SPRAWOZDANIE w sprawie szczególnej sytuacji kobiet w więzieniach oraz wpływu pobytu rodziców w więzieniu na życie społeczne i rodzinne

5.2.2008 - (2007/2116(INI))

Komisja Praw Kobiet i Równouprawnienia
Sprawozdawczyni: Marie Panayotopoulos-Cassiotou

PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

w sprawie szczególnej sytuacji kobiet w więzieniach oraz wpływu pobytu rodziców w więzieniu na życie społeczne i rodzinne

(2007/2116(INI))

Parlament Europejski,

–   uwzględniając art. 6 i 7 TUE i art. 4 nowej Karty Praw Podstawowych UE, ogłoszonej 12 grudnia 2007 r.,[1] dotyczącej ochrony praw człowieka,

–   uwzględniając Powszechną Deklarację Praw Człowieka, w szczególności jej art. 5, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, w szczególności jego art. 7, europejską Konwencję z roku 1987 w sprawie zapobiegania torturom oraz innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu i jej protokół dodatkowy w sprawie ustanowienia systemu regularnych wizyt przeprowadzanych przez niezależne organy międzynarodowe i krajowe w miejscach zatrzymań[2],

–   uwzględniając art. 3 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, jej protokoły oraz orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka,

–   uwzględniając wymienioną konwencję CPT, która ustanowiła Europejski Komitet do Spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT) przy Radzie Europy, jak również sprawozdania tego Komitetu,

–   uwzględniając wzorcowe reguły minimum ONZ postępowania z więźniami z 1957 r. oraz deklaracje i zasady przyjęte w tym zakresie przez Zgromadzenie Ogólne ONZ,

–   uwzględniając Konwencję o prawach dziecka ONZ przyjętą w dniu 20 listopada 1989 r.,

–   uwzględniając rezolucję (73)5 Rady Europy w sprawie wzorcowych reguł minimum postępowania z więźniami, zalecenie R(87)3 w sprawie europejskich reguł więziennych i zalecenie R(2006)2 w sprawie europejskich reguł więziennych,

–   uwzględniając zalecenia przyjęte przez Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy, a w szczególności zalecenie R (2006) 1747 dotyczące ustanowienia europejskiej karty więziennej oraz zalecenie R (2000) 1469 w sprawie matek i niemowląt w więzieniach,

–   uwzględniając swoją rezolucję z dnia 26 maja 1989 r. w sprawie kobiet i dzieci w więzieniach[3], swoją rezolucję z dnia 18 stycznia 1996 r. w sprawie złych warunków panujących w więzieniach Unii Europejskiej[4], swoją rezolucję z dnia 17 grudnia 1998 r. w sprawie warunków więziennych w Unii Europejskiej: ulepszeń i kar zastępczych[5] oraz swoje zalecenie dla Rady z dnia 9 marca 2004 r. w sprawie praw więźniów w Unii Europejskiej[6],

–   uwzględniając art. 45 Regulaminu,

–   uwzględniając sprawozdanie Komisji Praw Kobiet i Równouprawnienia (A6-0033/2008),

A. mając na uwadze, że w myśl konwencji międzynarodowych[7] i europejskich wszystkie osoby przebywające w więzieniach powinny być traktowane zgodnie z prawami człowieka, a warunki panujące w więzieniach powinny być zgodne z zasadami godności ludzkiej, niedyskryminacji oraz poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, a także podlegać regularnej ocenie ze strony niezależnych organów,

B.  mając na uwadze, że szczególne potrzeby i położenie kobiet przebywających w więzieniach powinny być uwzględnianie w orzeczeniach sądowych, w przepisach prawa karnego i przez zakłady penitencjarne państw członkowskich,

C. mając na uwadze, że kara więzienia dla kobiety odzwierciedla jej pozycję w społeczeństwie – zamknięcie w systemie zaprojektowanym, zbudowanym i zarządzanym głównie przez mężczyzn dla mężczyzn,

D. mając na uwadze, że należy wprowadzić konkretne i przystosowane do specyficznych potrzeb kobiet środki, a w szczególności kary alternatywne,

E.  uważa ponadto, że kobietom w ciąży powinno się zapewnić wsparcie i informacje, które mogłyby im pomóc w lepszym przeżyciu okresu ciąży i macierzyństwa, a zwłaszcza zrównoważone posiłki, odpowiednie warunki higieniczne, świeże powietrze, aktywność fizyczną oraz opiekę prenatalną i poporodową,

F.  mając na uwadze, że wszyscy więźniowie, mężczyźni i kobiety, powinni mieć równy dostęp do opieki zdrowotnej, lecz że w polityce penitencjarnej należy zwrócić szczególną uwagę na profilaktykę, monitorowanie i leczenie zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym problemów zdrowotnych typowych dla kobiet,

