SPRAWOZDANIE w sprawie dalszych działań dotyczących agendy terytorialnej i karty lipskiej – europejski program działania na rzecz rozwoju przestrzennego i spójności terytorialnej

31.1.2008 - (2007/2190(INI))

Komisja Rozwoju Regionalnego
Sprawozdawca: Gisela Kallenbach

PROJEKT SPRAWOZDANIA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

w sprawie dalszych działań dotyczących agendy terytorialnej i karty lipskiej – europejski program działania na rzecz rozwoju przestrzennego i spójności terytorialnej

(2007/2190(INI))

Parlament Europejski,

–      uwzględniając agendę terytorialną UE („agenda terytorialna”) i kartę lipską na rzecz zrównoważonego rozwoju miast europejskich („karta lipska”), które zostały przyjęte podczas nieformalnego posiedzenia Rady ministrów odpowiedzialnych za planowanie przestrzenne i rozwój miast w dniach 24-25 maja 2007 r. w Lipsku, oraz pierwszy program działań na rzecz realizacji agendy terytorialnej Unii Europejskiej, przyjęty podczas nieformalnego posiedzenia Rady ministrów odpowiedzialnych za planowanie przestrzenne i rozwój miast, które odbyło się w Ponta Delgada (Azory) w dniach 23-24 listopada 2007 r. („pierwszy program działań”),

–   uwzględniając czwarte sprawozdanie na temat spójności gospodarczej i społecznej (COM(2007)0273) („czwarte sprawozdanie w sprawie spójności”),

–   uwzględniając europejską perspektywę rozwoju przestrzennego (ESPD), przyjętą podczas nieformalnego posiedzenia Rady ministrów odpowiedzialnych za planowanie przestrzenne, które odbyło się w Poczdamie w dniu 11 maja 1999 r.,

–   uwzględniając wyniki programu Europejskiej Sieci Obserwacyjnej Planowania Przestrzennego (ESPON) 2006,

–   uwzględniając wniosek w sprawie programu prac ESPON 2013,

–   uwzględniając art. 158 i 159 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską,

–   uwzględniając art. 45 Regulaminu,

–   uwzględniając sprawozdanie Komisji Rozwoju Regionalnego (A6-0028/2008),

A.  mając na uwadze, że różnorodność terytorialna, policentryczność i zwarta zabudowa miejska to istotne cechy strukturalne obszarów europejskich,

B.   mając na uwadze, że większość obywateli Europy żyje dziś w miastach,

C.  mając na uwadze, że aktualne wyzwania rozwoju przestrzennego w Unii Europejskiej obejmują zmiany klimatyczne, żywiołowe rozprzestrzenianie się zabudowy miejskiej (urban sprawl) i użytkowanie gruntów, zużycie energii, infrastrukturę transportową, zmiany demograficzne, w tym wyludnienie obszarów wiejskich i innych regionów Unii Europejskiej, wpływ rozszerzenia na spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną, oraz nierówne skutki regionalne globalizacji, w tym rosnącą przepaść między bogatymi i mniej zamożnymi regionami, a także nierównomierny rozwój obszarów miejskich i wiejskich w połączeniu ze zmianami strukturalnym;

D.  mając na uwadze cele określone w agendzie terytorialnej i obejmujące rozwój zrównoważonego i policentrycznego systemu miejskiego oraz nowego partnerstwa między miastami i obszarami wiejskimi, tworzenie innowacyjnych klastrów regionalnych, zagwarantowanie równego dostępu do infrastruktury i wiedzy, wspieranie ogólnoeuropejskiego systemu zarządzania ryzykiem, zarządzanie w oparciu o przyszłościowe metody oraz ochronę natury i dziedzictwa kulturalnego,

E.  mając na uwadze cele określone w karcie lipskiej i obejmujące wzmocnienie podejścia opierającego się na zintegrowanej polityce rozwoju miast poprzez tworzenie i utrzymywanie przestrzeni publicznej wysokiej jakości, modernizowanie sieci infrastruktury i podniesienie wydajności energetycznej, aktywne wspieranie innowacji i kształcenia oraz promowanie przyjaznego dla środowiska, wydajnego i niedrogiego transportu miejskiego, zwłaszcza w zaniedbanych dzielnicach miast, zapewnienie ciągłości strategiom urbanistycznym mającym na celu podniesienie atrakcyjności lokalizacji, wzmocnienie lokalnej gospodarki i lokalnej polityki w zakresie rynku pracy oraz aktywną politykę w zakresie kształcenia dzieci i młodzieży, w tym również kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu,

F.  mając na uwadze, że planowanie przestrzenne stanowi właściwy instrument wpływania na użytkowanie gruntów i strukturę osadniczą w państwach członkowskich i ich regionach oraz miastach, a także definiowania lokalnych warunków życia i możliwości rozwoju,

G. mając na uwadze, że poza polityką spójności jako instrumentem zarządzania strategicznego potrzebne są również inne środki w celu zagwarantowania, że cele agendy terytorialnej i karty lipskiej zostaną osiągnięte, zwłaszcza takie jak ocena skutków przestrzennych, zintegrowane podejście i monitorowanie danego obszaru,

H. mając na uwadze, że poza polityką spójności również polityka rozwoju obszarów wiejskich ma istotne skutki przestrzenne; mając na uwadze, że integracja tych dwóch obszarów polityki jest niewystarczająca, a zatem istnieje potrzeba większej synergii, która ukaże prawdziwy potencjał rozwojowy oraz zwiększy atrakcyjność i konkurencyjność obszarów wiejskich, co pomogłoby w walce z wyludnianiem obszarów wiejskich,

