gwarantowanych obywatelom przez prawo krajowe w odniesieniu do ich państw, ani tajnego udzielania Unii pewnych kompetencji, pomimo twierdzeń niektórych krytyków głoszących, że Unia mogła w ten sposób narzucić państwom członkowskim wytyczne polityki gospodarczej i społecznej. Stwierdzenie zawarte w samej Karcie, że nie rozszerza ona zakresu stosowania prawa unijnego poza zakres kompetencji Unii, nie ustanawia dla Unii żadnych nowych uprawnień bądź zadań, ani też nie modyfikuje uprawnień i zadań powierzonych Unii w traktatach (art. 52 ust. 2 Karty), jest szczególnie jasne pod tym względem.

4.3. Fakt, że Karta nie stanowi już integralnej części traktatu zmusił konferencję międzyrządową z 2007 r. do powtórzenia tych zapewnień w tym samym artykule, w którym uznano Kartę, tak aby spełnić żądania najbardziej opornych państw członkowskich.

Dla niektórych państw członkowskich nie było to jednak wystarczająco przekonywające. Pod wpływem nacisków Wielkiej Brytanii, do której w końcowym etapie dołączyła też Polska, konferencja dodała Protokół (nr 9) w sprawie stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej do Polski i Zjednoczonego Królestwa, w którym stwierdzono, że Karta nie rozszerza zdolności Trybunału Sprawiedliwości ani żadnego sądu lub trybunału obu państw „do uznania, że przepisy ustawowe, wykonawcze lub administracyjne, praktyki lub działania administracyjne Polski lub Zjednoczonego Królestwa są niezgodne z podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej potwierdzone”. W szczególności w kwestii praw socjalnych (tytuł IV Karty) w protokole stwierdzono, że Karta nie tworzy praw, które mogą być dochodzone na drodze sądowej, mających zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa, z wyjątkiem przypadków, gdy przewidziały one to w prawie krajowym (co stanowi zresztą ogólną zasadę w tym tytule Karty).

Jego postanowienia w dużej mierze stanowią wyłącznie powtórzenie zasad ustanowionych już w Karcie. Natomiast PE wyraża ubolewanie, że – jeśli taki przypadek będzie miał miejsce – obywatele obu państw członkowskich będą ewentualnie pozbawieni przez państwa możliwości pełnego korzystania z ochrony praw podstawowych uznanych w Karcie, która – co warto podkreślić – kierowana jest w pierwszej kolejności do instytucji Unii i jest wiążąca dla państw członkowskich wyłącznie w zakresie wdrażania unijnego prawa.

4.4. Trzeba pamiętać, że prawa wymienione w Karcie stanowią, ogólnie rzecz biorąc, wspólną podstawę praw podstawowych, które zostały już uznane przez Unię i których źródłem jest porządek konstytucyjny państw członkowskich lub europejska konwencja praw człowieka. Zmieniony TUE przewiduje dodatkowy element ochrony praw podstawowych na szczeblu unijnym poprzez nakaz przestrzegania przez Unię europejskiej konwencji praw człowieka (której stronami są wszystkie państwa członkowskie), co już dawno proponował Parlament Europejski. Dokonane to zostanie poprzez zawarcie porozumienia z Radą Europy. Decyzja o zawarciu porozumienia będzie musiała zostać przyjęta przez Radę jednomyślnie (podczas gdy w konstytucji przewidziano większość kwalifikowaną) po zatwierdzeniu przez Parlament Europejski.

4.5. Warto także przywołać inne aspekty nowego traktatu służące wzmocnieniu prawa udziału obywateli w europejskim procesie politycznym (takie jak społeczna inicjatywa legislacyjna lub inicjatywa obywatelska: art. 11 ust. 4 zmienionego TUE) lub wzmocnieniu prawnej ochrony ich praw poprzez ułatwienia przy odwoływaniu się do Trybunału Sprawiedliwości. Parlament z zadowoleniem przyjmuje powyższe zmiany.

5.   Jasna i czytelna definicja kompetencji Unii

5.1. Jednym z najważniejszych pytań, jakie stawiano od początku procesu reform, który doprowadził do Traktatu z Lizbony, było pytanie: kto co robi w Europie. Wyjaśnienie tej kwestii jest konieczne, aby obywatele mogli zrozumieć podział politycznej odpowiedzialności na szczeblu europejskim. Przyczyni się ono do zwiększenia skuteczności działań Unii. Ponadto będzie ono służyć jako dodatkowe zabezpieczenie dla tych wszystkich, którzy obawiają się nadmiernej interwencji ze strony Unii.

5.2. Traktat zmieniający utrzymuje główny kierunek postanowień konstytucji wyznaczających granice kompetencji Unii, gdyż ona sama została oparta na granicach zawartych w istniejących traktatach. Natomiast ze względu na utrzymanie obu obowiązujących traktatów, choć w zmienionym kształcie, naruszono jednolitą koncepcję, która przyświecała rozdziałowi dotyczącemu kompetencji Unii w części I konstytucji. Podczas gdy zasady regulujące sprawowanie kompetencji Unii zostały określone w postanowieniach ogólnych TUE, poszczególne rodzaje kompetencji zostały wymienione w TFUE w tytule I dotyczącym kategorii i dziedzin kompetencji Unii. Mimo że oba traktaty mają jednakową moc prawną, podejście to przynosi niepotrzebny uszczerbek dla celu, jakim jest przejrzystość dla obywateli.

Nowy traktat definiuje kompetencje Unii, dokonując ich podziału na trzy kategorie, z których każda posiada inny status prawny i każda implikuje inny stopień interwencji Unii: kompetencje należące wyłącznie do Unii, kompetencje, które dzieli ona z państwami członkowskimi, wreszcie działania wspierające lub uzupełniające działanie państw członkowskich. Z racji ich specyficznego charakteru wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa oraz koordynacja polityki gospodarczej i polityki zatrudnienia wymagają szczególnych postanowień, które nie mieszczą się w żadnej z trzech powyższych kategorii (patrz: załącznik 1).

Taka definicja kompetencji Unii jest spójna z podstawową zasadą rządzącą podziałem kompetencji, tzn. zgodna z zasadą, że Unia posiada jedynie te kompetencje, które zostały jej udzielone przez państwa członkowskie w traktatach, mając na względzie realizację określonych w nich celów. Zasada ta sama w sobie wystarcza, aby zapobiec powstaniu jakiegokolwiek scentralizowanego superpaństwa, gdyż wynika z niej, iż wszystkie kompetencje pozostają w gestii państw członkowskich, z wyjątkiem tych przypadków, gdy zostały one przekazane Unii.

5.3. Traktat z Lizbony nie zwiększa kompetencji Unii: niewielka liczba „nowych” określonych w niej kompetencji odpowiada zasadniczo obszarom, w których Unia podejmowała już działania na mocy istniejących artykułów, a nawet art. 308 Traktatu WE, lecz dla których nowy tekst stanowi konkretną podstawę prawną. Zmiany dokonane w TFUE zasadniczo odzwierciedlają konieczność dostosowania jej postanowień do nowych procedur decyzyjnych i nowych instrumentów prawnych (patrz pkt 7 poniżej).

5.4. Ponadto Traktat z Lizbony wzmacnia stawiany Unii wymóg przestrzegania zasady subsydiarności i proporcjonalności przy realizacji jej kompetencji; nadzór nad ich wypełnieniem jest już obecnie zadaniem rządów państw członkowskich, Rady oraz Parlamentu. Chociaż definicja tych zasad ustalonych przez nowy traktat odpowiada definicji przyjętej już w obowiązujących traktatach, Protokół w sprawie zasady subsydiarności i proporcjonalności zapewnia nowe mechanizmy gwarantujące zgodność z tymi zasadami, zwłaszcza poprzez znaczące wzmocnienie roli parlamentów krajowych.

5.5. Przede wszystkim te ostatnie zyskują prawo uzyskania w odpowiednim terminie informacji o wszystkich propozycjach legislacyjnych Komisji, które muszą być należycie uzasadnione pod względem zgodności z zasadą subsydiarności i proporcjonalności. Niniejsze postanowienie umożliwi parlamentom krajowym skuteczniejszą egzekucję praw na szczeblu krajowym, oraz wesprze ich możliwości wywierania wpływu na działania ich rządów w Radzie. Ponadto, zgodnie z protokołem załączonym do traktatu[26], zwłaszcza w odniesieniu do zasady subsydiarności, parlamenty krajowe mogą, w okresie ośmiu tygodni od momentu zgłoszenia propozycji, przesłać bezpośrednio do instytucji unijnych swoje opinie zawierające przyczyny, dla których uważają one, iż propozycja nie jest zgodna z zasadą subsydiarności, które instytucje muszą uwzględnić. Mechanizm „wczesnego ostrzegania” wymaga nawet, aby Komisja ponownie rozpatrzyła swój projekt w przypadku, gdy jedna trzecia parlamentów krajowych uważa daną propozycję za niezgodną z zasadą pomocniczości.

Do mechanizmu pochodzącego z konstytucji konferencja międzyrządowa z 2007 r. dodała postanowienie, zgodnie z którym jeżeli w ramach zwykłej procedury legislacyjnej liczba uzasadnionych opinii będzie odpowiadać co najmniej połowie parlamentów krajowych, zaś Komisja po ponownym przeanalizowaniu postanowi utrzymać wniosek, będzie musiała również przedstawić uzasadnienie w postaci opinii. Wszystkie opinie zostaną następnie przekazane organom władz legislacyjnych – Parlamentowi i Radzie – które przed pierwszym czytaniem muszą rozważyć kwestię pomocniczości. Jeżeli Parlament zdecyduje większością wszystkich głosów lub Rada – większością 55% państw członkowskich – o utrzymaniu sprzeciwu parlamentów krajowych, procedura legislacyjna nie może być kontynuowana.

W tym samym protokole przewidziano również możliwość wprowadzenia przez państwo członkowskie w imieniu jego parlamentu krajowego lub jednej z jego izb (jeżeli pozwala na to krajowy porządek prawny) odwołania do Trybunału Sprawiedliwości przeciwko naruszeniu zasady pomocniczości poprzez akt legislacyjny. Komitet Regionów również uzyskał prawo złożenia tego rodzaju odwołania w sprawie aktów legislacyjnych, których przyjęcie, zgodnie z traktatami, wymaga zasięgnięcia jego opinii.

Wymienione mechanizmy stanowią istotne dalsze zabezpieczenia przed potencjalnie nieprzemyślanym wykorzystaniem kompetencji Unii i otwierają drogę ściślejszej demokratycznej kontroli prawa wspólnotowego. W szczególności oznaczają one również znaczące wzmocnienie roli parlamentów krajowych.

5.6. W celu uzyskania pełnego obrazu poszczególnych metod wykorzystywanych w celu realizacji tych uprawnień należy odwołać się do specyficznych postanowień zawartych w Części III i IV TFUE. Jednakże odczytanie tych postanowień również pozwoli obywatelom europejskim na zrozumienie podziału kompetencji w Unii. Oznacza to pewną poprawę w kwestii przejrzystości, lecz owa poprawa mogłaby mieć większy zakres, gdyby wszystkie postanowienia odnośnie do kompetencji Unii zostały umieszczone pod jednym tytułem w TUE, tak jak miało to miejsce w Części I Konstytucji.

5.7. Wśród jej pozytywnych elementów można także zwrócić uwagę na gwarantowany przez nowy traktat niezbędny poziom elastyczności poprzez klauzulę podobną do obecnego art. 308 TWE (nowy art. 352 TFUE), która upoważnia Radę, w przypadku takiej potrzeby, do podjęcia kroków w obszarach, w których Unia nie posiada wyraźnie określonych kompetencji. Wspomniana klauzula elastyczności zapewnia państwom członkowskim pełne zabezpieczenia: jednogłośne podejmowanie decyzji i jedynie w ramach polityk określonych w traktatach oraz dla realizacji celów określonych w traktatach; procedura jej wdrażania staje się bardziej demokratyczna w tym sensie, iż podlega ona zatwierdzeniu przez Parlament Europejski, a parlamenty krajowe należy poinformować w odpowiednim terminie przed podjęciem decyzji. Ponadto podczas konferencji międzyrządowej w 2007 r. ustalono, że kroki podjęte w oparciu o wspomnianą klauzulę nie mogą być objęte harmonizacją przepisów w obszarach, w których traktaty taką harmonizację wykluczają. Na artykuł ten także nie można powoływać się w celu realizacji celów wynikających ze wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

6.   Zreorganizowane ramy instytucjonalne dla wzmocnienia, większej demokratyzacji i przejrzystości Unii

Jedną z kluczowych kwestii, której rozwiązania wymagano od nowego traktatu, była zmiana instytucji, tak aby umożliwić im działanie w nowej sytuacji wynikającej z rozszerzenia, zwłaszcza, iż organizacja instytucjonalna Unii zasadniczo od niemal 50 lat opiera się na tych samych strukturach, pomimo iż zakres zadań Unii zwiększył się znacząco, a liczba państw członkowskich wzrosła z sześciu do 27. Pomimo prac prowadzonych w trakcie serii konferencji międzyrządowych, kluczowe kwestie instytucjonalne pozostały nierozwiązane a rozwiązania uzgodnione w Nicei nie były satysfakcjonujące nawet dla niektórych uczestników negocjacji. Ze swej strony Parlament wielokrotnie zwracał uwagę społeczeństw i przywódców państw członkowskich na potrzebę radykalnej reformy instytucjonalnej w celu wyposażenia Unii w skuteczne, demokratyczne i przejrzyste instytucje, a zarazem ustalenie równowagi instytucjonalnej i metody wspólnotowej: Komisji składającej propozycje legislacyjne, Parlamentu i Rady podejmujących decyzje, oraz Trybunału Sprawiedliwości gwarantującego stosowanie przyjętych tekstów.

Konstytucja zawierała już ważne zmiany instytucjonalne stanowiące odpowiedź na ten dezyderat, które nie zostały formalnie zakwestionowane podczas procedury ratyfikacji.

Oprócz pewnych zmian wynikających bezpośrednio z odrzucenia pojęcia konstytucji oraz utrzymania i zmiany obecnie obowiązujących traktatów, a także usunięcia elementów symbolicznych lub słownych, które mogą kojarzyć się z podmiotem państwowym, kwestie instytucjonalne nie powinny znaleźć się na pierwszym planie negocjacji w 2007 r. Kwestie te nie zajmowały nawet ważnego miejsca w debacie publicznej, zwłaszcza w państwach członkowskich, w których zagłosowano na nie, gdyż znaczna większość państw członkowskich nie chciała wracać do dyskusji na temat kwestii instytucjonalnych, mając świadomość, że podważyłoby to całą konstrukcję. Natomiast kilka z tych kwestii znalazło się w centrum negocjacji prowadzonych na forum konferencji międzyrządowej w 2007 r., zaś porozumienie, które osiągnięto w 2004 r., zostało w dużej mierze utrzymane.

6.1. Parlament Europejski

(1)  Traktat z Lizbony znacząco wzmacnia rolę Parlamentu Europejskiego, jedynej europejskiej instytucji, która podlega bezpośredniemu wyborowi przez obywateli:

- w pełni zostaje uznana rola Parlamentu jako współlegislatora, dzięki szerokiemu stosowaniu istniejącej procedury współdecydowania, której zostaje nadana ranga zwykłej procedury legislacyjnej, ale także dzięki zwiększeniu uczestnictwa Parlamentu w specjalnych procedurach legislacyjnych. Odtąd obywatele będą mogli wyraźnie zobaczyć, że europejskie akty prawodawcze są zatwierdzane przez izbę, która reprezentuje zarówno ich, jak i państwa członkowskie. Podobnie akceptacja Parlamentu będzie także wymagana jako zasada ogólna przy umowach międzynarodowych;

- uzyskuje on równoległe prawo inicjatywy w kwestii zmiany traktatów i uczestniczy w tej procedurze poprzez swój udział w Konwencie przygotowującym projekt zmian (do podjęcia przez Radę decyzji o niezwoływaniu Konwentu wymagana jest zgoda Parlamentu);

- jego uprawnienia budżetowe, które dzieli z Radą na równych zasadach, obejmują teraz wszelkie wydatki Unii;

- wzmocnione zostają jego uprawnienia z zakresu kontroli politycznej, zwłaszcza poprzez wybór Przewodniczącego Komisji;

- różnorodne decyzje o dużym znaczeniu dla Unii, które dotąd pozostawały w wyłącznej gestii Rady, teraz także podlegają zatwierdzeniu przez Parlament: decyzja rozpoczęcia wzmocnionej współpracy, wykorzystanie klauzuli elastyczności pozwalającej Unii na podejmowanie kroków nieprzewidzianych w traktatach w celu realizacji celów w nich ujętych, decyzje dotyczące wykorzystania ogólnych „klauzul pomostowych” (‘passerelles’) wykorzystujących kwalifikowaną większość głosów w miejsce jednomyślnego głosowania lub zastępujących specjalną procedurę ustawodawczą zwyczajną procedurą ustawodawczą, pewne decyzje pozwalające na rozszerzenie zakresu stosowania prawa zgodnie z traktatami, na przykład w kwestiach dotyczących europejskiego Prokuratora Generalnego czy Współpracy Sądowniczej w Sprawach Karnych;

- nawet na polu Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, gdzie Parlament Europejski nie ma uprawnień decyzyjnych, zyskuje on prawo do uzyskania informacji i uczestnictwa w konsultacjach.

(2)  Podsumowując, należy stwierdzić, iż pomimo pewnych obszarów, gdzie istniały większe możliwości, Parlament Europejski uzyskuje prawo współdecydowania praktycznie we wszystkich obszarach polityki Unii. W zasadzie jest to kwestia wcielenia w życie idei podwójnej prawomocności Unii Europejskiej - jako unii państw oraz obywateli – która, pomimo braku jej wyraźnego uznania w nowych traktatach, jest podstawą europejskiej integracji. Tak więc Traktat z Lizbony niewątpliwie stanowi znaczące wzmocnienie demokratycznego wymiaru Unii Europejskiej.

(3)  Liczba członków Parlamentu Europejskiego nie przekracza 751[27]. Zmieniony TUE nie określa sposobu podziału tych miejsc między państwa członkowskie, jednak z inicjatywy Parlamentu Europejskiego i za jego zgodą, udziela Radzie Europy instrukcji, aby przed wyborami parlamentarnymi w roku 2009 zdecydowała, jaki powinien być jego skład, przy zastosowaniu zasady „reprezentacji degresywnie proporcjonalnej ”, przy czym na każde państwo członkowskie przypada co najmniej sześć, ale nie więcej niż 96 miejsc (Konwent zaproponował minimum cztery miejsca i brak ograniczenia ich liczby). Rozwiązanie to umożliwi bardziej elastyczne reagowanie na przyszły rozwój Unii Europejskiej, chroniąc zarazem interesy każdego z państw członkowskich, pomimo że w przyszłości minimalny pułap sześciu miejsc stanie się problemem.

6.2. Rada Europejska

Radę Europejską uznaje się za autonomiczną instytucję, której rolą jest nadawanie kierunku politycznego: TUE określa wyraźnie, że nie pełni ona żadnych funkcji legislacyjnych[28]. Najważniejszą innowacją, jaką wprowadza Traktat z Lizbony, idąc zresztą za przykładem Konstytucji, jest rezygnacja z sześciomiesięcznego rotacyjnego przewodnictwa i zastąpienie go przewodniczącym wybieranym przez członków Rady Europejskiej na trzydziestomiesięczną kadencję z możliwością jednorazowego ponownego wyboru. Obowiązkiem przewodniczącego będzie nie tylko przygotowanie prac Rady i kierowanie nimi, lecz również reprezentowanie Unii na zewnątrz w celu podniesienia jej statusu i poprawienia ciągłości i spójności reprezentacji Unii, zarówno na płaszczyźnie wewnętrznej, jak i zewnętrznej. W traktacie uwzględniono postanowienia zapobiegające pełnieniu przez niego władzy wykonawczej i wykluczające konflikt z przewodniczącym Komisji lub wiceprzewodniczącym / Wysokim przedstawicielem Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa. Dopiero praktyka pokaże, czy postanowienia te są wystarczające.

6.3. Rada

(1)  Jedną z kluczowych kwestii procesu reformy była kwestia procedury głosowania w Radzie w sytuacji, gdy podejmuje ona decyzje kwalifikowaną większością głosów. Niepowodzenie szczytu w Brukseli w grudniu 2003 r. częściowo wynikało z różnicy zdań państw członkowskich na ten temat. Z punktu widzenia jednego ze sprawozdawców wprowadzenie kryterium liczby ludności jako kryterium zarazem przydzielania miejsc w Parlamencie Europejskim, jak i głosów w Radzie może nie dawać dostatecznej gwarancji zrównoważonego systemu, i w związku z tym jest on zwolennikiem systemu ważenia głosów w Radzie. Parlament Europejski, w następstwie sprawozdania Dimitrakopoulos/Leinen[29], znaczącą większością opowiedział się jednak za systemem podwójnej większości. Dlatego też, od rozpoczęcia konferencji międzyrządowej w 2004 r., Parlament podkreśla, iż dane rozwiązanie może być przezeń zaakceptowane jedynie wówczas, gdy utrzymuje zasadę podwójnej większości (państw członkowskich i populacji), w celu zwrócenia uwagi na podwójne uprawomocnienie Unii Europejskiej – z jednej strony pochodzące od państw członkowskich, a z drugiej od obywateli – a także, iż nowa procedura musi umożliwić łatwiejsze podejmowanie decyzji niż system przewidziany w Traktacie z Nicei.

(2)  To właśnie zaproponowany przez Konwent system podwójnej większości został ostatecznie przyjęty w miejsce ważenia głosów. Można śmiało uznać, iż pomimo ustanowienia progów na poziomie wyższym niż proponowany przez Konwent (obecnie Konstytucja wymaga głosów 55% państw członkowskich, a nie 50%, oraz 65% populacji, a nie 60%), nowy system ułatwi podejmowanie decyzji. Poprzednio przy wielu kombinacjach, system ważenia głosów w celu podjęcia decyzji wymagał rzeczywiście osiągnięcia znacznie wyższych progów populacji. W wielu przypadkach fakt, iż co najmniej cztery państwa członkowskie będą potrzebne w celu stworzenia mniejszości blokującej, będzie wpływał na znaczne zmniejszenie wymaganego progu 65%[30].

(3)  Niestety dodanie mechanizmów opóźniających wejście w życie nowego systemu i przyznających rzekome zabezpieczenia niektórym państwom członkowskim, które obawiają się osłabienia swojej pozycji przez nowy system, sprawiło, że postępy dokonane w zakresie przejrzystości i jasności systemu pozostawiają natomiast wiele do życzenia. Zapewne logika podwójnej większości jest łatwiejsza do zrozumienia niż jakiekolwiek ważenie głosów, jednak istnieje ryzyko, że obywatele Unii mogą uznać przyjęte progi za dość arbitralne, a przede wszystkim dodanie różnych uzupełniających się kryteriów znacznie zmniejsza korzyści wynikające z uproszczenia i zwiększenia zrozumiałości systemu.

(4)  Konferencja międzyrządowa z 2007 r. dodała dodatkowe mechanizmy w celu przełamania oporów Polski w kwestii wprowadzenia systemu przyjętego w 2004 r. Z jednej strony osiągnięte porozumienie przewiduje odroczenie wejścia w życie do listopada 2014 r. Zatem do tego dnia będzie obowiązywał system nicejski. Ponadto, zgodnie z protokołem załączonym do nowego traktatu, jeśli do przyjęcia decyzji wymagana jest większość kwalifikowana i jeśli dane państwo członkowskie tego zażąda, do dnia 31 marca 2017 r. zastosowanie również będzie miał system głosowania wynikający z postanowień obecnie obowiązującego traktatu nicejskiego. Co więcej konferencja międzyrządowa z 2007 r. osiągnęła także porozumienie co do umocnienia zmienionego kompromisu z Ioanniny w okresie przejściowym, który przyjęto już w 2004 r. (deklaracja nr 7 do Aktu końcowego konferencji międzyrządowej): w myśl deklaracji z 2004 r. jeśli członkowie Rady reprezentujący co najmniej ¾ państw członkowskich lub populacji wymaganych do zablokowania decyzji wyrażą swój sprzeciw wobec przyjęcia przez Radę aktu większością kwalifikowaną, Rada będzie kontynuować debatę na ten temat, aby osiągnąć szersze porozumienie w rozsądnym terminie. Porozumienie to, które zgodnie z ustaleniami z 2004 r. miało obowiązywać do 2014 r., w myśl obecnych ustalę będzie obowiązywać od 1 listopada 2014 r. do 31 marca 2017 r. Od tego dnia progi konieczne do uruchomienia mechanizmu zostaną obniżone do 55% państw członkowskich lub populacji wymaganych do zablokowania decyzji. Porozumienie to sformalizowano w projekcie decyzji przyjętym przez Radę Europejską, która to decyzja powinna zacząć wywierać skutki prawne w dniu wejścia w życie nowego traktatu. W wersji z 2004 r. decyzja ta miała pozostać w mocy co najmniej do 2014 r., kiedy to Rada mogła ją unieważnić (większością kwalifikowaną, która stanie się ogólną zasadą przyjmowania decyzji przez Radę): w wersji z 2007 r., zgodnie z nowym protokołem, decyzja została utrzymana na czas nieokreślony i będzie mogła zostać uchylona lub zmieniona wyłącznie po jej rozpatrzeniu przez Radę Europejską, która musi opowiedzieć sie za tym w drodze konsensusu.

(5)  Można żałować odstąpienia od kompromisu osiągniętego przez Konwent oraz odroczenia decyzji podjętych w 2004 r., należy jednak pamiętać, że ostatecznie przyjęte rozwiązanie zostało wybrane po zapamiętałej dyskusji pomiędzy państwami członkowskimi, której przedmiot budził czasem zakłopotanie: wyliczanie punktów procentowych na korzyść lub niekorzyść danego państwa członkowskiego w systemie głosowania przysłoniło fakt, iż w rzeczywistości praktycznie nie istnieją podziały między „dużymi” państwami członkowskimi z jednej strony i „małymi” z drugiej strony. Poszczególne działania dążyły równocześnie do sprzecznych celów, na przykład zachowanie własnej możliwości blokowania decyzji przy jednoczesnej próbie odebrania jej innym państwom. Całość debaty prowadzono bez zwrócenia uwagi na fakt, iż w ostatecznym rozrachunku dynamika negocjacji wspólnotowych dowodziła zawsze, iż bardzo rzadko dochodzi do głosowania. Uznając polityczną rzeczywistość Parlament akceptuje uzgodnienia zawarte pomiędzy przywódcami państw i rządów, jednocześnie nie ukrywa swego zawodu.

(6)  Niezależnie od przyjętej metody podejmowania decyzji, musi ona być możliwa do realizacji. Stąd waga kwestii dotyczącej obszaru zastosowania większości kwalifikowanej. Traktat z Lizbony dokonuje w tym względzie znaczącego postępu: dodaje około 44 nowych przypadków w różnych obszarach, w których większość kwalifikowana znajdzie zastosowanie (patrz załącznik 2). Z drugiej strony, jednomyślność jest nadal wymagana w 72[31] przypadkach. Podczas gdy ogólny kierunek zmian należy uznać za bardzo pozytywny, należy ubolewać, iż w pewnych przypadkach nie uczyniono więcej.

(7)  Kolejnym znaczącym ulepszeniem dokonanym przez Traktat z Lizbony w zakresie przejrzystości, jest wymóg, aby posiedzenia różnych konfiguracji Rady dzieliły się na dwie części, zależnie od tego czy Rada działa jako ciało prawodawcze, czy wykonuje inne funkcje. W sytuacji gdy Rada podejmuje działania lub głosuje w kwestiach prawodawczych, jej posiedzenia są jawne. Mimo że należy zauważyć, iż państwa członkowskie nie przyjęły wysuniętej przez Konwent propozycji stworzenia prawdziwie odrębnej Rady Legislacyjnej, istotny aspekt tej propozycji, tj. zapewnienie jawności i przejrzystości działań legislacyjnych Rady, został zachowany.

(8)  Nowością w zakresie konfiguracji i funkcjonowania Rady jest stworzenie autonomicznej Rady Spraw Zagranicznych, której będzie przewodniczyć Wysoki przedstawiciel / wiceprzewodniczący Komisji. Rada ta wraz z Radą do Spraw Ogólnych są konfiguracjami Rady, których istnienie wynika z nowego traktatu, który zakłada, że Rada może podjąć metodą większości kwalifikowanej decyzję na temat stworzenia innych konfiguracji.

(9)  Wysiłki dążące do modyfikacji obecnego systemu rotacyjnych Prezydencji Rady, w celu poprawy statusu i zwiększenia spójności oraz lepszej kontynuacji pracy Rady, zakończyły się ograniczonym sukcesem: państwa członkowskie odeszły od propozycji Konwentu, ostatecznie przyjmując zasadę równej rotacji w ramach systemu prezydencji grupowych, ustaloną decyzją Rady, działającej na zasadzie większości kwalifikowanej. Z wyprzedzeniem trudno określić, jakie dokładnie będą realne korzyści takiego rozwiązania[32]. Jedynie Rada Spraw Zagranicznych (oraz Rada Europejska) mają stałe przewodnictwo.

6.4. Komisja

(1)  Skład Komisji stanowił kolejną kwestię instytucjonalną, która znalazła się w centrum debaty podczas Konwentu i podczas konferencji międzyrządowej. Rozwiązanie, za którym się ostatecznie opowiedziano, odkładając jego wdrożenie, odeszło od propozycji Konwentu. Odpowiada ono jednak rzeczywistości politycznej i można je uważać za pozytywne. Uznaje aspiracje nowych państw członkowskich do uzyskania przez nie reprezentacji w Komisji w ciągu pierwszych lat po ich akcesji, chociaż w przyszłości, w rozsądnym terminie (2014 r.), zakłada istotne zmniejszeni liczby Komisarzy (do 2/3 liczby państw członkowskich, co – w przypadku Unii Europejskiej złożonej z 27 członków – oznacza iż liczba Komisarzy będzie niższa niż obecnie). Rozwiązanie oparte na systemie rotacyjnym zachowuje równość państw członkowskich (oraz stanowi odzwierciedlenie różnorodności demograficznej i geograficznej Unii) i tworzy możliwość utrzymania liczebności Komisji w rozsądnych granicach. Każde z państw członkowskich będzie pozbawione własnego Komisarza raz na trzy kolejne kadencje.

