ΕΚΘΕΣΗ σχετικά με την ιδιαιτερότητα της θέσης των φυλακισμένων γυναικών και τον αντίκτυπο της φυλάκισης των γονέων στην κοινωνική και οικογενειακή ζωή

5.2.2008 - (2007/2116(INI))

Επιτροπή Δικαιωμάτων των Γυναικών και Ισότητας των Φύλων
Εισηγήτρια: Μαρία Παναγιωτοπούλου-Κασσιώτου

ΠΡΟΤΑΣΗ ΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ

σχετικά με την ιδιαιτερότητα της θέσης των φυλακισμένων γυναικών και τον αντίκτυπο της φυλάκισης των γονέων στην κοινωνική και οικογενειακή ζωή

(2007/2116(INI))

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο,

–   έχοντας υπόψη τα άρθρα 6 και 7 της Συνθήκης ΕΕ και το άρθρο 4 του νέου Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης του οποίου η διακήρυξη έγινε στις στις 12 Δεκεμβρίου 2007[1], που αφορούν την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου,

–   έχοντας υπόψη την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και ιδίως το άρθρο 5, το Διεθνές σύμφωνο για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα και ιδίως το άρθρο 7, την Ευρωπαϊκή Σύμβαση του 1987 για την πρόληψη των βασανιστηρίων και των άλλων μορφών ωμής, απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης ή τιμωρίας (CPT) και το προαιρετικό της Πρωτόκολλο σχετικά με την καθιέρωση ενός συστήματος τακτικών επισκέψεων στους χώρους κράτησης που θεσπίστηκε από ανεξάρτητα διεθνή και εθνικά όργανα[2],

–   έχοντας υπόψη το άρθρο 3 της Eυρωπαϊκής Σύμβασης για την προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών, τα πρωτόκολλά της και τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου,

–   έχοντας υπόψη την προαναφερθείσα CPT που συγκρότησε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την πρόληψη των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης ή εξευτελιστικής ποινής ή μεταχείρισης του Συμβουλίου της Ευρώπης, καθώς και τις εκθέσεις της εν λόγω επιτροπής,

–   έχοντας υπόψη το σύνολο των ελάχιστων κανόνων των Ηνωμένων Εθνών για τη μεταχείριση των κρατουμένων, του 1957, και τις δηλώσεις και αρχές που εγκρίθηκαν σχετικά από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών,

–   έχοντας υπόψη τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού, της 20ής Νοεμβρίου 1989,

–   έχοντας υπόψη το ψήφισμα (73)5 του Συμβουλίου της Ευρώπης σχετικά με τους ελάχιστους πρότυπους κανόνες για τη μεταχείριση των κρατουμένων, τη σύσταση R(87)3 σχετικά με τους ευρωπαϊκούς σωφρονιστικούς κανόνες και τη σύσταση R(2006)2 για τους ευρωπαϊκούς σωφρονιστικούς κανόνες,

–   έχοντας υπόψη τις συστάσεις που ενέκρινε η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης, και συγκεκριμένα τη σύσταση R(2006)1747 για τη σύνταξη ευρωπαϊκού σωφρονιστικού χάρτη, καθώς και τη σύσταση R(2000)1469 για τις μητέρες και τα βρέφη στις φυλακές,

–   έχοντας υπόψη το ψήφισμά του της 26ης Μαΐου 1989 σχετικά με τις μητέρες και τα παιδιά στη φυλακή[3], το ψήφισμά του της 18ης Ιανουαρίου 1996 σχετικά με τις κακές συνθήκες που επικρατούν στις φυλακές της Ευρωπαϊκής Ένωσης[4] , το ψήφισμά του της 17ης Δεκεμβρίου 1998 για τις συνθήκες φυλάκισης στην ΕΕ: ρυθμίσεις και ποινές υποκατάστασης[5], και τη σύστασή του της 9ης Μαρτίου 2004 προς το Συμβούλιο σχετικά με τα δικαιώματα των κρατουμένων στην Ευρωπαϊκή Ένωση[6],

–   έχοντας υπόψη το άρθρο 45 του Κανονισμού του,

–   έχοντας υπόψη την έκθεση της Επιτροπής Δικαιωμάτων των Γυναικών και Ισότητας των Φύλων (Α6-0033/2008),

A. λαμβάνοντας υπόψη ότι, βάσει των διεθνών[7] και ευρωπαϊκών συμβάσεων[8], κάθε κρατούμενος πρέπει να αντιμετωπίζεται σε πνεύμα σεβασμού των δικαιωμάτων του ανθρώπου και οι συνθήκες κράτησης πρέπει να είναι σύμφωνες με τις αρχές της αξιοπρέπειας του ανθρώπου, της μη διάκρισης και του σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής και να αξιολογούνται τακτικά από ανεξάρτητους οργανισμούς,

Β.  λαμβάνοντας υπόψη ότι οι ειδικές ανάγκες και καταστάσεις των φυλακισμένων γυναικών πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στις δικαστικές αποφάσεις, τις ποινικές νομοθεσίες και τα σωφρονιστικά ιδρύματα των κρατών μελών,

Γ.  λαμβάνοντας υπόψη ότι η φυλάκιση των γυναικών αντικατοπτρίζει τη θέση των γυναικών στην κοινωνία γενικά, όπου οι γυναίκες είναι έγκλειστες σε ένα σύστημα σχεδιασμένο και διευθυνόμενο κατά κύριο λόγο «από άνδρες και για άνδρες»,

Δ.  λαμβάνοντας υπόψη ότι πρέπει να ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα, προσαρμοσμένα στις ειδικές ανάγκες των γυναικών, και ειδικότερα η εφαρμογή εναλλακτικών ποινών,

Ε.  λαμβάνοντας υπόψη ότι οι έγκυοι που βρίσκονται στη φυλακή πρέπει να μπορούν να έχουν την υποστήριξη, την ενημέρωση και τα βασικά που απαιτούνται για την ομαλή εξέλιξη της εγκυμοσύνης και της μητρότητας, και συγκεκριμένα ισορροπημένη διατροφή, κατάλληλες συνθήκες υγιεινής, καθαρό αέρα, σωματική άσκηση και προγεννητική και μεταγεννητική φροντίδα,

ΣΤ. λαμβάνοντας υπόψη ότι όλοι οι κρατούμενοι, άνδρες και γυναίκες, πρέπει να έχουν ισότιμη πρόσβαση στην περίθαλψη, αλλά ότι οι σωφρονιστικές πολιτικές πρέπει να επιδεικνύουν ιδιαίτερη προσοχή στην πρόληψη, την παρακολούθηση και την αντιμετώπιση, σε σωματικό και ψυχικό επίπεδο, των ειδικών προβλημάτων υγείας των γυναικών,

Ζ.  λαμβάνοντας υπόψη ότι η ψυχική και σωματική υγεία της μητέρας είναι συνυφασμένη με αυτήν του παιδιού,

Η. λαμβάνοντας υπόψη ότι μεγάλος αριθμός κρατούμενων γυναικών υποφέρουν ή υπέφεραν στο παρελθόν από εξάρτηση από τα ναρκωτικά ή άλλες ουσίες[9] που μπορούν να προκαλέσουν ψυχικά προβλήματα και προβλήματα συμπεριφοράς, τα οποία απαιτούν ιατρική αγωγή και κατάλληλη κοινωνική και ψυχολογική στήριξη στο πλαίσιο μιας σφαιρικής σωφρονιστικής πολιτικής υγείας,

Θ. λαμβάνοντας υπόψη ότι σήμερα γνωρίζουμε ότι μεγάλο ποσοστό γυναικών κρατουμένων έχουν πέσει θύμα βιαιοπραγιών, σεξουαλικής βίας ή κακοποίησης στην οικογένειά τους ή από το σύντροφό τους και ότι πολλές από αυτές βρίσκονται σε κατάσταση οικονομικής και ψυχολογικής εξάρτησης· εκτιμώντας ότι όλα αυτά τα στοιχεία έχουν άμεση σχέση με το εγκληματικό παρελθόν τους και την ύπαρξη σωματικών και ψυχολογικών βλαβών, όπως το μετατραυματικό άγχος,