I.   mając na uwadze, że jakość przestrzeni publicznej, krajobrazów naturalnych i kulturalnych, a także architektury odgrywa ważną rolę w odniesieniu do warunków życia mieszkańców miast i wsi oraz stanowi istotny czynnik „miękki” decydujący o danej lokalizacji,

J.   mając na uwadze, że kreatywność i innowacje są kluczowymi zasobami na drodze ku globalnemu społeczeństwu opartemu na wiedzy oraz że wobec tego sukces zrównoważonego rozwoju przestrzennego i takiegoż rozwoju miast w znacznym stopniu zależy od rozwoju lokalnego potencjału kreatywności,

K. mając na uwadze, że kultura urbanistyczna, a więc suma aspektów kulturalnych, gospodarczych, technologicznych, społecznych i ekologicznych, które mają wpływ na jakość oraz proces planowania i budowania, stanowi ważny element zintegrowanego rozwoju miast,

L.   mając na uwadze, że podejście zintegrowane oznacza, iż opracowane przedsięwzięcia powinny stanowić spójny plan długoterminowy obejmujący wymiar gospodarczy, społeczny i środowiskowy w pełni angażujący głównych partnerów w planowanie, wykonanie i ocenę programów rozwoju miejskiego;

M. mając na uwadze, że zintegrowane podejście do terytorialnego wymiaru spójności nie polega jedynie na planowaniu przestrzennym oraz działaniach i strategiach na rzecz rozwoju miejskiego, ponieważ ostatecznym celem jest zagwarantowanie równowagi pomiędzy obywatelami europejskimi bez względu na to, gdzie mieszkają, którego to celu nie można osiągnąć jedynie poprzez planowanie przestrzenne,

1.  jest zdania, że osiągnięcie celów agendy terytorialnej i karty lipskiej możliwe jest tylko w ramach kompleksowej i całościowej strategii rozwojowej, która nie ogranicza się do poszczególnych sektorów i realizuje podejście zintegrowane;

2.  proponuje, w ramach śródokresowej oceny polityki spójności i w kontekście rozważań na temat polityki spójności po 2013 r., przeprowadzenie analizy w celu zbadania, do jakiego stopnia realizacja zintegrowanego podejścia w ramach planowania programów i wyboru projektów funduszy strukturalnych mogłaby stanowić obowiązkowy warunek wstępny; w tym celu wzywa decydentów do dobrowolnego podjęcia się wdrażania nowych metod współpracy;

3.  z zadowoleniem przyjmuje decyzję europejskich ministrów odpowiedzialnych za rozwój miast podjętą na nieformalnym posiedzeniu w Lipsku w dniach 24-25 maja 2007 r. o utworzeniu międzyrządowej grupy roboczej pod przewodnictwem Niemiec w celu określenia i wyjaśnienia różnych kwestii związanych z realizacją inicjatywy JESSICA;

4.  w związku z tym z zadowoleniem przyjmuje utworzenie w Komisji grupy obejmującej różne służby i zajmującej się wnioskami dotyczącymi realizacji zintegrowanego podejścia; wzywa Komisję do ścisłej współpracy z partnerami gospodarczymi i społecznymi oraz zapewnienia ich udziału we wszystkich decyzjach dotyczących spójności terytorialnej; zwraca się do Komisji z prośbą o informowanie Parlamentu o przebiegu tych prac;

5.  w ramach kształtowania polityki spójności po 2013 r. domaga się zwłaszcza uwzględnienia szczególnych cech i potrzeb przestrzennych oraz w oparciu o nie – zróżnicowania regionalnego; zaleca wykorzystywanie narzędzi planowania ukierunkowanych na wdrażanie, zgodnie z zapisami w karcie lipskiej, w oparciu o badania i stałe monitorowanie;

6.  wzywa Komisję i Radę do lepszego wykorzystania synergii z Europejskim Funduszem Rolnym na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) w ramach śródokresowej oceny polityki spójności z myślą o rozwoju całego terytorium; biorąc pod uwagę rozważania dotyczące polityki spójności po 2013 r., zaleca ścisłą koordynację pomiędzy polityką spójności i polityką rozwoju obszarów wiejskich w celu stworzenia warunków do poprawy jakości życia na obszarach wiejskich;

7.  zauważa, że potencjałem innowacyjności dysponują nie tylko obszary metropolitalne oraz że niektóre obszary wiejskie lub położone na uboczu również należą do ścisłej czołówki w zakresie realizacji celów strategii lizbońskiej; pilnie wzywa Komisję do poświęcenia czynnikom umożliwiającym osiągnięcie sukcesu na tych obszarach więcej uwagi niż dotychczas, aby na tej podstawie opracować model rozwoju małych i średnich miast na obszarach wiejskich;

8.  podkreśla znaczenie partnerstwa i łączenia funkcji pomiędzy obszarami miejskimi i wiejskimi na rzecz równowagi i trwałego rozwoju całego terytorium; wzywa władze miejskie i wiejskie, we współpracy z wszystkimi zainteresowanymi stronami sektora publicznego i prywatnego, do określenia wspólnych zasobów i tworzenia wspólnych strategii rozwoju na poziomie regionów i podregionów w celu zapewnienia lepszych warunków życia i lepszej jakości życia wszystkich obywateli Unii; wzywa kolejne prezydencje do organizowania nieformalnych spotkań ministrów odpowiedzialnych za planowanie terytorialne i rozwój miast w celu zajęcia się tymi kwestiami;

9.  wzywa Komisję i Radę do uwzględnienia w ramach przeglądu budżetu UE agendy terytorialnej i karty lipskiej oraz do wprowadzenia zmian jakościowych umożliwiających skuteczniejszą realizację celów w zakresie spójności terytorialnej w ramach strategii politycznych UE; uważa, że w tym celu konieczne jest podjęcie działań legislacyjnych w ciągu następnych kilku lat;