(2)  Traktat z Lizbony dokonuje także znaczącego postępu w kwestii powoływania Przewodniczącego Komisji, który w przyszłości będzie wybierany kwalifikowaną większością głosów przez Parlament Europejski na podstawie propozycji Rady. Stanowi to kolejny krok w procesie nadawania Komisji legitymacji politycznej, zwłaszcza iż Rada powinna uwzględniać wyniki wyborów do Parlamentu Europejskiego oraz przeprowadzić „stosowne konsultacje” przed wyznaczeniem swojego kandydata. Następnie cała Komisja, jej przewodniczący, Wysoki przedstawiciel powoływany według specjalnej procedury (patrz poniżej), oraz Komisarze, wybrani przez Radę w uzgodnieniu z wybranym Przewodniczącym, będą musieli uzyskać w głosowaniu akceptację en bloc Parlamentu Europejskiego[33]. Całość tej procedury wyraźnie ukazuje opinii publicznej, że Komisja jest organem wykonawczym, który potrzebuje zaufania Parlamentu, a nie – jak niektórzy uważają – „anonimowi biurokraci poza wszelką kontrolą”.

(3)  Należy także podkreślić wzmocnienie roli przewodniczącego Komisji, zwłaszcza w strukturze wewnętrznej organizacji Komisji, i jego uprawnień do wystąpienia o rezygnację Komisarza, w celu poprawy skuteczności działania Komisji.

6.5. Wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa/ wiceprzewodniczący Komisji

(1)  Jedną z głównych instytucjonalnych nowości Traktatu z Lizbony stanowi utworzenie stanowiska Wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa (łączącego w formie jednego stanowiska istniejące uprzednio stanowiska Wysokiego przedstawiciela ds. wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz komisarza ds. stosunków zewnętrznych). Ta nowość spełni cel polegający na zapewnieniu, iż wszystkie działania zewnętrzne Unii Europejskiej będą spójne i będą prowadzone na odpowiednio wysokim szczeblu. Z instytucjonalnego punktu widzenia Wysoki przedstawiciel będzie pełnił dwojaką rolę: odpowiadając za prowadzenie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Polityki Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, i w tym celu przewodnicząc Radzie Spraw Zagranicznych, składając propozycje i wprowadzając w życie decyzje Rady, będzie zarazem wiceprzewodniczącym Komisji, podejmującym spoczywające na tej instytucji zadania w obszarze stosunków zewnętrznych i koordynującym wszelkie aspekty działań zewnętrznych Unii Europejskiej. Wspomagać go będzie Europejska Służba Działań Zewnętrznych złożona z urzędników pochodzących z Komisji, Sekretariatu Generalnego Rady Ministrów oraz krajowych służb dyplomatycznych, która zostanie powołana decyzją Rady po konsultacji z Parlamentem Europejskim i uzyskaniu aprobaty Komisji.

(2)  Tak więc Wysoki przedstawiciel będzie wiceprzewodniczącym Komisji o specjalnym statusie, który odzwierciedla procedura jego powoływania i ewentualnego zakończenia jego kadencji. Będzie on powoływany przez Radę większością kwalifikowaną, za zgodą przewodniczącego Komisji; może być odwołany przez Radę przy zachowaniu tej samej procedury i składa rezygnację na wniosek przewodniczącego Komisji. Z uwagi na fakt, iż jest on członkiem Komisji, jego powołanie musi być również zatwierdzone przez Parlament Europejski w momencie głosowania nad zatwierdzeniem całości Komisji, a jeśli Komisja złoży rezygnację jako całość, w następstwie wniosku Parlamentu Europejskiego o wotum nieufności[34], Wysoki przedstawiciel musi również złożyć rezygnację.

(3)  Niniejsze przepisy zasadniczo odpowiadają temu, czego od dawna domagał się Parlament Europejski: Wysoki przedstawiciel będzie faktycznie miał możliwość wprowadzenia większej spójności i efektywności działań Unii na arenie międzynarodowej, będzie prowadzić rzeczywistą wspólną politykę zagraniczną i reprezentować pozycję Unii na arenie międzynarodowej nadając jej wyraźny charakter. Potrójna polityczna odpowiedzialność Wysokiego przedstawiciela – przed Parlamentem Europejskim, Radą i przewodniczącym Komisji, jest rzeczą pozytywną. Jednak nadal pozostaje możliwość potencjalnych konfliktów między Wysokim przedstawicielem a przewodniczącym Komisji lub przewodniczącym Rady, zaś hybrydowy status wysokiego przedstawiciela może stanowić zaczątek konfliktów między lojalnością wobec Rady a lojalnością wobec Komisji.

6.6. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Traktat z Lizbony wzmacnia również rolę wymiaru sprawiedliwości Unii, nazywanego „Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej”, składającego się z „Trybunału Sprawiedliwości”, „Sądu” oraz możliwych „sądów wyspecjalizowanych”, które mogą zostać powołane na mocy rozporządzenia[35]. Pomimo, iż nie zachodzą większe zmiany w składzie i organizacji Trybunału Sprawiedliwości i Trybunału Pierwszej Instancji, zostaje wprowadzony etap wstępny procedury powoływania sędziów oraz rzeczników generalnych: przed ich powołaniem przez państwa członkowskie, kandydaci nominowani przez rządy zostaną przesłuchani przez komisję powołaną do oceny ich kompetencji. Komisja ta będzie składać się z 7 członków (byłych członków Trybunału Sprawiedliwości lub najwyższych krajowych instancji sądowniczych oraz znanych z szerokich kompetencji prawników), w tym jeden proponowany przez PE.

W przyszłości działania Rady oraz poszczególnych agencji zostaną poddane kontroli sądowniczej w celu zagwarantowania ich legalności. Ułatwione zostaną warunki dopuszczalności skarg na akty regulacyjne składanych przez osoby fizyczne i prawne. Nie będzie ograniczeń dotyczących wnoszenia spraw przeciwko aktom przyjmowanym w obszarze współpracy sądowniczej w kwestiach karnych i współpracy policyjnej, za wyjątkiem zasadności i proporcjonalności kontroli działań policji oraz wykonywania przez państwa ich obowiązków w zakresie utrzymywania porządku publicznego i bezpieczeństwa wewnętrznego. Wreszcie, pomimo iż akty prawne przyjęte w obszarze wspólnej polityki zagranicznej i polityki bezpieczeństwa nie mogą same w sobie podlegać postępowaniu sądowemu, Trybunał posiada jednak kompetencje pozwalające na rozpatrywanie kwestii legalności decyzji europejskich nakładających restrykcje na osoby fizyczne i prawne. Może on również rozstrzygać, czy dany środek wchodzi w zakres stosowania WPZiB lub podlega innym kompetencjom Unii.

6.7. Inne instytucje i organy doradcze

(1)  Przepisy dotyczące Europejskiego Banku Centralnego (podniesionego do rangi instytucji unijnej) i Trybunału Obrachunkowego pozostają w zasadzie niezmienione, jednak nowość w odniesieniu do Konstytucji polega na tym, że obecnie obie te instytucje znajdują się na liście instytucji zawartej w art. 13 zmienionego TUE. Skądinąd można zauważyć, iż członkowie Zarządu Banku będą w przyszłości powoływani przez Radę większością kwalifikowaną, a nie – jak dotąd – jednomyślnie.

(2)  Jeżeli chodzi o Komitet Regionów i Komitet Ekonomiczno-Społeczny, należy zauważyć, że Komitet Regionów zyskuje prawo do wszczęcia postępowania w przypadku naruszenia zasady pomocniczości przez akt ustawodawczy, którego przyjęcie wymaga w traktacie lizbońskim konsultacji z nim.

* * *

W związku z tym można stwierdzić, iż – pomimo pewnych aspektów, w przypadku których nie można przewidzieć, na ile efektywne będą zaproponowane zmiany, Traktat z Lizbony wzmocnił przejrzystość i kompetencje instytucji, zachowując zarazem „metodę wspólnotową” i równowagę instytucjonalną, co powinno pozwolić Unii na stawienie czoła rozszerzeniu i umocnienie jej pozycji na arenie międzynarodowej.

7.   Akty i procedury: bardziej spójny, precyzyjny i zrozumiały system, niepozbawiony jednak niedostatków

7.1. Nowy Traktat przynosi znaczący postęp upraszczając i racjonalizując procedury decyzyjne i instrumenty działania. Korzyści z usprawnienia procedur i ich demokratycznej legitymizacji są oczywiste. Niestety państwa członkowskie zadecydowały w tymże dokumencie, aby nie uwzględniać zmian w terminologii wprowadzonych konstytucją, a które były ważne, ponieważ pozwalały obywatelom na zrozumienie, kto w Unii podejmuje decyzje, o jakich sprawach i w jaki sposób. Parlament Europejski może jedynie wyrazić swoje ubolewanie nad tym regresem, który wiąże się ze znaczną utratą w kwestii przejrzystości.

7.2. Typologia instrumentów prawnych zostaje w ogólnym zarysie utrzymana w obecnym kształcie pomimo pewnych łagodnych uproszczeń: przewidziano pięć typów instrumentów prawnych: rozporządzenie, dyrektywę, decyzję, rekomendację i opinię.

Zachowano wprowadzone konstytucją rozróżnienie na akty prawodawcze i wykonawcze, co jest niezwykle korzystne, lecz zrezygnowano z terminologii Traktatu Konstytucyjnego stosowanej na określenie aktów prawodawczych – ustawy i ustawy ramowej – co nie sprzyja większej przejrzystości. Wraz z Traktatem zostaną wprowadzone akty prawodawcze nazywane rozporządzeniami, dyrektywami i decyzjami oraz akty wykonawcze nazywane również rozporządzeniami i dyrektywami (lub decyzjami...), zaś idea jasnej hierarchii przepisów zostanie w ten sposób zachwiana.

Terminy przewidziane w konstytucji były bowiem proste, jasne, zaś w połączeniu z określeniem „europejski” dodanym do każdej kategorii pozwalały obywatelom zrozumieć, o co chodzi, gdyż miały swoje odpowiedniki w terminologii stosowanej w większości państw członkowskich (ustawa to akt normatywny wydany przez parlament, rozporządzenie to akt normatywny władzy wykonawczej lub lokalnych władz administracyjnych), co pozwoliłoby zakończyć panujący dotychczas nieład i brak precyzji terminologicznej. Zamiast tego na oznaczenie aktów prawodawczych utrzymano terminy rozporządzenie i dyrektywa, które będą również stosowane w odniesieniu do aktów nielegislacyjnych z dodanym określeniem „wykonawczy” (lub „delegowany”) dla odróżnienia od aktów legislacyjnych. Zachowano więc niejasny język, który może przekazywać obywatelom obraz władzy zbiurokratyzowanej, nieprzejrzystej, wprowadzającej ich w błąd, której najbardziej ewidentnym paradoksem (przynajmniej w państwach stosujących tę terminologię) jest nazywanie aktu prawodawczego „rozporządzeniem”!

7.3. Poprzez nowy Traktat ustanowiono również, pomimo wymienionych wyżej trudności terminologicznych, hierarchię przepisów. Wyraźnie widoczna jest przewaga aktów prawodawczych nad wykonawczymi. Chociaż z zasady wdrażanie decyzji europejskich należy do obowiązków państw członkowskich, Komisja, w odpowiednich przypadkach, jest wyraźnie uznana za europejską władzę wykonawczą, której obowiązkiem jest podejmowanie kroków niezbędnych do wdrażania aktów ustawodawczych na szczeblu europejskim, podczas gdy Rada jedynie wyjątkowo wykonuje obowiązki władzy wykonawczej, w przypadkach gdy Traktat wyraźnie tak stanowi, albo gdy akty ustawodawcze tak postanawiają, podając właściwe powody.

7.4. Stworzenie kategorii rozporządzeń delegowanych, które oznaczają przekazywanie Komisji uprawnień przez władzę ustawodawczą (Parlament Europejski i Radę), pozwala na uzyskanie większej efektywności działań Unii, gdyż nie będzie wówczas zachodzić potrzeba, by ciało ustawodawcze zajmowało się szczegółami technicznymi, które mogą być szybciej i bardziej właściwie rozpatrzone przez władzę wykonawczą. Delegacji uprawnień towarzyszą odpowiednie gwarancje kontroli przez władzę ustawodawczą (w szczególności za pomocą dwóch procedur, które umożliwiają jej zablokowanie przyjęcia przez Komisję danego środka, lub cofnięcie przekazania uprawnień), zapewniona jest też całkowita równość Parlamentu Europejskiego i Rady[36].

W ten sposób stajemy wobec hierarchii przepisów, w której rozporządzenia, dyrektywy i decyzje (po prostu) są aktami prawodawczymi, zaś rozporządzenia i dyrektywy wykonawcze są aktami wykonawczymi organów wykonawczych, które wdrażają przepisy aktów prawodawczych, podczas gdy decyzje mogą również być albo aktami o charakterze zdecydowanie politycznym (na przykład decyzja Rady, aby wykorzystać „klauzule pomostowe”), albo też osobnymi aktami wykonawczymi.

7.5. Nowe procedury prawodawcze: Traktat z Lizbony wyraźnie kładzie nacisk na zwyczajną procedurę ustawodawczą (która odpowiada istniejącej obecnie procedurze współdecydowania); jest to procedura ustawodawcza par excellence, a inne rodzaje procedur prawodawczych stanowią wobec niej wyjątki („specjalne procedury prawodawcze”), które muszą być wyraźnie uwzględnione w traktatach. Główne cechy zwyczajnej procedury ustawodawczej są następujące: Komisja ma prawo podejmowania inicjatywy (za wyjątkiem pewnych tematów w obszarze wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, gdzie Komisja dzieli to prawo z co najmniej ¼ państw członkowskich), Parlament Europejski i Rada podejmują wspólne decyzje – współdecydowanie (pewne drobne zmiany, jakie wprowadzono, miały na celu właśnie podkreślenie równego statusu obu tych instytucji), a Rada przyjmuje swoje decyzje kwalifikowaną większością głosów.

7.6. Znacznie rozszerzono zakres zwyczajnej procedury ustawodawczej: mniej więcej o pięćdziesiąt podstaw prawnych (co razem daje 86), z których niektóre maja ogromne znaczenie, na przykład te odnoszące się do obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, polityki w zakresie rolnictwa i rybołówstwa, obszaru badań europejskich, określania uprawnień do wdrażania przyjętych regulacji (dotąd objęte decyzją ramową w sprawie „komitologii”) lub obecnego Rozporządzenia Finansowego (patrz: Załącznik 3). Na wszystkich tych polach Rada nie może już dłużej decydować samodzielnie, a jedynie w uzgodnieniu z Parlamentem.

7.7. Nadal jednak zachodzi wiele przypadków, w których zastosowanie mają specjalne procedury prawodawcze, tak że jedna instytucja przyjmuje dany akt przy udziale innej instytucji – od wyrażenia zgody do zwykłej konsultacji – a w pewnych przypadkach trudno postrzegać wybór tego rodzaju procedury jako cokolwiek innego niż wynik ustępstw poczynionych w trakcie negocjacji podczas konferencji międzyrządowych. Istnieją trzy przypadki aktów prawodawczych (rozporządzeń), w których Parlament Europejski może wprowadzać prawa przy uzyskaniu zgody Rady[37]. Jeśli chodzi natomiast o Radę wymienić można 28 przypadków aktów prawodawczych[38]. Akt prawodawczy zawierający roczny budżet podlega specjalnej wspólnej procedurze decyzyjnej Parlamentu Europejskiego i Rady (patrz pkt 8 poniżej).

7.8. Pomimo wyżej wymienionych przypadków, Traktat z Lizbony niezaprzeczalnie stanowi wyraźny krok naprzód w zakresie efektywności i demokratycznej legitymizacji prawodawstwa europejskiego. Towarzyszy mu podobny postęp dotyczący przyjmowania umów międzynarodowych zawartych przez Unię, dzięki rozszerzeniu zastosowania procedury głosowania większością kwalifikowaną w Radzie oraz wymogowi uzyskania aprobaty przez Parlament Europejski (na przykład w kwestii umów wprowadzających wspólną politykę handlową).

8.   Finanse Unii

8.1. Jedną z kwestii, które wzbudziły większe dyskusje, tak podczas Konwentu, jak podczas konferencji międzyrządowej w 2004 r., była reforma systemu finansów Unii, a zwłaszcza procedura budżetowa. Chodziło o zinstytucjonalizowanie systemu, który w przyszłości pozwoli na odpowiednie finansowanie Unii, w sposób przejrzysty, demokratyczny, a szczególnie w przypadku Parlamentu Europejskiego – na konsolidację jego uprawnień jako ramienia władzy budżetowej, poprzez udzielenie mu decydującego głosu w kwestii całości budżetu Unii Europejskiej, włączając wydatki do tej pory klasyfikowane jako „obowiązkowe”, takie jak wydatki na wspólną politykę rolną i wspólna politykę rybołówstwa. Efekt końcowy, mimo iż ogólnie pozytywny, do pewnego stopnia został zmieniony przez konferencję międzyrządową w 2004 r., która nie do końca zaakceptowała propozycje Konwentu. Natomiast podczas negocjacji w 2007 r. temat ten nie został podniesiony w dyskusji.

8.2. Konwent zaproponował prosty i zrównoważony trzystopniowy model:

-   Rada nadal decydowałaby jednomyślnie (przy dalszej aprobacie państw członkowskich zgodnie z ich zasadami konstytucyjnymi) w kwestii głównych zasad i limitu środków własnych[39]; przy czym Parlamentowi przysługiwałoby jedynie prawo wydania opinii;

-   Parlament Europejski i Rada decydowałyby wspólnie w sprawie Perspektywy Finansowej, która zostałaby ukonstytuowana pod nazwą „wieloletniego ramowego planu finansowego” (decyzja Rady byłaby podejmowana kwalifikowana większością od pierwszego „ramowego planu finansowego” po wejściu w życie Konstytucji);

-   obie instytucje decydowałyby wspólnie w kwestii budżetu rocznego: po pierwszym czytaniu w każdej instytucji, które mogłoby doprowadzić do zwołania komitetu pojednawczego, Parlament miałby ostanie słowo w przypadku braku zgody, pod warunkiem, iż bardzo znaczna większość głosowałaby za - w przeciwnym przypadku przewagę uzyskałoby stanowisko Rady.

8.3. Oznacza to, iż państwa członkowskie nadal miałyby w swoich rękach klucz pozwalający określić kwotę i charakter przychodów Unii, że obie gałęzie władzy budżetowej musiałyby mieć wspólny program wydatków, oraz iż – w przypadku braku zgody co do rocznego budżetu – Parlament Europejski mógłby mieć ostatnie słowo w kwestii całkowitych wydatków (po rezygnacji z rozróżnienia między wydatkami obowiązkowymi i nieobowiązkowymi), aczkolwiek w ramach ograniczeń limitów narzuconych przez ramowe plany finansowe. W praktyce oznaczałoby to dla obu instytucji silną zachętę do uzgodnienia stanowisk.

8.4. Znaczna liczba państw członkowskich nie była zadowolona z tego zrównoważonego systemu, i przez cały czas trwania konferencji międzyrządowej w 2004 r. przedstawiano propozycje, które w niektórych przypadkach stanowiły poważny atak na obecnie istniejące uprawnienia Parlamentu Europejskiego w tej kwestii, i wiązały się z ryzykiem zniszczenia idei finansowej demokracji w Unii. Kompromis okazał się możliwy w znacznym stopniu dzięki wysiłkom przedstawicieli Parlamentu Europejskiego oraz Prezydencji włoskiej i irlandzkiej, zachowując najważniejsze uprawnienia Parlamentu na tym polu. Kompromis ten nie został zakwestionowany w 2007 r. Jedyne poprawki wniesione do tego rozdziału są skutkiem ubocznym godnego pożałowania opuszczenia terminologii aktów prawodawczych przewidzianej w konstytucji[40]:

-   zaakceptowano propozycje Konwentu w odniesieniu do środków własnych;

-   ramowy plan finansowy musi być zawsze przyjęty przez dwie instytucje, jednak Rada będzie decydować jednomyślnie, aż do momentu, gdy, również na mocy jednomyślnej decyzji, Rada Europejska zdecyduje, iż może podjąć decyzje większością kwalifikowaną;

-   roczny budżet zostaje także przyjęty wspólnie przez Parlament Europejski i Radę, jednak w przypadku braku zgody pomiędzy obiema instytucjami, procedura musi się rozpocząć od nowa poprzez przedstawienie przez Komisję nowego projektu budżetu[41].

8.5. Rozwiązanie to zachowuje, jak już stwierdzono, najważniejsze aspekty uprawnień budżetowych Parlamentu Europejskiego: Parlament uzyskuje głos decydujący w kwestii całości budżetu, w świetle zniesienia podziału na wydatki obowiązkowe i nieobowiązkowe. Jednak zachowanie wymogu jednomyślności dla przyjęcia wieloletniego ramowego planu finansowego poważnie skomplikuje przyszłe negocjacje na ten temat i będzie osłabiać motywacje do ugody między obiema instytucjami w kwestii budżetu, co było argumentem leżącym u podstaw propozycji Konwentu.

9.   Postęp w kwestii polityk sektorowych

Postanowienia dotyczące zmian wprowadzonych do polityk Unii zostały zawarte w TFUE (za wyjątkiem ogólnych zasad odnośnie do działań zewnętrznych Unii i postanowień dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, które zostały zapisane w TUE). Część trzecia poświęcona została ogólnym postanowieniom dotyczącym „Polityk i działań wewnętrznych”, część czwarta „Stowarzyszeniu krajów i terytoriów zamorskich”, a piąta „Działaniom zewnętrznym Unii”. Nowy Traktat ogranicza się praktycznie do wprowadzenia zmian proceduralnych do postanowień, które już funkcjonują w aktualnie obowiązujących traktatach, w odniesieniu do definicji i realizacji polityk sektorowych, zwłaszcza podstaw prawnych dla działań Unii w każdym z obszarów. Można ewentualnie uznać, iż wiele z tych postanowień można było uprościć lub dostosować w świetle zmian, jakie nastąpiły od czasu, kiedy zostały one opracowane. Jednak mandat udzielony wówczas Konwentowi przez Radę Europejską nie udzielił mu uprawnień do dogłębnej rewizji tych postanowień, konferencja międzyrządowa w 2004 r. również tego nie uczyniła, a w procesie podejmowania negocjacji w 2007 r. nie było de facto warunków politycznych, aby móc znów powrócić do tego skomplikowanego zagadnienia.

Tak więc zmiany wprowadzone do polityk Unii wynikają głównie ze zmian strukturalnych, instytucjonalnych i proceduralnych, które wniósł nowy Traktat tj. rezygnacja z „filarów”, określenie kompetencji Unii, instytucje, procedury decyzyjne i instrumenty prawne. Jeżeli chodzi o treść polityk zasadniczo nie pojawiło się nic nowego, za wyjątkiem idei wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości (w zasadzie uprzedni trzeci filar) i stosunków zewnętrznych, a zwłaszcza wspólnej polityki zagranicznej i polityki bezpieczeństwa, gdzie zmiany są najwyraźniejsze. W przypadku pozostałych rodzajów polityki sektorowej zmiany dotyczą głównie stosowanych procedur i alokacji podstaw prawnych pomiędzy akty prawodawcze i nieprawodawcze, co może samo w sobie stanowić gwarancję większej efektywności, demokratycznej legitymizacji i przejrzystości działań Unii, w świetle pozytywnego charakteru analizowanych powyżej zmian. Prawdą jest, że niektóre nowe podstawy prawne niejako uznawały, w konstytucji, pozornie nowe kompetencje, ale dotyczyło to przede wszystkim dziedzin, w których Unia działała już na mocy innych artykułów, w tym art. 308, a więc chodziło głównie o wyjaśnienie sposobu, w jaki Unia wykorzystuje swoje kompetencje (w dziedzinie energii, zdrowia, przestrzeni, sportu i turystyki…). Nowe postanowienia zostały utrzymane z pewnymi zmianami. Poza tym wprowadzono dwie ważne innowacje w odniesieniu do walki ze zmianami klimatycznymi oraz solidarności energetycznej – dwóch problemów, które są szczególnie bliskie obywatelom europejskim i w odniesieniu do których działanie Unii mogłoby wnieść ewidentną wartość dodaną. Chodzi tutaj raczej o nowe cele niż o nowe kompetencje. Przy okazji można zauważyć, iż wprowadzono rozdział początkowy, który wylicza klauzule horyzontalne, czyli te, które dotyczą wszystkich typów polityki sektorowej. Dokonamy przeglądu głównych aspektów tych zmian, z zamiarem oceny, czy pozwalają one Unii na bardziej efektywne i demokratyczne działanie we wszystkich obszarach, których dotyczą.

9.1. Obszar Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości

(1)  W sferze polityki wewnętrznej, zasady odnoszące się do obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości są tymi, gdzie Traktat z Lizbony wprowadził największe zmiany, zwłaszcza wobec faktu braku kontynuacji struktury opartej na filarach i wobec wprowadzenia metody „wspólnotowej” w odniesieniu do współpracy sądowniczej w sprawach kryminalnych oraz współpracy policyjnej (które do tej pory wchodziły w skład trzeciego filara), poprzez rozszerzenie zwyczajnej procedury ustawodawczej i głosowania kwalifikowaną większością głosów. Traktat Konstytucyjny mówił już o tym, jednakże Traktat z Lizbony jeszcze silniej zmodyfikował tę dziedzinę, która odtąd ma podstawowe znaczenie dla konstrukcji europejskiej.

„Uwspólnotowienie” uprzedniego trzeciego filaru nie zmieniło faktu, że nadal mamy do czynienia z pewnym partykularyzmem instytucjonalnym: strategiczne wytyczne dla planowania ustawodawczego i operacyjnego określane są przez Radę (a więc oparte na konsensusie), bez jakiegokolwiek zaangażowania Parlamentu; inicjatywa ustawodawcza w odniesieniu do współpracy sadowniczej w sprawach karnych oraz współpracy policyjnej dzielona jest między Komisję i ¼ państw członkowskich (a nie – jak obecnie – jedno państwo). Parlamenty krajowe zyskują na ważności, zwłaszcza w kwestii kontroli zgodności z zasadą subsydiarności (1/4, a nie 1/3 parlamentów krajowych może wszcząć procedurę wczesnego ostrzegania), w kwestii oceny wdrażania polityk Unii w tej dziedzinie oraz kontroli działalności Eurjustu i Europolu.

(2)  Cele polityki w tym obszarze zostają wyjaśnione i sprecyzowane. Działania Unii zostają wyraźnie poddane wymogowi zgodności z prawami podstawowymi. Dostęp do sprawiedliwości jest zapisany jako cel ogólny. Wzajemne uznawanie różnych systemów i zbliżanie praw stają się dwoma równoległymi sposobami realizacji polityki.

Wspólne polityki Unii tzn.: polityka kontroli granicznych, azylu i imigracji są poddane zasadom solidarności i równego dzielenia się odpowiedzialnością przez państwa członkowskie.

Nowy Traktat oznacza także znaczny krok naprzód w odniesieniu do współpracy sądowniczej tak w sprawach cywilnych jak i karnych, oraz współpracy policyjnej, przede wszystkim poprzez zastosowanie zwyczajnej procedury ustawodawczej.

(3)  Współpraca w zakresie sądownictwa w sprawach cywilnych zostaje rozszerzona na wszystkie sprawy mające ponadgraniczne implikacje i opiera się na zasadzie wzajemnego uznawania wyroków i decyzji w przypadkach pozasądowych, przy zastosowaniu zwyczajnej procedury ustawodawczej w odniesieniu do wszelkich kroków związanych ze zbliżaniem prawa, z wyłączeniem środków dotyczących prawa rodzinnego, w odniesieniu do którego ma zastosowanie zasada jednomyślności (rozporządzenie Rady, jedynie przy konsultacji z Parlamentem). Jednakże Rada sama, po zasięgnięciu opinii Parlamentu, może zadecydować jednomyślnie o rozszerzeniu zwyczajnej procedury ustawodawczej tak, aby dotyczyła pewnych przypadków prawa rodzinnego o ponadgranicznych implikacjach, jeśli żaden z parlamentów krajowych się temu nie sprzeciwi.

(4)  Główną innowacją w kwestii współpracy w zakresie sądownictwa w sprawach karnych jest fakt, iż zwyczajna procedura ustawodawcza (większość kwalifikowana) wykorzystywana zostaje do zbliżenia praw zarówno w kwestiach proceduralnych (minimalne zasady umożliwiające wzajemne uzgadnianie wyroków oraz decyzji sądów) jak też w kwestii prawa karnego materialnego (minimum zasad w kwestii definicji pewnych poważnych przestępstw o wymiarze ponadgranicznym wymienione w TFUE), oraz sankcji. Nowy Traktat stanowi nawet, iż Rada może, działając jednomyślnie, i za zgodą Parlamentu Europejskiego, ustalać inne aspekty procedury karnej i inne obszary przestępczości, do których można zastosować zwyczajną procedurę ustawodawczą.

Niektóre państwa członkowskie silnie się temu sprzeciwiały, pomimo gwarancji, że ustawodawstwo europejskie w tym obszarze będzie należycie respektować podstawowe aspekty systemów prawnych państw członkowskich. Z tego względu, aby zagwarantować porozumienie, konferencja międzyrządowa w 2004 r. wprowadziła postanowienie dotyczące mechanizmu „hamulca bezpieczeństwa”, zmienione w wyniku negocjacji w 2007 r., które zapewnia państwom członkowskim, które mają w tej dziedzinie problemy, wszelkie wymagane przez nie gwarancje, bez całkowitego zamykania drogi późniejszym zmianom. Na mocy tego uzgodnienia, w przypadku, gdy państwo członkowskie uzna, iż propozycja ustawodawcza naraża na szwank „fundamentalne aspekty” jego systemu prawa karnego, może poprosić o skierowanie sprawy do Rady Europejskiej. Rada Europejska ma cztery miesiące, w trakcie których sprawa, w drodze konsensusu, musi wrócić do Rady, tak aby procedura była kontynuowana. Jeśli konflikt będzie się przedłużał po upływie 4 miesięcy, należy automatycznie ustalić w tej sprawie tryb wzmocnionej współpracy, na podstawie wniosku legislacyjnego, którego sprawa dotyczy, jeśli za tym opowiada się 9 państw członkowskich.

(5)  Parlament może również z zadowoleniem przyjąć fakt, iż nowy Traktat uwzględnił propozycję Konwentu dotyczącą ustanowienia urzędu Europejskiego Prokuratora Generalnego, odpowiedzialnego za zwalczanie przestępstw naruszających finansowe interesy Unii i mogącego prowadzić postępowanie prokuratorskie wobec sprawców tych czynów, pomimo silnego sprzeciwu ze strony kilku delegacji podczas konferencji międzyrządowej w 2004 r. Jednakże, tak jak Konstytucja tego wymagała, rozporządzenie europejskie Rady ustanawiające ten urząd powinno zostać przyjęte jednogłośnie, po uzyskaniu zgody Parlamentu. Niemniej jednak podczas negocjacji w 2007 r. wprowadzono symetryczną klauzulę do tej, o której mowa była w poprzednim ustępie, którą można nazwać „awaryjnym akceleratorem”: przy braku jednomyślności w Radzie, grupa przynajmniej 9 państw członkowskich może zażądać, by projekt został przedłożony Radzie Europejskiej; jeśli w ramach Rady Europejskiej dojdzie do konsensusu, odsyła on projekt do Rady, aby procedura mogła być kontynuowana; jeśli po upływie 4 miesięcy nie osiągnięto w Radzie Europejskiej konsensusu, co najmniej dziewięć państw członkowskich mogą zażądać automatycznego ustalenia trybu wzmocnionej współpracy.