Ι.   λαμβάνοντας υπόψη ότι το σωφρονιστικό προσωπικό πρέπει να είναι επαρκώς καταρτισμένο και ευαισθητοποιημένο στη συνεκτίμηση της διάστασης της ισότητας ανδρών και γυναικών και στις ειδικές ανάγκες και καταστάσεις των γυναικών κρατουμένων· λαμβάνοντας υπόψη ότι θα πρέπει να δίδεται ιδιαίτερη προσοχή στις πλέον ευάλωτες κρατούμενες, δηλαδή στις ανήλικες και αυτές που έχουν κάποια αναπηρία,

ΙΑ. λαμβάνοντας υπόψη ότι η διατήρηση των οικογενειακών δεσμών είναι ουσιαστικό εργαλείο πρόληψης της υποτροπής και κοινωνικής επανένταξης και δικαίωμα όλων των κρατουμένων, των παιδιών τους[10] και των υπόλοιπων μελών της οικογένειάς τους και ότι η άσκηση του δικαιώματος αυτού συχνά είναι ιδιαίτερα περίπλοκη για τις γυναίκες, λόγω της σπάνης και, κατά συνέπεια, της ενδεχόμενης γεωγραφικής απομάκρυνσης των κέντρων κράτησης για γυναίκες,

ΙΒ. λαμβάνοντας υπόψη ότι το ύψιστο συμφέρον του παιδιού πρέπει να λαμβάνεται πάντα υπόψη στις αποφάσεις για την απομάκρυνση ή την παραμονή του με το φυλακισμένο γονέα, δεδομένου ότι θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να καταβάλλονται προσπάθειες ώστε ο άλλος γονέας να μπορεί να ασκεί τα γονικά δικαιώματά του και ότι θα πρέπει να θεσμοθετηθούν διαδικασίες για τη διατήρηση των συναισθηματικών δεσμών με τον οικογενειακό περίγυρο (αδέλφια, παππούδες και γιαγιάδες και άλλα μέλη της ευρύτερης οικογένειας),

ΙΓ. λαμβάνοντας υπόψη ότι, υπογράφοντας την προαναφερθείσα σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού (καθώς και άλλα διεθνή μέσα)[11] , τα συμβαλλόμενα κράτη δεσμεύονται να εξασφαλίζουν σε όλα τα παιδιά, χωρίς κανενός είδους διάκριση και ανεξάρτητα από το νομικό καθεστώς των γονέων τους, την άσκηση όλων των δικαιωμάτων που προβλέπει η σύμβαση και ειδικότερα του δικαιώματος για ενδεδειγμένη περίθαλψη, ψυχαγωγία και εκπαίδευση, και ότι η δέσμευση αυτή πρέπει επίσης να ισχύει για τα παιδιά που διαμένουν μαζί με το φυλακισμένο γονέα τους,

ΙΔ. λαμβάνοντας υπόψη ότι, πέρα από την καταστολή μιας παράνομης πράξης, ο ρόλος των σωφρονιστικών ιδρυμάτων πρέπει να στοχεύει επίσης στην κοινωνική και επαγγελματική επανένταξη, δεδομένων των καταστάσεων κοινωνικού αποκλεισμού και φτώχειας που συχνά χαρακτηρίζουν το παρελθόν μεγάλου αριθμού κρατουμένων, ανδρών και γυναικών[12],

ΙΕ. λαμβάνοντας υπόψη ότι για μεγάλο αριθμό κρατουμένων γυναικών εκκρεμούν, κατά τη στιγμή της φυλάκισής τους, δικαστικές διαδικασίες (διαδικασία αναγνώρισης παραμέλησης, προσωρινής ανάθεσης ή υιοθεσίας ανηλίκων, διαζύγιο ή χωρισμός, έξωση), με αποτέλεσμα να είναι ευάλωτες και να βρίσκονται διαρκώς σε κατάσταση αβεβαιότητας και άγχους,

ΙΣΤ. λαμβάνοντας υπόψη ότι συχνά οι κρατούμενοι αγνοούν τους υφιστάμενους κοινωνικούς πόρους και ότι, σε πολλές περιπτώσεις, το γεγονός ότι δεν έχουν στη διάθεσή τους τα διοικητικά έγγραφα σχετικά με την κατάστασή τους (δελτίο ταυτότητας, δελτίο κοινωνικής ασφάλισης, οικογενειακό βιβλιάριο…), τα έχουν χάσει ή έχει λήξει η ισχύς των εγγράφων αυτών δεν τους επιτρέπει πρακτικά να ασκούν τα δικαιώματα που αναγνωρίζονται σε όλους τους πολίτες κάθε κράτους μέλους,

ΙΖ. λαμβάνοντας υπόψη ότι ο αυξημένος αριθμός κρατούμενων γυναικών οφείλεται εν μέρει στην επιδείνωση των οικονομικών συνθηκών που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες,

ΙΗ. λαμβάνοντας υπόψη ότι η ισότιμη πρόσβαση των κρατουμένων, ανδρών και γυναικών, στην απασχόληση, την επαγγελματική κατάρτιση και την ψυχαγωγία κατά τη διάρκεια της κράτησής τους είναι θεμελιώδης για την ψυχολογική τους ισορροπία και την επανένταξή τους στην κοινωνία και τον κόσμο της εργασίας,

ΙΘ. λαμβάνοντας υπόψη ότι δεν αρκεί να επιτρέπεται στους κρατούμενους, άνδρες και γυναίκες, η πρόσβαση σε παροχές, ανεξαρτήτως ποικιλίας, στον τομέα της εκπαίδευσης, της κατάρτισης, της απασχόλησης, της ψυχαγωγίας και της προσωπικής παρέμβασης, αλλά ότι θα πρέπει να θεσπισθούν συνοδευτικά προγράμματα που θα διευκολύνουν τη συμμετοχή τους στην προετοιμασία και την εξέλιξη της διαδικασίας ένταξής τους,

Κ. λαμβάνοντας υπόψη ότι οι φυλακισμένες γυναίκες πρέπει να έχουν δυνατότητα πρόσβασης χωρίς κανενός είδους διάκριση σε αμειβόμενη και εθελοντική εργασία, καθώς και σε διαφοροποιημένα μέτρα επαγγελματικής κατάρτισης και αγωγής του πολίτη που προάγουν την επανένταξή τους μετά την έκτιση της ποινής τους και είναι προσαρμοσμένα στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας,

ΚΑ.    λαμβάνοντας υπόψη ότι η επιτυχία της κοινωνικής επανένταξης των κρατουμένων, ανδρών και γυναικών, καθώς και η πρόληψη της υποτροπής εξαρτώνται από την ποιότητα της πλαισίωσης που παρέχεται κατά τη διάρκεια της κράτησης, και ειδικότερα από τη σύμπραξη μεταξύ επιχειρήσεων και οργανισμών κοινωνικής αρωγής, καθώς και από την παρακολούθηση και την κοινωνικοεπαγγελματική βοήθεια που παρέχεται μετά την έκτιση της ποινής,

ΚΒ. λαμβάνοντας υπόψη ότι χρειάζονται οπωσδήποτε χωριστά ανά φύλο, περιεκτικά, συγκρίσιμα και ενημερωμένα στοιχεία και στατιστικές,

Συνθήκες κράτησης

1.  παροτρύνει τα κράτη μέλη να επενδύσουν ικανούς πόρους στον εκσυγχρονισμό και την προσαρμογή των σωφρονιστικών υποδομών τους, καθώς και να θέσουν σε εφαρμογή την προαναφερθείσα σύσταση R(2006)2 του Συμβουλίου της Ευρώπης, προκειμένου να διασφαλίσουν συνθήκες κράτησης που σέβονται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα θεμελιώδη δικαιώματα, ιδίως όσον αφορά τη στέγαση, την υγεία, την υγιεινή, τη διατροφή, τον αερισμό, το φως κ.λπ.·

2.  επαναλαμβάνει το αίτημά του προς την Επιτροπή και το Συμβούλιο για την έγκριση, βάσει του άρθρου 6 της Συνθήκης ΕΕ, απόφασης πλαίσιο σχετικά με τους στοιχειώδεις κανόνες προστασίας των δικαιωμάτων των κρατουμένων (όπως συνιστά το Συμβούλιο της Ευρώπης στην προαναφερθείσα σύστασή του R(2006)2)[13] και καλεί το Συμβούλιο να διαδώσει και να προαγάγει την εφαρμογή των σωφρονιστικών κανόνων του Συμβουλίου της Ευρώπης με στόχο την ευρύτερη εναρμόνιση των συνθηκών κράτησης στην Ευρώπη, και ιδιαίτερα τη συνεκτίμηση των διαφορετικών αναγκών των γυναικών και τη σαφή κατοχύρωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων των κρατουμένων, ανδρών και γυναικών·