10. wzywa Radę do zdefiniowania kwestii terytorialnych i miejskich jako celu w ramach przeglądu strategii lizbońskiej i göteborskiej (zrównoważona strategia rozwoju) na szczycie wiosennym w 2008 r.;

11. wzywa państwa członkowskie do szybkiego działania w celu realizacji celów agendy terytorialnej i wdrażania karty lipskiej;

12. wzywa Radę i państwa członkowskie, w duchu prawdziwego zarządzania wielopoziomowego, które uwzględnia zarówno terytorialną różnorodność Unii Europejskiej, jak i zasadę pomocniczości, do zagwarantowania pełnego udziału władz szczebla lokalnego i regionalnego, w tym transgranicznych podmiotów publicznych, a w oparciu o zasadę partnerstwa – partnerów gospodarczych i społecznych, jak również zainteresowanych organizacji pozarządowych i sektora prywatnego, w programie działania na rzecz realizacji agendy terytorialnej i w procesie wdrażania karty lipskiej oraz aktywnie popiera te starania; podkreśla, że potrzeba współpracy powinna być postrzegana pozytywnie przez wszystkie zainteresowane podmioty, ponieważ zostało udowodnione, że spójna współpraca jest skuteczna;

13. przypomina kluczowe znaczenie dostępu do informacji oraz technologii komunikacyjnych dla przyszłości perspektyw rozwoju regionów i w związku z tym zaleca, zgodnie z agendą terytorialną, włączenie infrastruktury takiej jak okablowanie szerokopasmowe do nowych programów transportowych i komunikacyjnych;

14. wzywa Komisję do przeprowadzania systematycznej analizy wpływu terytorialnego odnośnych strategii politycznych UE, zgodnie z ustaleniami państw członkowskich w ramach linii działania 2 pierwszego programu działań, a także do dokonania oceny skutków przestrzennych nowych projektów legislacyjnych; zwraca przy tym uwagę na możliwości, jakie dają metody ewaluacyjne opracowane przez Europejską Sieć Obserwacyjną Planowania Przestrzennego (ESPON);

15. przyznaje, że wysokiej jakości edukacja przedszkolna i szkolna, kształcenie ustawiczne, uniwersytety oraz inne ośrodki badawcze mają podstawowe znaczenie dla przyszłości rozwoju miast i regionów;

16. wzywa do włączenia polityki w zakresie kreatywnych sektorów gospodarki do rozwoju przestrzennego i rozwoju miast w celu stworzenia przy pomocy dostępnych instrumentów (takich jak polityka spójności, planowanie przestrzenne i urbanistyczne) warunków ramowych dających większe możliwości podejmowania kreatywnych i innowacyjnych działań;

17. uważa, że ze względu na rozwój demograficzny konieczne jest zwiększenie możliwości dostosowawczych miast i regionów, a główny nacisk należy położyć na samodzielny rozwój i większy udział pracy ochotniczej;

18. podkreśla, że trendy demograficzne niosą ze sobą nowe wyzwania na rynku pracy, w dostępie do usług socjalnych i zdrowotnych, mieszkalnictwie i planowaniu w sensie ogólnym; zwraca uwagę, że starzenie się ludności można postrzegać jako szansę na powstanie nowych miejsc pracy na rozwijającym się rynku oferującym nowe produkty i usługi, które poprawiają jakość życia starszych ludzi; zaznacza, że rozwój tak zwanej „srebrnej gospodarki” jest istotny w wymiarze lokalnym i regionalnym;

19. wzywa państwa członkowskie do zagwarantowania na całym swoim terytorium możliwości, osiągalności i prawa dostępu do usług użyteczności publicznej, aby mieszkańcy różnych regionów mieli możliwość wykorzystania szczególnych szans i potencjału własnego regionu; wzywa do szczególnego uwzględnienia potrzeb grup najmniej uprzywilejowanych takich jak osoby niepełnosprawne, imigranci, mniejszości etniczne, osoby pozostające przez długi czas bez pracy i osoby słabo wykwalifikowane, a w szczególności do uwzględnienia potrzeb kobiet; wzywa Komisję, aby w swoich zaleceniach dotyczących stosowania przepisów ramowych w zakresie świadczenia usług użyteczności publicznej i udzielania zamówień publicznych umożliwiła władzom lokalnym branie pod uwagę w większym stopniu lokalnych potrzeb i lokalnych partnerów oraz zwiększenie ich możliwości dostosowawczych;

20. wzywa Komisję, biorąc pod uwagę nowy zakres kompetencji Wspólnoty w zakresie planowania przestrzennego wynikający z lizbońskiego traktatu reformującego, do opracowania komunikatu na temat utworzenia europejskich ram w zakresie oceny skutków przestrzennych na szczeblu projektów przy uwzględnieniu prac ESPON;

21. zauważa, że po wejściu w życie traktatu lizbońskiego konieczne będzie wzmocnienie współpracy i usprawnienie koordynacji działań między Radą, Komisją i Parlamentem Europejskim w ramach realizacji pierwszego programu działań agendy terytorialnej;

22. z wyraźnym zadowoleniem przyjmuje fakt, iż spójność terytorialna, obok spójności gospodarczej i społecznej, stanowi cel zawarty w traktacie lizbońskim, który ponadto przewiduje podział kompetencji legislacyjnych w tej dziedzinie między UE i państwa członkowskie; zwraca uwagę, że traktat lizboński uznaje potrzebę zajęcia się wyzwaniami terytorialnymi, które mają wpływ na wyspy, góry, tereny przygraniczne oraz bardzo odległe obszary o małej gęstości zaludnienia, ponieważ wpływają one negatywnie na ogólną konkurencyjność gospodarki europejskiej; wzywa Komisję do uzupełnienia pierwszego programu działań o konkretne propozycje dotyczące środków i inicjatyw wspólnotowych;