„Klauzula pomostowa” ('passerelle') umożliwia jednak rozszerzenie odpowiedzialności tego urzędu na zwalczanie poważnych przestępstw o wymiarze ponadgranicznym, w formie decyzji europejskiej przyjętej jednomyślnie przez Radę po wyrażeniu zgody przez Parlament.

(6)  Wreszcie, zwyczajna procedura ustawodawcza została także wprowadzona w kwestiach współpracy policyjnej, mimo iż jednomyślność nadal jest zasadą w sprawach współpracy operacyjnej i interwencji przez kompetentne władze jednego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa. Na przykład w odniesieniu do Prokuratury europejskiej: konferencja międzyrządowa z 2007 r. dodała jej „akcelerator awaryjny”, który w przypadku blokowania procedury otwiera możliwość wzmocnionej współpracy, jeżeli co najmniej 9 państw członkowskich o to wnioskuje.

(7)  Podsumowując, należy również przypomnieć, że przede wszystkim z inicjatywy Zjednoczonego Królestwa, którego szczególne stanowisko w kwestii wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych zostało już wcześniej uznane (podobnie jak stanowisko Irlandii i nieco inne stanowisko Danii[42]), w protokołach włączono osobne postanowienia gwarantujące ten szczególny status. W zamian za zgodę Zjednoczone Królestwo zażądało zmian w dwóch protokołach uznających szczególną sytuację Zjednoczonego Królestwa i Irlandii (która jest w pewien sposób zobowiązana do naśladowania Zjednoczonego Królestwa z uwagi na treść umów szczegółowych łączących oba państwa członkowskie w tej kwestii) w odniesieniu do rozwoju przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, zwłaszcza instrumentów rozwoju dorobku Schengen.

Stanowisko tych dwóch państw członkowskich związane jest ze specyficznymi czynnikami: są one państwami wyspiarskimi, nie przewidują dowodów osobistych dla swoich mieszkańców oraz mają system „common law”.

W ten sposób system odstępstw obowiązujący już w przypadku Zjednoczonego Królestwa i Irlandii w dziedzinie polityki imigracyjnej, azylowej i wizowej, a także współpracy sądowej w sprawach cywilnych został rozszerzony na współpracę sądową w sprawach karnych i współpracę policyjną[43]. Jeżeli chodzi o dorobek Schengen, w ramach którego Rada zgodziła się, aby Zjednoczone Królestwo i Irlandia uczestniczyły na podstawie odrębnych porozumień, pod warunkiem, że będą również uczestniczyć w rozwijaniu instrumentów częściowych, żadne z dwóch państw nie ma obowiązku uczestniczenia we wspomnianych instrumentach, jeżeli nie wyrazi takiej woli. Mogą jednak zostać wyłączone z całości lub części omawianej problematyki Schengen, jeżeli zadecyduje tak Rada, Rada Europejska lub ostatecznie Komisja[44].

Ponadto w kwestii przeniesienia do nowego systemu prawnego aktów z poprzedniego trzeciego filaru, zwłaszcza poddanie ich kontroli sądowej Trybunału Sprawiedliwości oraz kontroli Komisji, Zjednoczone Królestwo uzyskało dodanie do protokołu w sprawie postanowień przejściowych, zgodnie z którym instrumenty stosowane w dziedzinie współpracy w sprawach karnych i współpracy sądowej istniejące już w dniu wejścia w życie nowego Traktatu są wyłączone spod tej kontroli w okresie, który może wynieść nawet 5 lat (lub do czasu ich zmiany według nowej procedury). Zjednoczone Królestwo może nawet przed upływem wspomnianego okresu 5 lat odrzucić nowy system aktów w tym zakresie, lecz wówczas wszystkie akty w tej dziedzinie przestaną obowiązywać w Zjednoczonym Królestwie, które mogą mieć nawet obowiązek poniesienia konsekwencji finansowych powstałych „w sposób konieczny i nieunikniony w wyniku zaprzestania uczestnictwa w tych aktach prawnych”, jeżeli Rada tak postanowi[45].

9.2. Inne obszary polityki wewnętrznej

(1)  Poza wprowadzeniem kilku nowych podstaw prawnych w odniesieniu do „nowych” – lub raczej jaśniej zdefiniowanych – kompetencji w Części I, zmiany dokonane przez nowy Traktat w innych obszarach polityk sektorowych wynikają głównie z wprowadzenia współdecydowania (tzn. głosowania większością kwalifikowaną) jako zwyczajnej procedury ustawodawczej oraz podziału na akty ustawodawcze i wykonawcze, zgodnie z aktualną definicją.

(2)  Niektóre z najbardziej uderzających zmian znajdują się w obszarach polityki rolnictwa i rybołówstwa, gdzie zwyczajna procedura ustawodawcza będzie obowiązywać dla przyjmowania aktów ustawodawczych ustanawiających zasady wspólnej organizacji rynków rolnych oraz innych postanowień wymaganych w celu prowadzenia wspólnej polityki rolnej i polityki rybołówstwa (zgodnie z aktualnymi uzgodnieniami, Parlament prowadzi jedynie konsultacje). Oznacza to, iż kształtowanie głównych kierunków tych polityk stanie się kwestią, w której także będzie decydował Parlament, a nie jak dotąd jedynie ministrowie ds. rolnictwa. Jednak o ustalaniu cen, podatków, pomocy i ograniczeń kwotowych oraz alokacji kwot połowowych będą decydować akty wykonawcze (rozporządzenia lub decyzje wykonawcze) przyjęte przez Radę.

(3)  Nowy kierunek, polityka dotycząca przestrzeni kosmicznej, został dodany do polityki badań i rozwoju technologicznego. Ramowy program badawczy będzie teraz realizowany poprzez akt prawodawczy przyjęty większością kwalifikowaną. Na mocy rozporządzeń przyjętych w trybie zwyczajnej procedury prawodawczej ustalony zostanie europejski obszar badawczy w ramach którego badacze, wiedza oraz technologie mogą się swobodnie przemieszczać. Europejski program kosmiczny może być również przyjęty w drodze zwykłej procedury prawodawczej.

(4)  Cele przedstawione w nowym tytule dotyczącym energii obejmują zapewnienie funkcjonowania rynku energii oraz bezpieczeństwa zaopatrzenia w energię, a także promocję efektywności energetycznej i rozwój odnawialnych form energii. Nowy Traktat nałożył tymczasem ograniczenia na działania prawodawcze Unii, które nie mogą mieć wpływu na prawo państwa członkowskiego do określania warunków eksploatacji posiadanych przez nie zasobów energetycznych, wyboru pomiędzy różnymi źródłami energii oraz ogólnej struktury zaopatrzenia w energię. Ponadto, pomimo iż zwyczajna procedura ustawodawcza oraz głosowanie większością kwalifikowaną stanowią zasadę w tym obszarze, konferencja międzyrządowa nałożyła warunek, iż jakiekolwiek kroki o zasadniczo fiskalnym charakterze muszą być podejmowane w formie ustawy przyjętej przez Radę jednomyślnie po uprzedniej konsultacji z Parlamentem. Niemniej jednak Rada może, stanowiąc jednogłośnie, podjęć decyzję o zastosowaniu zwykłej procedury prawodawczej w tych dziedzinach. Ostatecznie w wyniku debaty publicznej, która miała miejsce w ostatnich dwóch latach, konferencja międzyrządowa w 2007 r. wprowadziła specjalne odniesienie do solidarności między państwami członkowskimi w dziedzinie energii, tak jak tego sobie życzył Parlament.

(5)  Podczas konferencji międzyrządowej w 2007 r. państwa członkowskie uzgodniły także, by dodać specjalne odniesienie do walki przeciwko zmianom klimatycznym, jednocześnie przekazując Unii bardziej szczegółową podstawę prawną, która pozwoli jej na podejmowanie działań ograniczających w tej dziedzinie.

(6)  W obszarze zdrowia publicznego nowy Traktat dodaje do działań wspomagających podejmowanych przez Unię w „walce z epidemiami transgranicznymi”: kontrolę, wczesne ostrzeganie o poważnych ponadgranicznych zagrożeniach dla zdrowia i zwalczanie tych zagrożeń. Unia musi także, między innymi, określić sposoby ustanawiania wysokich norm jakości i bezpieczeństwa dla produktów medycznych oraz sposoby ochrony zdrowia publicznego w odniesieniu do tytoniu i nadużywania alkoholu. Należy podkreślić, że nowy Traktat stanowi, iż działanie Unii w tym obszarze winno respektować odpowiedzialność państw członkowskich w zakresie definiowania ich własnej polityki zdrowotnej, w tym zarządzanie służbą zdrowia i opieką medyczną oraz alokację zasobów im przydzielonych.

(7)  Należy z ubolewaniem stwierdzić, że uzgodniony w końcu tekst nie zawiera znaczących zmian w obszarze polityki społecznej, zwłaszcza w kwestii rozszerzenia głosowania większością kwalifikowaną (brak zmian w stosunku do obecnej sytuacji). Jednak mówienie, iż Traktat z Lizbony stanowi krok wstecz w tej dziedzinie, byłoby nie na miejscu. Przeciwnie, można zauważyć pewien postęp. Tak więc, oprócz stawiania polityki społecznej wśród wspólnych kompetencji i wyraźnego wskazania, że Unia może podejmować inicjatywy związane z koordynacją polityk społecznych państw członkowskich, nowy Traktat stanowi postęp dzięki:

- włączeniu „pełnego zatrudnienia” i „postępu społecznego” do celów;

- wprowadzeniu w ramach „Przepisów ogólnych” (w pierwszej części TFUE) „klauzuli społecznej”, zgodnie z którą podczas definiowania i realizacji wszystkich obszarów swojej polityki, Unia musi brać pod uwagę „wymogi związane z popieraniem wysokiego poziomu zatrudnienia, gwarancję wystarczającego zabezpieczenia socjalnego, walkę przeciw wykluczeniu społecznemu oraz wysoki poziom edukacji, szkoleń i ochrony zdrowia człowieka”;

- ustanowieniu podstawy prawnej pozwalającej na uznawanie i zapewnianie usług przynoszących korzyści ekonomiczne ogółowi; ponadto konferencja międzyrządowa w 2007 r. dodała protokół o usługach świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, który określa specyficzny charakter systemu tych usług oraz jasno precyzuje, że nic w traktatach nie zagraża kompetencjom państw członkowskich jeśli chodzi o świadczenie „usług niegospodarczych świadczonych w ogólnym interesie publicznym”, tzn. usług użyteczności publicznej w dosłownym tego słowa znaczeniu;

- wyraźnemu uznaniu w TFUE roli „partnerów społecznych”, zwłaszcza Trójstronnego Szczytu Społecznego na rzecz Wzrostu i Zatrudnienia, co ma się przyczyniać do dialogu społecznego.

(8)  Wreszcie, zwyczajna procedura ustawodawcza będzie miała zastosowanie w kwestiach zabezpieczenia społecznego dotyczących uprawnień do świadczeń dla zatrudnionych i samozatrudnionych robotników sezonowych. Zostanie to połączone z kolejnym mechanizmem „hamulca bezpieczeństwa”. W przypadku, gdy państwo członkowskie uważa, że dane środki mogłyby naruszać „podstawowe aspekty jego systemu zabezpieczenia społecznego, w szczególności jego zakres stosowania, koszty lub strukturę finansową” lub mogłyby naruszać „równowagę finansową”, może zażądać przedłożenia tej kwestii Radzie Europejskiej (co pociąga za sobą wstrzymanie procedury legislacyjnej). Rada Europejska musi w takim przypadku w terminie czterech miesięcy albo skierować sprawę z powrotem do Rady, tak aby procedura była kontynuowana, albo może zażądać od Komisji złożenia nowej propozycji. W tym przypadku, tak samo jak w przypadku niepodejmowania działań, akt początkowo przedłożony jest uznawany za nieprzyjęty.

(9)  Traktat zmieniający nie wprowadza żadnych zmian w kwestiach podatków, gdzie jednomyślność pozostaje ogólną zasadą. Konferencja międzyrządowa nie zdołała osiągnąć porozumienia nawet w odniesieniu do dość ograniczonej liczby przypadków, w których Konwent zaproponował, aby w kwestii kroków podejmowanych w dziedzinie współpracy administracyjnej, działań z zakresu zwalczania oszustw podatkowych i unikania płacenia podatków stosować zwyczajną procedurę ustawodawczą, tzn. większość kwalifikowaną, (pod warunkiem, iż Rada jednomyślnie ustali uprzednio, iż proponowane kroki odnoszą się do tych kwestii).

(10) Innym obszarem, który stanowił przedmiot wielu dyskusji, a w którym zmiany są relatywnie niewielkie jest obszar nadzoru nad gospodarką. Jednakże potwierdzono, iż do kompetencji Unii należy koordynacja polityki gospodarczej i polityki zatrudnienia (mimo, iż konferencja międzyrządowa w 2004 r. dokonała poprawek w tekście propozycji Konwentu, tak, aby położyć nacisk na fakt, iż państwa członkowskie koordynują swoją politykę w ramach uzgodnień ustalonych w Unii), czemu towarzyszy lekkie wzmocnienie pozycji Komisji. Dodatkowe wsparcie uzyskały postanowienia odnoszące się do tych państw członkowskich, których walutą jest euro. Na przykład decyzja Rady na temat przyjęcia euro przez nowe państwa członkowskie (zaproponowane przez Komisję) musi być poprzedzona rekomendacją zgłoszoną przez kwalifikowaną większość tych państw członkowskich, które już wcześniej przyjęły euro.

Ponadto procedury operacyjne Grupy Euro zostały określone w protokole stanowiącym załącznik do Konstytucji. Nowy Traktat obejmuje również Deklarację w sprawie Paktu na rzecz Stabilności i Wzrostu. Pakt stanowił temat gorących dyskusji między niektórymi delegacjami w trakcie konferencji międzyrządowej we wrześniu 2004 r., w wyniku czego wprowadzono zmiany w tekście propozycji Konwentu, które między innymi zmniejszyły znaczenie roli proponowanej Komisji w ramach procedury nadmiernych deficytów (w ramach której rekomendacje kierowane przez Radę do danego państwa członkowskiego przyjmuje się na podstawie zwykłej rekomendacji Komisji, tak jak to ma miejsce obecnie, a nie propozycji, jak proponował Konwent).

9.3. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa

(1)  Dokonano także poważnych zmian w sferze działań zewnętrznych Unii, zwłaszcza w zakresie uzgodnień instytucjonalnych. Tymczasem jest to także dziedzina, w której Traktat z Lizbony został znacznie oddalony od tekstu Traktatu Konstytucyjnego pod względem konstrukcji.

Konferencja międzyrządowa z 2004 r. poszła bowiem śladem Konwentu w kwestii jedności strukturalnej wszystkich postanowień dotyczących działań zewnętrznych UE, które oprócz dwóch artykułów określających zasady ogólne, umieszczonych w części I, zostały zgromadzone w tytule V części III konstytucji brzmiącym „Działania zewnętrzne Unii”. Natomiast zgodnie z Traktatem z Lizbony w tytule V TUE zgromadzono postanowienia ogólne w sprawie działań zewnętrznych Unii oraz wszystkie postanowienia dotyczące WPZiB, w tym dotyczące obronności, podczas gdy pozostałe przepisy dotyczące innych gałęzi działań zewnętrznych (wspólna polityka handlowa, współpraca z państwami trzecimi, pomoc humanitarna itd.) zostały włączone do części V TFUE. Zważywszy, że oba traktaty mają taką samą moc prawną – o czym przypomniano w pierwszych artykułach każdego z nich[46] – gwarantuje to najwyraźniej postępy wynikające ze zniesienia struktury filarowej i ogranicza możliwość utraty spójności postanowień, a także niebezpieczeństwo, że międzyrządowa dziedzina, jaką jest WPZiB, w niekorzystny sposób wpłynie na bardziej uwspólnotowione dziedziny stosunków zewnętrznych, lecz aby zapewnić te postępy i uniknąć ryzyka, konieczne są nieustanne starania w kwestii wykładni. Niech żyje przejrzystość!

Natomiast w Traktacie z Lizbony zachowano, jeżeli nie w formie, to przynajmniej w treści, najważniejszą innowację o charakterze instytucjonalnym wprowadzoną traktatem konstytucyjnym: ustanawia on urząd wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, który ma zastąpić ministra spraw zagranicznych w konstytucji, z zachowaniem jednakowych zadań i kompetencji (patrz pkt 6.5 powyżej). Wysoki przedstawiciel, sprawujący podwójną funkcję instytucjonalną, odpowiedzialny za kierowanie wspólną polityką zagraniczną i bezpieczeństwa oraz za koordynację wszystkich działań zewnętrznych Unii, stanowi najważniejszą innowację w zakresie stosunków zewnętrznych wprowadzoną nowym traktatem. Parlament oczekuje, że nowe stanowisko przyczyni się do zapewnienia większej spójności i skuteczności działań zewnętrznych Unii, lecz dużo zależeć będzie od stosunków między wysokim przedstawicielem, przewodniczącym Komisji i nowo wybranym przewodniczącym Rady.

Jeżeli chodzi o wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, która pozostaje w dużej mierze sferą działań międzyrządowych i w której dominującą rolę odgrywa Rada Europejska, obowiązuje nadal jednomyślność, zaś większość kwalifikowana jest stosowana wyłącznie w ramach wykonania decyzji podejmowanych przez Radę Europejską (lub wniosków przedstawionych przez wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa na wniosek Rady Europejskiej) lub przez Radę. Przewidziano jednak hamulec bezpieczeństwa, na wypadek gdyby jedno z państw sprzeciwiło się podjęciu decyzji większością kwalifikowaną z ważnych względów politycznych. Podczas konferencji międzyrządowej z 2004 r. złożono szereg dalej idących wniosków w kwestii większości kwalifikowanej, lecz żaden z wniosków Konwentu (większość kwalifikowana dla wniosków składanych przez wysokiego przedstawiciela przy poparciu Komisji) ani prezydencji włoskiej (większość kwalifikowana dla wszystkich wniosków wysokiego przedstawiciela) nie zdołał przełamać oporu niektórych państw członkowskich. W nowym traktacie zachowano natomiast szczególną ścieżkę dla WPZiB przewidzianą już w konstytucji, zgodnie z którą Rada Europejska może jednomyślnie postanowić, że większość kwalifikowana będzie stosowana w innych przypadkach (z wyjątkiem decyzji mających konsekwencje militarne lub w dziedzinie obronności).

Można łatwo przewidzieć, że stosowanie tego rozwiązania napotka ogromne trudności.

Parlament Europejski ze swojej strony uzyskał prawo do otrzymywania informacji, wypowiadania swojej opinii, sprawowania kontroli (zapytania, debaty) oraz głosowania nad budżetem WPZiB. Właściwość Trybunału Sprawiedliwości w dziedzinie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa została ograniczona do rozróżnienia między WPZiB a pozostałymi obszarami działań UE, a także do kontroli legalności decyzji europejskich wprowadzających środki ograniczające obywateli.

Krótko mówiąc, ubolewanie budzi fakt, że nie poczyniono dodatkowych kroków, zwłaszcza w zakresie decyzji podejmowanych większością kwalifikowaną, lecz należy zrozumieć, zachowując realny ogląd spraw, że na obecnym etapie integracji europejskiej polityka zagraniczna jest tak mocno związana z twardym jądrem kompetencji krajowych, że nie można oczekiwać prawdziwej, wspólnej polityki zagranicznej bez woli politycznej ze strony wszystkich państw członkowskich. Ważnym atutem nowego traktatu jest przede wszystkim stworzenie warunków instytucjonalnych zachęcających państwa członkowskie do dalszych uzgodnień i prób określenia wspólnej strategii rozwiązywania problemów międzynarodowych, które tego wymagają, oraz do wzajemnych konsultacji przed podjęciem jednostronnych działań, które mogłyby zaszkodzić wspólnym interesom.

(2)  Największe osiągnięcia nowego traktatu znajdziemy w specyficznym obszarze wspólnej polityki bezpieczeństwa, w którym konferencja międzyrządowa w 2004 r. dokonała poważnych zmian idących wręcz dalej niż te zaproponowane przez Konwent, które prawie wszystkie zostały podjęte podczas negocjacji w 2007 r.

W rezultacie wspólna obrona, lub co najmniej sformułowanie wspólnej polityki obronnej, której zasady zostały już zaakceptowane w traktacie z Maastricht - stała się bardziej realna[47]. Owa wspólna polityka obronna daje Unii możliwości operacyjne oparte na aktywach cywilnych i militarnych. Główne zmiany w związku z tym to:

- rewizja pojęcia misji w Deklaracji z Petersbergu[48];

- ustanowienie Europejskiej Agencji Obrony („Agencja do spraw Rozwoju Zdolności Obronnych, Badań, Zakupów i Uzbrojenia ”)[49];

- możliwość ustanowienia, na drodze decyzji Rady przyjętej przez większość kwalifikowaną, stałej ustrukturyzowanej współpracy na polu obronności między państwami członkowskimi, które posiadają możliwości zbrojne i polityczną wole zaangażowania się w nią (warunki dla wdrożenia takiej ustrukturyzowanej współpracy zostały określone w protokole stanowiącym załącznik do Konstytucji);

- wzajemne zobowiązanie państw członkowskich wobec siebie dotyczące udzielenia pomocy i wsparcia, zgodnie z którym państwa członkowskie muszą użyć wszelkich środków w celu udzielenia wsparcia państwu członkowskiemu będącego ofiarą agresji zbrojnej na jego terytorium, zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych oraz zgodnie ze zobowiązaniami wobec NATO tych państw członkowskich, które należą do tej organizacji. Nowy traktat stanowi, iż to zobowiązanie nie narusza specyficznego charakteru polityki obronnej i polityki bezpieczeństwa pewnych państw członkowskich, co stanowi istotną gwarancję dla tych państw, które tradycyjnie pozostawały „neutralne”;

- mając na względzie ochronę wartości Unii, Rada będzie mogła powierzyć realizację zadania grupie państw członkowskich;

- ustanowienie funduszu początkowego złożonego z wpłat wnoszonych przez państwa członkowskie, w celu pokrycia wydatków militarnych nie obciążających budżetu Unii,

- ustalenie procedury mającej na celu szybki dostęp do funduszy w budżecie Unii.

(3)  Nowy zmieniony traktat UE zawiera także klauzulę o solidarności, zgodnie z którą państwa członkowskie muszą zapewnić wsparcie jakiemukolwiek państwu członkowskiemu będącemu ofiarą ataku terrorystycznego lub katastrofy naturalnej, jeżeli państwo to tego zażąda. Uzgodnienia w celu realizacji tej klauzuli zostaną przyjęte decyzją Rady, na podstawie propozycji złożonej wspólnie przez Komisję i wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa. Rada zdecyduje jednomyślnie czy decyzja ta niesie ze sobą implikacje obronne. Parlament zostanie poinformowany o sprawie.

(4)  Niniejsze ulepszenia są więc istotne i nie podważają specyficznego charakteru polityki bezpieczeństwa i obronności pewnych państw członkowskich ani zobowiązań tych państw członkowskich, które należą do NATO. Ponadto nie jest prawdopodobne, iż przekształcą one Unię w agresywny blok militarny, czego niektórzy się obawiają. Można by z pewnością pójść jeszcze dalej, zwłaszcza w zakresie, w jakim dotyczy to głosowania większością kwalifikowaną. Niemniej jednak, w świetle faktu, iż jest to obszar polityki o zdecydowanie międzyrządowym charakterze, oraz biorąc pod uwagę klimat polityczny, w jaki wpisuje się obecnie Unia, końcowy rezultat można uznać za relatywnie pozytywny. Jednak podczas negocjacji w 2007 r., w wyniku nacisków ze strony niektórych państw członkowskich, redakcja niektórych postanowień została poddana zmianom, które były wyrazem woli, by upewnić się, nawet tam gdzie jest to zupełnie zbędne, że Unia ograniczy się w dziedzinie WPZiB do wykonywania tylko tych kompetencji, które zostały im nadane w traktatach… Ponadto nowy traktat został uzupełniony o serię deklaracji[50], również niepotrzebnych, które stanowią potwierdzenie, czasami zbyteczne, tego faktu. O ile nowa redakcja nie jest sama w sobie szkodliwa, ponieważ ogranicza się do potwierdzenia w sposób nieco tautologiczny treści postanowień traktatu, to jest ona jednakże znamienna dla dość negatywnej koncepcji przyszłości integracji europejskiej stanowiąc błędne przesłanie dla opinii publicznej.

9.4. Inne obszary stosunków zewnętrznych

(1)  Pozytywne zmiany nastąpiły w obszarze wspólnej polityki handlowej. Jej zakres rozszerzono w odniesieniu do wymiany handlowej obejmującej usługi i własność intelektualną. Wzmocniona została rola Parlamentu: zwyczajna procedura ustawodawcza będzie stosowana w celu ustalania środków wdrażających wspólną politykę handlową, a Parlament będzie otrzymywać regularne raporty na temat negocjacji w kwestiach umów międzynarodowych, których nie można podpisywać bez jego zgody. Traktat z Lizbony poparł także rozwiązanie znane pod nazwą „wyjątku dla kultury”[51], rozszerzone na inne dziedziny.

(2)  Wreszcie, w odniesieniu do pomocy humanitarnej, Parlament może z zadowoleniem przyjąć ustanowienie odpowiedniej podstawy prawnej, podlegającej zwyczajnej procedurze ustawodawczej i zapewniającej przepisy na temat powołania ochotniczego korpusu pomocy humanitarnej.

(3)  Należy również zauważyć, iż Traktat z Lizbony utrzymuje postanowienia szczególne dotyczące rozwoju polityki sąsiedztwa Unii, w szczególności zachowuje podstawę prawną, która jej pozwala na zawieranie porozumień w tej dziedzinie z państwami ościennymi. W sposób mało spójny jednak włącza te postanowienia do tytułu 1. TUE („Postanowienia wspólne” TUE…).

10. Znaczący stopień elastyczności

Kolejnym pytaniem o podstawowym znaczeniu jest kwestia wystarczającej elastyczności nowych ram konstytucyjnych tak, aby pozwoliły one Unii na dostosowanie się do zmiennych okoliczności i sprostanie nowym wyzwaniom, jakie mogą zaistnieć w przyszłości.

Aby znaleźć odpowiedź na to pytanie musimy przeanalizować dwie sprawy: po pierwsze kwestię rewizji traktatów a po drugie – czy system może ewoluować w granicach ograniczeń obecnie obowiązujących ram instytucjonalnych bez potrzeby wzywania do rewizji traktatów.

(1)  Nowy traktat wprowadza szereg wyraźnych ulepszeń w odniesieniu do procedury rewizji, wśród których na pierwszym miejscu znajduje się udzielenie prawa inicjatywy rewizyjnej Parlamentowi, na tej samej podstawie jak państwom członkowskim i Komisji. Stwarza on także podstawy instytucjonalne dla Konwentu, jako ciała odpowiedzialnego za przygotowanie rewizji, tak w uznaniu prawdziwie decydującej roli, jaką Konwent odegrał w opracowaniu Konstytucji, jak również z powodu ograniczeń metody międzyrządowej. Parlament, który jako pierwszy zaproponował, aby wykorzystać metodę Konwentu, może jedynie przyklasnąć tej zmianie, która pomoże uczynić procedurę rewizji bardziej przejrzystą i demokratyczną, a zarazem bardziej efektywną.

Szczególnie pozytywnym krokiem jest fakt, iż Parlament musi udzielić zgody w przypadku, gdy Rada zdecydowałaby o niezwoływaniu Konwentu, motywując to faktem, iż zmiany nie są wystarczająco duże.

(2)  Niestety, nowy traktat nie spełniła oczekiwań Parlamentu w zakresie spodziewanego uproszczenia procedury rewizyjnej. Tekst artykułu 48 zmienionego TUE zawiera uproszczoną procedurę rewizji postanowień części III TFUE odnośnie do działań i wewnętrznej polityki Unii (pod warunkiem, iż zmiana taka nie zwiększa kompetencji przypisanych Unii), jednak ta procedura pozwala Radzie jedynie na ominięcie Konwentu (bez potrzeby uzyskania w tym celu zgody Parlamentu). Ponadto, zasadą pozostaje jednomyślność i uzyskanie zgody przez wszystkie państwa członkowskie zgodnie z ich właściwymi zasadami konstytucyjnymi. Parlament i Komisja są w tej kwestii konsultowane.

(3)  Zmiana traktatów będzie więc nadal wymagać jednomyślności i ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie we wszystkich przypadkach. Jednak różne wysuwane podczas Konwentu propozycje, które cieszyły się szerokim poparciem w Parlamencie i wśród parlamentów krajowych, uczyniłyby ten wymóg nieco bardziej elastycznym w odniesieniu do rewizji postanowień dotyczących polityk wewnętrznych Unii, a zarazem pozwoliłyby dochować podstawowej zasady, że jakikolwiek dalsze zwiększenie kompetencji Unii wymagałoby jednomyślnego zatwierdzenia przez państwa członkowskie.

(4)  Na odwrót, Parlament może jedynie przyjąć z zadowoleniem zachowanie „klauzul pomostowych", ('passerelles'), które Konwent zaproponował przy przejściu od głosowania na zasadzie jednomyślności do głosowania większością kwalifikowaną w Radzie, lub od specjalnych procedur ustawodawczych do zwyczajnej procedury ustawodawczej. Fakt, iż decyzja ta może być podjęta tylko jednomyślnie przez Radę Europy za zgodą Parlamentu – a i wtedy jedynie wówczas, gdy żaden z parlamentów krajowych nie zgłosi żadnych zastrzeżeń w okresie sześciu miesięcy – daje odpowiednią gwarancję, że prawa każdego z państw członkowskich będą odpowiednio respektowane oraz, iż decyzja będzie przejrzysta i demokratycznie prawomocna. Zauważmy jednak, że poza tymi ogólnymi klauzulami pomostowymi istnieją również inne specyficzne sytuacje, w których zazwyczaj wymagana jest albo zgoda Parlamentu Europejskiego (rozszerzenie kompetencji Prokuratury europejskiej), albo umożliwiają każdemu parlamentowi krajowemu zablokowanie decyzji Rady.