G. mając na uwadze, że zdrowie psychiczne i fizyczne matki jest nierozerwalnie związane ze zdrowiem dziecka,

H. mając na uwadze, że duża liczba kobiet przebywających w więzieniach cierpi lub cierpiała na uzależnienie od narkotyków lub innych substancji[8], co może być przyczyną zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania, które wymagają leczenia medycznego oraz właściwego wsparcia społecznego i psychologicznego w ramach powszechnej penitencjarnej polityki zdrowotnej,

I.   mając na uwadze, że dziś powszechnie wiadomo, że kobiety przebywające w więzieniach były w przeszłości ofiarami przemocy, wykorzystywania seksualnego, przemocy w rodzinie i ze strony partnera, że są w większości uzależnione materialnie i psychicznie; oraz że okoliczności te są bezpośrednio związane z ich kryminalną przeszłością i z następstwami fizycznymi i psychologicznymi, jak na przykład stres pourazowy,

J.   mając na uwadze, że służby więzienne powinny zostać odpowiednio przeszkolone i uwrażliwione na konieczność uwzględnienia wymiaru równości kobiet i mężczyzn oraz szczególnych potrzeb i sytuacji kobiet przebywających w więzieniach; mając na uwadze, że należałoby poświęcać szczególną uwagę najbardziej bezbronnym z nich, tj. nieletnim dziewczętom i kobietom niepełnosprawnym,

K. mając na uwadze, że utrzymanie więzi rodzinnych jest istotnym sposobem na zapobieganie recydywie i na reintegrację społeczną, a także prawem wszystkich więźniów, ich dzieci[9] i innych członków rodziny oraz że korzystanie z tego prawa jest często dla kobiet szczególnie skomplikowane ze względu na rzadkość i geograficzne oddalenie kobiecych zakładów karnych,

L.  mając na uwadze, że nadrzędne dobro dziecka powinno być zawsze brane pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o odseparowaniu lub pozostawieniu go przy osadzonym w więzieniu rodzicu, gwarantując przy tym korzystanie z praw rodzicielskich drugiemu rodzicowi oraz odpowiednie postępowanie pozwalające na utrzymanie więzów rodzinnych z pozostałymi członkami rodziny (rodzeństwo, babcie i dziadkowie oraz dalsza rodzina),

M. mając na uwadze, że państwa będące stronami wyżej wymienionej Konwencji o prawach dziecka oraz innych narzędzi międzynarodowych[10] zobowiązały się zapewnić wszystkim dzieciom, bez stosowania jakiejkolwiek formy dyskryminacji i niezależnie od statusu prawnego ich rodziców, wszystkie prawa przewidziane w tejże konwencji, a w szczególności prawo do odpowiedniej opieki zdrowotnej, do rozrywki i do oświaty, oraz że zobowiązanie to powinno być przestrzegane także w przypadku dzieci przebywających z rodzicami osadzonymi w więzieniach,

N. mając na uwadze, że poza karaniem czynu bezprawnego rola zakładów penitencjarnych powinna również polegać na reintegracji społecznej i zawodowej, ze względu na sytuacje wykluczenia społecznego i ubóstwa, którymi cechuje się niejednokrotnie przeszłość wielu więźniów – kobiet i mężczyzn[11],

O. mając na uwadze, że znaczna liczba kobiet przebywających w więzieniu jest stroną w trwających procesach sądowych (postępowanie w sprawie zaniedbania, czasowego pozbawienia opieki lub adopcji nieletnich, rozwody lub separacje, eksmisje itp.), które w momencie uwięzienia pozostają w zawieszeniu, co stawia je w trudnym położeniu i powoduje trwały stan stresu i niepewności,

P.  mając na uwadze, że osoby skazane często nie wiedzą o istniejącej pomocy socjalnej oraz że w wielu przypadkach całkowity brak, utrata lub utrata ważności posiadanych przez nie dokumentów (dokument tożsamości, książeczka ubezpieczeniowa, książeczka rodzinna itp.) uniemożliwia im w praktyce korzystanie z praw przysługujących każdemu obywatelowi państwa członkowskiego,

Q. mając na uwadze, że rosnąca liczba kobiet w więzieniach jest częściowo spowodowana pogarszającą się sytuacją ekonomiczną kobiet,

R.  mając na uwadze, że równy dostęp więźniów, mężczyzn i kobiet, do pracy, kształcenia zawodowego i rozrywki podczas ich pobytu w więzieniu ma zasadnicze znaczenie dla ich równowagi psychicznej oraz ich reintegracji ze społeczeństwem i światem pracy,

S.  mając na uwadze, że dostępna oferta edukacyjna, w zakresie szkoleń, zatrudnienia, rozrywki i rozwoju osobistego, mimo że jest bardzo szeroka, nie jest sama w sobie wystarczająca, gdyż konieczne jest opracowanie programów wsparcia ułatwiających osadzonym (mężczyznom i kobietom) zaangażowanie w planowanie i przygotowanie ich stopniowej resocjalizacji,