23. podkreśla brak istnienia ogólnie przyjętej definicji spójności terytorialnej; dlatego wzywa Komisję do jednoznacznego zdefiniowania spójności terytorialnej i do sporządzenia w przyszłej zielonej księdze w sprawie spójności terytorialnej wykazu celów rozwoju regionalnego w Unii Europejskiej; oczekuje, że najwyższym priorytetem będzie cel związany z zagwarantowaniem wszystkim obywatelom Unii, bez względu na miejsce zamieszkania w UE, równych szans rozwoju i dostępu;

24. zaleca dalszy rozwój ESDP i wzywa do jak najszybszej pełnej integracji nowych państw członkowskich w ramach tej koncepcji;

25. uważa, iż regularna ocena postępów w realizacji agendy terytorialnej ma duże znaczenie; wzywa Radę, Komisję i wszystkie zainteresowane podmioty do objęcia taką oceną zarówno postępów w realizacji poszczególnych środków zawartych w pierwszym programie działania, jak również ich skutków i wkładu do zrównoważonego rozwoju przestrzennego w Europie;

26. wzywa Radę do jak najszybszego uzgodnienia prostych wskaźników ilościowych w celu monitorowania rozwoju przestrzennego w UE; zaleca wykorzystanie rocznego zużycia powierzchni terenów jako jednego z tych wskaźników rozwoju przestrzennego;

27. zauważa, że wskaźniki te mogą służyć jako cele w ramach planowania rozwoju przestrzennego; proponuje, aby Rada i Komisja korzystały z tych wskaźników w celu dokonywania analiz porównawczych (benchmarking) wśród państw członkowskich i stworzenia bazy danych najlepszych praktyk;

28. przychyla się do zamiaru Rady polegającego na przedkładaniu sprawozdania w sprawie realizacji pierwszego programu działań podczas wszystkich nieformalnych posiedzeń Rady; proponuje Radzie rozważenie możliwości opracowania programu wzajemnej wymiany doświadczeń i dzielenia się przykładami dobrej praktyki w zakresie europejskiego rozwoju przestrzennego pomiędzy państwami członkowskimi (Mutual Learning Programme);

29. podkreśla znaczenie poprawienia koordynacji miedzy agendą terytorialną i kartą lipską; wyraża w związku z tym ubolewanie z powodu nieopracowania przez Radę do tej pory programu działań na rzecz realizacji celów karty lipskiej i wzywa kraje, które w przyszłości obejmą przewodnictwo w UE, do nadrobienia tej zaległości i zagwarantowania tym samym ciągłości działań związanych z kartą lipską;

30. z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę prezydencji Słowenii w zakresie przygotowania i wspierania działań sprzyjających sprawniejszej koordynacji polityki w zakresie rozwoju przestrzennego i rozwoju miast w celu silniejszego wzajemnego powiązania celów agendy terytorialnej i karty lipskiej;

31. nawiązuje do wniosków zawartych w czwartym sprawozdaniu Komisji w sprawie spójności gospodarczej i społecznej, w którym miasta i obszary miejskie postrzegane są jako ośrodki populacji, siły gospodarczej i innowacji; z zadowoleniem przyjmuje propozycje tworzenia regionalnych i miejskich klastrów innowacyjności oraz wzywa te klastry do prowadzenia działalności również ponad wewnętrznymi i zewnętrznymi granicami UE;

32. wzywa Komisję i Radę do określenia – przy jednoczesnym szczególnym uwzględnieniu prac audytu miejskiego (Urban Audit) – wskaźników analizy porównawczej w zakresie zrównoważonego rozwoju miast w rozumieniu karty lipskiej, takich jak np. zużycie energii na jednego mieszkańca, zakres korzystania z miejskiego transportu publicznego w stosunku do całkowitych potrzeb komunikacyjnych lub ilość emisji gazów cieplarnianych w przeliczeniu na jednego mieszkańca;

33. podkreśla kluczową rolę miast w osiągnięciu celów strategii lizbońskiej i dlatego wzywa do holistycznej i dobrze skoordynowanej strategii rozwoju miast wspieranej przez sektor rządowy i prywatny na każdym szczeblu;

34. wzywa Komisję do intensywniejszego zajęcia się kwestią żywiołowego rozprzestrzeniania się zabudowy miejskiej (urban sprawl); w związku z problemem fragmentacji przestrzeni przyrodniczej i postępującego zużycia powierzchni terenów w wyniku rozwoju miast w państwach członkowskich wzywa państwa członkowskie do podjęcia skutecznych działań i wdrożenia strategii mających na celu ograniczenie zużycia powierzchni terenów;

35. zaleca państwom członkowskim skoncentrowanie się na wewnętrznym rozwoju miast w przeciwieństwie do ich rozwoju zewnętrznego, czyli nadanie priorytetowego znaczenia decydowaniu o przeznaczeniu lub zmianie przeznaczenia istniejącej zabudowy zamiast zagospodarowywania nowych przestrzeni, przede wszystkim za pomocą zrównoważonego systemu zarządzania obszarami;

36. z zadowoleniem przyjmuje nacisk położony w karcie lipskiej na zależności między poszczególnymi środkami transportu; podkreśla znaczącą rolę, jaką ulepszona infrastruktura rowerowa i piesza mogą odegrać zwłaszcza w przypadku większych miast; wzywa Komisję do zbadania bardziej skutecznych mechanizmów wspierania władz lokalnych w rozwoju strategii zintegrowanych sieci transportowych, zwłaszcza w mniej rozwiniętych regionach;