(5)  Innym pozytywnym aspektem nowego tekstu Konstytucji są ulepszenia dokonane w związku ze wzmocnioną współpracą, której waga może w przyszłości wzrosnąć, w świetle znaczącego zwiększenia liczby państw członkowskich. Ustanawiając warunki wymagane dla ogólnej spójności i instytucjonalnej jedności Unii, nowy traktat rozszerza zarazem zakres wzmocnionej współpracy (która obecnie może obejmować wszelkie obszary nie objęte wyłącznymi kompetencjami Unii, przy wykluczeniu zgodnie z aktualnymi uzgodnieniami polityki obronnej) i ułatwia jej ustanawianie. Wzmocniona współpraca musi łączyć, co najmniej jedną trzecią państw członkowskich, a Rada będzie działać na zasadzie kwalifikowanej większości, za wyjątkiem kwestii z zakresu wspólnej polityki zagranicznej i polityki obronnej, gdzie nadal wymagana będzie jednomyślność (chociaż obecnie jest to zakazane w tych dziedzinach). Ponadto, wymaganie uzyskania zgody Parlamentu (za wyjątkiem kwestii z zakresu wspólnej polityki zagranicznej i polityki obronnej) wzmocni demokratyczną legitymację decyzji o nawiązaniu takiej współpracy.

(6)  Wreszcie fakt, iż nowy traktat zachował „klauzulę pomostową” ('passerelle') zaproponowaną przez Konwent, pozwalając na przejście do głosowania większością kwalifikowaną lub zwyczajnej procedury ustawodawczej w ramach mechanizmu wzmocnionej współpracy, jest także satysfakcjonującym rozwiązaniem.

(7)  Warto również zwrócić uwagę na fakt, że Traktat z Lizbony wprowadza zmiany do postanowień dotyczących procedury rozszerzenia Unii, mówiąc, że Parlament Europejski wraz z parlamentami krajowymi są informowane o każdym nowym wniosku o przyjęcie i odnosząc się wyraźnie do kryteriów kwalifikowalności uzgodnionych przez Radę Europejską (obecnie nazywanych kryteriami kopenhaskimi), które muszą zostać uwzględnione w decyzji Rady, podjętej jednomyślnie, tak jak teraz, po wyrażeniu zgody przez większość posłów do Parlamentu Europejskiego.

(8)  Dobrowolne wystąpienie z Unii: TUE w art. 50 mechanizm 'dobrowolnego wyjścia z Unii' po raz pierwszy w traktatach ustanawiających Wspólnoty Europejskie (a potem Unię), które – pomijając pierwszy z traktatów ustanawiający Europejska Wspólnotę Węgla i Stali – były wyraźnie zawierane na czas nieokreślony bez ustanowienia przepisów pozwalających na kolektywne lub indywidualne wystąpienie. Należy oczywiście przyznać, iż w braku szczegółowych postanowień, ruch taki był tak czy inaczej dopuszczalny na zasadach międzynarodowego prawa traktatowego. Jednak fakt, iż obecnie wystąpienie z Unii jest wyraźnie uwzględnione w TUE, po pierwsze ustanawia szczegółowe uzgodnienia dotyczące postępowania w takiej sytuacji, a ponadto wysyła jasny sygnał, iż żadne z państw członkowskich nie ma obowiązku pozostawać członkiem projektu europejskiego, jeśli nie chce być nadal w ten projekt zaangażowane. Gdy kwestia ta jest rozpatrywana wspólnie z postanowieniami na temat wzmocnionej i ustrukturyzowanej współpracy, zostaje jasno wykazane, iż zaangażowanie w Unię oraz w popieranie jej polityki jest czymś, za czym należy się opowiedzieć na zasadzie wolnego wyboru, na podstawie rzeczywistego politycznego zaangażowania.

11. Wejście w życie nowego traktatu

Zważywszy, że nowy traktat wpisuje się w tradycję traktatów zmieniających traktaty obowiązujące, które nadal istnieją w zmienionej postaci, bez ich uchylenia ani zastąpienia w całości, postanowienia dotyczące jego wejścia w życie są regułami zwyczajowo stosowanymi w odniesieniu do nowych traktatów. Także w Traktacie z Lizbony przewidziano (w art. 6 ust. 2) jego wejście w życie na dzień 1 stycznia 2009 r., pod warunkiem że zostaną złożone wszystkie dokumenty ratyfikacyjne lub w przeciwnym razie wchodzi on w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po złożeniu ostatniego dokumentu ratyfikacyjnego. W protokole (nr 10) dotyczącym postanowień przejściowych przewidziano ewentualne dostosowania niezbędne w okresie przejściowym.

III. Ocena całości

1.   W świetle powyższej analizy wystawiona przez Komisję Spraw Konstytucyjnych ocena całości efektów prac konferencji międzyrządowej zakończonych w październiku 2007 r. oraz Traktatu z Lizbony może być tylko zdecydowanie pozytywna. Pozwolił on przede wszystkim na odblokowanie sytuacji wyjątkowo niepokojącej dla Europy. Jego przyjęcie umożliwi ponowne podjęcie procesu ratyfikacji we Francji i w Holandii i ułatwi doprowadzenie do wejścia w życie nowego tekstu drogą parlamentarną.

2.   Jest to oczywiście efekt kompromisu, który obejmuje zdaniem Parlamentu trudne ustępstwa: porzucenie samej idei konstytucji oraz niektórych elementów przewidzianych w Traktacie Konstytucyjnym; zapowiedź niezbyt korzystnych opóźnień wejścia w życie pewnych elementów i konkretnych działań wprowadzonych jako odpowiedź na oczekiwania kilku państw członkowskich. Była to cena polityczna, którą należało zapłacić, aby móc wyjść z kryzysu, w którym pogrążyły Unię negatywne wyniki referendów francuskiego i holenderskiego. Jednakże traktat wprowadza wiele reform i istotnych usprawnień w stosunku do obowiązujących obecnie traktatów. Zachowano najważniejsze innowacje wprowadzone w konstytucji. Przede wszystkim jednak, nowy traktat wzmacnia demokrację wewnątrz Unii Europejskiej, wspiera bardziej efektywne podejmowanie decyzji, zapewnia nieco większą jasność w kwestii zadań poszczególnych podmiotów w ramach Unii („kto co robi”) oraz kompetencji przypisanych Unii z jednej strony i państwom członkowskim z drugiej.

Dodatkowe stwierdzenia współsprawozdawcy Íñigo Méndez de Vigo

3.   Metoda zmiany traktatów w drodze negocjacji międzyrządowych ukazała po raz kolejny swoje braki. Nie zrobiono żadnego istotnego kroku naprzód w stosunku do treści traktatu konstytucyjnego, wniesiono natomiast skreślenia. Podsumowując: użyto dużo nożyc i mało pióra. Niektórym z rządów, podchodzącym wyraźnie z lekceważeniem do osiągniętych już kompromisów, udało się zmienić to, co zostało już wcześniej wynegocjowane, uzyskać szczególne derogacje lub wykładnie, które odpowiadały ich interesom. Przypadek Wielkiej Brytanii, która uzyskała spełnienie wszystkich żądań wysuniętych przez rząd Tony'ego Blaira, jest tego najlepszym przykładem.

4.   Nigdy dotychczas nie był tak ewidentny wyraźny brak wizji i ambicji u przywódców państw wobec polityki europejskiej. Nie da się zaprzeczyć, że traktat lizboński jest wyrazem trwożliwej postawy, a nawet braku zaufania do Unii i jej instytucji. Dlatego też nie należy się dziwić widocznemu rozgoryczeniu wielu obywateli europejskich wobec niepowodzenia traktatu konstytucyjnego, podobnemu do goryczy Altiera Spinellego, który porównywał Traktat o Unii Europejskiej przyjęty przez Parlament z Jednolitym Aktem przyjętym przez Radę. Lecz jedno jest pewne: wiele z postępowych rozwiązań zawartych w tamtym projekcie jest dziś obowiązujących. Podobnie stanie się, gdy wejdzie w życie Traktat z Lizbony: postępowe rozwiązania z traktatu konstytucyjnego będą stanowiły część wspólnotowego prawa pierwotnego.

5.   W tym czasie będziemy musieli wykorzystać ustanowione w nim instytucje, nadać treść stworzonym w nim instrumentom i aktywować jego potencjał, aby zwiększyć obecność Unii w codziennym życiu jej obywateli. Europa będzie musiała stawić czoła wzrostowi strategicznych zagrożeń związanych z terroryzmem i z rozprzestrzenianiem broni jądrowej oraz będzie musiała dostosować się do nowej sytuacji na świecie będącej wynikiem globalizacji i rewolucji technologicznej. Europa znajduje się przed trudnym zadaniem, wobec którego nie da się zastosować strusiej polityki: albo postawi na wzrost gospodarczy, reformę swoich rynków i osiągnięcie wyższego poziomu konkurencyjności, albo nie będzie w stanie z powodzeniem odeprzeć naporu gospodarki północnoamerykańskiej i nowych wiatrów wiejących od strony Chin lub Indii. Unia oparta na zasadach i wartościach jednoczących obywateli europejskich będzie musiała bronić modelu socjalnego, który przy wszystkich swoich wadach, posiada niezliczone zalety. Jakby to powiedział św. Augustyn: „kiedy myślę o sobie, niewiele jestem wart, ale kiedy się porównuję - wiele”.

6.   Europa będzie również musiała stawić czoła kwestii stosunków sąsiedzkich. Traktat z Lizbony zawiera podstawę prawną w celu wypełnienia tego zadania ściśle związanego z kwestią granic Unii. Dewiza „zjednoczeni w różnorodności” zawarta w traktacie konstytucyjnym, pomimo że zniknęła z traktatu lizbońskiego, powinna przyświecać europejskim działaniom w zakresie edukacji i ochrony dziedzictwa historycznego. Europa powinna spróbować nowych form sprawowania rządów w celu bezpośredniego zaangażowania obywateli w sprawy europejskie: więcej demokracji deliberatywnej na szczeblu lokalnym, e-demokracja, budżety partycypacyjne i arbitraże w celu rozsądzania sporów. Zarządzanie gospodarką, a w szczególności stosunki między Eurogrupą i Europejskim Bankiem Centralnym, powinno być przedmiotem dogłębnej debaty, która zakończyłaby coraz częstsze utarczki dialektyczne.

7.   Musimy być świadomi, że iść naprzód w gronie 27 państw nie będzie łatwo; jeżeli Europa chce zrealizować swoje cele, nie może płynąć w tempie najwolniejszego statku: dlatego też w przyszłości będzie należało częściej korzystać z instrumentu ściślejszej współpracy.

8.   Europa nie powinna i nie może zamknąć się w sobie, reformować się w wyniku kryzysów, czekać na świat, który nie zatrzyma się w biegu po to, aby mogła rozwikłać swoje wątpliwości i potknięcia. Z tego względu Europa liczy na postępowe rozwiązania zawarte w Traktacie z Lizbony. Taka, a nie inna powinna być droga ku nadziei. A to dlatego, że z Unią Europejską dzieje się to samo, co mówił Paul Valéry o wierszach: „Nigdy się go nie kończy, tylko się go porzuca”. Parlament Europejski zawsze będzie gotowy na ponowne podjęcie obranej drogi.

• [1]     Wszedł w zycie 23.7.1952.
• [2]     Belgia, Niemcy, Francja, Włochy, Luksemburg oraz Holandia.
• [3]     Do pierwszej szóstki dołączyły następujące kraje: Dania, Irlandia i Wielka Brytania w roku 1973; Grecja w 1981 r.; Hiszpania i Portugalia w 1986 r.; Austria, Finlandia i Szwecja w 1995 r.; Czechy, Estonia, Cypr, Łotwa, Litwa, Węgry, Malta, Polska, Słowenia i Słowacja w 2004 r.; Bułgaria i Rumunia w 2007 r.
• [4]     Wszedł w życie 1.1.1958.
• [5]    Traktat Luksemburski z 17.2.1986, który wszedł w życie 1.7.1987.
• [6]    Podpisany 7.2.1992, wszedł w życie 1.11.1993.
• [7]    Podpisany 2.10.1997, wszedł w życie 1.5.1999.
• [8]    Podpisany 26.2.2001, wszedł w życie 1.2.2003.
• [9]    Podpisany 29.10.2004 w Rzymie; przewidziano, że wejdzie w życie 1.11.2006 (patrz art. IV–447) pod warunkiem złożenia do tego dnia wszystkich aktów ratyfikacji.
• [10]    Podpisany w Lizbonie 13.12.2007.
• [11]    Podano: rezolucje przygotowujące konferencje międzyrządowe oraz rezolucje oceniające ich rezultaty:
                 -       Jednolity Akt Europejski
                                rezolucja z 14.2.1984: sprawozdanie i projekt traktatu Spinelli (Dz.U. C 77 z 19.3.1984, s. 33)
                                rezolucje z 16.1.1986: sprawozdanie Planas (Dz.U. C 36 z 17.2.1986, s. 144)
                                oraz z 17.4.1986 (Dz.U. C 120 z 20.5.1986, s. 96)
                 -       Traktat z Maastricht
                                rezolucje w sprawie sprawozdania D. Martin
                                z 14.3.1990 (Dz.U. C 96 z 17.4.1990, s. 114),
                                z 11.7.1990 (Dz.U. C 231 z 17.9.1990, s. 97)
                                oraz z 22.11.1990 (Dz.U. C 324 z 24.12.1990, s. 219)
                                rezolucja z 7.4.1992: sprawozdanie D. Martin (Dz.U. C 125 z 18.5.1992, s. 81)
                 -       Traktat z Amsterdamu
                                rezolucje z 17.5.1995: sprawozdanie D. Martin/Bourlanges (Dz.U. C 151 z 19.6.1995, s. 56)
                                oraz z 13.3.1996: sprawozdanie Dury/Maij-Weggen (Dz.U. C 96 z 1.4.1996, s. 77)
                                 rezolucja z 19.11.1997: sprawozdanie Méndez de Vigo/Tsatsos (Dz.U. C 371 z 8.12.1997, s. 99)
                 -       Traktat z Nicei
                                                rezolucje w sprawie sprawozdania Dimitrakopoulos/Leinen z 18.11.1999 (Dz.U. C 189 z 7.7.2000, s. 222),
                                z 3.2.2000 r. (Dz.U. C 309 z 27.10.2000, s. 85)
                                oraz z 13.4.2000 (Dz.U. C 40 z 7.2.2001, s. 409)
                                                rezolucja z 31.5.2001: sprawozdanie Méndez de Vigo/Seguro (Dz.U. C 47 E z 21.2.2002, s. 108).
                 -       Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy
                                rezolucja z 24.9.2003: sprawozdanie Gil Robles/Tsatsos (Dz.U. C 77 E z 26.3.2004, s. 255).
                                                rezolucja z 12.1.2005: sprawozdanie Corbett/Méndez de Vigo (Dz.U. C 247 E z 6.10.2005, s. 88).
• [12]    Dz.U. C 80 z 10.03.2001, s. 85 i 86.
• [13]    Należy tutaj wspomnieć ‘Assises’ z Rzymu, w których uczestniczyły parlamenty poszczególnych krajów (Konferencja Parlamentów Wspólnoty Europejskiej, w dniach 27 - 30 listopada 1990 r.), międzyinstytucjonalne konferencje prowadzone równolegle do konferencji międzyrządowych na temat Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Unii Politycznej, których punktem kulminacyjnym było opracowanie Traktatu z Maastricht, uczestnictwo przedstawicieli Parlamentu w pracach Grupy Refleksyjnej przed konferencją międzyrządową w Amsterdamie, oraz następujące po tym ich uczestnictwo w pracach samej konferencji międzyrządowej, wreszcie ich zaangażowanie w roli obserwatorów w grupie powołanej do przygotowania konferencji międzyrządowej w Nicei.
• [14]    Rezolucja z 25.10.2000 (sprawozdanie Olivier Duhamel w sprawie konstytucjonalizacji traktatów), potwierdzona rezolucją z 31.5.2001 r. (sprawozdanie Méndez de Vigo/Seguro w sprawie oceny traktatu z Nicei i przyszłości Unii Europejskiej).
• [15]    Pomysł przyjęcia takiej Karty, którą włączono następnie do Części II Traktatu Konstytucyjnego, został po raz pierwszy przedstawiony przez niemiecką Prezydencję Rady, która zapewniła jej zatwierdzenie przez szczyt Rady Europejskiej w Kolonii (3 i 4 czerwca 1999 r.) Sposób opracowania Karty został także ustalony podczas wspomnianego szczytu Rady Europejskiej, a następnie sprecyzowany w trakcie kolejnego szczytu w Tampere w dniach 15 i 16 października 1999 r. Podjęto decyzję powołania „organu” – zwanego później „Konwentem” – grupującego cztery elementy składowe Konwentu na temat Przyszłości Europy, jednak bez uczestnictwa państw kandydujących.
• [16]    Dokument SN 300/1/01 REV 1, załącznik 1, str. 19.
• [17]   .   Rezolucja z 16.3.2000: sprawozdanie Duff/Voggenhuber w sprawie opracowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz.U. C 377 z 29.12.2000, s. 329)
      .   Decyzja z 14.11.2000: sprawozdanie Duff/Voggenhuber w sprawie zatwierdzenia projektu Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz.U. C 223 z 8.8.2001, s. 74)
      .   Rezolucja z 23.10.2002: sprawozdanie Duff w sprawie znaczenia Karty praw podstawowych Unii Europejskiej i jej przyszłego statusu (Dz.U. C 300E z 11.12.2003, s. 432)
      .   Rezolucja z 29.11.2001: sprawozdanie Leinen/Méndez de Vigo w sprawie Rady Europejskiej w Laeken i przyszłości Unii (Dz.U. C 153 z 27.6.2002, s. 310(E))
      .   Rezolucja z 25.10.2001: sprawozdanie Poos w sprwie reformy Rady (Dz.U. C 112 z 9.5.2002, s. 317 (E))
      .   Rezolucja z 14.3.2002: sprawozdanie Carnero González w sprawie osobowości prawnej Unii Europejskiej (Dz.U. C 47 z 27.2.2003, s. 594 (E))
      .   Rezolucja z 7.2.2002: sprawozdanie Napolitano w sprawie stosunków pomiędzy Parlamentem Europejskim i parlamentami krajowymi w procesie integracji europejskiej (Dz.U. C 284 z 21.11.2002, s. 322 (E))
      .   Rezolucja z 16.5.2002: sprawozdanie Lamassoure w sprawie podziału kompetencji pomiędzy Unią Europejską i państwami członkowskimi (Dz.U. C 180 z 31.7.2003, s. 493 (E))
      .   Rezolucja z 17.12.2002: sprawozdanie Bourlanges w sprawie typologii aktów prawnych i hierarchii prawodawstwa w Unii Europejskiej (Dz.U. C 31 z 5.2.2004, s. 126)
      .   Rezolucja z 14.1.2003: sprawozdanie Napolitano w sprawie roli władz regionalnych i lokalnych w procesie integracji europejskiej (Dz.U. C 38E z 12.2.2004, s. 167)
      .   Rezolucja z 24.9.2003: w sprawie projektu Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy i opinia Parlamentu Europejskiego w sprawie zwołania konferencji międzyrządowej (Dz.U. C 77E z 26.3.2004, s. 255).
• [18]    Kolejne odbyło się w dniach 3-4 grudnia 2007 r., już po zawarciu porozumienia politycznego w sprawie Traktatu z Lizbony.
• [19]    Po dwóch przedstawicieli mianowanych przez każde z państw członkowskich oraz przez PE i Komisję, które uczestniczyły w tej wstępnej fazie konsultacji. Szerpami ze strony PE byli: Klaus Welle, szef Gabinetu Przewodniczącego Hansa-Gerta Pötteringa, i José Luís Pacheco, członek sekretariatu Komisji Spraw Konstytucyjnych.
• [20]  Projekt sprawozdania Carlosa Carnero Gonzáleza w sprawie zamieszczenia w regulaminie Parlamentu Europejskiego art. 202 dotyczącego stosowania przez Parlament symboli Unii Europejskiej, dok. PE 398.505 v03-00.
• [21]  Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom) pozostaje jednak poza zakresem nowego traktatu, a zatem pozostaje w mocy, mimo że część jego postanowień została zmieniona protokołem zmieniającym traktat Euratom, który służy zapewnieniu zgodności z nowym tekstem. Natomiast Niemcy, Irlandia i Austria przedstawiły w deklaracji nr 54 załączonej do aktu końcowego konferencji międzyrządowej, aby została ona zwołana jak najprędzej w celu dokonania zmiany traktatu Euratom.
  Trudno także uniknąć stwierdzenia, że nowy traktat zawiera zbyt wiele protokołów, załączników i deklaracji. 12 protokołów (podczas gdy wiele z protokołów załączonych do obowiązujących traktatów zostało jedynie dostosowanych do tekstu konstytucji), spośród których warto wymienić protokół w sprawie dorobku Schengen, roli parlamentów narodowych, zasad pomocniczości i proporcjonalności, postanowień przejściowych dotyczących instytucji, stałej, regularnej współpracy w dziedzinie obronności itp.), 2 załączniki (już istniejące, obejmujące wykaz produktów rolnych oraz wykaz państw i terytoriów zamorskich) oraz 65 deklaracji. Protokoły, mające taką samą moc prawną jak traktat, powinny również zostać ratyfikowane przez wszystkie państwa członkowskie. Nie jest tak w przypadku deklaracji, które nie są prawnie obowiązujące, lecz mogą być wykorzystane jako elementy wykładni traktatów.
• [22]  Choć wiele wątpliwości budzi kwestia, czy Unia Europejska jako taka nie posiada międzynarodowej osobowości prawnej, mimo że nie wynika to z traktatów.
• [23]  Warto zwrócić uwagę na skreślenie w omawianym artykule (na wniosek Francji) odniesienia do uczciwej konkurencji, na podstawie której, zgodnie z tekstem konstytucji, miałby opierać się rynek wewnętrzny. Opuszczenie to uzasadniano, twierdząc, że uczciwa konkurencja jest tylko jednym ze sposobów tworzenia wewnętrznego rynku, który jest właściwym celem Unii. Ponadto skreślenie, o którym mowa, nie ma skutków prawnych dla roli konkurencji, czego dowodem jest Protokół (nr 6) w sprawie rynku wewnętrznego i konkurencji.
• [24]  Wynikało to zresztą już art. 5 ust. 2 akapit pierwszy TUE.
• [25]  Przedstawiony w lipcu 2007 r. projekt traktatu przenosił również definicję obywatelstwa do TFUE i jedynie dzięki staraniom przedstawicieli PE w ramach konferencji międzyrządowej możliwe stało się przywrócenie jej w początkowych postanowieniach TUE (co jest tym ważniejsze, że w postanowieniach tego traktatu znajdują się liczne odniesienia do „obywateli”...)
• [26]  Protokół nr 2 w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.
• [27]  Ściślej rzecz biorąc, 750 „plus przewodniczący” zgodnie z formułą ustanowioną w art. 14 TUE. Oprócz tej zmiany, dodanej w ostatniej chwili w celu zaspokojenia roszczenia Włoch, zasady odnoszące się do składu PE i procedury służącej jego określeniu są jednakowe z tymi zawartymi w konstytucji. Rada Europejska w czerwcu 2007 r. zwróciła się do PE o przedstawienie w odpowiednim terminie podczas szczytu Rady Europejskiej w październiku propozycji ponownego rozdziału miejsc w PE według nowych zasad, co osiągnięto poprzez przyjęcie rezolucji zawartej w sprawozdaniu Lamassoure/Severin (rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 11 października 2007 r. w sprawie składu Parlamentu Europejskiego, P6_TA-PROV(2007)0429). W sprawozdaniu tym PE starał się zaproponować ponowny rozdział miejsc zgodny z zasadą degresywnej proporcjonalności w formie określonej w nowym traktacie i który nie oznaczałby żadnej dodatkowej utraty miejsc dla żadnego państwa członkowskiego wykraczającej poza ustalenia zawarte w traktatach akcesyjnych Bułgarii oraz Rumunii. Włochy nie uznały takiej propozycji za zadowalającą i ostatecznie udało im się uzyskać decyzję o dodaniu w traktacie jednego dodatkowego miejsca, będącą odstępstwem od zasady proporcjonalności degresywnej, aby utrzymać równą ilość miejsc w stosunku do Wielkiej Brytanii. Zgodnie z deklaracją (nr 4) załączoną do Traktatu z Lizbony ustalono, że „dodatkowe miejsce w Parlamencie Europejskim zostanie przyznane Włochom”. Oczywiście nowy rozdział miejsc zacznie obowiązywać dopiero z chwilą wejścia w życie traktatu i po formalnym przyjęciu decyzji przewidzianej w art. 9 C.
• [28]  Jednakże rola przypisana Radzie Europejskiej jako operatora “hamulca bezpieczeństwa”, w związku z pewnymi decyzjami z zakresu ubezpieczeń społecznych i sadowej współpracy w sprawach karnych, może oznaczać, że nawet jeśli bezpośrednio nie pełni ona funkcji legislacyjnych (nie uczestniczy w przyjmowaniu prawnie wiążących zasad), może jednak uczestniczyć w procedurze legislacyjnej w wirtualnie rozstrzygający sposób – patrz punkty 9.1 i 9.2 poniżej.
• [29]  Rezolucja Parlamentu Europejskiego z 18.11.1999 w sprawie przygotowania reformy traktatów i następnej konferencji międzyrządowej (Dz.U. C 189 z 7.7.2000, s. 222).
• [30]  Fakt, iż konferencja międzyrządowa wprowadziła wymóg, że co najmniej cztery państwa członkowskie winny głosować przeciwko danej propozycji w celu stworzenia mniejszości blokującej, oznacza, iż – w pewnych sytuacjach - decyzje można podjąć przy poparciu znacznie niższym niż 62% populacji, co stanowi próg populacji ustalony dla kryterium ludnościowego w Traktacie z Nicei. Przykładowo decyzja, której sprzeciwiałyby się Niemcy, Francja i Wielka Brytania, zostałaby mimo wszystko zaakceptowana, pomimo iż poparcie dla niej wynosi jedynie nieco ponad 58% populacji, ponieważ wspomniane trzy państwa członkowskie nie mogą samodzielnie utworzyć mniejszości blokującej, pomimo iż wspólnie obejmują one ponad 41% populacji Unii Europejskiej (przy obecnym składzie liczącym 27 państw członkowskich). Należy pamiętać, iż obecnie różne możliwe kombinacje, przy których istnieje możliwość uzyskania minimalnej liczby głosów ważonych wymaganych dla uzyskania kwalifikowanej większości, skutkuje wieloma sytuacjami, w których wymagany odsetek populacji jest znacznie wyższy.
  Z drugiej strony podniesienie progu liczby państw członkowskich nie będzie miało w praktyce znaczących skutków, ponieważ miało ono sens wyłącznie w Unii liczącej 25 państw członkowskich, tak jak miało to miejsce w 2004 r.: ustalenie go na poziomie 55% państw członkowskich, a nie połowy (50%) w istocie oznaczało, w Unii Europejskiej liczącej dwudziestu pięciu członków, pozytywne głosowanie przez co najmniej czternaście, a nie trzynaście, spośród nich, jeśli nie istniałby dodatkowy, przyjęty na konferencji międzyrządowej, wymóg, by większość stanowiło co najmniej piętnaście państw członkowskich; co oznaczało zmianę liczby krajów niezbędnej do zablokowania przyjęcia decyzji z trzynastu na dwanaście. Jednakże w Unii liczącej 27 członków 55% państw członkowskich odpowiada 15 krajom. Ponadto w praktyce wzrost ryzyka blokowania wynikającego z podwyższenia progów jest niewielki. W rzeczywistości państwa członkowskie przy podejmowaniu decyzji nie dzielą się nigdy na dwa przeciwstawne bloki o niemal identycznych proporcjach.
• [31]  W tej kwestii nowy traktat w zasadzie przejął wszystkie zmiany przewidziane w konstytucji. Wyjątki dotyczą jedynie traktatu akcesyjnego do europejskiej konwencji praw człowieka, który powinien zostać przyjęty jednomyślnie (w głosowaniu większością kwalifikowaną zgodnie z konstytucją) oraz stworzenia nowej podstawy prawnej odnośnie do reguł dotyczących przetwarzania danych osobowych w ramach WPZiB (art. 39 TUE). Pomimo że według najkorzystniejszej interpretacji chodzi jedynie o ustalenie wspólnych reguł wykonywania kompetencji, która leżała całkowicie w gestii państw członkowskich (wszystko co dotyczy kompetencji Unii w dziedzinie ochrony danych osobowych podlega przepisom art. 16 TFUE), jest godne pożałowania, że Parlament nie został włączony do tej procedury i że nie odniesiono się wyraźnie do kontroli Trybunału Sprawiedliwości.
• [32]  W deklaracji (nr 9) załączonej do traktatu wyrażono porozumienie polityczne pomiędzy państwami członkowskimi w sprawie decyzji przewidującej prezydencje grupowe składające się z trzech państw członkowskich, wyznaczane na okres 18 miesięcy, które mogą ewentualnie podzielić się sprawowaniem całości prezydencji w różnych konfiguracjach sektorowych Rady w okresach sześciomiesięcznych (tak jak ma to miejsce obecnie) lub na przykład podzielić się obowiązkami w zakresie prezydencji trwającymi cały okres 18 miesięcy.
• [33]  Należy zauważyć, iż konferencja międzyrządowa w 2004 r. nie przyjęła propozycji Konwentu, aby rząd każdego z państw członkowskich wysunął listę trzech nazwisk, spośród których przewodniczący wybierze komisarza proponowanego przez dane państwo członkowskie. Należy także ubolewać, iż konferencja międzyrządowa w 2004 r. nie przyjęła propozycji Komisji, zgodnie z którą inauguracja kadencji Komisji kończyła się głosowaniem Parlamentu Europejskiego, co politycznie posiada wysoką wartość symboliczną, ale dodawało kolejny etap procedury; obecnie kończy się ona powołaniem Komisji przez Radę, podejmującą decyzję na zasadzie większości kwalifikowanej
• [34]  Przejście do nowej rzeczywistości instytucjonalnej wynikające z faktu stworzenia stanowiska wysokiego przedstawiciela w ostatnich dniach negocjacji stało się problematyczne, jako że Parlament Europejski chciał zachować całość tych uprawnień związanych z tymczasowym powoływaniem zaraz po wejściu w życie traktatu (przewidzianego na dzień 1 stycznia 2009 r.) oraz z powoływaniem nowego wysokiego przedstawiciela w trakcie ustanawiania następnej Komisji w listopadzie 2009 r. w wyniku wyborów europejskich. Deklaracja (nr 12) przyjęta przez Radę Europejską w Lizbonie jest satysfakcjonująca dla Parlamentu Europejskiego.
• [35]  Parlament i Rada przyjmuje je na drodze zwykłej procedury ustawodawczej bądź na wniosek Komisji po konsultacji z Trybunałem Sprawiedliwości, bądź na wniosek Trybunału Sprawiedliwości po konsultacji z Komisją.
• [36]  Procedury w międzyczasie powszechnie wprowadzone za pośrednictwem porozumienia międzyinstytucjonalnego w sprawie przeglądu systemu komitologii wynegocjowanego w 2006 r. przez Richarda Corbetta et Josepha Daula ze strony PE [Zawarcie porozumienia międzyinstytucjonalnego w formie wspólnej deklaracji w sprawie wniosku dotyczącego decyzji Rady zmieniającej decyzję 1999/468/WE ustanawiającą warunki wykonywania uprawnień wykonawczych przyznanych Komisji (nowa procedura regulacyjna połączona z kontrolą)].
• [37]  Rozporządzenia określające status posłów do Parlamentu Europejskiego, status Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich oraz procedurę wykonywania prawa prowadzenia dochodzenia (które podobnie wymagają aprobaty Komisji) – por.: załącznik 4.
• [38]  W 22 spośród tych przypadków Rada decyduje jednomyślnie (w pięciu przypadkach za aprobatą Parlamentu Europejskiego, w 17 jedynie po konsultacji); w sześciu przypadkach podejmuje decyzję kwalifikowaną większością głosów (w jednym przypadku za aprobatą Parlamentu Europejskiego, w pięciu jedynie po konsultacji) – por.: załącznik 4.
• [39]  W przeciwieństwie do tego Konwent proponował, aby kroki podejmowane w celu wdrożenia systemu środków własnych przyjmowane były w formie ustawy przyjmowanej przez Radę większością kwalifikowaną, za aprobatą Parlamentu.
• [40]  Rzeczywiście ustawa określająca system i progi środków własnych stała się rozporządzeniem, tak jak ustawa określająca środki wykonawcze dla tego systemu; ustawa ustanawiająca wieloletnie ramy finansowe także stała się rozporządzeniem, podczas gdy budżet, który zatwierdzany miał być jako ustawa obecnie stał się po prostu „budżetem”, a forma aktu prawodawczego, w jakiej zostaje przyjęty nie jest określona; tymczasem art. 314 TFUE mówi o tym, że budżet jest przyjmowany w specjalnej procedurze prawodawczej, co sprawia że staje się on aktem prawodawczym zgodnie z art. 289 ust.3 TFUE.
• [41]  Jest to zasada ogólna. W szczególnych przypadkach Parlament może w dalszym ciągu narzucić swoje stanowisko, dzięki uzyskaniu znacznej większości. Jednakże jest to możliwość raczej teoretyczna.
• [42]  Szczególne stanowisko Zjednoczonego Królestwa i Irlandii wynika z dwóch protokołów wymienionych w dwóch kolejnych przypisach. Stanowisko Danii, które zostało zachowane bez większych zmian, jest efektem protokołu w sprawie stanowiska Danii.
• [43]  Protokół w sprawie stanowiska Zjednoczonego Królestwa i Irlandii w odniesieniu do przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.
• [44]  Protokół w sprawie dorobku Schengen włączonego w ramy Unii Europejskiej.
• [45]  Art. 10 protokołu (nr 11) w sprawie postanowień przejściowych.
• [46]  Art. 1 akapit pierwszy TUE oraz art. 1a ust. 2 TFUE.
• [47]  Decyzja aby w odpowiednim czasie ustanowić wspólną obronę będzie podejmowana przez Radę Europejską, działającą jednomyślnie, i będzie wymagać akceptacji wszystkich państw członkowskich, zgodnie z ich procedurami konstytucyjnymi.
• [48]  Tak aby dodać operacje związane z rozbrojeniem, doradztwem wojskowym, stabilizacją po zakończeniu konfliktu oraz zwalczaniem terroryzmu, włączając te prowadzone na terytorium państw trzecich, do już istniejących zadań, czyli misji humanitarnych i ratowniczych, zapobiegania konfliktom, oraz zadań pokojowych i zadań sił bojowych w zakresie zarządzania kryzysowego, włączając misje pokojowe.
• [49]  Której głównym zadaniem jest popieranie racjonalizacji możliwości militarnych państw członkowskich, koordynacja badań w dziedzinie technologii zbrojeniowej i bardziej efektywne wydatki wojskowe.
• [50]  Dotyczy to deklaracji nr 13, która podkreśla, że postanowienia dotyczące WPZiB „ nie naruszają obecnej odpowiedzialności Państw Członkowskich za kształtowanie i prowadzenie własnej polityki zagranicznej” oraz że „postanowienia regulujące wspólną politykę bezpieczeństwa i obrony nie naruszają szczególnego charakteru polityki bezpieczeństwa i obrony Państw Członkowskich”. To samo dotyczy deklaracji nr 14, według której nic w nowym traktacie nie podważa uczestnictwa państw członkowskich w tym ich członkowstwa w Radzie Bezpieczeństwa ONZ… Szczególnie nieuzasadnione, oprócz tego, że w części niezgodne z prawdą jest twierdzenie zawarte w drugim ustępie tej deklaracji, iż „postanowienia dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa nie przyznają Komisji nowych uprawnień do inicjowania decyzji ani nie zwiększają roli Parlamentu Europejskiego”.
• [51]  Konwent zaproponował, aby Rada działała jednomyślnie w przypadku negocjowania i zawierania umów w obszarze handlu usługami audiowizualnymi z dziedziny kultury, w przypadku gdy powstaje ryzyko niekorzystnego wpływu na kulturową i językową różnorodność Unii. Konferencja międzyrządowa w 2004 r. rozszerzyła ten „wyjątek” tak, iż obejmuje on handel usługami społecznymi, edukacyjnymi i zdrowotnymi, tam gdzie powodują one ryzyko poważnego zakłócenia krajowej dystrybucji takich usług i niekorzystnego wpływu na obowiązek państw członkowskich polegający na ich dostarczaniu. Rada winna także działać jednomyślnie tam, gdzie umowy dotyczące ogólnie pojętych obszarów handlu usługami i komercyjnych aspektów własności intelektualnej zawierają postanowienia, w przypadku których wymagana jest jednomyślność w celu przyjęcia wewnętrznych zasad.