T.  mając na uwadze, że kobiety przebywające w więzieniach powinny mieć możliwość wolnego od jakiejkolwiek formy dyskryminacji dostępu do płatnej pracy, jak również do zróżnicowanych i dostosowanych do potrzeb rynku pracy środków kształcenia zawodowego i obywatelskiego sprzyjających ich reintegracji po odbyciu kary,

U. mając na uwadze, że powodzenie reintegracji społecznej więźniów – mężczyzn i kobiet, jak również zapobieganie recydywie zależą od jakości ram, jakimi zostaną objęci podczas ich pobytu w więzieniu, a w szczególności od partnerstw ustanowionych z przedsiębiorstwami i organizacjami pomocy społecznej oraz od wsparcia i pomocy społeczno-zawodowej oferowanych po odbyciu kary,

V. mając na uwadze, że istnieje pilne zapotrzebowanie na wprowadzenie uwzględniających kategorię płci, wszechstronnych, jasnych oraz aktualnych danych i statystyk,

Warunki panujące w więzieniach

1.  zachęca państwa członkowskie, aby zainwestowały dostateczne środki w modernizację i adaptację swoich infrastruktur penitencjarnych oraz aby wdrożyły wyżej wymienione zalecenie R(2006)2 Rady Europy w celu zapewnienia więźniom warunków zgodnych z poczuciem ludzkiej godności i prawami podstawowymi, zwłaszcza w zakresie zakwaterowania, ochrony zdrowia, higieny, wyżywienia, wentylacji i oświetlenia;

2.  ponawia wniosek do Komisji i Rady o przyjęcie decyzji ramowej w sprawie minimalnych norm ochrony praw więźniów na podstawie art. 6 Traktatu o Unii Europejskiej (zgodnie z zaleceniem Rady Europy zawartym w wymienionym zaleceniu R(2006)2 ) i zwraca się do Rady, aby upowszechniła i poparła wdrożenie reguł więziennych Rady Europy w celu większej harmonizacji warunków więziennych w Europie, a zwłaszcza w celu uwzględnienia odrębnych potrzeb kobiet, oraz jasnego określenia praw i obowiązków osadzonych – mężczyzn i kobiet;

3.  zwraca się do Komisji o włączenie do jej rocznego sprawozdania na temat praw człowieka oceny przestrzegania praw podstawowych w odniesieniu do więźniów – mężczyzn i kobiet, oraz specjalnych warunków więziennych przewidzianych w stosunku do kobiet;

4.  wzywa państwa członkowskie i kraje kandydujące do członkostwa do ratyfikacji protokołu dodatkowego do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania ustanawiającego niezależny system wizyt w miejscach zatrzymań i zwraca się do Rady i Komisji, aby poparły ratyfikację tej konwencji i protokołu do niej w ramach polityki zewnętrznej Unii Europejskiej;

5.  przypomina, że zgodność zarządzania zakładami karnymi z krajowymi i międzynarodowymi normami prawnymi powinna być ustalana za pośrednictwem regularnych inspekcji właściwych władz;

6.  występuje do państw członkowskich o przyjęcie środków koniecznych do zapewnienia porządku w zakładach penitencjarnych oraz zapewnienia bezpieczeństwa personelowi i wszystkim skazanym poprzez wyeliminowanie aktów przemocy i molestowania, na które szczególnie narażone są kobiety oraz osoby wywodzące się z mniejszości etnicznych lub społecznych,

7.  przypomina o specyficznym charakterze więzień dla kobiet i nalega na stworzenie struktur bezpieczeństwa i reintegracji z myślą o kobietach;

8.  występuje do państw członkowskich o włączenie wymiaru równości kobiet i mężczyzn do ich polityki penitencjarnej i ich zakładów karnych oraz o uwzględnienie w większym stopniu specyfiki kobiecej oraz niejednokrotnie traumatycznej przeszłości przebywających w więzieniu kobiet, w szczególności poprzez odpowiednie uwrażliwienie i przeszkolenie personelu medycznego i więziennego pod kątem podstawowych wartości:

           a) uwzględnienie kategorii płci podczas gromadzenia danych w tych dziedzinach, w których jest to możliwe, tak aby wyeksponować problemy i potrzeby kobiet;

           b) utworzenie w każdym państwie stałej komisji ds. badań i metod mediacji w celu sprawowania skutecznej kontroli warunków więziennych, co pozwoli na wykrycie i wyeliminowanie elementów dyskryminujących, które dotykają kobiet w systemie penitencjarnym;

           c) poruszanie potrzeb kobiet przebywających w więzieniu i wychodzących z więzienia w debatach lokalnych, regionalnych i krajowych, aby zachęcić do podejmowania pozytywnych działań, jeśli chodzi o opiekę społeczną, zakwaterowanie, szkolenia itd.;