3.  καλεί την Επιτροπή να περιλάβει στην ετήσια έκθεσή της για τα δικαιώματα του ανθρώπου αξιολόγηση του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων των κρατουμένων, ανδρών και γυναικών, και των ειδικών συνθηκών κράτησης που προβλέπονται για τις γυναίκες·

4.  παροτρύνει τα κράτη μέλη, τις υποψήφιες χώρες και τις δυνάμει υποψήφιες προς ένταξη χώρες να κυρώσουν το προαιρετικό πρωτόκολλο της CPT που θεσπίζει ένα ανεξάρτητο σύστημα ελέγχου των χώρων κράτησης και καλεί το Συμβούλιο και την Επιτροπή να προωθήσουν την κύρωση της εν λόγω σύμβασης και του πρωτοκόλλου της στο πλαίσιο της εξωτερικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης·

5.  υπενθυμίζει ότι η συμμόρφωση της διαχείρισης των κέντρων κράτησης προς τους εθνικούς και διεθνείς νομικούς κανόνες πρέπει να ελέγχεται με τακτικές επιθεωρήσεις των αρμόδιων αρχών·

6.  καλεί τα κράτη μέλη να εγκρίνουν τα αναγκαία μέτρα προκειμένου να διασφαλίσουν την ομαλή λειτουργία των σωφρονιστικών καταστημάτων καθώς και την ασφάλεια του προσωπικού και όλων των κρατουμένων, θέτοντας τέλος στις καταστάσεις βίας και καταχρήσεων στις οποίες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες οι γυναίκες και τα άτομα που προέρχονται από εθνοτικές ή κοινωνικές μειονότητες·

7.  υπενθυμίζει την ιδιαιτερότητα των γυναικείων φυλακών και επιμένει ότι θα πρέπει να καθιερωθούν δομές ασφάλειας και επανένταξης σχεδιασμένες για γυναίκες·

8.  καλεί τα κράτη μέλη να ενσωματώσουν τη διάσταση της ισότητας ανδρών και γυναικών στη σωφρονιστική πολιτική τους και στα κέντρα κράτησης και να λαμβάνουν περισσότερο υπόψη τις ιδιαιτερότητες των γυναικών και το, συχνά τραυματικό, παρελθόν των γυναικών κρατουμένων, κυρίως μέσω της ευαισθητοποίησης και της κατάλληλης κατάρτισης του ιατρικού και σωφρονιστικού προσωπικού και της επανεκπαίδευσης των γυναικών στις θεμελιώδεις αξίες:

α) ενσωματώνοντας τη διάσταση του φύλου στη συγκέντρωση στοιχείων σε όλους τους τομείς όπου τούτο είναι εφικτό, προκειμένου να καταδειχθούν τα προβλήματα και οι ανάγκες των γυναικών·

      β) δημιουργώντας, σε κάθε κράτος, επιτροπή μελέτης και συστήματα μόνιμης διαμεσολάβησης για την ουσιαστική παρακολούθηση των συνθηκών κράτησης, προκειμένου να αποκαλυφθούν και να διορθωθούν οι παράγοντες διάκρισης που εξακολουθούν να πλήττουν τις γυναίκες στο σωφρονιστικό σύστημα·

      γ) εγείροντας το θέμα των αναγκών των γυναικών κρατουμένων στο πλαίσιο τοπικών, περιφερειακών και εθνικών συζητήσεων, προκειμένου να υποστηριχθεί η έγκριση θετικών μέτρων σχετικά με τους κοινωνικούς πόρους, τις συνθήκες στέγασης, την εκπαίδευση κ.λπ.·

9.  καλεί τα κράτη μέλη να εξασφαλίσουν στις γυναίκες ίση και άνευ διακρίσεων πρόσβαση στην πάσης φύσεως περίθαλψη, η οποία πρέπει να είναι σε ποιότητα αντίστοιχη με αυτή που παρέχεται στον υπόλοιπο πληθυσμό, προκειμένου να προλαμβάνονται και να αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά οι τυπικά γυναικείες ασθένειες[14]·

10. υπενθυμίζει την ανάγκη να ληφθούν μέτρα για την καλύτερη συνεκτίμηση των διαφορετικών αναγκών των γυναικών κρατουμένων όσον αφορά την υγιεινή στις σωφρονιστικές υποδομές και το απαιτούμενο υγειονομικό υλικό·

11. καλεί τα κράτη μέλη να υιοθετήσουν μια σφαιρική σωφρονιστική πολιτική υγείας, μεριμνώντας για την αντιμετώπιση των σωματικών και ψυχικών προβλημάτων από την αρχή της φυλάκισης, καθώς και για την παροχή ιατρικής και ψυχολογικής βοήθειας σε όλους τους κρατούμενους, άνδρες και γυναίκες, που πάσχουν από εξαρτήσεις, σε πνεύμα σεβασμού, ωστόσο, των γυναικείων ιδιαιτεροτήτων·

12. καλεί τα κράτη μέλη να λάβουν όλα τα αναγκαία μέτρα προκειμένου να παράσχουν ψυχολογική στήριξη σε όλες τις κρατούμενες, ιδίως σε εκείνες που είναι θύματα βίας και κακοποίησης, καθώς και στις μητέρες που ανατρέφουν μόνες τα παιδιά τους και τις ανήλικες εγκληματίες, με στόχο την εξασφάλιση καλύτερης προστασίας και τη βελτίωση των οικογενειακών και κοινωνικών τους σχέσεων και, κατά συνέπεια, των πιθανοτήτων επανένταξής τους· συνιστά να εκπαιδευθεί και να ευαισθητοποιηθεί το σωφρονιστικό προσωπικό στην ιδιαίτερη ευπάθεια των κρατουμένων αυτών·

13. συνιστά η κράτηση των εγκύων και των μητέρων που έχουν μαζί τους τα βρεφικής ηλικίας παιδιά τους να αποτελεί την έσχατη λύση και, στην ακραία αυτή περίπτωση, να μπορούν να έχουν πιο ευρύχωρο κελί, ει δυνατόν, ατομικό και να επιδεικνύεται ιδιαίτερη προσοχή σε αυτές, ιδίως ως προς τη διατροφή και την υγιεινή· εκτιμά, εξάλλου, ότι οι έγκυοι πρέπει να μπορούν να έχουν προγεννητικό και μεταγεννητικό έλεγχο αντίστοιχης ποιότητας με αυτόν που παρέχεται εκτός σωφρονιστικού πλαισίου·

14. υπογραμμίζει ότι, όταν οι γυναίκες έχουν ομαλό τοκετό στη φυλακή, το παιδί αποσπάται κατά κανόνα από τη μητέρα είκοσι τέσσερις έως εβδομήντα δύο ώρες μετά τη γέννησή του και καλεί την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να μελετήσουν άλλες λύσεις·

15. τονίζει ότι το δικαστικό σύστημα πρέπει να μεριμνά για το σεβασμό των δικαιωμάτων του παιδιού όταν εξετάζονται ζητήματα που σχετίζονται με την κράτηση της μητέρας·

Διατήρηση των οικογενειακών δεσμών και των κοινωνικών σχέσεων

16. συνιστά αντί της φυλάκισης να προτιμώνται οι εναλλακτικές ποινές, όπως λύσεις με τις οποίες διατηρείται η επαφή με την κοινωνία, ιδίως για τις μητέρες, εφόσον η εκτιόμενη ποινή και ο κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια είναι περιορισμένοι, στο βαθμό που η φυλάκισή τους μπορεί να διαταράξει σημαντικά την οικογενειακή ζωή, ιδίως στην περίπτωση που οι μητέρες είναι αρχηγοί μονογονικών οικογενειών ή έχουν παιδιά μικρής ηλικίας ή έχουν αναλάβει τη φροντίδα εξαρτώμενων ατόμων ή ατόμων με αναπηρία· υπενθυμίζει ότι οι δικαστικές αρχές πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα στοιχεία αυτά για την επιλογή της ποινής, και ιδιαίτερα το ύψιστο συμφέρον του παιδιού του δικαζόμενου γονέως· συνιστά, παρομοίως, να μελετηθεί το ενδεχόμενο να μπορούν οι κρατούμενοι άνδρες που έχουν τη φροντίδα ανηλίκων ή που αναλαμβάνουν άλλα οικογενειακά βάρη να επωφελούνται από μέτρα παρόμοια με αυτά που προβλέπονται για τις μητέρες·