ZAŁĄCZNIK 1: Kompetencje Unii   TFUE wspomina również o wspólnej polityce zagranicznej i bezpieczeństwa oraz o koordynacji w dziedzinie polityki gospodarczej i zatrudnienia, jednak ze względu na swoją specyficzną naturę elementy te nie mieszczą się w żadnej z trzech kategorii podanych w tabeli. Obecnie w żadnym z traktów nie figurują postanowienia odnoszące się do dziedzin kompetencji wyszczególnionych w każdej z kolumn, ale w których Unia podejmowała już działania, zwłaszcza odwołując się do postanowień dotyczących rynku wewnętrznego lub do art. 308 TWE.

Typ kompetencji	Wyłączne (Wykaz pełny)[2]	Wspólne (Wykaz niepełny)[3]	Uzupełniające (Wykaz pełny)
Definicja	Tylko Unia może przyjmować wiążące akty prawne; państwa członkowskie nie mogą interweniować poza sytuacjami, gdy zostaną do tego upoważnione przez Unię lub w celu wprowadzenia w życie jej aktów prawnych	Unia i państwa członkowskie mają możliwość przyjmowania wiążących aktów prawnych, przy czym te ostatnie mogą podejmować działania w zakresie, w jakim nie czyni tego Unia	Unia może interweniować wyłącznie w sytuacjach, gdy wspiera działania państw członkowskich (przede wszystkim poprzez interwencje finansowe); może uprawomocnić, ale nie harmonizować przepisy ustawodawcze i regulujące państw członkowskich
Przedmiot	Unia celna   Ustanawianie zasad konkurencji niezbędnych dla funkcjonowania rynku wewnętrznego   Polityka monetarna państw członkowskich, w których obowiązującą walutą jest euro   Ochrona morskich zasobów biologicznych w ramach polityki rybołówstwa   Wspólna polityka handlowa	Rynek wewnętrzny Polityka społeczna Spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna Rolnictwo i rybołówstwo (z wyłączeniem ochrony morskich zasobów biologicznych) Środowisko naturalne Ochrona konsumentów Transport Sieci transeuropejska Energetyka Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości Wspólne interesy bezpieczeństwa w dziedzinie zdrowia publicznego Badania i rozwój technologiczny Polityka dotycząca przestrzeni kosmicznej Współpraca w dziedzinie rozwoju	Ochrona i poprawa zdrowia   Przemysł   Kultura   Turystyka   Edukacja   Młodzież   Sport   Kształcenie zawodowe   Obrona cywilna   Współpraca administracyjna

• [1]    TFUE wspomina również o wspólnej polityce zagranicznej i bezpieczeństwa oraz o koordynacji w dziedzinie polityki gospodarczej i zatrudnienia, jednak ze względu na swoją specyficzną naturę elementy te nie mieszczą się w żadnej z trzech kategorii podanych w tabeli. Obecnie w żadnym z traktów nie figurują postanowienia odnoszące się do dziedzin kompetencji wyszczególnionych w każdej z kolumn, ale w których Unia podejmowała już działania, zwłaszcza odwołując się do postanowień dotyczących rynku wewnętrznego lub do art. 308 TWE.
• [2]    Poza tymi kompetencjami Unia posiada wyłączne uprawnienia do zawierania umów międzynarodowych, jeśli tak stanowi jeden z aktów prawnych Unii, co konieczne jest do wykonywania uprawnień wewnętrznych Unii lub gdy umowa taka może mieć wpływ na przepisy wspólne albo zmieniać zakres ich obowiązywania.
• [3]    Mimo że TFUE mówi w art. 4, dotyczącym kompetencji wspólnych, o politykach, które zostały odnotowane w tej kolumnie kursywą, chodzi tu o sektory, w których działania Unii nie skutkują wstrzymaniem wykonywania kompetencji poszczególnych państw członkowskich.

ZAŁĄCZNIK 2: Wykaz nowych przypadków głosowania większością kwalifikowaną

I -  Dotychczasowe zasady prawne, uchwalane większością kwalifikowaną

(numery artykułów TUE i TFUE podane na początku odnoszą się do numerów ujętych w Traktacie z Lizbony; w nawiasie kwadratowym widnieją numery, które artykuły te będą miały w przyszłej skonsolidowanej wersji traktatów (zgodnie z tabelą załączoną do Traktatu z Lizbony); w nawiasach i kursywą podano aktualną procedurę)

1.   Art. 9 C [16] TUE ust. 3 i art. 201 b) [236] lit. b) TFUE: Porządek Prezydencji Rady – decyzja Rady Europejskiej, bez propozycji ze strony Komisji (art. 203 TWE – Rada stanowi jednomyślnie)

2.   Art. 42 [48] TFUE: swoboda przepływu pracowników, świadczenia społeczne – zwykła procedura legislacyjna[1] (art. 42 TWE – współdecyzja przy jednomyślności Rady)

3.   Art. 47 [53] ust.1 TFUE: swoboda przedsiębiorczości, dostęp do działalności prowadzonej na własny rachunek – zwykła procedura legislacyjna, gdy przyjmowana dyrektywa powoduje zmianę zasad prawnych w państwie członkowskim (art. 47 ust. 2 TWE – współdecyzja – Rada stanowi jednomyślnie)

4.   Art. 61 G [74] TFUE: współpraca administracyjna w ramach przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości – rozporządzenie Rady, konsultacja z PE (art. 66 TWE i art. 34 ust. 1 TUE: procedura określona w art. 67 ust. 1 i 2 TWE: jednomyślność w Radzie po konsultacji z PE – Po konsultacji z PE Rada może jednomyślnie postanowić o przejściu do większości kwalifikowanej)

5.   Art. 62 [77] ust. 2 TFUE: kontrola graniczna – zwykła procedura legislacyjna (art. 62 TWE: procedura określona w art. 67 TWE: jednomyślność Rady po konsultacji z PE ; Po konsultacji z PE Rada może jednomyślnie postanowić o przejściu do większości kwalifikowanej)

6.   Art. 63 [78] TFUE: azyl i ochrona uchodźców i osób wysiedlonych – zwykła procedura legislacyjna (art. 63 ust. 1 i 2 TWE: procedura określona w art. 67 ust. 5 TWE: jednomyślność i konsultacja z PE dla pewnych aspektów; Po konsultacji z PE Rada może jednomyślnie postanowić o przejściu do większości kwalifikowanej)

7.   Art. 63 a) [79] TFUE: imigracja – zwykła procedura legislacyjna (art. 63 ust 3 i 4 TWE: procedura określona w art. 67 TWE: jednomyślność Rady i konsultacja z PE; Po konsultacji z PE Rada może jednomyślnie postanowić o przejściu do większości kwalifikowanej)

8.   Art. 65 [81] ust. 2 TFUE: Współpraca sądowa w sprawach cywilnych (z wyjątkiem prawa rodzinnego)[2] (Art. 65 TWE: procedura określona w art. 67 TWE: jednomyślność Rady i zwykła opinia PE, z możliwością przejścia do współdecyzji stosownie do decyzji Rady podjętej jednomyślnie po konsultacji z Parlamentem Europejskim)

9.   Art. 69 A [82] ust. 1 i 2 TFUE: współpraca sądowa w sprawach karnych – zwykła procedura legislacyjna[3] (art. 31 ust. 1 lit. a), b), c), d) TUE – jednomyślność w radzie i zwykła opinia PE)

10. Art. 69 B [83] ust. 1 i 2 TFUE: zbliżenie przepisów karnych, wykroczeń i sankcji[4] (art. 31 ust. 1 lit. e) TUE – jednomyślność Rady i zwykła opinia PE)

11. Art. 69 D [85] TFUE: Eurojust – zwykła procedura legislacyjna (art. 31 ust. 2 TUE – jednomyślność Rady i zwykła opinia PE)

12. Art. 69 F [87] ust. 2 TFUE: nieoperacyjna współpraca policyjna – zwykła procedura legislacyjna (art. 30 ust. 1 TUE – jednomyślność Rady i zwykła opinia PE)

13. Art. 69 G [88] ust. 2 TFUE: Europol – zwykła procedura legislacyjna (art. 30 ust. 2 TUE – jednomyślność Rady i zwykła opinia PE)

14. Art. 71 [91] ust. 1 TFUE: wspólna polityka transportowa (w tym w przypadkach wspomnianych w ust. 3) – zwykła procedura legislacyjna (art. 71 ust. 2 TWE – Rada stanowi jednomyślnie po konsultacji z PE jedynie w przypadku derogacji wspomnianych w tym ust. 2)

15. Art. 107 [129] ust. 3 TFUE: zmiana niektórych postanowień Statutu ESBC – zwykła procedura legislacyjna (na wniosek Komisji i po konsultacji z EBC lub zalecenie ze strony EBC po konsultacji z Komisją) (art. 107.5 TWE – w przypadku propozycji Komisji Rada stanowi jednomyślnie, po konsultacji z EBC ; we wszystkich przypadkach PE powinien wydać zgodną opinię; w przypadku zalecenia EBC Rada stanowi większością kwalifikowaną po konsultacji z Komisją)

16. Art. 151 [167] ust. 5: środki zachęcające w dziedzinie kultury – zwykła procedura legislacyjna (zalecenia Rady przyjmowane również większością kwalifikowaną) (art.151 ust. 5 TWE – współdecyzja przy jednomyślności Rady; zalecenia: przyjmowane jednomyślnie przez Radę na wniosek Komisji)

17. Art. 161 [177] TFUE: fundusze strukturalne i fundusz spójności (art. 161 TWE: Obecnie: jednomyślność Rady i zgoda PE)

18. Art. 225 A [257] TFUE: tworzenie sądów wyspecjalizowanych (art. 225 A TWE: jednomyślność Rady i zwykła opinia PE)

19. Art. 245 [281] TFUE: Zmiana statutu Trybunału Sprawiedliwości, z wyjątkiem tytułu I i art. 64 (art. 245 TWE: jednomyślność Rady i zwykła opinia PE)

20. Art. 245 b) [283] ust. 2 TFUE: powoływanie członków zarządu EBC – decyzja Rady Europejskiej, po konsultacji z PE i z Radą Prezesów EBC (art. 112 TWE – zgodnie szefowie państw lub rządów, reszta tak samo)

21. Art. 249 B [290] ust. 2 i art. 249 C [291] ust. 3 TFUE: tryb kontroli realizacji uprawnień wykonawczych przez Komisję (obecnie decyzja komitologia) – zwykła procedura legislacyjna (art. 202 TWE – Rada stanowi jednomyślnie po zasięgnięciu opinii PE)

II - Nowe zasady prawne, uchwalane większością kwalifikowaną

1.   Art. 9 B [15] ust. 5 TUE: wybór przewodniczącego Rady Europejskiej przez Radę Europejską

2.   Art. 9 E [18] ust. 1 TWE: powołanie wysokiego przedstawiciela przez Radę Europejską za zgodą przewodniczącego Komisji

3.   Art. 15 b) [31] ust. 2 lit. b) TUE: inicjatywy wysokiego przedstawiciela Unii w dziedzinie WPZiB na wniosek Rady Europejskiej – decyzja Rady

4.   Art. 16 [14] TFUE: zasady i warunki funkcjonowania usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym – zwykła procedura legislacyjna

5.   Art. 20 [23] TFUE: środki dla ułatwienia ochrony dyplomatycznej i konsularnej – dyrektywa Rady, konsultacja z PE

6.   Art. 21 [24] TFUE: inicjatywa obywatelska dotycząca propozycji prawa europejskiego – zwykła procedura legislacyjna

7.   Art. 28 D [45] ust. 2 TUE: statut i siedziba Europejskiej Agencji Obrony – decyzja Rady bez wniosku Komisji

8.   Art. 28 E [46] ust. 2 TUE: ustanowienie stałej współpracy strukturalnej w dziedzinie obronności – decyzja Rady bez wniosku Komisji, konsultacja z wysokim przedstawicielem Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa

9.   Art. 28 E [46] ust. 3 TUE: dopuszczenie państwa członkowskiego do stałej współpracy strukturalnej w dziedzinie obronności – decyzja Rady (w głosowaniu biorą udział tylko uczestniczące państwa członkowskie) bez wniosku Komisji, konsultacja z wysokim przedstawicielem Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa

10. Art. 28 E [46] ust. 4 TUE: zawieszenie udziału państwa członkowskiego w stałej współpracy strukturalnej w dziedzinie obronności – decyzja Rady (w głosowaniu biorą udział tylko państwa członkowskie uczestniczące we współpracy) bez wniosku Komisji

11. Art. 49 A [50] ust. 2 TUE: umowa o wystąpieniu z UE – decyzja Rady na wniosek negocjatora umowy (w zasadzie Komisji), po zatwierdzeniu przez PE

12. Art. 61 C [70] TFUE: środki służące do oceny wprowadzania w życie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości po zwykłym powiadomieniu Parlamentu Europejskiego i parlamentów krajowych

13. Art. 69 C [84] TFUE: środki zachęcające w dziedzinie zapobiegania przestępczości – zwykła procedura legislacyjna

14. Art. 97 a) [118] akapit pierwszy TFUE: własność intelektualna – zwykła procedura legislacyjna

15. Art. 115 C [138] ust. 1 i 2 TFUE: państwa członkowskie, w których walutą jest euro, wspólne stanowisko i jednolita reprezentacja na arenie międzynarodowej – decyzja Rady, konsultacja z EBC

16. Art. 149 [165] ust. 4 TFUE: sport – zwykła procedura legislacyjna

17. Art. 152 [168] ust. 4 lit. c) TFUE: środki zmierzające do rozwiązania problemów związanych z zagrożeniem bezpieczeństwa w dziedzinie zdrowotnej[5]

18. Art. 152 [168] ust. 5 TFUE: środki zachęcające, zmierzające do ochrony i poprawy zdrowia ludzkiego, a w szczególności zwalczania epidemii transgranicznych, a także walki z tytoniem i nadużywaniem alkoholu[6]

19. Art. 172 a) [189] ust. 2 TFUE: polityka dotycząca przestrzeni kosmicznej – zwykła procedura legislacyjna

20. Art. 176 A [194] ust. 2 TFUE: energetyka – zwykła procedura legislacyjna[7]

21. Art. 176 B [195] ust. 2 TFUE: turystyka – zwykła procedura legislacyjna

22. Art. 176 C [196] ust. 2 TFUE: obrona cywilna[8]

23. Art. 176 D [197] ust. 2 TFUE: współpraca administracyjna – zwykła procedura legislacyjna

24. Art. 188 J [214] ust. 3 i 5 TFUE: pomoc humanitarna[9] i utworzenie Europejskiego Ochotniczego Korpusu Pomocy Humanitarnej

25. Art. 201 b) [236] lit. a): lista składów Rady – decyzja Rady Europejskiej (bez wniosku Komisji)

26. Art. 254 a) [298] ust. 2 TFUE: administracja Unii Europejskiej

27. Art. 256 a) [300] ust. 5 TFUE: przegląd zasad dotyczących składu i charakteru Komitetu Regionów i Komitetu Ekonomiczno-Społecznego – decyzja Rady

28. Art. 269 [311] akapit czwarty TFUE: środki wykonawcze w odniesieniu do systemu zasobów własnych – rozporządzenie Rady, zatwierdzenie PE

• [1]    Procedurze tej towarzyszy mechanizm „hamulca bezpieczeństwa”: w przypadku, gdy państwo członkowskie uważa, że dane środki mogłyby naruszać “podstawowe aspekty jego systemu zabezpieczenia społecznego, w szczególności jego zakres stosowania, koszty lub strukturę finansową” lub mogłyby naruszać “równowagę finansową”, może zażądać przedłożenia tej kwestii Radzie Europejskiej (co pociąga za sobą wstrzymanie procedury legislacyjnej). która musi w takim przypadku w terminie czterech miesięcy albo skierować sprawę z powrotem do Rady, tak aby procedura była kontynuowana, albo może zażądać od Komisji złożenia nowej propozycji.
• [2]    Punkty e), g) i h) ust. 2 i tego artykułu zawierają nowe zasady prawa; postanowienia pozostałych punktów były już zawarte w art. 65 TWE. Ust. 3 tego samego art. 65 [81] TFUE przewiduje dodatkowo możliwość, by Rada przyjęła decyzję określającą aspekty prawa rodzinnego mające skutki transgraniczne, które mogą być przedmiotem aktów przyjmowanych w drodze zwykłej procedury legislacyjnej.
• [3]    Procedurze tej towarzyszy mechanizm „hamulca bezpieczeństwa”: jeżeli państwo członkowskie uważa, że propozycja legislacyjna w tej dziedzinie może naruszyć podstawowe aspekty jego sądownictwa karnego, może zażądać, aby kwestia taka została odesłana do rady Europejskiej, a procedura wstrzymana. Rada Europejska w terminie 4 miesięcy odsyła sprawę do Rady, aby ta kontynuowała procedurę, lub występuje z wnioskiem, aby Komisja lub grupa państw członkowskich, od których pochodzi projekt, przedstawiły nową propozycję legislacyjną. Jeżeli Rada Europejska nie podejmie wspomnianej wcześniej decyzji w terminie 4 miesięcy lub w terminie 12 miesięcy od przedłożenia nowego projektu nie zostanie on przyjęty, wówczas zostaje wprowadzona wzmocniona współpraca w danej dziedzinie, o ile pragnie tego jedna trzecia państw członkowskich.
• [4]    Tamże.
• [5]    Środki przewidziane w lit. c) i d) są faktycznie nowe. Środki przewidziane w lit. a) i b) były już wcześniej przewidziane w art. 152 TWE i były przedmiotem procedury współdecyzji.
• [6]    Podstawy prawne przewidziane w tym ustępie są całkowicie nowe, z wyjątkiem zasady dotyczącej środków zachęcających do ochrony zdrowia ludzkiego, którą przewidywał już art.152 TWE.
• [7]    Zwróćmy uwagę, że obecnie Unia podejmuje działania w dziedzinie energetyki, na podstawie przepisów, które już przewidują głosowanie większościowe, lub też na podstawie art. 308 TWE.
• [8]    Działania w tej dziedzinie są już podejmowane na podstawie art. 308 TWE.
• [9]    Działania w tej dziedzinie są już podejmowane na podstawie art. 179 (większością kwalifikowaną), lub na podstawie art. 308 TWE (jednomyślnie).

ZAŁĄCZNIK 3: Akty legislacyjne - zwykła procedura legislacyjna

Niniejszy załącznik zawiera wykaz zasad prawnych, do których zastosowanie będzie miała zwykła procedura legislacyjna przewidziana w Traktacie z Lizbony (która z grubsza odpowiada aktualnej procedurze określonej w art. 251 TWE nazywanej procedurą współdecyzji).

Podkreślono te dziedziny, w których zasada prawna jest albo całkowicie nowa, albo też podlega zmianie procedury poprzez objęcie „współdecyzją/zwykłą procedurą legislacyjną”.

Numery artykułów TUE i TFUE odnoszą się do numerów ujętych w Traktacie z Lizbony; w nawiasie kwadratowym widnieją numery, które artykuły te będą miały w przyszłej skonsolidowanej wersji traktatów (zgodnie z tabelą załączoną do Traktatu z Lizbony).

Kursywą podano odpowiednie artykuły obecnie obowiązującego traktatu oraz (w przypadku, gdy Traktat z Lizbony zmienia procedurę) również procedurę obecnie obowiązującą.

1.   Usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym (art. 16 [14] TFUE) (art. 16 TWE)

2.   Zasady dostępu do dokumentów (art. 16 A [15] ust. 3 TFUE) (art. 255 ust. 2)

3.   Ochrona danych (art. 16 B [16] ust. 2 TFUE) (art. 286 ust. 2)

4.   Środki zwalczające wszelką dyskryminację ze względu na przynależność państwową (art. 16 D [18] TFUE) (art. 12 TWE)

5.   Podstawowe zasady dla środków zachęcających w dziedzinie niedyskryminacji (art. 16 E [19] ust. 2 TFUE) (art. 13.2 TWE)

6.   Przepisy zmierzające do ułatwienia wykonywania prawa obywateli do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich (art. 18 [21] ust. 2 TFUE) (art. 18 ust. 2 TWE)

7.   Zasada demokracji uczestniczącej (art. 21 [24] TFUE)

8.   Współpraca celna (art. 27 a) [33] TFUE) (art. 135 TWE)

9.   Stosowanie zasad konkurencji do wspólnej polityki rolnej (art. 36 [42] odsyłający do art. 43 ust. 2 TFUE) (art. 36 TWE: większość kwalifikowana w Radzie i zwykła opinia PE)

10. Prawodawstwo w dziedzinie wspólnej polityki rolnej (art. 37 [43] ust. 2 TFUE) (art. 37 ust. 2: większość kwalifikowana w Radzie i zwykła opinia PE)

11. Swobodny przepływ pracowników (art. 40 [46] TFUE) (art. 40 TWE)

12. Rynek wewnętrzny – środki zabezpieczenia społecznego dla migrujących pracowników wspólnotowych[1] (art. 42 [48] TFUE) (art. 42 TWE: współdecyzja – Rada stanowi jednomyślnie)

13. Prawo do przedsiębiorczości (art. 44 [50] ust. 1 TFUE) (art. 44 TWE)

14. Wyłączenie w państwie członkowskim niektórych rodzajów działalności z zakresu stosowania przepisów dotyczących prawa do przedsiębiorczości (art. 45 [51] akapit drugi TFUE) (art. 45 akapit drugi TWE: większość kwalifikowana w Radzie bez udziału PE)

15. Koordynacja przepisów ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych przewidujących szczególne traktowanie cudzoziemców z innych państw członkowskich przy wykonywaniu prawa do przedsiębiorczości (art. 46 [52] ust. 2 TFUE) (art. 46 ust. 2 TWE)

16. Koordynacja przepisów ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych państw członkowskich dotyczących dostępu do działalności prowadzonej na własny rachunek i jej wykonywania oraz wzajemnego uznawania dyplomów (Art. 47 [53] ust. 1 TFUE) (art. 47 TWE: współdecyzja – Rada stanowi jednomyślnie, gdy wiąże się to ze zmianą przepisów ustawowych państw członkowskich)

17. Rozszerzenie korzyści wynikających z przepisów dotyczących świadczenia usług na obywateli państw trzecich mających przedsiębiorstwo we Wspólnocie. (art. 49 [56] akapit drugi TFUE) (art. 49 akapit drugi TWE: większość kwalifikowana w Radzie bez udziału PE)

18. Liberalizacja usług w określonych sektorach (art. 52 [59] ust. 1 TFUE) (art. 52 ust. 1 TWE: większość kwalifikowana w Radzie i zwykła opinia PE)

19. Usługi (art. 55 [62] TFUE) (art. 55 TWE)

20. Przyjęcie innych środków dotyczących przepływu kapitału do lub z państw trzecich (art. 57 [64] ust. 2 TFUE) (art. 57 ust. 2 zdanie pierwsze TWE: większość kwalifikowana w Radzie bez udziału PE)

21. Środki administracyjne dotyczące przepływu kapitału w zakresie zapobiegania i zwalczania przestępczości i terroryzmu (art. 61 H [75] TFUE) (art. 60 TWE)

22. Wizy, kontrole na granicach zewnętrznych, warunki swobodnego przemieszczania się obywateli państw trzecich, zarządzanie granicami zewnętrznymi, brak kontroli na granicach wewnętrznych (art. 62 [77] ust. 2 TFUE) (art. 62 TWE: procedura określona w art. 67 TWE: jednomyślność Rady i zwykła opinia PE, z możliwością przejścia do współdecyzji stosownie do decyzji Rady podjętej jednomyślnie po konsultacji z Parlamentem Europejskim)

23. Azyl, czasowa lub dodatkowa ochrona osób (art. 63 [78] ust. 2 TFUE) (art. 63 ust. 1 i 2 oraz art. 64 ust. 2 TWE: procedura określona w art. 67 TWE: jednomyślność Rady i zwykła opinia PE, z możliwością przejścia do współdecyzji stosownie do decyzji Rady podjętej jednomyślnie po konsultacji z Parlamentem Europejskim)

24. Imigracja i zwalczanie handlu ludźmi (art. 63 a) [79] ust. 2 TFUE) (art. 63 ust. 3 i 4 TWE: procedura określona w art. 67 TWE: jednomyślność Rady i zwykła opinia PE, z możliwością przejścia do współdecyzji stosownie do decyzji Rady podjętej jednomyślnie po konsultacji z Parlamentem Europejskim)

25. Środki zachęcające do wspierania integracji obywateli państw trzecich (art. 63 a) [79] ust. 4 TFUE)

26. Współpraca sądowa w sprawach cywilnych (z wyjątkiem prawa rodzinnego)[2] (Art. 65 [81] ust. 2 TFUE) (Art. 65 TWE: procedura określona w art. 67 TWE: jednomyślność Rady i zwykła opinia PE, z możliwością przejścia do współdecyzji stosownie do decyzji Rady podjętej jednomyślnie po konsultacji z Parlamentem Europejskim)