37. z ubolewaniem stwierdza, że powiększają się społeczne i gospodarcze różnice, szczególnie w europejskich obszarach metropolitalnych i w miastach, lecz także w obszarach wiejskich; wzywa państwa członkowskie do zajęcia się tym problemem w sposób bardziej energiczny oraz do zwrócenia na niego większej uwagi na etapie planowania programów służących dystrybucji środków pochodzących z funduszy strukturalnych;

38. jest zdania, że na miastach spoczywa szczególna odpowiedzialność za realizację celów Wspólnoty w zakresie ochrony klimatu, ponieważ posiadają one wyjątkową możliwość dostarczania potencjalnych rozwiązań przyczyniających się do zmniejszenia światowej emisji gazów cieplarnianych; wzywa państwa członkowskie do włączenia ochrony klimatu do rozwoju miast jako celu przekrojowego;

39. podkreśla fakt, że inwestycje w technologie przyjazne dla środowiska, takie jak innowacyjne zapobieganie, środki na rzecz łagodzenia skutków i adaptacji, stwarzają w perspektywie długoterminowej istotne możliwości dla działalności biznesowej;

40. zauważa, że obszary miejskie bardziej odczuwają skutki zmian klimatycznych, kiedy brak korytarzy świeżego powietrza prowadzi do dalszego ocieplenia i większego stężenia zanieczyszczeń;

41. opowiada się za zintensyfikowaniem wysiłków mających na celu poprawę integracji oraz spójności społecznej i terytorialnej, zwłaszcza poprzez usunięcie braków natury urbanistycznej i poprawę warunków środowiskowych, przy jednoczesnym realizowaniu zrównoważonej polityki rozwojowej obszarów miejskich, szczególnie poprzez ustabilizowanie sytuacji w dzielnicach będących źródłem problemów i przedstawienie atrakcyjnej oferty mieszkaniowej, jak również oferty w zakresie pracy i spędzania czasu wolnego;

42. wzywa do lepszej integracji zaniedbanych dzielnic; zwraca się do stosownych władz państw członkowskich o identyfikowanie sygnałów ostrzegających o pogarszającej się sytuacji w poszczególnych regionach i zwiększenie wysiłków w celu realizacji polityki społecznej integracji na rzecz zmniejszania nierówności i zapobiegania społecznemu wykluczeniu; podkreśla duże znaczenie małych i średnich przedsiębiorstw dla rozwoju gospodarczego i konkurencyjności terytorialnej, nie tylko w zaniedbanych dzielnicach, lecz we wszystkich obszarach miejskich;

43. wzywa Komisję, w ramach przyszłego finansowania programów obejmujących siódmy program ramowy na rzecz badań naukowych, rozwoju technologicznego i demonstracji, do intensywniejszego wspierania projektów, które promują rozwój i wymianę doświadczeń w zakresie zrównoważonego zarządzania przestrzenią miejską, wsparcie wydajnych energetycznie praktyk i technologii, rozwiązywanie problemów środowiskowych miast oraz stanowią wkład miast w przeciwdziałanie zmianom klimatycznym;

44. jest zdania, że wzmocnienie tożsamości miast i aktywny udział obywateli w ich życiu może się skutecznie przyczynić do realizacji postulatów karty lipskiej; wzywa Komisję i państwa członkowskie do zainicjowania dialogu terytorialnego w celu zwiększenia udziału sektora publicznego w planowaniu rewitalizacji i rozwoju obszarów miejskich;

45. wzywa państwa członkowskie i ich regiony do tego, aby w ramach zrównoważonego rozwoju miast w większym niż dotychczas stopniu brały pod uwagę kulturę jakości urbanistycznej, a także dostępność przyzwoitych mieszkań w rozsądnej cenie jako czynniki decydujące o integracji społecznej i jakości życia w miastach, zwracając jednocześnie szczególną uwagę na jakość przestrzeni publicznej, zwłaszcza pod względem jakości projektów architektonicznych jako środka zapewnienia poprawy dobrobytu obywateli Unii;

46. wzywa Radę, a w szczególności prezydencję słoweńską i francuską, do korzystania z postępu poczynionego podczas prezydencji niemieckiej i portugalskiej pod względem spójności terytorialnej oraz do dalszego przyjmowania wniosków w tym zakresie; ponieważ dotychczas nacisk kładziono na miasta, relacje między miastem a wsią oraz planowanie, wyraża opinię, że w przyszłych inicjatywach należy w większym stopniu uwzględniać wymagania regionów o ograniczeniach terytorialnych takich jak wyspy, góry, tereny przygraniczne oraz bardzo odległe obszary o małej gęstości zaludnienia;

47. zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie i Komisji, a także Komitetowi Regionów.

UZASADNIENIE

Kontekst

W dniach 24-25 maja 2007 r. odbyło się w Lipsku nieformalne posiedzenie, na którym ministrowie państw członkowskich UE ds. planowania przestrzennego i rozwoju miast przyjęli agendę terytorialną i kartę lipską.

Na podstawie wspólnej analizy przyszłych wyzwań w dziedzinie zagospodarowania przestrzennego w Europie ministrowie państw członkowskich UE uzgodnili w ten sposób priorytety terytorialne rozwoju Unii Europejskiej i zalecenia dotyczące zintegrowanej polityki rozwoju miast, ze szczególnym uwzględnieniem słabiej rozwiniętych dzielnic.