9.  apeluje do państw członkowskich o zapewnienie kobietom równego i niedyskryminacyjnego dostępu do wszelkiego rodzaju świadczeń opieki zdrowotnej, których jakość powinna odpowiadać jakości świadczeń udzielanych reszcie społeczeństwa, w celu zapobiegania i skutecznego leczenia typowo kobiecych chorób[12];

10. przypomina o konieczności podjęcia działań na rzecz uwzględniania w większym stopniu odmiennych potrzeb osadzonych kobiet w zakresie higieny w odniesieniu do infrastruktur penitencjarnych i niezbędnych materiałów higienicznych;

11. zwraca się do państw członkowskich o przyjęcie globalnego podejścia do penitencjarnej polityki zdrowotnej zmierzającej do wykrywania i leczenia już od momentu osadzenia w zakładzie karnym zaburzeń fizycznych i psychicznych, a także udzielenie pomocy lekarskiej i psychologicznej wszystkim więźniom – mężczyznom i kobietom, cierpiącym na uzależnienia, przy poszanowaniu jednakże specyfiki sytuacji kobiet;

12. wzywa państwa członkowskie do podjęcia wszelkich koniecznych środków mających na celu zapewnienie wsparcia psychologicznego wszystkim osadzonym kobietom, w szczególności tym, które doznały przemocy lub maltretowania, jak również matkom samotnie wychowującym dzieci i niepełnoletnim przestępczyniom, dla zapewnienia im lepszej ochrony i poprawienia ich relacji rodzinnych i społecznych, a tym samym zwiększenia szansy na ich resocjalizację; zaleca szkolenia i uświadamianie pracowników placówek penitencjarnych na szczególną wrażliwość tych osadzonych;

13. zaleca, aby odbywanie kary więzienia przez kobiety w ciąży i matki opiekujące się małymi dziećmi było rozważane tylko w ostateczności i aby w tym ekstremalnym przypadku mogły być umieszczane w większej celi, w miarę możliwości jednoosobowej, oraz aby poświęcano im szczególną uwagę, zwłaszcza w zakresie wyżywienia i higieny; uważa ponadto, że kobietom w ciąży powinno się zapewnić taką samą opiekę przedporodową i poporodową oraz kursy edukacji rodzicielskiej jak to ma miejsce poza więzieniem;

14. zwraca uwagę na fakt, że kiedy poród odbywa się w więzieniu, zazwyczaj oddziela się dziecko od matki w ciągu dwudziestu czterech do siedemdziesięciu dwóch godzin od narodzin, dlatego też z zadowoleniem przyjmie jakiekolwiek alternatywne rozwiązanie ze strony Komisji i państw członkowskich;

15. podkreśla, że konieczne jest, by wymiar sprawiedliwości czuwał nad przestrzeganiem praw dziecka podczas rozpatrywania kwestii związanych z pozbawieniem wolności jego matki;

Utrzymywanie więzi rodzinnych i stosunków społecznych

16. zaleca częstsze stosowanie kar zastępczych zamiast kary więzienia, takich jak alternatywy przyjęte w społeczeństwie, zwłaszcza w przypadku matek, gdyż przewidziana kara i zagrożenie bezpieczeństwa publicznego są niskie, natomiast ich uwięzienie może prowadzić do poważnego zakłócenia życia rodzinnego, w szczególności gdy wychowują one samotnie swoje dzieci lub gdy dzieci są małe lub jeśli spada na nie odpowiedzialność za opiekę nad osobami zależnymi od nich lub niepełnosprawnymi; przypomina, że organy sądowe powinny przy ustalaniu kary brać pod uwagę te elementy , a zwłaszcza nadrzędny interes dziecka, którego rodzic jest sądzony; zaleca jednocześnie rozważenie możliwości, aby także osadzeni mężczyźni, który sprawują bezpośrednią opiekę nad nieletnimi dziećmi lub innymi członkami rodziny, mogli korzystać z podobnych rozwiązań jak te zaprojektowane dla matek;

17. podkreśla, że następstwa dla zdrowia kobiet w ciąży przebywających w więzieniu wynikające z odosobnienia i cierpienia mogą również być negatywne, lub wręcz groźne w skutkach dla dziecka i konsekwencje te należy wziąć poważnie pod uwagę podczas podejmowania decyzji o pozbawieniu wolności;

18. nalega ponadto na konieczność zasięgania przez administrację sądową informacji o istnieniu dzieci przed podjęciem decyzji o zastosowaniu tymczasowego aresztu lub podczas wydawania wyroku oraz upewniania się, czy podjęto odpowiednie środki w celu pełnego przestrzegania ich praw;

19. zwraca się do państw członkowskich o zapewnienie powstania zakładów karnych dla kobiet i o lepsze ich rozmieszczenie na ich terytorium, tak aby ułatwić przebywającym w nich kobietom utrzymywanie więzi rodzinnych wraz z możliwością uczestnictwa w praktykach religijnych;