17. τονίζει ότι οι επιπτώσεις που έχουν η απομόνωση και η απόγνωση στην υγεία των εγκύων κρατουμένων μπορεί να αποδειχτούν επίσης επιβλαβείς αν όχι επικίνδυνες για το παιδί, στοιχείο που πρέπει να λαμβάνεται πολύ σοβαρά υπόψη όταν λαμβάνεται η απόφαση σχετικά με την κράτηση·

18. επιμένει ότι θα πρέπει η διοίκηση των δικαστηρίων να ενημερώνεται σχετικά με την ύπαρξη παιδιών πριν από τη λήψη της απόφασης προφυλάκισης ή κατά τη στιγμή της καταδίκης και να εξασφαλίζει ότι λαμβάνονται μέτρα για την προστασία όλων των δικαιωμάτων τους·

19. καλεί τα κράτη μέλη να εξασφαλίσουν τη δημιουργία κέντρων κράτησης για γυναίκες και να τα κατανείμουν καλύτερα στην επικράτειά τους, έτσι ώστε να διευκολύνεται η διατήρηση των οικογενειακών δεσμών των γυναικών κρατουμένων και να τους δίνεται η δυνατότητα να συμμετέχουν σε θρησκευτικές τελετές·

20. συνιστά στα κράτη μέλη να ενθαρρύνουν τα σωφρονιστικά ιδρύματα να εγκρίνουν ελαστικούς κανόνες όσον αφορά τον τρόπο, τη συχνότητα, τη διάρκεια και τα ωράρια επισκέψεων που θα πρέπει να επιτρέπονται στα μέλη της οικογένειας, τους φίλους και τους τρίτους·

21. καλεί τα κράτη μέλη να διευκολύνουν την προσέγγιση των οικογενειών και ιδιαίτερα τις σχέσεις των φυλακισμένων γονέων με τα παιδιά τους, εκτός αν τούτο αντίκειται στο συμφέρον του παιδιού, με τη δημιουργία δομών υποδοχής η ατμόσφαιρα των οποίων είναι διαφορετική από αυτή των σωφρονιστηρίων και επιτρέπει κοινές δραστηριότητες και την κατάλληλη συναισθηματική επαφή·

22. παροτρύνει τα κράτη μέλη να συμμορφωθούν προς τις διεθνείς υποχρεώσεις[15] τους διασφαλίζοντας ίσα δικαιώματα και μεταχείριση στα παιδιά που ζουν με τον κρατούμενο γονέα, καθώς και να δημιουργήσουν συνθήκες ζωής προσαρμοσμένες στις ανάγκες τους σε απολύτως ανεξάρτητες μονάδες όσο το δυνατόν πιο απομακρυσμένες από το σύνηθες περιβάλλον των φυλακών, επιτρέποντάς τους να κάνουν χρήση των συστημάτων φύλαξης ή των κλασικών σχολικών ιδρυμάτων και προβλέποντας ευρύ και ευέλικτο καθεστώς εξόδων με τη συνοδεία μελών της οικογένειάς τους ή του προσωπικού των ενώσεων προστασίας των παιδιών, οι οποίες θα επιτρέπουν την ομαλή σωματική, ψυχική, ηθική και κοινωνική τους ανάπτυξη και θα διαθέτουν κατάλληλες υποδομές και ειδικευμένο προσωπικό που θα μπορεί να βοηθά τις κρατούμενες μητέρες στα καθήκοντά τους διαπαιδαγώγησης και φροντίδας των παιδιών· συνιστά επίσης, όταν πρόκειται για ανήλικα παιδιά στη φυλακή, να διευκολύνεται η άσκηση της γονικής εξουσίας από τον άλλο γονέα·

23. επισημαίνει με λύπη ότι πολλές φυλακισμένες είναι μόνες μητέρες και ότι χάνουν την επαφή με τα παιδιά τους, ενίοτε για πάντα· ζητεί από την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να διαμορφώσουν και να εφαρμόσουν εναλλακτικές πολιτικές για την αποφυγή του πλήρους αποχωρισμού·

24. καλεί πιεστικά τα κράτη μέλη να παρέχουν σε όλους τους κρατουμένους δωρεάν νομική αρωγή επικεντρωμένη στα σωφρονιστικά θέματα, η οποία, όταν πρόκειται για γυναίκες, θα αφορά ειδικότερα το οικογενειακό δίκαιο, προκειμένου να μπορούν να δίδονται απαντήσεις για θέματα όπως η ανάθεση, η υιοθεσία, ο χωρισμός, οι βιαιοπραγίες λόγω φύλου κ.λπ.·

25. συνιστά τη διεξαγωγή εκστρατειών ενημέρωσης και προσανατολισμού για τις κοινωνικές υπηρεσίες που παρέχονται σε τοπικό επίπεδο και τις μόνιμες διαδικασίες ανανέωσης των διοικητικών εγγράφων που αφορούν την προσωπική, οικογενειακή και κοινωνική κατάστασή τους, προκειμένου οι κρατούμενες να ασκούν πλήρως τα δικαιώματά τους ως πολιτών·

26. καλεί τα κράτη μέλη να θέσουν σε εφαρμογή μέτρα παρακολούθησης ψυχοκοινωνικού χαρακτήρα προκειμένου να προετοιμάσουν καλύτερα τον αποχωρισμό του παιδιού από την κρατούμενη μητέρα του και να περιορίσουν τον αρνητικό αντίκτυπό του·

Κοινωνική και επαγγελματική επανένταξη

27. συνιστά στα κράτη μέλη να εγκρίνουν τα απαιτούμενα μέτρα προκειμένου να παρέχουν σε όλους τους κρατουμένους, άνδρες και γυναίκες, δυνατότητες εργασίας που επιτρέπουν την ανάπτυξή τους ως ατόμων, κατάλληλα αμειβόμενες και διαφοροποιημένες, χωρίς κανένα διαχωρισμό λόγω φύλου και κανενός είδους διάκριση, και να δημιουργήσουν, για το σκοπό αυτό, εταιρικές σχέσεις με επιχειρήσεις·

28. καλεί τα κράτη μέλη να επενδύσουν περισσότερους πόρους, μεταξύ άλλων με τη χρήση των κοινοτικών χρηματοδοτικών μέσων για την απασχόληση και την κοινωνική επανένταξη, όπως το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και το PROGRESS, για την ανάπτυξη, στο σωφρονιστικό πλαίσιο, προγραμμάτων αλφαβητισμού, διά βίου μάθησης και επαγγελματικής κατάρτισης, προσαρμοσμένων στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας και με δυνατότητα απόκτησης διπλώματος·

29. τονίζει ότι τα προγράμματα αυτά πρέπει να περιλαμβάνουν μαθήματα γλωσσών, μεταξύ των οποίων και την εκμάθηση της εθνικής γλώσσας (ή τουλάχιστον μιας από τις εθνικές γλώσσες) για τους αλλοδαπούς κρατουμένους, άνδρες και γυναίκες, πληροφορικής, καθώς και κοινωνικής και επαγγελματικής συμπεριφοράς·

30. υπογραμμίζει τον πρωταρχικό ρόλο που διαδραματίζουν οι μη κυβερνητικές οργανώσεις στο θέμα της κοινωνικής και επαγγελματικής επανένταξης των κρατουμένων, ιδίως των γυναικών, και καλεί, ως εκ τούτου, τα κράτη μέλη να ενθαρρύνουν την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων των εν λόγω οργανώσεων στις φυλακές, κυρίως μέσω της αύξησης των πόρων που τους διατίθενται, της χαλάρωσης των προϋποθέσεων πρόσβασης των μελών τους στα σωφρονιστικά ιδρύματα και της αυξημένης ευαισθητοποίησης του σωφρονιστικού προσωπικού στις ανάγκες μιας καλής συνεργασίας με τους φορείς αυτούς·

31. εκτιμά ότι, πλην των περιπτώσεων όπου υπάρχουν σοβαροί κίνδυνοι για τη δημόσια ασφάλεια και βαριάς ποινής, η αυξημένη χρήση των καθεστώτων ημιελευθερίας που επιτρέπουν στους κρατουμένους, άνδρες και γυναίκες, να εργάζονται ή να παρακολουθούν μαθήματα επαγγελματικής κατάρτισης εκτός του σωφρονιστικού πλαισίου θα μπορούσε να καταστήσει ευχερέστερη την κοινωνική και επαγγελματική τους επανένταξη·