Agenda terytorialna jest rezultatem wieloletniej współpracy rządów państw członkowskich i opiera się na trzech istotnych celach wciąż obowiązującej europejskiej perspektywy rozwoju przestrzennego (ESDP):

§ rozwoju zrównoważonego, policentrycznego systemu obszarów miejskich i wypracowaniu nowych stosunków między obszarami miejskimi i wiejskimi;

§ zabezpieczeniu równomiernego dostępu do infrastruktury i wiedzy;

§ trwałym rozwoju, w szczególności przez zarządzanie i ochronę przyrody oraz dziedzictwa kulturowego.

Przyjęcie agendy terytorialnej wzmacnia wymiar terytorialny i stanowi wkład w wysiłki podejmowane w celu lepszego zdefiniowania i dopracowania koncepcji spójności terytorialnej. Spójność terytorialna była już uwzględniana jako trzeci wymiar polityki spójności na podstawie art. 2, 6, 16 i 158 traktatu WE. Traktat reformujący stanowi, że spójność terytorialna jest celem traktatowym i przewiduje kompetencje prawodawcze w tej dziedzinie zarówno dla UE, jak i dla państw członkowskich.

Chociaż UE nie posiada kompetencji prawodawczych w odniesieniu do rozwoju miast, ministrowie państw członkowskich UE właściwi w tej dziedzinie uzgodnili przyjęcie karty lipskiej. Zagadnienie rozwoju miast w coraz większym stopniu wkracza jednak na szczebel europejski, w szczególności w procesie tworzenia polityki spójności. Postępujący proces koncentracji będzie stawiać liczne wyzwania związane przykładowo z degradacją dzielnic miast, przeciążeniem miejskich sieci transportowych, uszczelnieniem gleby, zniszczeniem środowiska naturalnego lub problemami społecznymi. Podstawę karty lipskiej stanowią przede wszystkim:

§ program pracy z Lille z 2000 r.,

§ dorobek prawny w zakresie polityki miejskiej z 2004 r. oraz

§ porozumienie bristolskie z 2005 r.

W kierunku przyjęcia pierwszego programu działania

W trakcie nieformalnego posiedzenia Rady Ministrów w dniu 23 listopada 2007 r. na Azorach, ministrowie państw członkowskich UE przyjmą pierwszy program działania na rzecz realizacji agendy terytorialnej. Przedmiotowy program działania stanowi ramy dla konkretnych szczególnych środków, które w celu osiągnięcia założeń agendy terytorialnej powinny być zrealizowane przed pierwszą oceną w 2010 r. Należy przy tym rozróżnić pięć obszarów zadań:

§ realizacja agendy terytorialnej w zakresie kompetencji ministrów,

§ wpływ na kluczowe zagadnienia w UE i wzmocnienie wymiaru terytorialnego i miejskiego poszczególnych polityk sektorowych,

§ wzmocnienie zarządzania wielopoziomowego (multi-level-governance),

§ ocena i porównanie rozwoju terytorialnego w UE,

§ koordynacja i ocena realizacji pierwszego programu działania oraz opracowanie strategii komunikacyjnej w dziedzinie spójności terytorialnej i trwałego rozwoju przestrzennego.

Program działania powinien zapoczątkować dynamiczny proces, który będzie miał pozytywny wpływ na rozwój przestrzenny w Europie zgodnie z celami agendy terytorialnej i karty lipskiej.

Rola Parlamentu Europejskiego

Parlament Europejski uczestniczył w wypracowywaniu agendy terytorialnej i karty lipskiej jako jedna z zainteresowanych stron, aktywnie włączył się w proces i chciałby mieć istotną rolę w jego realizacji.

W dniu 27 lutego 2007 r. Komisja Rozwoju Regionalnego (REGI) przyjęła stanowisko zawierające zalecenia w sprawie agendy terytorialnej i karty lipskiej, w którym wzywa miedzy innymi do opracowania programu działania uwzględniającego precyzyjne kryteria oceny i mierzalne cele.

Sprawozdanie z własnej inicjatywy, przygotowane w oparciu o aktywny udział komisji REGI w procesie przyjęcia agendy terytorialnej, karty lipskiej i pierwszego programu działania, stanowi kolejny istotny wkład w osiągnięcie zrównoważonego, trwałego i terytorialnego rozwoju UE.

Przedmiotowe sprawozdanie powinno zostać przyjęte przed wiosennym szczytem UE, na którym planowane jest omówienie strategii lizbońskiej i strategii z Göteborga, aby w ten sposób kwestie wymiaru terytorialnego i miejskiego zostały lepiej uwzględnione w ramach tych strategii.

Warunki skutecznej realizacji

Cele określone w agendzie terytorialnej i karcie lipskiej mogą zostać osiągnięte jedynie dzięki szeroko zakrojonej, międzysektorowej i kompleksowej strategii rozwoju. Z tego względu konieczne jest zastosowanie podejścia zintegrowanego, zarówno wertykalnego, jak i horyzontalnego.

Zintegrowane podejście wertykalne oznacza lepszą koordynację i współpracę różnych szczebli państwowych (lokalnych, regionalnych, krajowych i europejskich), przy zaangażowaniu wszystkich zainteresowanych podmiotów lokalnych i regionalnych oraz społeczeństwa obywatelskiego (zainteresowane strony). Program działania powinien stanowić bodziec nie tylko dla właściwych ministrów państw członkowskich UE, lecz włączać w realizację celów wszystkie szczeble państwowe. Zwłaszcza podmioty lokalne i regionalne powinny zaakceptować te cele, ponieważ przypada im szczególna rola w procesie realizacji celów zagospodarowania przestrzennego[1].