20. zaleca państwom członkowskim, aby zachęcały zakłady karne do wprowadzenia elastycznych reguł w zakresie warunków, częstotliwości, czasu trwania i godzin odwiedzin, na które powinno się zezwolić członkom rodziny, przyjaciołom i osobom trzecim;

21. występuje do państw członkowskich o ułatwienie kontaktów rodzinnych, a zwłaszcza stosunków przebywających w więzieniu rodziców z ich dziećmi, pod warunkiem że nie jest to wbrew interesowi dziecka, poprzez przygotowanie na ich przyjęcie struktur, których atmosfera różnić się będzie od atmosfery środowiska więziennego i które stworzą warunki do wspólnych zajęć oraz odpowiedniego kontaktu uczuciowego;

22. zwraca się do państw członkowskich, aby spełniły swoje międzynarodowe zobowiązania[13] i zapewniły równe prawa i traktowanie dzieci mieszkających z rodzicami osadzonymi w więzieniach oraz aby stworzyły warunki bytowe dostosowane do ich potrzeb w niezależnych i w miarę możliwości odseparowanych od środowiska więziennego oddziałach, poprzez umieszczanie dzieci w lokalnych żłobkach i szkołach, poprzez elastyczny i otwarty program wyjść pod opieką bliższych i dalszych członków rodziny lub personelu stowarzyszeń ochrony praw dziecka i umożliwiające ich prawidłowy rozwój fizyczny, umysłowy, moralny i społeczny; zaleca więc ułatwienie drugiemu rodzicowi, w przypadku gdy nieletnie dzieci znajdują się w więzieniu, możliwości sprawowania władzy rodzicielskiej;

23. ubolewa nad tym, że wiele kobiet przebywających w więzieniach jest samotnymi matkami, które tracą kontakt z dziećmi, często na zawsze; zwraca się do Komisji i państw członkowskich o przygotowanie i wdrożenie alternatywnych strategii politycznych pozwalających uniknąć całkowitej separacji;

24. zwraca się do państw członkowskich o zagwarantowanie bezpłatnej pomocy prawnej osadzonym w kwestiach dotyczących ich sytuacji, a w przypadku kobiet w kwestiach dotyczących prawa rodzinnego, tak aby rozwiązać problemy związane z opieką nad dziećmi, adopcją, separacją, przemocą domową itd.;

25. zaleca opracowanie kampanii informacyjnych na temat lokalnej opieki społecznej, jak również stałych procedur aktualizacji dokumentów administracyjnych dotyczących sytuacji osobistej, rodzinnej i ubezpieczenia, które umożliwią osadzonym kobietom pełne korzystanie z przysługujących im praw obywatelskich;

26. występuje do państw członkowskich o wprowadzenie środków wsparcia psychospołecznego w celu lepszego przygotowania rozłąki dziecka z matką przebywającą w więzieniu oraz złagodzenia jej negatywnych skutków;

Reintegracja społeczna i zawodowa

27. zaleca państwom członkowskim przyjęcie środków koniecznych do zaoferowania wszystkim więźniom, mężczyznom i kobietom, możliwości odpowiednio płatnej i zróżnicowanej pracy, wolnej od wszelkiej segregacji płciowej czy innego rodzaju dyskryminacji, oraz stworzenie w tym celu partnerstw z przedsiębiorstwami;

28. występuje do państw członkowskich o zwiększenie- m.in. poprzez wykorzystanie wspólnotowych instrumentów finansowych z zakresu zatrudnienia i integracji społecznej, takich jak Europejski Fundusz Społeczny czy PROGRESS- inwestycji na rzecz rozwoju w ramach zakładów karnych programów uczenia się przez całe życie i kształcenia zawodowego dostosowanych do potrzeb rynku pracy i pozwalających na uzyskanie dyplomu;

29. podkreśla, że programy te powinny obejmować kursy językowe, w tym również naukę języka kraju osadzenia (lub przynajmniej jednego z języków) w przypadku obcokrajowców (mężczyzn i kobiet) przebywających w więzieniu, kursy komputerowe oraz kursy postaw społecznych i zawodowych;

30. podkreśla podstawową rolę organizacji pozarządowych w dziedzinie reintegracji społecznej i zawodowej skazanych, a w szczególności kobiet, i w związku z tym występuje do państw członkowskich o sprzyjanie rozwojowi działalności tych organizacji w środowisku więziennym, zwłaszcza poprzez zwiększenie przyznawanych im środków, złagodzenie warunków dostępu ich członków do zakładów karnych oraz uwrażliwienie personelu więziennego na potrzebę dobrej współpracy z tymi podmiotami;

31. uważa, że poza przypadkami poważnego zagrożenia bezpieczeństwa publicznego oraz ciężkich kar, częstsze stosowanie systemu probacji, pozwalającego osadzonym (mężczyznom i kobietom) pracować lub uczestniczyć w szkoleniu zawodowym poza zakładem karnym, mogłoby ułatwić ich reintegrację społeczną i zawodową;