32.  τονίζει ότι οι όροι εργασίας των κρατουμένων, ανδρών και γυναικών, ιδίως δε των εγκύων ή των λεχώνων, πρέπει να συνάδουν με την εθνική και κοινοτική νομοθεσία και να μπορούν να ελέγχονται τακτικά από τις αρμόδιες αρχές·

33. τονίζει ότι θα πρέπει να ενθαρρυνθούν οι κρατούμενοι, άνδρες και γυναίκες, να επιδοθούν σε μια προσπάθεια επαγγελματικής αποκατάστασης και κοινωνικής επανένταξης, κάνοντας έναν απολογισμό της προσωπικής τους κατάστασης και εξασφαλίζοντας ετήσια αξιολόγηση της εν λόγω προσπάθειας·

34. εκτιμά ότι προέχει η θέσπιση, σε κάθε κέντρο κράτησης, συνοδευτικών προγραμμάτων και προγραμμάτων προσωπικής στήριξης, στα οποία θα έχουν πρόσβαση όλοι οι κρατούμενοι, άνδρες και γυναίκες, σε εθελοντική βάση, για τον καθορισμό, την εφαρμογή και την ολοκλήρωση των σχεδίων ανάπτυξής τους ως ατόμων και κοινωνικής ένταξης, τα οποία θα πρέπει να συνεχίζονται και μετά την έξοδό τους από τη φυλακή·

35. υπενθυμίζει την ανάγκη εφαρμογής, κατά τη διάρκεια της περιόδου κράτησης και μετά, μέτρων κοινωνικής αρωγής με στόχο την προετοιμασία και την παροχή βοήθειας στον κρατούμενο στις προσπάθειές του για επανένταξη, και συγκεκριμένα στην αναζήτηση στέγης και απασχόλησης, προκειμένου να αποφεύγονται καταστάσεις κοινωνικού αποκλεισμού και υποτροπής·

36. υπογραμμίζει πόσο σημαντική είναι η διατήρηση και η υποστήριξη των επαφών των κρατουμένων, ανδρών και γυναικών, με τον έξω κόσμο, κυρίως χάρη στην πρόσβαση στο γραπτό Τύπο και τα μέσα ενημέρωσης, καθώς και στην επικοινωνία με οργανισμούς κοινωνικής αρωγής, ΜΚΟ και πολιτιστικές, καλλιτεχνικές ή άλλες εγκεκριμένες από τις σωφρονιστικές αρχές οργανώσεις·

37. υπενθυμίζει ότι η τακτική πρόσβαση όλων των κρατουμένων σε αθλητικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες, καθώς και σε δυνατότητες καλλιτεχνικής ή πολιτιστικής εκπαίδευσης, έχει θεμελιώδη σημασία για τη διατήρηση της ψυχολογικής τους ισορροπίας και αυξάνει τις πιθανότητες κοινωνικής επανένταξης·

38. καλεί την Επιτροπή να επιδείξει ιδιαίτερη προσοχή στον πληθυσμό των φυλακών στο πλαίσιο του προγράμματος δράσης της για την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού·

39. συνιστά στα κράτη μέλη να επιδείξουν ιδιαίτερη προσοχή στους αλλοδαπούς κρατουμένους, άνδρες και γυναίκες, ιδίως όσον αφορά τις γλωσσικές και πολιτιστικές διαφορές, να διευκολύνουν τη διατήρηση επαφής με τους οικείους τους και να τους επιτραπεί να έρχονται σε επαφή με τα προξενεία τους και να έχουν πρόσβαση στους πόρους και τα προγράμματα των σωφρονιστηρίων, καθώς και σε πληροφορίες τις οποίες είναι σε θέση να κατανοήσουν· συνιστά να λαμβάνουν υπόψη την ιδιαιτερότητα της κατάστασης των αλλοδαπών γυναικών στο σχεδιασμό των δραστηριοτήτων στις φυλακές, να εκπαιδεύουν υπαλλήλους να εργάζονται σε πολυπολιτισμικό χώρο εντός και εκτός φυλακής, και να δημιουργήσουν υπηρεσίες διαμεσολάβησης εντός και εκτός φυλακής·

40. καλεί τα κράτη μέλη, στο πλαίσιο της διευκόλυνσης της κοινωνικής και επαγγελματικής επανένταξης, να λάβουν όλα τα απαιτούμενα μέτρα προκειμένου να ενσωματώσουν στις εθνικές νομοθεσίες τους ρυθμίσεις για την προώθηση της πρόσληψης πρώην κρατούμενων γυναικών, ιδίως για τις μητέρες που ανατρέφουν νόνες τους τα παιδιά τους και για τις ανήλικες εγκληματίες, τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα·

41. ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να ανταλλάσσουν πληροφορίες και ορθές πρακτικές σχετικά με τις συνθήκες κράτησης, ιδίως των γυναικών, και την αποτελεσματικότητα των μέτρων επαγγελματικής κατάρτισης και κοινωνικής επανένταξης· εκτιμά ότι είναι σημαντικό, στο πλαίσιο αυτό, να ενθαρρύνεται και να χρηματοδοτείται η συμμετοχή των αρχών και των άμεσων παραγόντων στη σύλληψη καινοτόμων προγραμμάτων και ορθών πρακτικών καθώς και σε εθνικά και διεθνή συνέδρια και συζητήσεις, ως παράγοντας κινητοποίησης και στοιχείο γενεσιουργό θετικών ενεργειών·

42. καλεί την Επιτροπή, σε συντονισμό με τα κράτη μέλη, να ενθαρρύνει την έρευνα για τις φυλακές με άξονα τη διάσταση του φύλου και να χρηματοδοτήσει μελέτες για τα αίτια της εγκληματικότητας καθώς και την αποτελεσματικότητα των ποινικών συστημάτων, προκειμένου να καταστεί εφικτή η βελτίωση της συμμετοχής των κρατουμένων, ανδρών και γυναικών, στην κοινωνική, οικογενειακή και επαγγελματική ζωή·

43. αναθέτει στον Πρόεδρό του να διαβιβάσει το παρόν ψήφισμα στο Συμβούλιο και την Επιτροπή, καθώς και στα κοινοβούλια και τις κυβερνήσεις των κρατών μελών, των υπό ένταξη χωρών και των υποψήφιων προς ένταξη χωρών.

• [1]  ΕΕ C 303, 14.12.2007, σελ. 1.
• [2]  ΕΕ C 32, 5.2.1996, σελ. 102.
• [3]  ΕΕ C158, 26.6.1989, σελ. 511.
• [4]  ΕΕ C 32, 5.2.1996, σελ. 102.
• [5]  ΕΕ C 98, 9.4.1999, σελ. 299.
• [6]  ΕΕ C 102 Ε, 28.4.2004, σελ. 154.
• [7]  Άρθρα 1, 3, 5 και 12 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και άρθρο πρώτο των θεμελιωδών αρχών σχετικά με τη μεταχείριση των κρατουμένων, που εγκρίθηκαν από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών στο ψήφισμά της 45/111 της 14ης Δεκεμβρίου 1990.
• [8]  Άρθρα 1, 3, 5 και 12 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και άρθρο πρώτο των θεμελιωδών αρχών σχετικά με τη μεταχείριση των κρατουμένων, που εγκρίθηκαν από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών στο ψήφισμά της 45/111 της 14ης Δεκεμβρίου 1990.
• [9]  Προαναφερθείσα σύσταση R (2006)2.
• [10]  Άρθρο 9, παράγραφος 3, της προαναφερθείσας σύμβασης για τα δικαιώματα του παιδιού.
• [11]  Προαναφερθέντα άρθρα 1, 3, 5 και 12 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και άρθρο πρώτο των θεμελιωδών αρχών σχετικά με τη μεταχείριση των κρατουμένων.
• [12]  Προαναφερθείσα σύσταση R (2006)2.
• [13]  Προαναφερθείσα σύσταση R (2006)2.
• [14]  Προαναφερθείσα σύσταση R (2006)2
• [15]  Προαναφερθείσα σύσταση R (2006)2.