Rozwój miast może być skuteczny jedynie wówczas, gdy będzie rozumiany jako polityka dotycząca zarówno miasta, jak i jego obszarów peryferyjnych. Obszary peryferyjne korzystają bowiem z oferty miejskiej, a jednocześnie miasto pilnie potrzebuje swoich obszarów peryferyjnych do wypełniania tych funkcji, których nie może samodzielnie w dostatecznym stopniu realizować, na przykład w zakresie wypoczynku lub zaopatrzenia w wodę. Z uwagi na intensywne interakcje, w szczególności przepływ towarów, kapitału i osób między miastem a jego obszarem peryferyjnym, można jasno stwierdzić, że miasta powinny zawierać partnerstwa ze swoimi obszarami peryferyjnymi. W tym celu konieczne jest stworzenie odpowiednich struktur administracyjnych, które umożliwią wykorzystanie synergii i zapobiegną niezdrowej konkurencji o zasoby. Należy zlikwidować bariery biurokratyczne i polityczne. W tym kontekście współpraca terytorialna i regionalna ma kluczowe znaczenie dla uniknięcia polaryzacji między obszarami miejskimi i wiejskimi oraz dla optymalnego wykorzystania synergii. Szczególne kompetencje obszarów wiejskich stanowią istotny wkład w terytorialną różnorodność Europy.

Trwały rozwój przestrzenny i rozwój miast wymagają również zastosowania zintegrowanego podejścia horyzontalnego. Poszczególne polityki sektorowe nie mogą być sprzeczne ani z celami zagospodarowania przestrzennego, ani z rozwojem miast, lecz muszą im odpowiadać. Z tego względu konieczne jest przeprowadzenie analizy wpływu poszczególnych polityk sektorowych, na przykład polityki transportowej czy energetycznej, w odniesieniu do dużych i małych obszarów. Tego rodzaju podejście stanowi również wkład w proces przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu i wspierania słabiej rozwiniętych dzielnic. Z uwagi na powyższe należy realizować zintegrowaną strategię rozwojową, w której będą uwzględnione wszystkie aspekty, m.in. edukacja, rynek pracy, polityka transportowa i budowlana.

Ponadto dla osiągnięcia celów agendy terytorialnej i karty lipskiej istotne znaczenie ma polityka spójności. Ze względu na zasoby finansowe stanowi ona najważniejszy instrument sterujący dla trwałego rozwoju przestrzennego i rozwoju miast. Proces rozdziału środków z funduszy strukturalnych powinien, w większym stopniu niż dotychczas, być zorientowany na cele polityki rozwoju przestrzennego, na przykład wspieranie policentrycznej struktury miast lub ogólnoeuropejskiego zarządzania ryzykiem w odniesieniu do zmian klimatycznych.

Miasta ponoszą szczególną odpowiedzialność za osiągnięcie wspólnotowych celów przeciwdziałania zmianom klimatycznym. W dążeniach do uczynienia miasta przyjaznym dla klimatu należy traktować przeciwdziałanie zmianom klimatycznym jako zadanie przekrojowe i uwzględnić je we wszystkich zagadnieniach. Fundusze strukturalne mogą przyczynić się do realizacji tego celu, na przykład poprzez wspieranie przede wszystkim przyjaznych dla klimatu rozwiązań w transporcie czy technik budowlanych zapewniających efektywność energetyczną.

Konkretne propozycje lepszej realizacji celów agendy terytorialnej i karty lipskiej

Tylko współdziałanie rozwoju gospodarczego, ekologicznego, społecznego i kulturalnego umożliwia zrównoważony rozwój przestrzenny i rozwój miast. Zadania w ramach rozwoju przestrzennego obejmują planowanie i zarządzanie rozwojem całego terytorium (budowa mieszkań, handel / rzemiosło / przemysł, transport, infrastruktura, obszary zielone, rolnictwo), w którym obszary miejskie zawsze odgrywały istotną rolę z uwagi na swoje funkcje gospodarcze i społeczne, jak również ze względu na swoją złożoność.

Jednym z priorytetów prezydencji portugalskiej jest realizacja celów agendy terytorialnej. W ramach tej agendy państwa członkowskie uzgodniły, że jej pierwsza ocena zostanie przeprowadzona w 2010 r. w trakcie prezydencji węgierskiej. Taka ocena będzie miała sens jedynie wówczas, gdy faktyczny rozwój zostanie skonfrontowany z konkretnymi celami agendy. Z tego względu w ramach realizacji pierwszego programu działania należy zdefiniować konkretne, mierzalne wskaźniki realizacji celów, które umożliwią dokonanie oceny rozwoju przestrzennego UE. W tym kontekście należy przywołać propozycje zawarte w analizach ESPON (np. ESPON 1.1.1 w sprawie policentryzmu, ESPON 1.1.4 w sprawie rozwoju demograficznego, ESPON 1.2.1 w sprawie transportu).

Traktat reformujący z Lizbony stanowi, że spójność terytorialna jest celem traktatowym, i przyznaje w tej dziedzinie kompetencje zarówno Unii Europejskiej, jak i państwom członkowskim. Komisja powinna wykorzystać tę okoliczność do przyśpieszenia realizacji agendy terytorialnej za pomocą inicjatyw oraz do dalszego rozwoju w ramach metody otwartej koordynacji.

Oprócz oceny wpływu nowych aktów prawnych stanowionych na szczeblu unijnym na rozwój przestrzenny, konieczna jest również dokładniejsza analiza obszarów polityk UE pod względem ich wpływu terytorialnego. Niektóre projekty ESPON przyniosły już pierwsze rezultaty w tej dziedzinie, które powinny być uwzględnione w procesie kształtowania polityki[2]. Bardziej systematyczna analiza poszczególnych polityk sektorowych UE pod względem ich wpływu terytorialnego jest warunkiem skutecznego stosowania podejścia zintegrowanego. W tej dziedzinie w ramach projektu ESPON wypracowano metody oceny wpływu terytorialnego: w projekcie TEQUILA opracowano metodę analizy wielowymiarowej[3]. Dalsze wyniki w tym zakresie mógłby dostarczyć nowy program ESPON 2013, na który przeznaczono budżet w wysokości 34 mln euro.