27. Współpraca sądowa w sprawach karnych – procedury, współpraca, szkolenia, konflikty kompetencji, minimalne normy uznawania wyroków) (art. 69 A [82] ust. 1 i 2 TFUE)[3] (art. 31 TUE: jednomyślność Rady i zwykła opinia PE)

28. Normy minimalne dotyczące określania przestępstw oraz kar w dziedzinach szczególnie poważnej przestępczości o wymiarze transgranicznym (art. 69 B [83] ust. 1 i ewentualnie 2 TFUE) (art. 31 TUE: procedura określona w art. 34 ust. 2 oraz art. 39 ust. 1 TUE: jednomyślność Rady i zwykła opinia PE)

29. Środki wspierania zapobiegania przestępczości (Art. 69 C [84] TFUE)

30. Eurojust (Art. 69 D [85] ust. 1 akapit drugi TFUE) (art. 31 TUE: procedura określona w art. 34 ust. 2 oraz art. 39 ust. 1 TUE: jednomyślność Rady i zwykła opinia PE)

31. Warunki uczestnictwa Parlamentu Europejskiego i parlamentów narodowych w ocenie Eurojust (Art. 69 D [85] ust. 1, akapit trzeci TFUE)

32. Współpraca policyjna (niektóre aspekty) (art. 69 F [87] ust. 2 TFUE) (art. 30 TUE: procedura określona w art. 34 ust. 2 oraz art. 39 ust. 1 TUE: jednomyślność Rady i zwykła opinia PE)

33. Europol (art. 69 G [88] ust. 2 akapit pierwszy TFUE) (art. 30 TUE: procedura określona w art. 34 ust. 2 oraz art. 39 ust. 1 TUE: jednomyślność Rady i zwykła opinia PE)

34. Metody kontroli Europolu przez PE i parlamenty narodowe (art. 69 G [88] ust. 2 akapit drugi TFUE)

35. Wdrożenie wspólnej polityki transportowej (art. 71 [91] ust. 1 TFUE) (art. 71 TWE)

36. Transport morski i lotniczy (art. 80 [100] ust. 2 TFUE) (art. 80 ust. 2 TWE)

37. Środki dotyczące zbliżenia przepisów narodowych, które mają na celu ustanowienie lub funkcjonowanie rynku wewnętrznego, dla wspierania celów określonych w art. 22 a) [26] (art. 94 [114] ust. 1 TFUE) (art. 95 ust. 1 TWE)

38. Środki niezbędne do eliminowania zakłóceń rynku wewnętrznego (art. 96 [116] TFUE) (art. 96 TWE: większość kwalifikowana w Radzie bez udziału PE)

39. Własność intelektualna oprócz systemów językowych dotyczących europejskich tytułów prawnych (art. 97 a) [118] akapit pierwszy TFUE)[4]

40. Nadzór wielostronny (art. 99 [121] ust. 6 TFUE) (art. 99 ust. 5 TWE: procedura współpracy)

41. Zmiana protokołu dotyczącego statutu ESBC i EBC (art. 107 [129] ust. 3 TFUE) (art. 107 ust. 5 TWE: jednomyślność Rady lub – zależnie od przypadku – większość kwalifikowana, i po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego)

42. Środki niezbędne do używania euro (art. 111 a) [133] TFUE) (art. 123 ust. 4 TWE)

43. Środki zachęcające do tworzenia miejsc pracy (art. 129 [149] TFUE) (art. 129 TWE)

44. Polityka społeczna (art. 137 [153] ust. 1, z wyjątkiem lit. c), d), f) i g), i 2[5] akapit pierwszy, drugi i trzeci TFUE (art. 137 ust. 1 i 2 TWE)

45. Polityka społeczna (równość szans, równość traktowania i równość wynagrodzeń) (art. 141 [157] ust. 3 TFUE) (art. 141 ust. 3 TWE)

46. Europejski Fundusz Społeczny (art. 148 [164] TFUE) (art. 148 TWE)

47. Edukacja (z wyjątkiem zaleceń) (art. 149 [165] ust. 4, lit. a) TFUE) (art. 149 ust. 4 TWE)

48. Sport (art. 149 [165] ust. 2 lit. g) i ust. 4 TFUE)

49. Kształcenie zawodowe (art. 150 [166] ust. 4 TFUE) (art. 150 ust. 4 TWE)

50. Kultura (z wyjątkiem zaleceń) (art. 151 [167] ust. 5 tiret pierwsze TFUE) (art. 151 TWE: współdecyzja – Rada stanowi jednomyślnie)

51. Zdrowie publiczne – środki służące przeciwstawianiu się wspólnym zagrożeniom bezpieczeństwa w dziedzinie zdrowia[6] (art. 152 [168] ust. 4 TFUE) (art. 152 ust. 4 TWE)

52. Zdrowie publiczne – środki zachęcające zmierzające do ochrony zdrowia ludzkiego, a w szczególności zwalczania epidemii transgranicznych oraz walki z tytoniem i nadużywaniem alkoholu (art. 152 [168] ust. 5 TFUE[7])

53. Ochrona konsumentów (art. 153 [169] ust. 3 TFUE) (art. 153 ust. 4 TWE)

54. Sieci transeuropejskie (art. 156 [172] TFUE) (art. 156 TWE)

55. Przemysł (art. 157 [173] ust. 3 TFUE) (art. 157 ust. 3 TWE)

56. Środki w dziedzinie spójności gospodarczej i społecznej (art. 159 [175] akapit trzeci TFUE) (art. 159 TWE)

57. Fundusze strukturalne - (art. 161 [177] akapit pierwszy TFUE) (art. 161 TWE: Obecnie: jednomyślność Rady i zgoda PE)

58. Fundusz Spójności - (art. 161 [177] akapit drugi TFUE) (art. 161 TWE: obecnie: jednomyślność i zgoda PE; począwszy od 2007 r.: większość kwalifikowana w Radzie i zgoda PE)

59. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (art. 162 [178] TFUE) (art. 162 TWE)

60. Ramowy program badawczy (art. 166 [182] ust. 1 TFUE) (art. 166 ust. 1 TWE)

61. Utworzenie europejskiego obszaru badań (art. 166 [182] ust. 5 TFUE)

62. Wdrożenie ramowego programu badań: zasady uczestnictwa przedsiębiorstw w upowszechnianiu wyników (art. 167 [183] i 172 [188] akapit drugi TFUE) (art. 167 TWE)

63. Uzupełniające programy badań dla niektórych państw członkowskich (art. 168 [184] i 172 [188] akapit drugi TFUE) (art. 168 TWE)

64. Udział w programach badawczych podejmowanych przez wiele państw członkowskich (art. 169 [185] i 172 [188] akapit drugi TFUE) (art. 169 TWE)

65. Polityka dotycząca przestrzeni kosmicznej (art. 172 a) [189] TFUE)

66. Środowisko naturalne (działania wspólnotowe zmierzające do realizacji celów w tej dziedzinie, z wyjątkiem działań o charakterze fiskalnym) (art. 175 [192] ust. 1 TFUE) (art. 175 ust. 1 TWE)

67. Program działania w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego (art. 175 [192] ust. 3 TFUE) (art. 175 ust. 3 TWE)

68. Energetyka, z wyjątkiem środków o charakterze fiskalnym (art. 176 A [194] ust. 2 TFUE)[8]

69. Turystyka – środki mające na celu uzupełnienie działań podejmowanych w państwach członkowskich (art. 176 B [195] ust. 2 TFUE)

70. Obrona cywilna w celu ochrony przed klęskami żywiołowymi i katastrofami spowodowanymi przez człowieka (art. 176 C [196] ust. 2 TFUE)[9]

71. Współpraca administracyjna w celu wdrażania prawa Unii przez państwa członkowskie (art. 176 D [197] ust. 2 TFUE)

72. Polityka handlowa – środki realizacyjne (art. 188 C [207] ust. 2 TFUE) (art. 133 TWE: większość kwalifikowana w Radzie bez konsultacji z PE)

73. Współpraca na rzecz rozwoju (art. 188 E [209] ust. 1 TFUE) (art. 179 TWE)

74. Współpraca gospodarcza, finansowa i techniczna z krajami trzecimi (art. 188 H [212] ust. 2 TFUE) (art. 181 A TWE: większość kwalifikowana w Radzie i zwykła opinia PE)

75. Ogólne ramy działań w zakresie pomocy humanitarnej (art. 188 J [214] ust. 3 TFUE)

76. Europejski Ochotniczy Korpus Pomocy Humanitarnej (art. 188 J [214] ust. 5 TFUE)

77. Status i zasady finansowania partii politycznych na szczeblu europejskim (art. 191 [224] TFUE) (art. 191 TWE)

78. Tworzenie sądów wyspecjalizowanych (art. 225 A [257] TFUE) (art. 225A TWE: jednomyślność Rady i zwykła opinia PE)

79. Zmiana statutu Trybunału Sprawiedliwości, z wyjątkiem tytułu I i art. 64 (art. 245 [281] TFUE) (art. 245 TWE: jednomyślność Rady i zwykła opinia PE)

80. Metody kontroli uprawnień wykonawczych (art. 249 C [291] ust. 3 TFUE) (art. 202 TWE: jednomyślność Rady i zwykła opinia Parlamentu)

81. Administracja europejska (art. 254 a) [298] ust. 2 TFUE)

82. Przyjmowanie zasad finansowych (art. 279 [322] ust. 1 TFUE) (art. 279 ust. 1 TWE) jednomyślność Rady po konsultacji z Parlamentem Europejskim, a począwszy od 2007 r. większość kwalifikowana w Radzie)

83. Zwalczanie nadużyć naruszających interesy finansowe Wspólnoty (art. 280 [325] ust. 4 TFUE) (art. 280 ust. 4 TWE)

84. Status urzędników oraz przepisy obowiązujące innych pracowników Unii (art. 283 [336] TFUE) (art. 283 TWE: większość kwalifikowana w Radzie i zwykła opinia PE)

85. Statystyki (art. 285 [338] ust. 1 TFUE) (art. 285 ust. 1 TWE)

• [1]    Procedurze tej towarzyszy mechanizm „hamulca bezpieczeństwa”: w przypadku, gdy państwo członkowskie uważa, że dane środki mogłyby naruszać „podstawowe aspekty jego systemu zabezpieczenia społecznego, w szczególności jego zakres stosowania, koszty lub strukturę finansową” lub mogłyby naruszać „równowagę finansową”, może zażądać przedłożenia tej kwestii Radzie Europejskiej (co pociąga za sobą wstrzymanie procedury legislacyjnej). która musi w takim przypadku w terminie czterech miesięcy albo skierować sprawę z powrotem do Rady, tak aby procedura była kontynuowana, albo może zażądać od Komisji złożenia nowej propozycji.
• [2]    Punkty e), g) i h) ust. 2 i tego artykułu zawierają nowe zasady prawa; postanowienia pozostałych punktów były już zawarte w art. 65 TWE. Ust. 3 tego samego art. 81 TFUE przewiduje dodatkowo możliwość, by Rada przyjęła decyzję określającą aspekty prawa rodzinnego mające skutki transgraniczne, które mogą być przedmiotem aktów przyjmowanych w drodze zwykłej procedury legislacyjnej.
• [3]    W ust. 3 i 4 tego artykułu przewidziano mechanizm „hamulca bezpieczeństwa” jeżeli państwo członkowskie uważa, że propozycja legislacyjna w tej dziedzinie może naruszyć podstawowe aspekty jego sądownictwa karnego, może zażądać, aby kwestia taka została odesłana do rady Europejskiej, a procedura wstrzymana. Rada Europejska w terminie 4 miesięcy odsyła sprawę do Rady, aby ta kontynuowała procedurę, lub występuje z wnioskiem, aby Komisja lub grupa państw członkowskich, od których pochodzi projekt, przedstawiły nową propozycję legislacyjną. Jeżeli Rada Europejska nie podejmie wspomnianej wcześniej decyzji w terminie 4 miesięcy lub w terminie 12 miesięcy od przedłożenia nowego projektu nie zostanie on przyjęty, wówczas wzmocniona współpraca w danej dziedzinie zostaje wprowadzona, o ile pragnie tego co najmniej dziewięć państw członkowskich.
• [4]    W braku specjalnej zasady prawnej, Unia podejmowała dotąd działania w tej dziedzinie na podstawie art. 308 TWE: Jednomyślność Rady i zwykła opinia PE.
• [5]    W dziedzinach wspomnianych w tych punktach Rada przyjmuje akty prawne jednomyślnie, po konsultacji z PE. Jednak ostatni akapit ust. 2 zawiera przepis „pomostowy”, zgodnie z którym Rada może postanowić jednomyślnie, że w punktach d), f) i g) ust. 1 stosowana będzie zwykła procedura legislacyjna.
• [6]    Środki przewidziane w punktach a) i b) ust. 4 tego artykułu przewidywał już art. 152 TWE. Środki przewidziane w punktach c) i d) są nowe.
• [7]    Wszystkie zasady prawne przewidziane w tym ustępie są nowe, z wyjątkiem zasady dotyczącej środków zachęcających do ochrony zdrowia ludzkiego, które przewidywał już art. 152 TWE.
• [8]    W braku specjalnej zasady prawnej, Unia podejmowała dotąd działania w tej dziedzinie na podstawie art. 308 TWE: Jednomyślność Rady i zwykła opinia PE.
• [9]    W braku specjalnej zasady prawnej, Unia podejmowała dotąd działania w tej dziedzinie na podstawie art. 308 TWE: jednomyślność Rady i zwykła opinia PE.

ZAŁĄCZNIK 4: Akty legislacyjne – specjalne procedury legislacyjne

Niniejszy załącznik zawiera wykaz zasad prawnych dotyczących specjalnych procedur legislacyjnych.

Numery artykułów TUE i TFUE odnoszą się do numerów ujętych w Traktacie z Lizbony; w nawiasie kwadratowym widnieją numery, które artykuły te będą miały w przyszłej skonsolidowanej wersji traktatów (zgodnie z tabelą załączoną do Traktatu z Lizbony).

Kursywą podano – jeśli istnieją – odpowiednie artykuły aktualnie obowiązujących traktatów, a w przypadku zmiany procedury, procedurą aktualnie obowiązującą.

I -  Procedury doraźne

1.   Budżet roczny – wspólna decyzja PE i Rady (art. 272 [314] TFUE) (art. 272 TWE: procedura doraźna)

II - Akty Parlamentu Europejskiego

2.   Status posłów do Parlamentu Europejskiego (Art. 190 [223] ust. 2 TFUE): przyjęcie przez PE, z własnej inicjatywy, po uzyskaniu zgody Rady (jednomyślnej w kwestiach fiskalnych) i opinii Komisji (art. 190 ust. 5 TWE)

3.   Sposoby wykonywania uprawnień śledczych (art. 193 [226] akapit trzeci TFUE): przyjęcie przez PE, z własnej inicjatywy, po uzyskaniu zgody Rady i Komisji (art. 193 TWE: wspólna decyzja)

4.   Status Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich (Art. 195 [228] ust. 4 TFUE): przyjęcie przez PE, po uzyskaniu zgody Rady i opinii Komisji (art. 195 ust. 4 TWE)

III -    Akty Rady

A.  Jednomyślność i zgoda Parlamentu Europejskiego

5.   Środki zmierzające do zwalczania dyskryminacji (art. 16 E [19] ust. 1 TFUE) (art. 13 ust. 1 TWE: zwykła opinia PE)

6.   Objęcie prawami związanymi z obywatelstwem (art. 22 [25] TFUE) – wymagana ratyfikacja na szczeblu narodowym (art. 22 TWE)

7.   Prokuratura europejska (art. 69 E [86] ust. 1 TFUE)

8.   Jednolita procedura wyborcza (art. 190 [223] ust. 1 TFUE): z inicjatywy i za zgodą PE – wymagana ratyfikacja na szczeblu narodowym (art. 190 ust. 4 TWE)

9.   Wieloletnie ramy finansowe (art. 270 a) [312] ust. 2 TFUE) Nie uregulowane w traktatach. Podlegają obecnie Porozumieniu międzyinstytucjonalnemu

B.  Jednomyślność i konsultacja z Parlamentem Europejskim

10. Art. 6 TUE (z art. 188 N [218] ust. 6 i 8): przystąpienie do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności – decyzja Rady w sprawie wniosku negocjatora porozumienia (co do zasady Komisja), po uzyskaniu zgody PE

11. Środki dotyczące zabezpieczenia społecznego lub ochrony socjalnej (art. 18 [21] ust. 3 TFUE) (art. 18 ust. 3 TWE)

12. Obywatelstwo: prawo do głosowania i kandydowania w państwie członkowskim zamieszkania w wyborach lokalnych i europejskich (art. 19 [22] TFUE) (art. 19 TWE)

13. Przyjmowanie środków dotyczących przepływu kapitału do i z państw trzecich, które stanowią krok wstecz w procesie liberalizacji przepływu kapitału przewidzianym w prawie wspólnotowym (art. 57 [64] ust. 3 TFUE) (art. 57 ust. 2 in fine TWE: jednomyślność Rady bez opinii PE)

14. Środki dotyczące paszportów, dokumentów tożsamości i dokumentów pobytowych (Art. 62 [77] ust. 3 TFUE)

15. Współpraca sądowa w sprawach cywilnych dotycząca środków związanych z prawem rodzinnym o skutkach transgranicznych[1] (art. 65 [81] ust. 3 TFUE) (art. 67 ust. 5 akapit drugi TWE)

16. Operacyjna współpraca policyjna (art. 69 F [87] ust. 3 TFUE) (art. 30 ust. 1 lit. a): procedura określona w art. 34 ust. 2 i art. 39 ust. 1 TUE)

17. Podejmowanie działań przez władze jednego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego (art. 69 H [89] TFUE) (art. 32 TUE: procedura określona w art. 34 ust. 2 i art. 39 ust. 1 TUE)

18. Harmonizacja podatków obrotowych i opodatkowania pośredniego (art. 93 [113] TFUE) (art. 93 TWE)

19. Zbliżenie przepisów mających bezpośredni wpływ na rynek wewnętrzny (art. 95 [115] TFUE) (art. 94 TWE)

20. Systemy językowe dotyczące tytułów prawnych własności intelektualnej (art. 97 a) [118] TFUE)

21. Zastąpienie protokołu dotyczącego nadmiernego deficytu (art. 104 [126] ust. 14 TFUE) (art. 104 ust. 14 TWE)

22. Specyficzne zadania Europejskiego Banku Centralnego w dziedzinie nadzoru ostrożnościowego (art. 105 [127] ust. 6 TFUE) (art. 105 ust. 6 TWE: jednomyślność Rady po konsultacji z EBC i zgoda PE)

23. Polityka społeczna: zabezpieczenie społeczne i ochrona socjalna pracowników, ochrona pracowników w przypadku wypowiedzenia umowy o pracę, reprezentacja i obrona zbiorowa oraz warunki zatrudnienia obywateli państw trzecich[2] (Art. 137 [153] ust. 1 lit. c), d), f) i g) oraz ust. 2 lit. b) TFUE) (art. 137 ust. 1 lit. c), d), f) i g) oraz ust. 2 lit. b) akapit drugi TWE)

24. Środowisko naturalne: przepisy o charakterze fiskalnym, środki dotyczące zagospodarowania przestrzennego, zarządzania zasobami wodnymi oraz przeznaczenia gruntów, oraz środki wpływające na zaopatrzenie i dywersyfikację zasobów energetycznych (art. 175 [192] ust. 2 TFUE) (art. 175 ust. 2 TWE)

25. Energetyka: środki o charakterze fiskalnym (art. 176 A [194] ust. 3 TFUE)

26. Stowarzyszenie krajów i terytoriów zamorskich z Unią - procedura i sposoby (Art. 187 [203] TFUE po konsultacji z PE) (art. 187 TWE – bez konsultacji z PE)

27. Właściwość Trybunału w zakresie własności intelektualnej (art. 229 A [262] TFUE) (art. 229A TWE: jednomyślność Rady i zwykła opinia PE, plus ratyfikacja na szczeblu krajowym)

28. Zmiana protokołu dotyczącego statutu Europejskiego Banku Inwestycyjnego (art. 266 [308] akapit trzeci) (art. 266 akapit trzeci TWE)

29. Środki własne Unii – pułap i tworzenie nowych środków (art. 269 [311] akapit trzeci TFUE) - wymagana ratyfikacja na szczeblu narodowym (art. 269 TWE)

C.  Większość kwalifikowana i zgoda PE

30. Środki wykonawcze systemu środków własnych Unii (art. 269 [311] akapit czwarty TFUE)

D.  Większość kwalifikowana i konsultacja z PE

31. Środki ułatwiające ochronę dyplomatyczną (art. 20 [23] TFUE – przyjęcie dyrektyw ze specjalną procedurą legislacyjną) (art. 20 TWE – porozumienie pomiędzy państwami członkowskimi: współpraca międzyrządowa)

32. Badania: specjalne programy zmierzające do wdrożenia programu ramowego (art. 166 [182] ust. 4 TFUE) (art. 166 ust. 4 TWE)

33. Regiony peryferyjne (art. 299 [349], drugi akapit TFUE) (art. 299 ust. 2 akapit drugi TWE)

• [1]    Rada może jednomyślnie postanowić, po konsultacji z PE, o przejściu do zwykłej procedury legislacyjnej (art. 65 [81] ust. 3 akapit drugi TFUE).
• [2]    Rada może jednomyślnie postanowić, po konsultacji z PE, o przejściu do zwykłej procedury legislacyjnej w przypadku punktów d), f) i g) (art. 137 [153] ust. 2 akapit drugi)

PISMO KOMISJI ROZWOJU REGIONALNEGO

Pismo z dnia 23 stycznia 2008 r. skierowane przez Gerarda Galeote, przewodniczącego Komisji Rozwoju Regionalnego, do Jo Leinena, przewodniczącego Komisji Spraw Konstytucyjnych

Szanowny Pan Jo Leinen

Przewodniczący

Komisji Spraw Konstytucyjnych

Dotyczy: Traktatu z Lizbony

Szanowny Panie Przewodniczący,

Biorąc pod uwagę ograniczenia czasowe Komisja Rozwoju Regionalnego nie będzie mogła przyjąć opinii w sprawie wyżej wymienionego dokumentu, który jednakże uważa za niezwykle znaczący dla rozwoju regionalnego. W związku z tym pragnę poinformować Pana w imieniu Komisji o jej stanowisku.

Traktat z Lizbony wprowadza szereg znaczących zmian, które w przypadku gdy Traktat zostanie ratyfikowany, będą miały bezpośredni wpływ na działalność Komisji Rozwoju Regionalnego. Traktat umożliwi Unii zmierzanie, w oparciu o odnowione, wspólne podstawy, w kierunku bardziej demokratycznej, skutecznej i wyrazistej przyszłości. Szczególnie cenne w tym względzie jest wzmocnienie regionalnego wymiaru w ramach kształtowania polityki UE i w procesie podejmowania decyzji.

Nasza Komisja zwraca się zatem do Komisji Spraw Konstytucyjnych o uwzględnienie w swoim sprawozdaniu (2007/2286(INI), sprawozdawcy: Richard Corbett i Íñigo Méndez de Vigo) następujących kwestii:

Komisja Rozwoju Regionalnego:

1. Docenia i popiera włączenie do Traktatu z Lizbony kluczowych aspektów regionalnych takich jak uznanie kulturowej i językowej różnorodności za jeden z celów UE, nowa definicja zasady pomocniczości, poświęcenie uwagi skutkom wspólnotowego ustawodawstwa dla władz lokalnych i regionalnych, a także uznanie zasady konsultowania się z władzami lokalnymi i regionalnymi;

2. Z zadowoleniem przyjmuje dostosowanie polegające na wprowadzeniu pojęcia „spójności terytorialnej” oraz uznania jej za jeden z celów UE; zauważa, że spójność terytorialna jest wymieniana jako obszar podlegający kompetencji zarówno Unii, jaki i państw członkowskich; popiera ponadto zmianę art. 158 TWE, określającego politykę spójności, polegającą na włączeniu do niego nowego ustępu, w którym uznany zostaje szczególny status regionów najbardziej oddalonych;

3. z zadowoleniem przyjmuje rozszerzenie głosowania większością kwalifikowaną i procedury współdecyzji w odniesieniu na przykład do rozporządzenia ogólnego w sprawie funduszy strukturalnych; wyraża przekonanie, że elementy te mogą wpłynąć na zwiększenie zdolności komisji parlamentarnych posiadających uprawnienia w dziedzinie polityki strukturalnej i polityki spójności do wpływania na strategie polityczne;

4. z zadowoleniem przyjmuje poświęcenie szczególnej uwagi obszarom wiejskim, obszarom podlegającym przemianom przemysłowym i obszarom, które cierpią na skutek poważnych lub trwałych trudności naturalnych lub demograficznych, takim jak najbardziej na północ wysunięte regiony o bardzo słabym zaludnieniu oraz regiony wyspiarskie, transgraniczne i górskie;

5. zwraca się do odpowiednich władz o pełne wdrożenie przepisów odnoszących się do zaangażowania krajowych i regionalnych parlamentów o uprawnieniach legislacyjnych w procedurę wczesnego ostrzegania, opracowaną w celu zagwarantowania przestrzegania zasady pomocniczości; zauważa, że przepis związany z uprawnieniem Parlamentu i Komitetu Regionów do wszczęcia postępowania prawnego w przypadku naruszenia zasady pomocniczości może doprowadzić do zmiany relacji w szczególności pomiędzy Komisją Europejską i państwami członkowskimi;

6. wyraża przekonanie, że pomyślne wdrożenie Traktatu z Lizbony i nowych przepisów opracowanych w obszarze rozwoju regionalnego i polityki spójności idzie w parze z ulepszeniem dialogu pomiędzy instytucjami UE i stowarzyszeniami regionalnymi.

(Formuła grzecznościowa i podpis)

OPINIA Komisji Spraw Zagranicznych (22.1.2008)

dla Komisji Spraw Konstytucyjnych

w sprawie Traktatu z Lizbony
(2007/2286(INI))

Sprawozdawca komisji opiniodawczej: Andrew Duff

WSKAZÓWKI

Komisja Spraw Zagranicznych zwraca się do Komisji Spraw Konstytucyjnych, właściwej dla tej sprawy, o uwzględnienie w końcowym tekście projektu rezolucji następujących wskazówek:

Struktura

1.   zauważa, że jeśli chodzi o zewnętrzne działania Unii, traktat lizboński w porównaniu do traktatu ustanawiającego konstytucję dla Europy (2004 r.) wprowadza zasadnicze zmiany strukturalne poprzez oddzielenie tytułu V Traktatu o Unii Europejskiej, zawierającego postanowienia ogólne o działaniach zewnętrznych Unii, postanowienia szczególne dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (WPZiB) oraz przepisy dotyczące wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony (WPBiO), od części piątej Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, który zawiera postanowienia ogólne dotyczące działań zewnętrznych Unii, wspólnej polityki handlowej, współpracy z państwami trzecimi i pomocy humanitarnej, środków ograniczających, umów międzynarodowych, stosunków z organizacjami międzynarodowymi i państwami trzecimi oraz delegatur UE, a także klauzuli solidarności;

2.   podkreśla w związku z tym, że oba zmienione traktaty mają taką samą moc prawną oraz zaleca, aby z uwagi na spójność i zrozumienie zawsze interpretować je łącznie;

Treść

3.   zauważa, że mimo różnic strukturalnych w zakresie polityki zagranicznej, bezpieczeństwa i obrony traktat lizboński jest zbliżony w treści do traktatu konstytucyjnego z 2004 r. oraz że nowy traktat zawiera o wiele lepsze rozwiązania niż obecnie obowiązujące, zwłaszcza w zakresie stosunków międzynarodowych Unii;

4.   w związku z tym przyjmuje nowy traktat z wielkim zadowoleniem, ponieważ służy on podniesieniu międzynarodowej rangi Unii i zwiększa jej możliwości skutecznego działania w sprawach światowych; podkreśla, że traktat lizboński:

–    sprecyzuje uprawnienia Unii oraz określi i rozszerzy jej wartości i cele potwierdzając, że: „W stosunkach zewnętrznych Unia umacnia i propaguje swoje wartości i interesy oraz wnosi wkład w ochronę swoich obywateli. Przyczynia się do pokoju, bezpieczeństwa, trwałego rozwoju Ziemi, do solidarności i wzajemnego szacunku między narodami, do swobodnego i uczciwego handlu, do wyeliminowania ubóstwa oraz do ochrony praw człowieka, w szczególności praw dziecka, a także do ścisłego przestrzegania i rozwoju prawa międzynarodowego, w szczególności zasad Karty Narodów Zjednoczonych”[1],

–    nada prawnie wiążący charakter Karcie praw podstawowych oraz umożliwi Unii przystąpienie do Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (ECHR)[2],

–    zapewni, że podczas przyszłych rozszerzeń będą musiały być uwzględniane kryteria kopenhaskie,

–    stworzy jednoznaczną podstawę prawną polityki sąsiedztwa,

–    ustanowi jednolitą osobowość prawną Unii jako całości,

–    zobowiąże państwa członkowskie do przeprowadzania między sobą konsultacji oraz do okazywania wzajemnej solidarności,

–    zwiększy do pewnego stopnia zakres stanowienia większością kwalifikowaną przy podejmowaniu przez Radę decyzji w sprawie WPZiB, a także umożliwi konstruktywne wstrzymanie się od głosu[3],

–    pozwoli na dalsze rozszerzenie stanowienia większością kwalifikowaną w przyszłości (w przypadku decyzji niedotyczących obronności), jeśli Rada Europejska, stanowiąc jednomyślnie, tak zadecyduje,

–    ułatwi wzmocnioną współpracę (co najmniej dziewięciu państw członkowskich) w zakresie WPZiB,

–    utworzy stanowisko stałego przewodniczącego Rady Europejskiej, który będzie zapewniał na swoim poziomie oraz w zakresie swojej właściwości reprezentację Unii na zewnątrz w sprawach dotyczących WPZiB,

–    utworzy silne stanowisko wysokiego przedstawiciela Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, który będzie jednocześnie pełnił funkcje wiceprzewodniczącego Komisji i przewodniczącego Rady ds. Zagranicznych oraz który będzie prowadził WPZiB oraz WPBiO, przyczyniał się do opracowania tej polityki i czuwał nad spójnością zewnętrznych działań Unii,

–    ustanowi za zgodą Komisji oraz po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego Europejską Służbę Działań Zewnętrznych (ESDZ) wspomagającą wysokiego przedstawiciela, która będzie się składać z urzędników Komisji, sekretariatu Rady i krajowych służb dyplomatycznych,

–    zwiększy uprawnienia budżetowe Parlamentu Europejskiego w odniesieniu do całości wydatków UE, w tym ESDZ, zrównując Parlament z Radą,

–    nada Parlamentowi uprawnienia do współdecydowania w dziedzinie wspólnej polityki handlowej,