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ

Στην Ευρώπη, οι γυναίκες αποτελούν κατά μέσο όρο το 4.5% έως 5.0% περίπου του συνολικού πληθυσμού των φυλακών (από 2.9% στην Πολωνία έως 7.8 % στην Ισπανία).

Οι φυλακές παραμένουν προσαρμοσμένες στους άνδρες κρατουμένους και τείνουν να αγνοούν τα ειδικά προβλήματα των γυναικών, που αποτελούν μικρή, μολονότι αυξανόμενη, αναλογία των ατόμων που κρατούνται στις φυλακές. Βασικά θέματα που προκαλούν ανησυχία είναι η περίθαλψη, η κατάσταση των μητέρων με παιδιά και η επαγγελματική και κοινωνική επανένταξη.

Η διάρθρωση των τροφίμων αποκαλύπτει ότι οι κρατούμενες παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά κατάχρησης ουσιών και ότι μεγάλος αριθμός τροφίμων έχουν παρελθόν ψυχολογικής, σωματικής και σεξουαλικής κακοποίησης. Ειδικής προσοχής πρέπει να τυγχάνουν οι ανάγκες των γυναικών ως προς την περίθαλψη και την υγιεινή, ιδίως των εγκύων κρατουμένων για τις οποίες απαιτούνται ειδικοί πόροι και προσοχή, ως προς τη διατροφή, την άσκηση, την ένδυση, τα φάρμακα και την ιατρική παρακολούθηση.

Περισσότερες από τις μισές κρατούμενες στις ευρωπαϊκές φυλακές είναι μητέρες ενός τουλάχιστον παιδιού· τα ποσοστά είναι ιδιαίτερα υψηλά στην Ισπανία και την Ελλάδα. Τα παιδιά που παραμένουν με τις φυλακισμένες μητέρες τους χρειάζονται κατάλληλη προστασία και φροντίδα και δεν πρέπει να υφίστανται κανενός είδους διάκριση. Η φυλάκιση γυναικών μπορεί να έχει σοβαρότατες συνέπειες όταν είναι οι μόνες υπεύθυνες για τη φροντίδα των παιδιών τους πριν από τη φυλάκιση.

Ένα επιπλέον πρόβλημα είναι η διατήρηση των οικογενειακών δεσμών. Δεδομένου ότι είναι λιγότερες οι γυναικείες φυλακές, ενδέχεται να κρατούνται πολύ μακριά από τα σπίτια και τον περίγυρό τους, με αποτέλεσμα να περιορίζονται οι δυνατότητες επίσκεψης.

Οι φυλακισμένες γυναίκες ενδέχεται επίσης να αντιμετωπίζουν διακρίσεις ως προς την πρόσβαση στην εργασία, την εκπαίδευση και τις δυνατότητες κατάρτισης, που συχνά είναι ανεπαρκείς, προσανατολισμένες με βάση το φύλο και σπάνια προσαρμοσμένες στις ανάγκες της αγοράς εργασίας.

Δεδομένου ότι ο μεγάλος αριθμός κρατούμενων γυναικών σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες αυξάνεται, ενίοτε με ταχύτερους ρυθμούς απ' ό, τι το μέγεθος του ανδρικού πληθυσμού των φυλακών (π.χ. στην Αγγλία και την Ουαλία μεταξύ 1992 και 2002, ο ανδρικός πληθυσμός αυξήθηκε κατά 50%, ενώ ο γυναικείος κατά 173%[1]), είναι πλέον απαραίτητο να καλύπτονται οι ανάγκες των κρατούμενων γυναικών.

Περίθαλψη στη φυλακή

Σχεδόν σε όλες τις μελέτες που ασχολούνται με τις συνθήκες διαβίωσης του πληθυσμού των φυλακών διατυπώνονται ανησυχίες για την περίθαλψη στις φυλακές. Σύμφωνα με τις διεθνείς και ευρωπαϊκές προδιαγραφές και συμβάσεις, όλοι οι κρατούμενοι, γυναίκες και άνδρες, πρέπει να απολαύουν ισότιμης πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας, οι οποίες θα πρέπει να είναι της ίδιας ποιότητας με αυτές που παρέχονται στο σύνολο του πληθυσμού.

Μολονότι από ορισμένες απόψεις οι κρατούμενοι/ες αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα υγείας, υπάρχει μεγάλη διαφορά ως προς τη φύση, την ένταση και το σύνθετο χαρακτήρα των προβλημάτων μεταξύ των δύο φύλων. Στα σωφρονιστικά συστήματα που είναι καταρχήν σχεδιασμένα για άνδρες, οι ανάγκες των γυναικών ως προς την υγεία συχνά δεν αντιμετωπίζονται ικανοποιητικά από την πολιτική, τα προγράμματα, τις διαδικασίες και το προσωπικό των φυλακών. Οι γυναίκες έχουν πρόσθετες και διαφορετικές ανάγκες όχι μόνο σε επίπεδο υγιεινής, μέριμνας για τη μητρότητα και γυναικολογικής υγείας, αλλά και ψυχολογικής υγείας, κυρίως λόγω της μεγάλης συχνότητας προηγούμενης ή πρόσφατης σωματικής, συναισθηματικής ή σεξουαλικής κακοποίησης.

Έχει, ως εκ τούτου, σημασία να τονισθεί η ανάγκη να προβλέπονται προγράμματα περίθαλψης και συνθήκες υγιεινής προσαρμοσμένες στις ειδικές ανάγκες των κρατούμενων γυναικών και να διασφαλίζεται η κατάλληλη εκπαίδευση του ιατρικού προσωπικού των φυλακών. Επιπλέον, θα πρέπει να υπάρξει ολοκληρωμένη προσέγγιση για το θέμα των εξαρτήσεων ή άλλων προβλημάτων υγείας.

Α. Τοξικομανία

Ο πληθυσμός των φυλακών μπορεί να θεωρηθεί ομάδα υψηλού κινδύνου όσον αφορά τη χρήση ναρκωτικών ουσιών: οι χρήστες ναρκωτικών υπερεκπροσωπούνται στις φυλακές και σημαντικό ποσοστό γυναικών κρατουμένων έχουν καταδικαστεί για παραβάσεις που σχετίζονται με ναρκωτικά (για κατοχή ναρκωτικών, κατά κύριο λόγο) πράγμα που καταδεικνύει ότι τα ναρκωτικά αποτελούν σοβαρό και εντεινόμενο πρόβλημα στη ζωή των γυναικών με παραβατική συμπεριφορά[2].

Ωστόσο, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη, λίγες είναι οι ευρωπαϊκές χώρες που έχουν αναπτύξει προγράμματα απεξάρτησης από τα ναρκωτικά για τους κρατουμένους[3].

Στην ετήσια έκθεσή[4] του του 2006 για τα ναρκωτικά, το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας καταλήγει στη διαπίστωση ότι "Είναι πλέον παραδεκτό ότι η κατανόηση των διαφορών των φύλων ως προς τις συμπεριφορές που συνδέονται με τα ναρκωτικά είναι ζωτική προϋπόθεση για την ανάπτυξη ουσιαστικών απαντήσεων" και ότι "η εξασφάλιση ισότιμης πρόσβασης σε υπηρεσίες και η ευαισθησία ως προς τα θέματα φύλου στις υπηρεσίες είναι δύο θέματα κλειδιά για την ανάπτυξη μέριμνας υψηλού επιπέδου στον τομέα αυτό". Με βάση τις πληροφορίες που ήταν διαθέσιμες το 2006, οι εθνικές εκθέσεις αποκαλύπτουν ότι μόνο τέσσερις χώρες (Γαλλία, Πορτογαλία, Σλοβακία και Σουηδία) έχουν ειδικά προγράμματα ανά φύλο για τις κρατούμενες που κάνουν χρήση ναρκωτικών.

Β. Ψυχική υγεία

Ο θεσμός της φυλακής όπως έχει σήμερα όχι μόνο είναι μια ανεπαρκής λύση για την αντιμετώπιση ατόμων με οξείες και χρόνιες ψυχικές ασθένειες, αλλά επιπλέον η απομόνωση και το αίσθημα αδυναμίας που συνεπιφέρει η φυλάκιση μπορεί να συμβάλουν στην εκδήλωση ψυχικών ασθενειών. Μολονότι το προσωπικό των φυλακών έχει καθήκον να διατηρεί την τάξη και την ασφάλεια, η φυλακή εξακολουθεί να είναι ένα εχθρικό περιβάλλον που μπορεί να επηρεάσει αρνητικά άτομα που στο παρελθόν ήταν επιρρεπή στη βία και τις καταχρήσεις. Κατά συνέπεια, η έγκριση μιας ολοκληρωμένης πολιτικής υγείας που θα καλύπτει τόσο τα ψυχικά όσο και τα σωματικά προβλήματα, καθώς και η παροχή ψυχολογικής βοήθειας σε ψυχασθενείς κρατουμένους έχει κεφαλαιώδη σημασία.