32. podkreśla, że warunki pracy skazanych (mężczyzn i kobiet), a w szczególności kobiet w ciąży lub w połogu, powinny być zgodne z prawodawstwem krajowym i wspólnotowym i podlegać regularnej kontroli właściwych władz;

33. podkreśla konieczność wspierania zaangażowania skazanych mężczyzn i kobiet w dążenie do zatrudnienia i reintegracji społecznej m.in. poprzez dokonywanie bilansu ich sytuacji osobistej i zapewnianie rocznej oceny tego zaangażowania;

34. uważa, że priorytetowym celem jest powołanie do istnienia w każdej placówce więziennej – indywidualnych programów terapeutycznych i wsparcia dostępnych dla wszystkich osadzonych, mężczyzn i kobiet, którzy wyrażą dobrowolną chęć uczestnictwa, w celu przygotowania, realizacji i ukończenia projektów indywidualnego rozwoju i resocjalizacji, które będą kontynuowane także po wyjściu z więzienia;

35. przypomina o konieczności stosowania, w okresie pobytu w więzieniu i po jego zakończeniu, środków z zakresu pomocy społecznej, zmierzających do przygotowania i pomocy osadzonej osobie w staraniach o reintegrację, a w szczególności w poszukiwaniu mieszkania i zatrudnienia, w celu uniknięcia sytuacji wykluczenia społecznego i recydywy;

36. podkreśla znaczenie utrzymywania i wspierania kontaktów skazanych kobiet i mężczyzn ze światem zewnętrznym, zwłaszcza poprzez ich dostęp do prasy i środków przekazu, oraz ich kontaktów z jednostkami pomocy społecznej, organizacjami pozarządowymi i stowarzyszeniami kulturalnymi, artystycznymi lub innymi stowarzyszeniami zatwierdzonymi przez organy więzienne;

37. przypomina, że regularny dostęp wszystkich skazanych do zajęć sportowych i rekreacyjnych, jak również do ofert kształcenia artystycznego lub kulturalnego, jest niezwykle istotny dla zachowania ich równowagi psychicznej i zwiększa ich szanse na reintegrację społeczną;

38. występuje do Komisji o poświęcenie szczególnej uwagi więźniom w ramach programu działania na rzecz zwalczania wykluczenia społecznego;

39. zaleca państwom członkowskim, by poświeciły szczególną uwagę skazanym mężczyznom i kobietom, o obcym obywatelstwie, zwłaszcza na poziomie różnic językowych i kulturowych, oraz by ułatwiły utrzymywanie kontaktów z ich krewnymi, jak również kontakty z personelem konsularnym ich kraju oraz by zapewniły dostęp do zasobów i programów więziennych, jak również do informacji, które są oni w stanie zrozumieć; zaleca im również uwzględnienie specyficznych problemów cudzoziemek w planowaniu zajęć w więzieniach, szkolenia dla personelu w zakresie pracy w wielokulturowym środowisku w wiezieniu i poza nim i ustanowienia mediatorów w więzieniu i poza nim;

40. występuje do państw członkowskich o przyjęcie, w ramach ułatwiania reintegracji społecznej i zawodowej, środków koniecznych do włączenia do ich krajowego ustawodawstwa przepisów, które będą sprzyjały zatrudnianiu byłych więźniarek, a w szczególności kobiet samotnie wychowujących dzieci i nieletnich przestępczyń, zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym;

41. zachęca państwa członkowskie do wymiany informacji i dobrych praktyk w zakresie warunków więziennych, szczególnie w odniesieniu do kobiet, oraz w dziedzinie skuteczności środków kształcenia zawodowego i reintegracji społecznej; uważa w związku z tym za istotne pobudzanie i finansowanie udziału władz i bezpośrednich zainteresowanych w tworzeniu nowoczesnych programów i dobrych praktyk, jak również w kongresach i debatach krajowych i międzynarodowych, które mogą być inspirującym elementem prowokującym do pozytywnej współpracy;

42. zwraca się do Komisji, aby we współpracy z państwami członkowskimi wspierała badania nad społecznością więzienną z uwzględnieniem perspektywy płci i sfinansowała badania przyczyn przestępczości oraz skuteczności krajowych systemów karnych, aby umożliwić poprawę uczestnictwa osadzonych, mężczyzn i kobiet w życiu społecznym, rodzinnym i zawodowym;

43. zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie i Komisji, jak również parlamentom i rządom państw członkowskich, krajów przystępujących, krajów kandydujących do członkostwa.