–    rozszerzy stosowanie głosowania większością kwalifikowaną w Radzie oraz uprawnienia Parlamentu do wyrażania zgody na zawieranie przez UE wszystkich umów międzynarodowych w dziedzinach, w których stosuje się zwykłą procedurę prawodawczą lub jeśli specjalna procedura prawodawcza wymaga od Parlamentu wyrażenia zgody w zakresie spraw wewnętrznych,

–    stworzy nową podstawę prawną polityki lub instrumentów odnoszących się do pilnej pomocy finansowej udzielanej państwom trzecim, pomocy humanitarnej, środków ograniczających wobec podmiotów innych niż państwa, polityki w zakresie przestrzeni kosmicznej, bezpieczeństwa dostaw energii, zwalczania zmian klimatycznych, zapobiegania terroryzmowi międzynarodowemu i ochrony danych osobowych;

5.   z zadowoleniem przyjmuje ponadto zasadniczą reformę wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony, która obejmuje:

–    zaangażowanie zdolności cywilnych i wojskowych wszystkich państw członkowskich[4], w tym sił wielonarodowych, w WPBiO, z możliwością powierzenia wykonania zadań grupie państw członkowskich,

–    zapewnienie stałej współpracy strukturalnej w dziedzinie obrony między tymi państwami członkowskimi, które, posiadając zdolności wojskowe i wolę polityczną, podejmują się najbardziej wymagających misji,

–    zobowiązanie się do stałej poprawy zdolności wojskowych,

–    zwiększenie roli Europejskiej Agencji Obrony,

–    zobowiązanie państw członkowskich do udzielenia pomocy innemu państwu członkowskiemu, w przypadku gdy stanie się ono ofiarą zbrojnej agresji (bez uszczerbku dla neutralności niektórych państw członkowskich i dla członkostwa w NATO innych),

–    rozszerzenie celów („zadania petersberskie”) i objęcie nimi walki z terroryzmem,

–    nacisk na wzajemną solidarność w przypadku zagrożenia lub ataku terrorystycznego albo klęski żywiołowej;

6.   ubolewa jednak, że podczas konferencji międzyrządowej niektóre państwa członkowskie wyraźnie usiłowały: (a) wytyczyć sztywną granicę między WPZiB oraz WPBiO z jednej strony a innymi aspektami działań zewnętrznych Unii z drugiej; (b) osłabić praktyczne efekty decyzji - w teorii - o tworzeniu wspólnej polityki i puli wspólnych środków w tym obszarze; i (c) ściśle ograniczyć rolę polityczną Komisji i Parlamentu oraz funkcje sądownicze Trybunału Sprawiedliwości[5];

7.   wyraża ubolewanie z powodu faktu, że Wielka Brytania oraz Polska próbowały ograniczyć wprowadzenie w życie Karty praw podstawowych;

8.   wyraża ubolewanie zwłaszcza z powodu art. 25a traktatu UE, który stanowi, że przetwarzanie danych osobowych w zakresie polityki bezpieczeństwa podlegać ma przepisom ustanowionym wyłącznie przez Radę, bez udziału Parlamentu i bez nadzoru ze strony trybunałów UE;

9.   odnotowuje w tym kontekście deklarację nr 13 konferencji międzyrządowej, w której stwierdzono, że postanowienia dotyczące WPZiB nie naruszają obecnej odpowiedzialności państw członkowskich za kształtowanie i prowadzenie własnej polityki zagranicznej lub sposobu w jaki są one reprezentowane w państwach trzecich i organizacjach międzynarodowych, zwłaszcza podstawowych obowiązków członków Rady Bezpieczeństwa ONZ;

10. odnotowuje ponadto deklarację nr 14, w której stwierdzono, że postanowienia WPZiB nie będą miały wpływu na obowiązującą podstawę prawną, odpowiedzialność ani uprawnienia każdego państwa członkowskiego w zakresie kształtowania i prowadzenia własnej polityki zagranicznej; wyraża również głębokie ubolewanie z powodu stwierdzenia, zarówno nieuzasadnionego, jak i wprowadzającego w błąd, że nowe postanowienia dotyczące WPZiB nie przyznają Komisji nowych uprawnień do inicjowania decyzji ani nie zwiększają roli Parlamentu;

11. podobnie odnotowuje deklarację nr 24, w której próbuje się zminimalizować skutki decyzji o wzmocnieniu sytuacji prawnej Unii w prawie międzynarodowym;

Realizacja

12. zauważa, że zgodnie z deklaracją nr 12 nawiązane zostaną „odpowiednie kontakty” z Parlamentem w sprawie mianowania przez Radę Europejską, za zgodą przewodniczącego Komisji, pierwszego wysokiego przedstawiciela, który objąłby swoje stanowisko w dniu przewidywanego wejścia w życie traktatu - 1 stycznia 2009 r.; utrzymuje, że w przypadku tej tymczasowej nominacji (według zwykłej procedury, na mocy art. 9d ust. 7 traktatu UE Parlament posiadałby uprawnienia do wyrażenia zgody na powołanie całej Komisji, w tym wysokiego przedstawiciela) należy postępować całkowicie w duchu art. 9e traktatu UE; zawiadamia zatem, że będzie oczekiwał na zasięgnięcie jego kompleksowej opinii w sprawie tej pierwszej nominacji;

13. żąda sformułowania warunków do ustanowienia możliwie najściślejszej współpracy pomiędzy przewodniczącym Rady Europejskiej, przewodniczącym Komisji oraz wysokim przedstawicielem i wzajemnego poszanowania ich różnych funkcji;

14. z zadowoleniem przyjmuje art. 21 traktatu UE, który stanowi, że wysoki przedstawiciel „konsultuje się z Parlamentem Europejskim w zakresie głównych aspektów i podstawowych opcji” WPZiB, „informuje Parlament Europejski o rozwoju tych polityk” oraz „czuwa nad tym, aby poglądy Parlamentu Europejskiego zostały należycie uwzględnione”; zobowiązuje się ponadto do pełnego wykorzystania swoich uprawnień w zakresie konsultacji oraz do wprowadzenia wzmocnionej, systematycznej kontroli nad formułowaniem i realizacją polityki zagranicznej Unii, jej polityki bezpieczeństwa i obrony, a także działań Unii, wykorzystując w pełni swoje uprawnienia budżetowe; wskazuje również na większe możliwości Parlamentu w zakresie sprawowania demokratycznej kontroli nad działaniami wysokiego przedstawiciela w zakresie jego właściwości jako wiceprzewodniczącego Komisji;

15. w tym kontekście wzywa do przeglądu w świetle nowego traktatu porozumienia międzyinstytucjonalnego z dnia 20 listopada 2002 r. dotyczącego dostępu Parlamentu Europejskiego do będących w posiadaniu Rady informacji szczególnie chronionych w dziedzinie polityki bezpieczeństwa i obrony;

16. podkreśla znaczenie zapewnienia demokratycznej odpowiedzialności i przejrzystości działań Europejskiej Agencji Obrony;

17. w świetle nowych możliwości WPZiB i WPBiO stworzonych przez traktat lizboński pragnie zachęcić odpowiednie komisje Parlamentu Europejskiego i parlamentów krajowych do ściślejszej współpracy, włączając w nią obserwatorów parlamentarnych z aństw członkowskich NATO nienależących do UE oraz parlamentarzystów ze Zgromadzenia Parlamentarnego NATO; proponuje ponadto, aby wraz z wejściem w życie traktatu lizbońskiego zakończyć działalność Zgromadzenia Parlamentarnego Unii Zachodnioeuropejskiej;

18. ubolewa z powodu niepotrzebnej złożoności ustaleń zawartych w art. 28 traktatu UE w odniesieniu do natychmiastowego finansowania spoza budżetu UE działań w ramach WPBiO; nalega na pełne wdrożenie porozumienia międzyinstytucjonalnego z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie dyscypliny budżetowej i należytego zarządzania finansami oraz przewidzianego w nim dialogu strukturalnego między Radą i Parlamentem;

19. w związku z ustanowieniem Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych:

–    zauważa, że zgodnie z art. 13a ust. 3 traktatu UE Parlamentowi przysługuje prawo do przedstawienia opinii w sprawie ustanowienia ESDZ i przypomina, że jest już w trakcie opracowywania sprawozdania na ten temat,

–    zauważa, że zgodnie z deklaracją nr 15 przygotowania do ustanowienia ESDZ muszą się rozpocząć niezwłocznie po podpisaniu traktatu; wzywa Radę do włączenia Parlamentu w prace przygotowawcze; a także wzywa Radę, Komisję i państwa członkowskie do przedstawienia swoich wniosków nie później niż do czerwca 2008 r.,

–    podkreśla, że ESDZ powinna stać się profesjonalną, stałą służbą dyplomatyczną zdolną do skutecznego przyczyniania się do osiągania przez Unię celów działań zewnętrznych i do kompetentnego wspomagania pracy wysokiego przedstawiciela,

–    podkreśla, że ESDZ musi być strukturalnie powiązana z Komisją, podobnie jak jej działające delegatury zagraniczne, oraz musi być finansowana z budżetu UE,

–    przypomina Komisji, że ESDZ może zostać utworzona jedynie za jego zgodą.

PROCEDURA

Tytuł	Traktat z Lizbony
Odsyłacze	2008/2286(INI)
Komisja przedmiotowo właściwa	AFCO
Opinia wydana przez        Data ogłoszenia na posiedzeniu	AFET 13.12.2007
Sprawozdawca komisji opiniodawczej        Data powołania	Andrew Duff 27.11.2007
Rozpatrzenie w komisji	18.12.2007		22.01.2008
Data przyjęcia	22.1.2008
Wynik głosowania końcowego	+: –: 0:	41 5 2
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Christopher Beazley, Bastiaan Belder, André Brie, Elmar Brok, Colm Burke, Michael Gahler, Jas Gawronski, Bronisław Geremek, Ana Maria Gomes, Alfred Gomolka, Klaus Hänsch, Richard Howitt, Jana Hybášková, Anna Ibrisagic, Jelko Kacin, Metin Kazak, Helmut Kuhne, Vytautas Landsbergis, Johannes Lebech, Emilio Menéndez del Valle, Francisco José Millán Mon, Pasqualina Napoletano, Raimon Obiols i Germà, Vural Öger, Cem Özdemir, Ioan Mircea Paşcu, Alojz Peterle, João de Deus Pinheiro, Mirosław Mariusz Piotrowski, Samuli Pohjamo, Michel Rocard, Raül Romeva i Rueda, Libor Rouček, José Ignacio Salafranca Sánchez-Neyra, Jacek Saryusz-Wolski, György Schöpflin, Marek Siwiec, István Szent-Iványi, Konrad Szymański, Charles Tannock, Inese Vaidere, Geoffrey Van Orden, Zbigniew Zaleski, Josef Zieleniec
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Irena Belohorská, Giulietto Chiesa, Andrew Duff, Árpád Duka-Zólyomi, Evgeni Kirilov, Jo Leinen, Peter Liese, Sarah Ludford, Nickolay Mladenov, Antolín Sánchez Presedo

• [1]  Art. 2 ust. 5 traktatu UE.
• [2]  W przeciwieństwie do traktatu konstytucyjnego z 2004 r. zgoda na przystąpienie do ECHR będzie musiała być wyrażona jednomyślnie.
• [3]  W odniesieniu do WPZiB głosowanie większością kwalifikowaną stosuje się w przypadku art. 15b ust. 2, art. 28 ust. 3, art. 28d ust. 2 oraz art. 28e ust 2 i 3 traktatu UE.
• [4]  Z wyłączeniem Danii.
• [5]  Funkcje ETS obejmują między innymi czuwanie nad przestrzeganiem rozgraniczenia między sprawami WPZiB i sprawami niewchodzącymi w zakres WPZiB (art. 25b traktatu UE), przegląd legalności nakładanych środków ograniczających (art. 240a Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) oraz wydawanie opinii o zgodności umów międzynarodowych z traktatami (art. 188n Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej).

OPINIA Komisji Rozwoju (15.1.2008)

dla Komisji Spraw Konstytucyjnych

w sprawie Traktatu z Lizbony
(2007/2286(INI))

Sprawozdawca komisji opiniodawczej: Thijs Berman

WSKAZÓWKI

Komisja Rozwoju zwraca się do Komisji Spraw Konstytucyjnych, właściwej dla tej sprawy, o uwzględnienie w tekście projektu rezolucji następujących wskazówek:

1.   odnotowuje, że art. 9 lit. c) pkt 6 Traktatu Lizbońskiego (nowego traktatu) przewiduje, że „Rada do Spraw Zagranicznych opracowuje działania zewnętrzne Unii na podstawie strategicznych wytycznych określonych przez Radę Europejską oraz zapewnia spójność działań Unii” oraz że art. 9 lit. e) pkt 4 przewiduje, że wiceprzewodniczący Komisji / wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa „zapewnia spójność działań zewnętrznych Unii”;

2.   z zadowoleniem przyjmuje fakt, że art. 10 lit. a) ust. 2 nowego traktatu, w rozdziale V tytule I, wyraźnie wymienia wśród celów zewnętrznych działań Unii „trwały rozwój gospodarczy i społeczny oraz w zakresie środowiska naturalnego państw rozwijających się, przyjąwszy za nadrzędny cel likwidację ubóstwa” oraz niesienie pomocy „narodom, państwom i regionom w usuwaniu skutków klęsk żywiołowych lub katastrof spowodowanych działalnością człowieka”;

3.   z zadowoleniem przyjmuje fakt, że w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), w części piątej (działania zewnętrzne Unii), w tytule III (współpraca z państwami trzecimi i pomoc humanitarna), współpraca na rzecz rozwoju jest traktowana jako autonomiczny obszar polityki, na równi z innymi obszarami;

4.   z zadowoleniem przyjmuje też fakt, że Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (art. 188 lit. j) uznaje pomoc humanitarną za osobną i pełnoprawną dziedzinę polityki Unii będącej pierwszym na świecie dawcą pomocy humanitarnej; zauważa, że dzięki przyjęciu tego założenia, po niezwykle owocnej wspólnej debacie, w dniu 18 grudnia 2007 r. trzy właściwe instytucje osiągnęły konsensus w sprawie pomocy humanitarnej;

5.   z zadowoleniem przyjmuje fakt, że w TFUE (art. 188 lit. d) za główny cel wspólnotowej polityki rozwoju uznaje się „zmniejszenie, a docelowo, likwidację ubóstwa”; podkreśla, że ten główny cel należy umiejscowić w kontekście milenijnych celów rozwoju, do realizacji których wspólnota międzynarodowa zobowiązała się podczas milenijnego szczytu ONZ w 2000 r.;

6.   z zadowoleniem przyjmuje, że nowy traktat umieszcza pośród wewnętrznych i zewnętrznych celów Unii Europejskiej wiążące prawnie przepisy dotyczące ochrony praw dziecka;

7.   z zadowoleniem przyjmuje fakt, że TFUE (art. 188 lit. d) wprowadza wymóg, by polityka Unii i polityka państw członkowskich w dziedzinie współpracy na rzecz rozwoju wzajemnie się uzupełniały i wzmacniały, w związku z czym państwa członkowskie i Unia są zobowiązane do dążenia w kierunku wzmocnionej koordynacji darczyńców i lepszego podziału pracy, co przyczyni się do zwiększenia skuteczności pomocy;

8.   wyraża nadzieję, że ten wymóg komplementarności działań Unii i państw członkowskich doprowadzi do większej jasności w zakresie roli Komisji i państw członkowskich, do której wezwano we wzajemnym przeglądzie OECD / DAC z czerwca 2007 r., prowadząc do silnej wspólnej polityki rozwoju przyczyniającej się do lepszej koordynacji polityki państw członkowskich i do uniknięcia nakładania się na siebie działań różnych państw członkowskich i Komisji, dzięki czemu ulepszona zostanie efektywność pod względem kosztów i skuteczność pomocy;

9.   zauważa, że na mocy art. 188 lit. d) TFUE „przy realizacji polityk, które mogłyby mieć wpływ na kraje rozwijające się, Unia bierze pod uwagę cele współpracy na rzecz rozwoju”; podkreśla, że jedynie pod warunkiem przyznania priorytetowego znaczenia spójności polityki na rzecz rozwoju, Unia będzie mogła zarówno spełnić cele rozwoju, jak i pozostać w zgodzie ze wspólnotowymi wartościami, które zostały określone w nowym traktacie; podkreśla, że w 2008 r. śródokresowy przegląd wspólnej polityki rolnej powinien doprowadzić do konkretnych i decydujących działań na rzecz osiągnięcia pełnej spójności z celami polityki rozwoju UE, takimi jak szybkie wycofanie wszystkich subsydiów powodujących zakłócenia w handlu;

10. podkreśla, że w celu zapewnienia spójności polityki na rzecz rozwoju konieczne jest stałe działanie na poziomie administracyjnym specjalnej Dyrekcji Generalnej ds. Rozwoju, odpowiadającej za ustalanie polityk, doradztwo polityczne i zarządzanie polityką UE w zakresie współpracy na rzecz rozwoju, na poziomie politycznym zaś, komisarza odpowiedzialnego szczególnie za politykę UE na rzecz rozwoju we wszystkich państwach rozwijających się, który będzie mógł wspierać interesy polityki UE na rzecz rozwoju w ramach kolegium członków Komisji i w stosunkach z Radą;

11. wzywa Komisję do zaradzenia obecnym niekonsekwencjom w strukturze i kompetencjach jej dyrekcji generalnych, zarówno pod względem strategii politycznych, jak i budżetu; wzywa do powierzenia Dyrekcji Generalnej ds. Rozwoju odpowiedzialności za wszelkie działania UE w zakresie współpracy na rzecz rozwoju, w tym za współpracę z nienależącymi do AKP krajami rozwijającymi się, oraz do włączenia EuropeAid do Dyrekcji Generalnej ds. Rozwoju;

12. biorąc pod uwagę, że duża część obecnych i przyszłych stosunków zewnętrznych UE wiąże się ze współpracą na rzecz rozwoju, wzywa Komisję i Radę do zapewnienia, by eksperci w dziedzinie rozwoju pochodzący z Dyrekcji Generalnej ds. Rozwoju i z ministerstw państw członkowskich byli odpowiednio reprezentowani zarówno w procesie planowania służb działań zewnętrznych oraz w samych służbach;

13. z zadowoleniem przyjmuje rozszerzenie zwykłej procedury legislacyjnej (współdecyzji) i podkreśla, że musi to oznaczać rzeczywiste i skuteczne korzystanie przez Parlament z prawa do sprawowania kontroli demokratycznej nad wszystkimi aspektami polityki Unii w zakresie współpracy na rzecz rozwoju;

14. podkreśla, że struktura i organizacja samego Parlamentu musi być jak najbardziej efektywna, tak aby mógł on skutecznie nadzorować wdrażanie przepisów, za pośrednictwem których postanowienia nowego traktatu zostaną wprowadzone w życie;

15. wyraża ubolewanie z powodu faktu, że zarówno Rada, jak i Komisja w przeszłości niechętnie uznawały pełne prawa Parlamentu w zakresie kontroli; jako pierwszy krok w tym kierunku przyjmuje z zadowoleniem ostatnie postępy poczynione dzięki międzyinstytucjonalnemu porozumieniu w sprawie komitologii;

16. wzywa w tym kontekście do poszerzenia obszarów, w odniesieniu do których ma zastosowanie procedura regulacyjna połączona z kontrolą;

17. z zadowoleniem przyjmuje usunięcie z nowego traktatu art. 179 ust. 3 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, przez co Europejski Fundusz Rozwoju (EFR) wyłączony został z zakresu tego traktatu oraz zauważa, że dzięki temu otwarta została droga do włączenia EFR do budżetu Unii bez konieczności rewizji traktatu; wzywa Radę i Komisję do włączenia EFR do budżetu Unii w trakcie śródokresowego przeglądu 2008/2009, co wzmocni demokratyczne umocowanie prawne ważnej części polityki UE na rzecz rozwoju oraz jej budżet.

WYNIK GŁOSOWANIA KOŃCOWEGO W KOMISJI

Data przyjęcia	14.1.2008
Wynik głosowania końcowego	+: –: 0:	25 0 0
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Margrete Auken, Alessandro Battilocchio, Thijs Berman, Josep Borrell Fontelles, Danutė Budreikaitė, Marie-Arlette Carlotti, Thierry Cornillet, Corina Creţu, Beniamino Donnici, Alain Hutchinson, Romana Jordan Cizelj, Madeleine Jouye de Grandmaison, Filip Kaczmarek, Glenys Kinnock, Maria Martens, Gay Mitchell, José Javier Pomés Ruiz, Frithjof Schmidt, Jürgen Schröder, Johan Van Hecke, Anna Záborská
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Fiona Hall, Manolis Mavrommatis
Zastępca(y) (art. 178 ust. 2) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Colm Burke, Michael Gahler

OPINIA Komisji Handlu Międzynarodowego (14.1.2008)

dla Komisji Spraw Konstytucyjnych

w sprawie Traktatu z Lizbony
(2007/2286(INI))

Sprawozdawca komisji opiniodawczej: Carlos Carnero González

WSKAZÓWKI

Komisja Handlu Międzynarodowego zwraca się do Komisji Spraw Konstytucyjnych, właściwej dla tej sprawy, o uwzględnienie w końcowym tekście projektu rezolucji następujących wskazówek:

1.   uznaje, że w porównaniu z istniejącymi traktatami, traktat lizboński stanowi znaczący krok na przód w zakresie wspólnej polityki handlowej (WPH);

2.   zaznacza, że dwa zmienione traktaty mają tę samą wartość prawną, i podkreśla, że dla dobra spójności, skuteczności, przejrzystości i demokracji należy zawsze interpretować je w taki sam sposób;

3.   z zadowoleniem przyjmuje fakt, że traktat lizboński zachowuje pozytywne zmiany wniesione do projektu traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy w zakresie przepisów dotyczących WPH, a w szczególności następujących aspektów:

a)   uznania WPH za wyłączną kompetencję Unii, co wiąże się z pełnym i porównywalnym udziałem wszystkich instytucji Unii w procesie decyzyjnym WPH;

b)   rozszerzenia zakresu WPH na handel usługami i wszystkie dziedziny związane z handlem, w tym aspekty handlowe własności intelektualnej oraz bezpośrednie inwestycje zagraniczne;

c)   uznania zmniejszenia barier innych niż celne za jeden z celów politycznych WPH (art. 188b traktatu lizbońskiego / art.131 traktatu WE);

d)   zastosowania zwykłej procedury legislacyjnej (tj. głosowania kwalifikowaną większością oraz współdecydowania z Parlamentem) do aktów legislacyjnych odnoszących się do WPH;

e)   otwartego posiedzenia Rady przy debatowaniu nad legislacją UE i przyjmowaniu jej, zwłaszcza legislacji WPH;

f)    faktu, iż odkąd stosowana jest zwykła procedura legislacyjna, zgoda Parlamentu staje się teraz z zasady obowiązkowa dla wszystkich przyjętych porozumień zgodnie z WPH, niezależnie od tego, czy wymagane są środki wykonawcze, czy nie;

g)   zastosowania procedury zgody poprzedzającej ratyfikację porozumień dotyczących w głównej mierze handlu zagranicznego;

4.     z zadowoleniem przyjmuje fakt, że odnośnie do negocjacji i zawierania porozumień międzynarodowych w ramach WPH traktat lizboński przewiduje, że Komisja będzie prawnie zobowiązana do informowania Parlamentu o postępach w negocjacjach w takim samym stopniu, jak specjalnego komitetu powołanego przez Radę na mocy art. 188n (art. 133 traktatu WE);

5.     kategorycznie potępia fakt, że traktat lizboński nie udziela Parlamentowi prawa zatwierdzania mandatu Komisji Europejskiej do negocjowania porozumień handlowych oraz podkreśla brak równowagi – w odniesieniu do roli i uprawnień Parlamentu – między kompetencjami wewnętrznymi i zewnętrznymi w obszarach WPH;

6.     wzywa zatem Komisję do włączenia daleko idących klauzul i norm socjalnych i środowiskowych do dwustronnych i regionalnych porozumień handlowych; podkreśla również, że umowy o wolnym handlu powinno się zawsze podpisywać wraz z umową o partnerstwie i współpracy;

7.     z zadowoleniem przyjmuje wyraźny wymóg, zgodnie z którym WPH ma służyć zasadom i celom działań zewnętrznych Unii, między innymi ochronie jej podstawowych interesów, wspieraniu demokracji i praworządności, a także propagowaniu trwałego rozwoju;

8.     z zadowoleniem przyjmuje ustanowienie stanowiska sprawującego podwójną funkcję Wysokiego Przedstawiciela Unii ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, który zapewni spójne i konsekwentne prowadzenie zewnętrznych działań Unii; uważa, że dążenie do realizacji celów polityki handlowej przyczyni się do globalnej współzależności oraz stabilności i bezpieczeństwa w wymiarze międzynarodowym;

9.     odnotowuje w tym względzie, że działania zewnętrzne Unii obejmują również WPH, a Wysoki Przedstawiciel powinien nie tylko zapewniać osiągnięcie odpowiedniej równowagi między międzyrządową logiką Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (WPZiB) a ponadnarodową logiką WPH, ale również gwarantować, by międzyrządowa logika WPZiB nie wywierała niekorzystnego wpływu na WPH;

10.    zwraca uwagę, że negocjacje i zawieranie porozumień w zakresie bezpośrednich inwestycji zagranicznych, usług oraz handlowych aspektów praw własności intelektualnej podlega takim samym wymogom w zakresie głosowania jak przepisy wewnętrzne; zwraca również uwagę na wymóg jednomyślności, w określonych warunkach, w obszarze usług z dziedziny kultury oraz usług audiowizualnych, społecznych, edukacyjnych i zdrowotnych, które nie podlegają już kompetencjom mieszanym;

11.   wzywa Radę Europejską, Radę i Komisję do rozważenia możliwości wynegocjowania nowego porozumienia międzyinstytucjonalnego, które konkretnie zdefiniowałoby role i zaangażowanie Parlamentu na każdym etapie negocjacji prowadzących do zawarcia jakiejkolwiek umowy międzynarodowej;

12.   wzywa Komisję do udzielenia Parlamentowi wszelkich niezbędnych informacji odnoszących się do WPH i negocjacji porozumień handlowych lub negocjacji handlowych części składowych jakiegokolwiek porozumienia, w tym wszystkich wniosków i projektów wniosków pod negocjowanie mandatów i/lub dyrektyw, na tyle wcześnie, by Parlament Europejski oraz parlamenty krajowe były w stanie wyrazić swe poglądy na ten temat, a Komisja następnie je uwzględnić;

13.    w związku z wymogiem przejrzystości funkcjonowania komitetu utworzonego na mocy art. 188n traktatu lizbońskiego (art. 133 traktatu WE), wzywa Komisję do udostępnienia wszystkich dokumentów Komisji Handlu Międzynarodowego Parlamentu Europejskiego;

14.    zwraca się do Komisji, by podczas przyszłego wdrażania legislacji w dziedzinie polityki handlowej nie wprowadzała znaczących zmian do podstawowych aktów prawnych oraz nie dodawała szczegółów, które mogłyby mieć wpływ na inicjatywy polityczne zawarte w podstawowych aktach prawnych; podkreśla zatem, że rola Parlamentu w dziedzinie WPH jest niezwykle znacząca dla zagwarantowania umocowania prawnego i odpowiedzialności demokratycznej;

15.    wzywa Radę do dostarczenia Parlamentowi harmonogramu prac Rady ds. Stosunków Zewnętrznych; i wzywa przedstawicieli Parlamentu do pełnego udziału we wszystkich spotkaniach COREPER II poświęconych sprawom wchodzącym w zakres zwykłej procedury legislacyjnej;

16.    wzywa przyszłego Wysokiego Przedstawiciela Unii ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa oraz Wiceprzewodniczącego Komisji do rozpatrzenia wraz z Parlamentem odpowiednich metod pełnego informowania Parlamentu oraz zasięgania jego opinii na temat działań zewnętrznych Unii.

WYNIK GŁOSOWANIA KOŃCOWEGO W KOMISJI

Data przyjęcia	14.1.2008
Wynik głosowania końcowego	+: –: 0:	13 1 0
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Francisco Assis; Carlos Carnero González; Françoise Castex; Christofer Fjellner; Ignasi Guardans Cambó, Helmuth Markov; David Martin; Georgios Papastamkos; Tokia Saïfi; Iuliu Winkler; Corien Wortmann-Kool
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Harlem Désir, Pia Elda Locatelli, Carl Schlyter
Zastępca(y) (art. 178 ust. 2) obecny(i) podczas głosowania końcowego

OPINIA Komisji Budżetowej (23.1.2008)

dla Komisji Spraw Konstytucyjnych

w sprawie Traktatu z Lizbony
(2007/2286(INI))

Sprawozdawca komisji opiniodawczej: Costas Botopoulos

WSKAZÓWKI

Komisja Budżetowa zwraca się do Komisji Spraw Konstytucyjnych, właściwej dla tej sprawy, o uwzględnienie w końcowym tekście projektu rezolucji następujących wskazówek:

1.   zwraca uwagę, że traktat lizboński wprowadza istotne zmiany w odniesieniu do kwestii budżetowych i finansowych:

a)   wieloletnie ramy finansowe stają się prawnie wiążące, do czego wyraźnie odnosi się traktat, a czas ich trwania ustalono na co najmniej 5 lat; istotne jest, że Parlamentowi przyznano prawo do wyrażania zgody na wieloletnie ramy finansowe, nawet jeśli formalnie nie może określać postanowień wieloletnich ram finansowych koniecznych dla sprawnego funkcjonowania rocznej procedury budżetowej, co ma obecnie miejsce w przypadku porozumienia międzyinstytucjonalnego w sprawie dyscypliny budżetowej i należytego zarządzania finansami,

b)   obecne rozróżnienie w procedurze budżetowej pomiędzy wydatkami obowiązkowymi i nieobowiązkowymi zostaje zniesione, zapewniając pełną równość między Parlamentem i Radą,

c)   nowa i uproszczona procedura budżetowa jest ustanawiana w jednym czytaniu, po którym następuje posiedzenie właściwego komitetu pojednawczego, którego zadaniem będzie osiągnięcie w ciągu 21 dni porozumienia między Parlamentem i Radą, podlegającego zatwierdzeniu przez oba organy władzy budżetowej, podczas gdy Parlament będzie miał prawo do ostatecznego zatwierdzenia budżetu jeśli porozumienie zostanie odrzucone przez Radę,

d)   instytucje UE są formalnie zobowiązane do zapewnienia dyscypliny budżetowej podczas przyjmowania każdego aktu, który może znacząco wpływać na budżet,

e)   procedura współdecyzji ma zastosowanie podczas przyjmowania rozporządzenia finansowego i jego przepisów wykonawczych;

2.   przyjmuje z zadowoleniem powyższe zmiany, które powodują, że cała procedura budżetowa staje się bardziej demokratyczna i racjonalna oraz zauważa, że wymagają one powstania całkiem nowej relacji pomiędzy obydwoma organami władzy budżetowej;

3.   wyraża ubolewanie, że rola Parlamentu w odniesieniu do systemu środków własnych Unii Europejskiej nie została rozszerzona; uważa, że prawo do wyrażania zgody na odnośne środki wykonawcze ustanawiane przez Radę kwalifikowaną większością głosów może oznaczać postęp w kierunku bardziej demokratycznej i skutecznej procedury, mając jednak na względzie, że środki wykonawcze mają ograniczony zasięg zdefiniowany jako taki w decyzji dotyczącej środków własnych;

4.   zaleca, by porozumienie międzyinstytucjonalne w sprawie dyscypliny budżetowej i należytego zarządzania finansami z dnia 17 maja 2006 r. zostało dostosowane do nowej procedury budżetowej, jak ustanowiono w jego punkcie czwartym;

5.   zamierza przygotować sprawozdanie z inicjatywy własnej dotyczące nowej procedury budżetowej w celu przeprowadzenia wnikliwej analizy oraz dokonania odpowiedniej oceny jej wpływu na wewnętrzną organizację Parlamentu oraz aby zabezpieczyć jego budżetowe prerogatywy na szczeblu międzyinstytucjonalnym; uważa, że po przyjęciu tego sprawozdania właściwa komisja byłaby w stanie zaproponować niezbędne zmiany Regulaminu, między innymi załącznika IV, uwzględniając szereg konsekwencji wynikających z przyjęcia traktatu i jego wpływu na reformę Parlamentu;

6.   uważa, że ocena konsekwencji budżetowych i finansowych spowodowanych wprowadzeniem traktatu lizbońskiego powinna być również okazją dla Parlamentu do wniesienia własnego wkładu w toczącą się obecnie debatę w sprawie zmiany budżetu UE.