Należy zwiększyć świadomość w odniesieniu do terytorialnych skutków polityki regionalnej oraz poszczególnych polityk sektorowych UE przez zorganizowanie w trakcie wiosennego szczytu UE debaty w sprawie realizacji agendy terytorialnej i karty lipskiej w ramach dyskusji na temat funduszy strukturalnych. Szczególną uwagę należy zwrócić na znaczenie podejścia zintegrowanego i zagwarantowanie różnorodności terytorialnej.

Na podstawie wniosku Komisji i prac ESPON należy wypracować jednolite ogólnoeuropejskie ramy dla analizy zgodności z rozwojem przestrzennym na poziomie projektów. Takim instrumentem dysponują już niektóre państwa członkowskie, na przykład Niemcy, Austria, Belgia (Walonia) oraz Portugalia. Zebrane w ten sposób doświadczenia mogłyby zostać omówione w trakcie debaty. Tego rodzaju ramy analityczne powinny zostać wykorzystane przede wszystkim w odniesieniu do dużych projektów wspieranych ze środków z funduszy strukturalnych. Jest to szczególnie istotne dla lepszego zapewnienia zgodności z rozwojem przestrzennym w procesie selekcji projektów kwalifikujących się do uzyskania wsparcia. Ograniczenie wykorzystania powierzchni i zapewnienie wielofunkcyjności centrów miast jako miejsc zamieszkania i pracy również należą do celów polityki przestrzennej, które powinny w dużo większym stopniu niż dotychczas być uznawane za warunek przyznania środków z funduszy strukturalnych.

W ramach realizacji strategii lizbońskiej należy w większym stopniu uwzględnić wymiar terytorialny i miejski w narodowych strategicznych ramach odniesienia i włączyć je jako element benchmarkingu Komisji w ramach metody otwartej koordynacji. Ponadto aspekty polityki terytorialnej i miejskiej powinny być w większym stopniu uwzględnione w ocenie i kształtowaniu polityk europejskich, na przykład w ramach przeglądu budżetu, polityki rozwoju obszarów wiejskich czy polityki transportowej UE.

Podsumowanie

Realizacja celów określonych w agendzie terytorialnej i karcie lipskiej nie jest celem samym w sobie, lecz służy zrównoważonej strategii rozwoju na rzecz poprawy jakości życia wszystkich obywateli UE. Unia Europejska wyróżnia się nie tylko olbrzymim zróżnicowaniem terytorialnym na niewielkim obszarze, ale także wysokim standardem życia, również dzięki europejskiej wrażliwości dla zagadnień zagospodarowania przestrzennego i zrównoważonej polityki miejskiej i regionalnej. Unia Europejska powinna nadal dążyć do zachowania tego atutu. Skuteczna realizacja agendy terytorialnej i karty lipskiej może wnieść decydujący wkład w ten proces.

• [1]  Patrz między innymi Komisja Europejska: „Spatial impacts of Community policies and costs of non-coordination” („Skutki polityk wspólnotowych dla zagospodarowania przestrzennego oraz koszty braku koordynacji”, dokument niedostępny w polskiej wersji językowej).
• [2]  Patrz między innymi „Territorial effects of structural funds, ESPON project 2.2.1” („Terytorialny wpływ funduszy strukturalnych, projekt ESPON 2.2.1”, dokument niedostępny w polskiej wersji językowej).
• [3]  Projekt noty ad hoc, Departament Tematyczny B, Parlament Europejski, „Follow-up of the TA and the Leipzig Charter: Towards a European Action Programme for spatial development and territorial cohesion” („Realizacja agendy terytorialnej i karty lipskiej – w kierunku europejskiego programu działania na rzecz rozwoju przestrzennego i spójności terytorialnej”, dokument niedostępny w polskiej wersji językowej).

WYNIK GŁOSOWANIA KOŃCOWEGO W KOMISJI

Data przyjęcia	23.1.2008
Wynik głosowania końcowego	+: –: 0:	51 1 3
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Alfonso Andria, Emmanouil Angelakas, Stavros Arnaoutakis, Elspeth Attwooll, Jean Marie Beaupuy, Rolf Berend, Jana Bobošíková, Victor Bostinaru, Antonio De Blasio, Bairbre de Brún, Petru Filip, Gerardo Galeote, Iratxe García Pérez, Eugenijus Gentvilas, Ambroise Guellec, Pedro Guerreiro, Zita Gurmai, Marian Harkin, Jim Higgins, Filiz Hakaeva Hyusmenova, Mieczysław Edmund Janowski, Gisela Kallenbach, Tunne Kelam, Evgeni Kirilov, Constanze Angela Krehl, Jamila Madeira, Mario Mantovani, Sérgio Marques, Miroslav Mikolášik, James Nicholson, Lambert van Nistelrooij, Jan Olbrycht, Maria Petre, Markus Pieper, Pierre Pribetich, Wojciech Roszkowski, Grażyna Staniszewska, Margie Sudre, Oldřich Vlasák, Vladimír Železný
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Peter Baco, Jan Březina, Brigitte Douay, Den Dover, Jill Evans, Emanuel Jardim Fernandes, Lidia Joanna Geringer de Oedenberg, Dariusz Maciej Grabowski, Mirosław Mariusz Piotrowski, Francisca Pleguezuelos Aguilar, Christa Prets, Miloslav Ransdorf, Czesław Adam Siekierski, László Surján
Zastępca(y) (art. 178 ust. 2) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Vladimir Urutchev