Γ. Εγκυμοσύνη

Η Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου των Η. Ε., στις παρατηρήσεις της σχετικά με το Διεθνές Σύμφωνο για τα Αστικά και Πολιτικά Δικαιώματα επισημαίνει ότι: "Οι έγκυοι που στερούνται της ελευθερίας τους πρέπει να έχουν ανθρώπινη μεταχείριση και σεβασμό της αξιοπρέπειάς τους σε κάθε περίσταση, και ιδιαίτερα κατά τον τοκετό και όταν φροντίζουν τα νεογέννητα παιδιά τους· τα συμβαλλόμενα κράτη πρέπει να αναφέρουν σχετικά με τα μέσα για την εξασφάλιση των ανωτέρω και την ιατρική βοήθεια και περίθαλψη που έχουν οι μητέρες αυτές και τα βρέφη τους."[5]

Οι έγκυοι που βρίσκονται στις φυλακές πρέπει να διαθέτουν την κατάλληλη ιατρική προγεννητική και μεταγεννητική φροντίδα, αλλά δεν θεωρούνται πάντα ως ιατρική προτεραιότητα από ένα ανεπαρκές και προσανατολισμένο στην ασφάλεια προσωπικό. Οι στοιχειώδεις κανόνες για τη μεταχείριση των κρατουμένων, κανόνας αριθ. 23 (1) συνιστούν "να υπάρχουν στα γυναικεία σωφρονιστήρια ειδικοί χώροι για όλες τις απαραίτητες προγεννητικές και μεταγεννητικές φροντίδες και θεραπεία"[6]. Στους κανόνες περιλαμβάνονται επίσης απαιτήσεις ως προς τη διατροφή, τις ειδικές ιατρικές ανάγκες και τα ειδικά καθεστώτα σωματικής άσκησης, πράγματα που δεν παρέχονται επαρκώς στο περιβάλλον των φυλακών.

Κρατούμενες μητέρες

Η φυλάκιση της μητέρας μπορεί να οδηγήσει σε πλήρη αποδιοργάνωση της οικογενειακής ζωής. Ο αποχωρισμός είναι επιζήμιος για τις μητέρες και τα παιδιά, τα οποία είναι τα αθώα θύματα της απόφασης που έχει ληφθεί για τη μητέρα τους.

Ο μέσος όρος ηλικίας της πλειοψηφίας των φυλακισμένων γυναικών στην Ευρώπη κυμαίνεται μεταξύ 20 και 40 ετών, με αποτέλεσμα να είναι πιθανό οι γυναίκες αυτές να είναι ήδη ή να πρόκειται γίνουν μητέρες. Όταν είναι ήδη μητέρες κατά τη σύλληψή τους, συχνά είναι εκείνες που ασχολούνται κατά κύριο λόγο ή αποκλειστικά με τη φροντίδα των παιδιών τους.

Σύμφωνα με τη Rachel Taylor, το 2002 στο Ηνωμένο Βασίλειο:

" - 66% των γυναικών κρατουμένων ήταν μητέρες·

- 55% είχαν τουλάχιστον ένα παιδί ηλικίας κάτω των 16 ετών· ποσοστό μεγαλύτερο από το 1/3 των μητέρων είχαν ένα ή περισσότερα παιδιά ηλικίας κάτω των 5 ετών·

- 34% των μητέρων ήταν μόνοι γονείς πριν από τη φυλάκιση, ενώ το ποσοστό ανερχόταν στο 43% για εκείνες που αναμενόταν να είναι μόνοι γονείς μετά την αποφυλάκιση."

Α. Μητέρες

Η ανησυχία για τα παιδιά τους αναφέρεται από τις κρατούμενες γυναίκες ως ένας από τους πιο σοβαρούς παράγοντες που τους προκαλούν κατάθλιψη και άγχος και προξενούν αυτοκαταστροφικές τάσεις. Η μελέτη που εκπόνησε η Επιτροπή[7] επιβεβαιώνει ότι οι απώλειες και οι χωρισμοί που οφείλονται στην απομάκρυνση από […] τα παιδιά αναφέρονται με έμφαση σε όλες τις εθνικές εκθέσεις ως μείζων αιτία δυστυχίας των φυλακισμένων γυναικών".

Φυλακισμένοι που έχουν αποτύχει ως πολίτες μπορεί να είναι πετυχημένοι γονείς και μάλιστα η επιτυχία τους ως γονέων μπορεί να τους κάνει καλύτερους πολίτες. Οι μελέτες καταδεικνύουν ότι οι καλοί οικογενειακοί δεσμοί είναι απαραίτητοι κατά το χρόνο αποφυλάκισης, κυρίως διότι το να υπάρχει σταθερό οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο θα επιστρέψουν είναι ισχυρό αντικίνητρο κατά της υποτροπής[8].

Β. Παιδιά

Πολλές μελέτες επισημαίνουν τις δυσκολίες που συνεπάγονται οι οποιεσδήποτε γενικεύσεις ως προς τον αντίκτυπο που έχει στα παιδιά η αποχωρισμός από τους γονείς τους λόγω της φυλάκισης[9]. Ο βαθμός στον οποίο επηρεάζονται τα παιδιά από τη φυλάκιση των γονέων εξαρτάται από πολλές μεταβλητές: η ηλικία στην οποία επέρχεται ο χωρισμός γονέως-παιδιού, η διάρκεια του χωρισμού, η οικειότητα του παιδιού με το νέο άτομο που το φροντίζει και ο βαθμός στιγματισμού της φυλάκισης από τον κοινωνικό περίγυρο του παιδιού[10]. Το να παραμείνει ένα βρέφος με τη μητέρα του δημιουργεί σύνθετα προβλήματα ως προς τις δυνατότητες που υπάρχουν για την εξασφάλιση στα παιδιά αυτά της κατάλληλης ανάπτυξης – σωματικής, ψυχικής, συναισθηματικής, περιλαμβανομένης της αλληλεπίδρασης με άτομα εκτός φυλακής (ειδικότερα, άλλα παιδιά).

Σε έκθεση που δημοσιεύτηκε το 2000, το Συμβούλιο της Ευρώπης συνιστά την ανάπτυξη "μικρής κλίμακας ασφαλών και ημιασφαλών μονάδων με υποστήριξη κοινωνικών υπηρεσιών για το μικρό αριθμό μητέρων που χρειάζονται αυτή τη φύλαξη, στις περιπτώσεις που το παιδί μπορεί να έχει τη φροντίδα του σε ένα φιλικό γι’ αυτό περιβάλλον και το ύψιστο συμφέρον του παιδιού αποτελεί προτεραιότητα, υπό τον όρο ότι μπορεί να παρασχεθεί ασφάλεια στο κοινό»[11].

Ακόμη και στις περιπτώσεις που παρέχονται οι ειδικές αυτές μονάδες μητέρας και βρέφους, συχνά είναι πολύ περιορισμένες αριθμητικά. Οι μονάδες αυτές απαιτούν μεγάλη χρηματοδότηση με αποτέλεσμα η προσφορά να είναι μικρότερη της ζήτησης.

Γ. Επίσκεψη των παιδιών στις φυλακές

Οι επισκέψεις έχουν ζωτική σημασία για τη διατήρηση ουσιαστικών οικογενειακών σχέσεων με τους φυλακισμένους και η δυνατότητα αυτή πρέπει να παρέχεται το νωρίτερο δυνατό. Μελέτη στη Γαλλία διαπιστώνει ότι όταν ένας παραβάτης του ποινικού νόμου δεν έχει επαφή με το παιδί τους πρώτους έξι μήνες, τότε ούτε στη συνέχεια υπάρχει επαφή[12].

Η διατήρηση των οικογενειακών δεσμών διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην πρόληψη της υποτροπής και την κοινωνική επανένταξη των φυλακισμένων. Ωστόσο, διάφοροι παράγοντες, όπως οι άκαμπτες συνθήκες επίσκεψης και ένας αφιλόξενος χώρος επισκέψεων μπορούν να προκαλέσουν διακοπή των οικογενειακών σχέσεων και της επαφής με τα παιδιά.