• [1]  Dz.U. C 303 z 14.12.07, str. 1.
• [2]  Dz.U. C 32 z 5.2.1996, str. 102.
• [3]  Dz.U. C 158 z 26.6.1989, str. 511
• [4]  Dz.U. C 32 z 5.2.1996, str. 102.
• [5]  Dz.U. C 98 z 09.4.1999, str. 299.
• [6]  Dz.U. C 102 z 28.4.2004, str. 154.
• [7]  Art. 1, 3, 5 et 12 Powszechnej Deklaracji Praw człowieka i art. 1 Podstawowych zasad traktowania więźniów przyjętych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w rezolucji nr 45/111 z dnia 14 grudnia 1990 r.;
• [8]  Wyżej wymienione zalecenie R (2006)2.
• [9]  Art. 9 ust. 3, wymienionej Konwencji praw dziecka.
• [10]  Art. 1, 3, 5 et 12 Powszechnej Deklaracji Praw człowieka i art. 1 Podstawowych zasad traktowania więźniów wymienionych powyżej;
• [11]  Wyżej wymienione zalecenie R (2006)2.
• [12]  Wymienione zalecenie R (2006)2.
• [13]  Wyżej wymienione zalecenie R (2006)2.

UZASADNIENIE

W Europie kobiety stanowią mniej więcej 4,5% do 5% ogółu więźniów (od 2,9% w Polsce do 7,8% w Hiszpanii).

Zakłady karne są przystosowane do przyjmowania więźniów płci męskiej i na ogół nie uwzględniają problemów typowych dla kobiet, które stanowią niewielki, lecz wciąż rosnący odsetek osób osadzonych w więzieniach. Kwestie wymagające szczególnej uwagi to przede wszystkim opieka zdrowotna, sytuacja kobiet z dziećmi oraz reintegracja zawodowa i społeczna.

Struktura więźniów wykazuje, że osadzone w zakładach kobiety często nadużywają środków odurzających, a wiele z nich było w przeszłości wykorzystywanych psychicznie, fizycznie bądź seksualnie. Szczególną uwagę należy poświęcić opiece zdrowotnej nad kobietami i ich potrzebom higienicznym, co dotyczy zwłaszcza przebywających w więzieniach kobiet w ciąży, które wymagają specjalnych środków i uwagi w zakresie wyżywienia, aktywności fizycznej, odzieży, leków i opieki lekarskiej.

Ponad połowa kobiet osadzonych w europejskich więzieniach to matki z przynajmniej jednym dzieckiem, a odsetek ten jest wyjątkowo wysoki w Hiszpanii i w Grecji. Dzieci, które pozostają z przebywającymi w więzieniu matkami wymagają odpowiedniej ochrony oraz opieki i nie powinny one doświadczać żadnej formy dyskryminacji. Pobyt kobiet w zakładzie karnym może mieć szczególnie poważne skutki, jeśli przed uwięzieniem były one jedynymi opiekunami swoich dzieci.

Kolejnym problemem jest utrzymanie więzi rodzinnych. Jako że więzień dla kobiet jest mniej, mogą one odbywać karę pozbawienia wolności daleko od swoich domów i społeczności, przez co ograniczone zostają możliwości odwiedzin.

Kobiety osadzone w więzieniach mogą również paść ofiarą dyskryminacji w dostępie do możliwości pracy, kształcenia i szkoleń, które są często niewystarczające, naznaczone stereotypami płciowymi i rzadko kiedy przystosowane do potrzeb rynku pracy.

Ze względu na fakt, że liczba kobiet przebywających w więzieniach w wielu europejskich krajach wzrosła, czasami nawet szybciej niż rozmiar męskiej populacji więziennej (na przykład w Anglii i w Walii w okresie od 1992 r. do 2002 r. męska populacja więzienna wzrosła o 50%, a żeńska- o 173%[1]), konieczne stało się podjęcie działań w celu wyjścia naprzeciw potrzebom kobiet w więzieniach.

Opieka zdrowotna w więzieniach

Obawy dotyczące opieki zdrowotnej w więzieniach pojawiają się w prawie wszystkich badaniach z zakresu warunków życia populacji więziennej. Zgodnie z międzynarodowymi i europejskimi normami i konwencjami wszyscy więźniowie, kobiety i mężczyźni, powinni mieć równy dostęp do usług opieki zdrowotnej, które powinny być tej samej jakości co usługi świadczone ogółowi ludności.

Choć pod wieloma względami kobiety i mężczyźni przebywający w więzieniach mają podobne problemy zdrowotne, to znacznie różni się charakter, nasilenie i złożoność problemów w grupach podzielonych według płci. W systemach penitencjarnych, które powstawały przede wszystkim z myślą o mężczyznach, polityki, programy, procedury i służby penitencjarne często nie zajmują się w dostatecznym stopniu potrzebami zdrowotnymi kobiet. Kobiety mają dodatkowe i odmienne potrzeby w zakresie nie tylko w higieny, opieki macierzyńskiej i zdrowia ginekologicznego, lecz również zdrowia psychicznego, zwłaszcza ze względu na częściej występujące wśród nich w przeszłości lub całkiem niedawno przypadki przemocy fizycznej, emocjonalnej czy seksualnej.