WYNIK GŁOSOWANIA KOŃCOWEGO W KOMISJI

Data przyjęcia	23.1.2008
Wynik głosowania końcowego	+: –: 0:	28
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Reimer Böge, Konstantinos Botopoulos, Simon Busuttil, Daniel Daianu, Gérard Deprez, Brigitte Douay, Hynek Fajmon, Ingeborg Gräßle, Catherine Guy-Quint, Jutta Haug, Monica Maria Iacob-Ridzi, Anne E. Jensen, Wiesław Stefan Kuc, Janusz Lewandowski, Vladimír Maňka, Jan Mulder, Catalin Nechifor, Gérard Onesta, Margaritis Schinas, Nina Škottová, Theodor Stolojan, László Surján, Gary Titley, Kyösti Virrankoski, Ralf Walter
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Thijs Berman, Esther De Lange, Hans-Peter Martin
Zastępca(y) (art. 178 ust. 2) obecny(i) podczas głosowania końcowego

OPINIA Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii (19.12.2007)

dla Komisji Spraw Konstytucyjnych

w sprawie Traktatu z Lizbony
(2007/2286(INI))

Sprawozdawca komisji opiniodawczej: Ján Hudacký

WSKAZÓWKI

Komisja Przemysłu, Badań Naukowych i Energii zwraca się do Komisji Spraw Zagranicznych, właściwej dla tej sprawy, o uwzględnienie w końcowym tekście projektu rezolucji następujących wskazówek:

Zagadnienia ogólne

1.  potwierdza swoje ugruntowane stanowisko, zgodnie z którym skonsolidowany tekst traktatów należy sporządzić po ratyfikacji przez państwa członkowskie obecnego traktatu reformującego;

2.  jest zdania, że protokół nr 6 w sprawie rynku wewnętrznego i konkurencji należy stosować z zachowaniem ostrożności oraz że należy wyjaśnić zapis w traktacie, zgodnie z którym „Unia podejmie w razie konieczności działania na mocy postanowień traktatów”, czyniąc odniesienia do innych postanowień traktatów oraz dorobku wspólnotowego;

Przemysł

3.  jest zdania, że w dziedzinie przemysłu poprawki do istniejących postanowień traktatu WE nie będą kolidowały z istniejącą strukturą interesów przedsiębiorstw ani z decyzjami inwestycyjnymi, ponieważ:

a)   działania UE w odniesieniu do przemysłu mają charakter wspierający, koordynujący lub uzupełniający działania państw członkowskich, a ustalanie i wspieranie krajowej polityki przemysłowej leży w gestii poszczególnych państw członkowskich;

b)   w celu rozwoju sektora przemysłowego należy ustalić na szczeblu unijnym wytyczne, jak również wspólne wskaźniki oraz regulacje dotyczące nadzoru i okresowej oceny polityki przemysłowej; popiera się także wymianę dobrych praktyk między państwami członkowskimi,

c)   zapis „z wyłączeniem jakiejkolwiek harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych państw członkowskich” niekoniecznie oznacza koniec wspólnego podejścia do przemysłu;

d)   Parlament Europejski docenia zaangażowanie UE w dziedzinie poprawy spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej, wyrażające się zwracaniem szczególnej uwagi na obszary wiejskie oraz obszary dotknięte przekształceniami przemysłowymi;

e)   w przypadku uznania za konieczne działań skoordynowanych Parlament Europejski nie będzie już uczestniczył w procesie podejmowania decyzji; będzie jedynie na bieżąco informowany o nich;

Badania i rozwój

4.   zauważa, że zmienione art. 163, 165 i 166 traktatu WE należy uznać za udoskonalenia, gdyż umacniają one bazę naukową i technologiczną poprzez utworzenie europejskiej przestrzeni badawczej, w której naukowcy, wiedza naukowa i technologie podlegają swobodnej wymianie, co pozwala naukowcom na swobodną współpracę ponad granicami, a także sprzyjają wzrostowi konkurencyjności Unii, w tym także w przemyśle;

5.  zauważa dwie potencjalnie sporne kwestie między Parlamentem Europejskim a Radą, której stanowisko wspiera Komisja:

a)   umowy międzynarodowe nie będą objęte tradycyjną procedurą określoną w art. 300,

b)   zachowanie art. 171 i 172 będzie oznaczać kontynuację procedury konsultacji przy ustanawianiu agencji, naruszając tym samym prerogatywę Parlamentu pozwalającą na jego pełne uczestnictwo w procesie ustanawiania agencji;

Przestrzeń kosmiczna

6.  wyraża zadowolenie z zamieszczenia w części poświęconej rozwojowi i współpracy technologicznej zapisu w sprawie europejskiej polityki przestrzeni kosmicznej i wynikającego stąd uznania w traktacie, że problematyka przestrzeni kosmicznej jest równie ważna jak problematyka badań i rozwoju;

7.   przychylnie odnosi się do możliwości ustanawiania przez Parlament i Radę w ramach procedury współdecyzji niezbędnych środków, które mogą przybrać postać europejskiego programu kosmicznego; niemniej uważa, że zapis „z wyłączeniem jakiejkolwiek harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych państw członkowskich” może oznaczać istnienie pewnych przeszkód we wdrażaniu wspólnej polityki w zakresie przestrzeni kosmicznej;

8.  przychylnie odnosi się także do jednoznacznego zapisu dotyczącego ustanawiania odpowiednich stosunków z Europejską Agencją Kosmiczną;

Energia

9.  z zadowoleniem przyjmuje fakt, że energetyce zostanie poświęcony odrębny tytuł w traktacie, a tym samym zyska ona podstawę prawną w kontekście rynku wewnętrznego, podczas gdy uwagę zwróci się na funkcjonowanie rynku energii, bezpieczeństwo dostaw energii, efektywność energetyczną i oszczędność energii, rozwój nowych i odnawialnych form energii oraz wzajemne połączenia między sieciami energetycznymi;

10. wyraża zadowolenie z zamieszczenia klauzuli solidarności, którą należy stosować „w przypadku wystąpienia poważnych trudności w zaopatrzeniu w niektóre produkty, zwłaszcza w obszarze energii”, oraz popiera zamieszczenie wspomnianej klauzuli;

11. podkreśla, że choć z zasady zastosowanie będzie miała przyszła zwykła procedura legislacyjna (obecnie współdecyzja), decyzja o doborze źródeł energii będzie wciąż pozostawać w gestii państw członkowskich, a środki fiskalne w tej dziedzinie wciąż będą wymagać zasięgania opinii Parlamentu Europejskiego i jednomyślności w Radzie;

Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej

12. uważa, że traktat Euratom mimo swojej niedoskonałości wciąż stanowi niezbędne ramy prawne i w obecnym traktacie reformującym nie wprowadzono do niego żadnych szczególnych zmian; niemniej uważa, że protokół nr 12 do traktatu reformującego, dotyczący traktatu Euratom, sprawia, że tekst jest nieczytelny i bardzo złożony z powodu licznych odniesień i uchylenia niektórych artykułów traktatu Euratom;

13. zauważa, że traktat Euratom wciąż będzie wywoływał pełne skutki prawne; zwraca uwagę na protokół nr 12, zmierzający do dostosowania traktatu Euratom w celu uwzględnienia wspólnych przepisów określonych w innych traktatach, takich jak postanowienia instytucjonalne i finansowe; w związku z tym ponownie stwierdza potrzebę opracowania skonsolidowanego tekstu traktatu Euratom;

Fundusz Badawczy Węgla i Stali

14. zwraca uwagę Komisji na fakt, że w protokole nr 11 w sprawie Funduszu Badawczego Węgla i Stali wprowadzono postanowienia proceduralne, które nie zwiększą uczestnictwa Parlamentu Europejskiego w procesie podejmowania decyzji, zachowując procedurę konsultacji w jednym z sektorów, mianowicie w sektorze badań i rozwoju technologicznego, w przypadku którego jest współprawodawcą, niezależnie od wpływu funduszu na budżet.

WYNIK GŁOSOWANIA KOŃCOWEGO W KOMISJI

Data przyjęcia	19.12.2007
Wynik głosowania końcowego	+: –: 0:	42 5 0
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Šarūnas Birutis, Jan Březina, Renato Brunetta, Jerzy Buzek, Pilar del Castillo Vera, Jorgo Chatzimarkakis, Giles Chichester, Dragoş Florin David, Den Dover, Lena Ek, Nicole Fontaine, Adam Gierek, Norbert Glante, Umberto Guidoni, Fiona Hall, David Hammerstein, Rebecca Harms, Mary Honeyball, Ján Hudacký, Romana Jordan Cizelj, Anne Laperrouze, Romano Maria La Russa, Pia Elda Locatelli, Angelika Niebler, Reino Paasilinna, Atanas Paparizov, Anni Podimata, Miloslav Ransdorf, Vladimír Remek, Herbert Reul, Mechtild Rothe, Paul Rübig, Andres Tarand, Britta Thomsen, Catherine Trautmann, Claude Turmes, Nikolaos Vakalis, Alejo Vidal-Quadras, Dominique Vlasto
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Danutė Budreikaitė, Joan Calabuig Rull, Edit Herczog, Lambert van Nistelrooij, Pierre Pribetich, Dirk Sterckx, Silvia-Adriana Ţicău, Vladimir Urutchev
Zastępca(y) (art. 178 ust. 2) obecny(i) podczas głosowania końcowego

OPINIA Komisji Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych (18.12.2007)

dla Komisji Spraw Konstytucyjnych

w sprawie Traktatu z Lizbony
2007/2286(INI))

Sprawozdawca komisji opiniodawczej: Jean-Marie Cavada

WSKAZÓWKI

Komisja Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych zwraca się do Komisji Spraw Konstytucyjnych, właściwej dla tej sprawy, o uwzględnienie w końcowym tekście projektu rezolucji następujących wskazówek:

Nowy traktat – długo oczekiwane rozwiązanie problemu prawnej i instytucjonalnej schizofrenii w polityce związanej z przestrzenią wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości

1.   przychylnie odnosi się do następujących udoskonaleń wprowadzonych w ramach nowego traktatu dotyczących polityki związanej z przestrzenią wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości:

(a)  nadanie charakteru prawnie spójnego, obowiązującego i przejrzystego – na poziomie traktatu – związkowi istniejącemu między prawami podstawowymi określonymi w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej oraz odnośną polityką UE konieczną do zapewnienia ich ochrony i propagowania; dzięki obowiązującej karcie prawodawca UE będzie mógł w sposób bardziej spójny wdrażać wszelkie strategie polityczne, które mogłyby mieć wpływ na prawa podstawowe jednostki; nie dotyczy to wyłącznie dziedzin polityki bezpośrednio związanych z przestrzenią wolości, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, takich jak prawo azylu czy prawo do sprawiedliwego procesu, lecz również bardziej ogólnej polityki związanej z ochroną godności ludzkiej przed wszelkimi formami dyskryminacji, ochroną mniejszości, prawem do przejrzystości i dobrego zarządzania na szczeblu europejskim, prawami socjalnymi i prawem do ochrony danych; przystąpienie do Europejskiej konwencji praw człowieka umocni ponadto ten związek, czyniąc instytucje UE odpowiedzialnymi przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka;

(b)  położenie kresu schizofrenicznej sytuacji instytucjonalnej i prawnej powstałej piętnaście lat temu wskutek przyjęcia traktatu z Maastricht, na mocy którego wprowadzono równoległy, tymczasowy system prawny w dziedzinie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych (tzw. „trzeci filar”); przywrócenie pełnej kompetencji Trybunału Sprawiedliwości umożliwi ponowne wprowadzenie rządów prawa w przypadkach, w których one nie istnieją, zaś włączenie do tych działań Parlamentu Europejskiego za pomocą procedury współdecyzji wpłynie na znaczną poprawę demokratycznego umocowania tej polityki;

(c)  wzmocnienie odpowiedzialności demokratycznej UE poprzez rozszerzenie procedury współdecyzji („zwykłej procedury legislacyjnej”) na działania dotyczące współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych; kolejnym punktem, który należy przychylnie przyjąć, jest konieczność uzyskania zgody Parlamentu, w przypadku gdy Rada pragnie ustanowić normy minimalne dotyczące „innych” szczególnych aspektów postępowania karnego, ustanowić Prokuraturę Europejską poza Eurojust i rozszerzyć uprawnienia Prokuratury Europejskiej;

(d)  włączenie Parlamentu Europejskiego w zawieranie umów międzynarodowych podpisywanych przez UE; dotychczas, pomimo że zgodnie art. 21 traktatu UE konieczna jest konsultacja z Parlamentem Europejskim, Rada nigdy tego nie uczyniła, nawet gdy traktat będący przedmiotem negocjacji był wyraźnie „głównym aspektem wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa” (jak w przypadku porozumienia między UE a Stanami Zjednoczonymi w sprawie ekstradycji i wzajemnej pomocy prawnej);

(e)  zniesienie w wielu przypadkach zasady jednomyślności w Radzie; system głosowania większością kwalifikowaną ułatwi negocjacje w instytucjach UE i doprowadzi do przyjęcia wyższych standardów ochrony praw podstawowych (w odróżnieniu od zasady jednomyślności, która sprzyja najmniejszemu wspólnemu mianownikowi i w wielu przypadkach rodzi wątpliwości co do wartości dodanej prawodawstwa UE);

rozszerzając wykorzystanie procedur w zakresie głosowania większością kwalifikowaną oraz współdecyzji, nowy traktat ułatwi przyjęcie – w spójnych ramach politycznych – środków, które obecnie objęte są częściowo wymogiem zasady jednomyślności, a częściowo – większości kwalifikowanej (co obecnie ma miejsce w przypadku migracji legalnej i nielegalnej);

(f)   harmonizacja instrumentów legislacyjnych; zamiast „wspólnych stanowisk”, „decyzji ramowych”, „decyzji” i „konwencji”, o których mowa w obecnym art. 34 TUE, Unia Europejska będzie przyjmować zwykłe akty wspólnotowe: rozporządzenia, dyrektywy i decyzje prawa wspólnotowego, co doprowadzi do kolejnej ważnej zmiany, a mianowicie wspomniane akty prawne będą mogły wywierać bezpośredni skutek;

(g)  poprawa przejrzystości i odpowiedzialności w relacjach między instytucjami UE a poszczególnymi obywatelami, społeczeństwem obywatelskim, partiami politycznymi i parlamentami krajowymi; w związku z tym niezwykle korzystny jest szczególny system, który ustanowiono z myślą o ocenie skutków polityki związanej z przestrzenią wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w UE, gdyż połączy on Komisję, rządy państw członkowskich oraz Parlament Europejski i parlamenty krajowe; w odniesieniu do dobrych rządów w UE Parlament wzywa Komisję i Radę, aby przyspieszyły tempo rozważań nad praktycznym wprowadzeniem planowanego urzędu Prokuratora Europejskiego, co stanowi główny warunek konieczny do realizacji celów wymienionych w pierwszym zdaniu niniejszej litery;

2.   ubolewa nad ceną, jaką trzeba było zapłacić za te udoskonalenia:

(a)  zgodnie z art. 10 Protokołu w sprawie postanowień przejściowych traktatu środki przyjęte w ramach trzeciego filaru pozostaną – przez okres pięciu lat od wejścia w życie nowego traktatu – poza kontrolą Komisji i, co więcej, Trybunału Sprawiedliwości; trudno zrozumieć, dlaczego państwa członkowskie podjęły decyzję o tak znacznym przedłużaniu sytuacji, którą same uznały za niedoskonałą pod względem prawnym; rodzi się obecnie pytanie, jak zminimalizować negatywne skutki tego stanu rzeczy dla obywateli UE:

-  pierwszą odpowiedź na to pytanie można znaleźć we wspomnianym wyżej protokole, który zakłada, że w przypadku zmiany aktu okres przejściowy nie będzie miał zastosowania do zmienionego aktu; instytucje powinny więc zdecydować, czy nie byłoby lepiej zmienić – niezwłocznie po wejściu w życie nowego traktatu – niektóre z istniejących mniej satysfakcjonujących środków wynikających z trzeciego filaru;

-  kolejnym rozwiązaniem mogłoby być przedłużenie do okresu od 1 stycznia do maja 2009 r. oficjalnego przyjęcia środków, których podstawą jest obecnie trzeci filar i które mogą wywierać wpływ na prawa podstawowe obywateli; obywatelom UE będzie łatwo zrozumieć kilka miesięcy opóźnienia, jeśli nowe przepisy będą egzekwowane przez sądownictwo europejskie;

(b)  wprowadza się nieco bardziej złożone nowe przepisy w celu zareagowania na sytuację, gdy państwo członkowskie uzna, że projekt dyrektywy naruszałby podstawowe aspekty jego systemu sądownictwa karnego lub w przypadku gdy osiągnięcie jednomyślności nie jest możliwe (współpraca policyjna); w takich okolicznościach odnośne państwo członkowskie może wystąpić z wnioskiem, aby projekt dyrektywy został przekazany do rozpatrzenia Radzie Europejskiej; pierwsza przyczyna jest w pełni zrozumiała, a nawet uzasadniona, podobnie jak inne przypadki, w których istnieje zagrożenie znacznego zmniejszenia ochrony praw podstawowych w państwie członkowskim; druga przyczyna dotyczy w większym stopniu równowagi uprawnień;

      w takich przypadkach „zwykła” procedura legislacyjna zawieszana jest na cztery miesiące; w przypadku braku porozumienia i w sytuacji gdy co najmniej dziewięć państw członkowskich pragnie ustanowić ściślejszą współpracę na podstawie danego projektu dyrektywy, uznaje się, że zezwolenie na zastosowanie takiej współpracy zostało udzielone (nie jest więc konieczna zgoda Parlamentu, wymagana zgodnie z art. 280 TWE); niemniej jednak w przypadku gdy zastosowanie ma procedura zwykła, istotne jest podkreślenie, że samo przyjęcie danego środka wciąż wymagałoby współdecyzji Parlamentu;

(c)  złożoność systemu dobrowolnego wyboru (opt-in i opt-out) dodatkowo wzrośnie; choć nowe przepisy w sprawie ściślejszej współpracy nie będą miały zastosowania do środków, które stanowią rozwinięcie dorobku Schengen, system Schengen zostanie zmieniony (patrz poniżej); ponadto pozostałe wyłączenia mające zastosowanie do środków niezwiązanych z dorobkiem Schengen, takie jak współpraca sądownicza w sprawach cywilnych, zostaną rozszerzone tak, aby miały zastosowanie do współpracy policyjnej i sądowniczej (patrz zmiany do protokołów w sprawie Schengen i stanowisk Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, Irlandii oraz Danii);

(d)  w odniesieniu do szczególnej sytuacji Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej oraz Irlandii należy przypomnieć, że formalnie nie zasięgnięto opinii Parlamentu przy podejmowaniu decyzji o odrębnym systemie w tych krajach w ramach systemu Schengen w latach 2000 i 2001; obecnie uczestnictwo Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej jest obowiązkowe w przypadkach, w których podjęło decyzję o udziale w dorobku Schengen, nie ma natomiast takiej konieczności w przypadkach, w których opowiedziało się przeciwko takiemu uczestnictwu[1]; modyfikacje w protokole w sprawie Schengen nie zmienią tego aspektu, lecz zapewnią Zjednoczonemu Królestwu Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej oraz Irlandii możliwość odmowy uczestniczenia w środkach, które stanowią rozwinięcie dorobku Schengen, na uczestnictwo w których wcześniej się zdecydowały;

      doprowadzi to prawdopodobnie do dalszego rozdrobnienia przepisów; opinii Parlamentu nie będzie się zasięgać w odniesieniu do uczestnictwa w danym środku i w odniesieniu do jego wpływu na dorobek Schengen; Niemniej jednak, sam środek będzie wymagał przyjęcia na drodze procedury współdecyzji w przypadkach, gdzie ma ona zastosowanie;

(e)  ponadto Zjednoczone Królestwo i Irlandia będą miały możliwość nieuczestniczenia w propozycjach mających na celu zmianę środków tytułu IV, za którymi się uprzednio opowiedziały, i nie będą związane nowymi przepisami w zakresie ochrony danych, przyjętymi w oparciu o postanowienia nowego traktatu i umożliwiającymi Zjednoczonemu Królestwu i Irlandii odstępstwa od podstawowych przepisów w dziedzinie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych;

3.   jest zdania, że korzyści wynikające z udoskonaleń wprowadzonych w nowym traktacie przeważają nad jego słabymi stronami; instytucje UE powinny obecnie uczynić wszystko co w ich mocy w celu zagwarantowania, że państwa członkowskie ratyfikują nowy traktat; powinny one także:

(a)  poinformować obywateli UE o nowych prawach, które im przysługują, oraz o nowych ramach prawnych UE, a jednocześnie zwrócić się do państw członkowskich o rozpoczęcie kampanii informacyjnych na szeroką skalę i wprowadzenie szczególnego szkolenia zawodowego dla sądów krajowych i służb bezpieczeństwa w celu uniknięcia wszelkiej bezprawnej dyskryminacji wśród obywateli europejskich;

(b)  włączyć parlamenty krajowe w prace nad następnym programem wieloletnim dotyczącym przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości; można by tego dokonać w najodpowiedniejszy sposób poprzez:

-  nieformalne fora (takie jak grupa wysokiego szczebla ds. przyszłości europejskiej polityki wewnętrznej, której posiedzenia będą odbywać się okresowo podczas czterech prezydencji Rady w 2008 i 2009 r.);

-  formalne, regularne i terminowe przekazywanie wszystkich przygotowawczych tekstów legislacyjnych, począwszy od pierwotnych wniosków legislacyjnych, w celu unikania dyskryminacji wśród krajowych parlamentarzystów i obywateli europejskich;

(c)  w 2008 r. przeprowadzić negocjacje w celu przyjęcia na początku 2009 r. wszelkich niezbędnych środków koniecznych do pomyślnego wprowadzenia przez nowo wybrany Parlament nowej przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości; mając na względzie zastrzeżenia krajowe i/lub parlamentarne wyrażone w odniesieniu do szeregu procedur legislacyjnych, zwraca się do Komisji i Rady, aby ponownie zbadały – z punktu widzenia nowych podstaw prawnych wprowadzonych przez traktat lizboński oraz biorąc pod uwagę debatę polityczną – następujące teksty legislacyjne:

Prawa ogólne

- decyzja ramowa dotycząca praw proceduralnych (2004/0113(CNS));

- decyzja ramowa w sprawie ochrony danych osobowych przetwarzanych w ramach współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych (do włączenia do zmienionej dyrektywy 95/46/WE) (2005/0202(CNS)) (zastrzeżenia parlamentarne zgłoszone przez Danię, Irlandię, Holandię, Szwecję i Zjednoczone Królestwo);

Współpraca sądowa

- decyzja ramowa w sprawie rasizmu i ksenofobii (2007/2067(CNS)) (zastrzeżenia parlamentarne zgłoszone przez Szwecję, Holandię, Danię, Irlandię i Łotwę);

- decyzja ramowa w sprawie decyzji podjętych in absentia (do przedłożenia);

- decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu dowodowego (2003/0270(CNS)) (zastrzeżenia parlamentarne zgłoszone przez Szwecję i Danię);

- decyzja ramowa w sprawie uwzględniania między państwami członkowskimi wyroków skazujących (2005/0018(CNS)) (zastrzeżenia parlamentarne zgłoszone przez Szwecję, Holandię i Irlandię);

- decyzja ramowa w sprawie zastosowania europejskiego nakazu nadzoru w postępowaniu przedprocesowym (2006/0158(CNS));

- decyzja ramowa w sprawie wymiany informacji pochodzących z rejestru skazanych (2005/0267(CNS)) (zastrzeżenia parlamentarne zgłoszone przez Szwecję, Finlandię, Holandię, Irlandię, Grecję i Danię);

- decyzja ramowa w sprawie Eurojust (do przedłożenia);

Współpraca policyjna

- decyzja ramowa w sprawie zwalczania z przestępczości zorganizowanej (zastrzeżenie parlamentarne zgłoszone przez Szwecję);

- decyzja ramowa w sprawie wglądu do danych Systemu Informacji Wizowej ze względów bezpieczeństwa (do włączenia jako zmiana rozporządzenia o Systemie Informacji Wizowej) (2005/0232(CNS));

- decyzja ramowa w sprawie dostępu do Eurodac ze względów bezpieczeństwa (do włączenia jako zmiana rozporządzenia o Systemie Informacji Wizowej) (2006/0310(CNS));

- decyzja ramowa w sprawie Europolu (w oczekiwaniu na opinię Parlamentu Europejskiego);

4.   deklaruje chęć uczestnictwa – w duchu współpracy z Komisją i Prezydencją Rady – w przeredagowaniu tych wniosków w 2008 r. i zastrzega sobie prawo wysunięcia formalnych zaleceń koniecznych do ulepszenia już osiągniętych porozumień politycznych, jak określono w art. 39 Traktatu o Unii Europejskiej; proponuje w tym celu utworzenie, począwszy od 2008 r., grupy roboczej wysokiego szczebla właściwej do prowadzenia otwartej dyskusji nad ulepszeniem wyżej wymienionych tekstów;

5.   przyjmuje z zadowoleniem deklarację Konferencji dotyczącą art. 10 Protokołu w sprawie postanowień przejściowych (deklaracja 39a) i zwraca się do Komisji, aby od 2008 r. rozpoczęła prace nad zmianą lub zastępowaniem aktów prawnych, które już teraz wydają się niezadowalające lub nieskuteczne (takich jak Konwencja o pomocy prawnej w sprawach karnych lub inne teksty, które, jak pokazuje doświadczenie, należy poprawić);

6.   uważa, że począwszy od 2008 r. należy regularnie informować Parlament i zasięgać jego opinii w sprawie głównych programów i porozumień dotyczących państw trzecich, np. w zakresie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości z Rosją, międzynarodowej strategii walki z handlem ludźmi oraz kwestii związanych z handlem narkotykami oraz zapobieganiem terroryzmowi i zwalczaniem go, nawet jeżeli zasięganie opinii nie jest obowiązkowe;

WYNIK GŁOSOWANIA KOŃCOWEGO W KOMISJI

Data przyjęcia	18.12.2007
Wynik głosowania końcowego	+: –: 0:	41 1 0
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Alexander Alvaro, Roberta Angelilli, Mihael Brejc, Kathalijne Maria Buitenweg, Michael Cashman, Giuseppe Castiglione, Giusto Catania, Jean-Marie Cavada, Carlos Coelho, Panayiotis Demetriou, Gérard Deprez, Agustín Díaz de Mera García Consuegra, Bárbara Dührkop Dührkop, Claudio Fava, Armando França, Urszula Gacek, Kinga Gál, Roland Gewalt, Ewa Klamt, Henrik Lax, Roselyne Lefrançois, Sarah Ludford, Viktória Mohácsi, Claude Moraes, Javier Moreno Sánchez, Rareş-Lucian Niculescu, Martine Roure, Luciana Sbarbati, Inger Segelström, Søren Bo Søndergaard, Vladimir Urutchev, Ioannis Varvitsiotis, Manfred Weber, Renate Weber, Tatjana Ždanoka
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Edit Bauer, Genowefa Grabowska, Sophia in 't Veld, Sylvia-Yvonne Kaufmann, Jean Lambert, Antonio Masip Hidalgo, Bill Newton Dunn
Zastępca(y) (art. 178 ust. 2) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Manuel Medina Ortega

• [1]  W wyniku tego Rada nie zezwoliła Zjednoczonemu Królestwu na uczestnictwo w tworzeniu agencji Frontex i w przyjęciu rozporządzenia (WE) nr 2253/2004 z dnia 13 grudnia 2004 r. w sprawie norm dotyczących zabezpieczeń i danych biometrycznych w paszportach i dokumentach podróży wydawanych przez państwa członkowskie, w następstwie czego Zjednoczone Królestwo wniosło do sądu dwie sprawy przeciwko Radzie (sprawy C-77/05 Zjednoczone Królestwo przeciwko Radzie, Zb. Orz. 2007, str. I-0000 i C-137/05 Zjednoczone Królestwo przeciwko Radzie, Zb. Orz. 2007, str. I-0000).

WYNIK GŁOSOWANIA KOŃCOWEGO W KOMISJI

Data przyjęcia	23.1.2008
Wynik głosowania końcowego	+: –: 0:	20 6 0
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Jim Allister, Enrique Barón Crespo, Bastiaan Belder, Jens-Peter Bonde, Richard Corbett, Brian Crowley, Jean-Luc Dehaene, Andrew Duff, Ingo Friedrich, Genowefa Grabowska, Anneli Jäätteenmäki, Sylvia-Yvonne Kaufmann, Timothy Kirkhope, Jo Leinen, Íñigo Méndez de Vigo, Ashley Mote, Borut Pahor, Rihards Pīks, József Szájer, Riccardo Ventre, Johannes Voggenhuber, Dushana Zdravkova
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Konstantinos Botopoulos, Urszula Krupa, Gérard Onesta, Alexander Stubb
Zastępca(y) (art. 178 ust. 2) obecny(i) podczas głosowania końcowego