Το ζητούμενο είναι να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον που θα εξισορροπεί τις ανάγκες ασφάλειας και καλής οικογενειακής επαφής (ελαστικές συνθήκες επίσκεψης, χώρος επισκέψεων που να παρέχει σχετική ελευθερία κινήσεων και ιδιωτικό χώρο στην οικογένεια, φιλικό για τα παιδιά περιβάλλον κλπ.).

Προετοιμάζοντας το μέλλον: κοινωνική και επαγγελματική επανένταξη

Οι φυλακές καλούνται να εκπληρώσουν δύο ουσιαστικές και συμπληρωματικές αποστολές:

- την προστασία του κοινού από τα άτομα με επικίνδυνη ή τουλάχιστον αξιόποινη συμπεριφορά, και

- την επανένταξη των καταδίκων στην κοινωνία, κατά την αποφυλάκισή τους.

Α. Εκπαίδευση, κατάρτιση και απασχόληση

Οι στατιστικές για τις κρατούμενες καταγράφουν ένα γενικά χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και έλλειψη επαγγελματικών προσόντων. Στο ΗΒ, για παράδειγμα, "47% δεν διαθέτουν τίτλους σπουδών. Ενώ σε επίπεδο γενικού πληθυσμού το 2% έχουν αποκλεισθεί από το σχολείο, όσον αφορά τις καταδικασθείσες κρατούμενες το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 33%."[13] Εάν ο χρόνος που διανύεται στη φυλακή πρόκειται να χρησιμοποιηθεί για την προετοιμασία των τροφίμων για μια σταθερότερη ζωή μετά την αποφυλάκιση, η εκπαίδευση πρέπει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο.

Λόγω περιορισμένων πόρων (προσωπικό και χρήματα) οι φυλακές στην Ευρώπη δεν είναι σε θέση να αντισταθμίζουν όλες τις ελλείψεις τίτλων και προσόντων, αλλά θα πρέπει τουλάχιστον να έχουν όλοι οι κρατούμενοι τη δυνατότητα να αποκτούν τη βασική εκπαίδευση που χρειάζονται για τη μελλοντική τους κοινωνική επανένταξη.

Σε πολλές ευρωπαϊκές φυλακές παρατηρείται χάσμα μεταξύ της επαγγελματικής κατάρτισης για γυναίκες και της ζήτησης στην αγορά εργασίας. Πολλές φυλακές παρέχουν γυναικεία επαγγελματική κατάρτιση που περιορίζεται στην ανάπτυξη προσόντων και δεξιοτήτων που παραδοσιακά αποδίδονται στις γυναίκες στο πλαίσιο του πολιτισμικού και κοινωνικού γυναικείου ρόλου (ράψιμο, κομμωτική, καθαριότητα, υφάσματα, κέντημα κλπ.). Οι χαμηλά αμειβόμενες δραστηριότητες δεν βρίσκουν μεγάλη αναγνώριση στην αγορά εργασίας και, κατά συνέπεια, ενδέχεται να προωθούν τη διαιώνιση κοινωνικών ανισοτήτων και να υπονομεύουν την κοινωνική και επαγγελματική επανένταξη.

Οι αρχές των φυλακών θα πρέπει να ενθαρρυνθούν να παρέχουν μέτρα επαγγελματικής κατάρτισης υψηλής ποιότητας, προσαρμοσμένα στις ανάγκες της αγοράς εργασίας και διαφοροποιημένες ευκαιρίες απασχόλησης, που δεν θα υπακούουν σε στερεότυπα φύλου. Η συνεργασία των σωφρονιστικών ιδρυμάτων με εξωτερικές επιχειρήσεις για την απασχόληση κρατουμένων θα πρέπει επίσης να υποστηριχθεί ως μέρος της διαδικασίας επανένταξης.

Β. Κοινωνική ένταξη

Όταν εγκαταλείψουν τη φυλακή, οι περισσότεροι φυλακισμένοι έχουν να αντιμετωπίσουν ποικίλα ζωτικά προβλήματα, όπως εξασφάλιση στέγης, σταθερού εισοδήματος, υγιών σχέσεων με, και για, τα παιδιά ή άλλα εξαρτώμενα μέλη της οικογένειας.

Η επιτυχής κοινωνική ένταξη των φυλακισμένων πρέπει να προετοιμάζεται κατά και μετά τη φυλάκιση, με τη συνεργασία κοινωνικών υπηρεσιών και άλλων συναφών οργανισμών, προκειμένου να εξασφαλίζεται η ομαλή μετάβαση από τη φυλακή στην ελευθερία. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να αποδίδεται στην ψυχολογική προετοιμασία (ανάλυση του εγκλήματος, αντιμετώπιση των τραυμάτων και εξαρτήσεων με την κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη και θεραπεία) και στην παροχή κοινωνικής υποστήριξης για την αποφυλάκιση (επεξεργασία θετικών σχεδίων κλπ.).

• [1]  Women and the criminal justice system, Fawcett Society, 2004
• [2]  Training curriculum for women's prisons - health aspects, Claudia Kestermann, in "International Study on Women's Imprisonment - Current situation, demand analysis and "best practice", http://www.uni-greifswald.de/~ls3/Dokumente/Reader_womeninprison.pdf.
• [3]  Problematic drug users in prison’, MacDonald M, presentation at ‘Criminal Justice and Drugs, Reducing Drug Use – Combating Crime, Lessons from Other Countries on Dealing with Drug Related Offences’, July 2005: http://www.uce.ac.uk/crq/presentations/2
• [4]  Ibid. Special issue 2. http://issues06.emcdda.europa.eu/en/page013-en.html
• [5] General Comment No. 28: Equality of rights between men and women (article 3),  29/03/2000 http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/(Symbol)/13b02776122d4838802568b900360e80?Opendocument
• [6]  Adopted by the First United Nations Congress on the Prevention of Crime and the Treatment of Offenders, Geneva in 1955, and approved by the Economic and Social Council resolution 663 C (XXIV) of 31 July 1957 and 2076 (LXII) of 13 May 1977 http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/h_comp34.htm
• [7]  "Women, Integration and Prison: an Analysis of the Processes of the Socio-Labour Integration of Women Prisoners in Europe", MIP project, coordinated by SURT, Associació de dones per la Reinserció Laboral (January 2005). http://mip.surt.org/en/final_results.html
• [8]  Oliver Robertson's study cited previously.
• [9]  Oliver Robertson observes, ibid., p.11
• [10]  "Forgotten Families - the impacts of imprisonment" in Family Matters, Ann Cunningham, Winter 2001, p.36-37.
• [11]  http://assembly.coe.int/Documents/WorkingDocs/doc00/EDOC8762.htm
• [12]  Relais Enfants-Parents (1999) Maintien des liens en détention, quoted in Liz Ayre et al., Children of imprisoned Parents: European Perspectives of Good Practices, 2006, p.48
• [13]  see http://www.quaker.org/qcea/prison/Country%20Reports/UK_England%20and%20Wales_%20Report%20-%20Final.pdf

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΗΣ ΤΕΛΙΚΗΣ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Ημερομηνία έγκρισης	28.1.2008
Αποτέλεσμα της τελικής ψηφοφορίας	+ : - : 0 :	27 0 0
Βουλευτές παρόντες κατά την τελική ψηφοφορία	Edit Bauer, Hiltrud Breyer, Edite Estrela, Věra Flasarová, Lissy Gröner, Lívia Járóka, Ρόδη Κράτσα-Τσαγκαροπούλου, Esther De Lange, Pia Elda Locatelli, Astrid Lulling, Siiri Oviir, Doris Pack, Μαρία Παναγιωτοπούλου-Κασσιώτου, Zita Pleštinská, Teresa Riera Madurell, Eva-Britt Svensson, Anne Van Lancker, Anna Záborská
Αναπληρωτής(ές) παρών(όντες) κατά την τελική ψηφοφορία	Corina Creţu, Anna Hedh, Elisabeth Jeggle, Christa Klaß, Marusya Ivanova Lyubcheva
Αναπληρωτής(ές) (άρθρο 178, παρ. 2) παρών(όντες) κατά την τελική ψηφοφορία	Petru Filip, Eva Lichtenberger, José Ribeiro e Castro, María Sornosa Martínez