Należy w związku z tym podkreślić konieczność zapewnienia programów opieki zdrowotnej oraz warunków higienicznych dostosowanych do specyficznych potrzeb osadzonych kobiet, a także odpowiednich szkoleń dla pracowników więziennej służby zdrowia. Ponadto w stosunku do uzależnień i problemów zdrowotnych konieczne jest przyjęcie zintegrowanego podejścia.

A. Uzależnienie od narkotyków

Populację więzienną można uznać za grupę wysokiego ryzyka, jeśli chodzi o używanie narkotyków, gdyż wskaźnik więźniów zażywających narkotyki jest bardzo wysoki, a duża część osadzonych kobiet została skazana za przestępstwa związane z narkotykami (najwięcej za ich posiadanie), co wskazuje na znaczący i rosnący problem, jakim w życiu przestępczyń są narkotyki[2].

Jednakże według ostatnich badań tylko kilka europejskich krajów opracowało programy terapii odwykowej dla więźniów[3].

W swoim sprawozdaniu rocznym za 2006 r.[4] EMCDDA stwierdza, że „obecnie uznaje się, że zrozumienie wynikających z płci różnic w zachowaniach związanych z narkotykami jest wymogiem, którego spełnienie decyduje o przygotowaniu skutecznych odpowiedzi” oraz że „zapewnienie równego dostępu do usług i uwrażliwienie na kwestie specyficzne dla danej płci w ramach tychże usług mają kluczowe znaczenie dla rozwoju wysokiej jakości opieki w tym zakresie”. Według informacji dostępnych w 2006 r. ze sprawozdań krajowych wynika, że tylko w czterech krajach (Francja, Portugalia, Słowacja i Szwecja) istnieją dostosowane do płci specjalne projekty skierowane do osadzonych w więzieniach kobiet zażywających narkotyki.

B. Zdrowie psychiczne

W obecnym stanie rzeczy zakłady karne nie są jedynie marnym rozwiązaniem pozwalającym radzić sobie z jednostkami cierpiącymi na poważne i chroniczne zaburzenia zdrowia psychicznego, lecz z uwagi na ich izolacyjny i marginalizujący charakter mogą również przyczynić się do rozwoju tego rodzaju zaburzeń. Choć służby więzienne mają za zadanie utrzymanie porządku i bezpieczeństwa, to więzienie jest jednak środowiskiem nieprzyjaznym, które może negatywnie wpłynąć na osoby będące wcześniej ofiarami przemocy i wykorzystywania. W związku z tym kapitalne znaczenie ma wprowadzenie zintegrowanej polityki zdrowotnej obejmującej zarówno problemy psychiczne, jak i fizyczne oraz zapewnienie umysłowo chorym więźniom psychologicznego wsparcia.

C. Ciąża

Komitet Praw Człowieka ONZ w komentarzach do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych stwierdza, że „pozbawionym wolności kobietom w ciąży należy zapewnić humanitarne traktowanie i poszanowanie ich przyrodzonej godności w każdym momencie, a zwłaszcza podczas porodu i zajmowania się ich nowonarodzonym dzieckiem; Państwa-Strony powinny składać sprawozdanie z przedsięwziętych w tym celu środków oraz z opieki lekarskiej i zdrowotnej, jaką objęte są te matki i niemowlęta”[5].

Przebywające w więzieniach kobiety w ciąży powinny być objęte odpowiednią opieką przedporodową i poporodową, lecz dysponujące ograniczonymi zasobami i dbające przede wszystkim o bezpieczeństwo służby więzienne mogą nie uważać tego za medyczny priorytet. Wzorcowe reguły minimalne postępowania z więźniami zalecają w art. 23 ust. 1, aby w zakładach dla kobiet istniały specjalne pomieszczenia służące wszelkiej koniecznej przedporodowej i poporodowej opiece i leczeniu[6]. Mają one też specjalne potrzeby w zakresie wyżywienia, opieki medycznej i programów ćwiczeń, które to potrzeby w środowisku więziennym nie są zaspokajane w dostatecznym stopniu.

Matki w więzieniu

Osadzenie matki w więzieniu może doprowadzić do całkowitego zakłócenia życia rodzinnego. Rozłąka jest bolesna dla matek i dzieci, które stają się niewinnymi ofiarami decyzji podjętej w stosunku do ich matki.

W Europie średni wiek większości osadzonych kobiet wynosi od 20 do 40 lat, a więc istnieje duże prawdopodobieństwo, że są one lub staną się matkami. Jeśli w chwili aresztowania są one już matkami, to często są również głównym lub jedynym opiekunem swoich dzieci.

Według Rachel Taylor w 2002 r. w Zjednoczonym Królestwie:

„- 66% osadzonych kobiet było matkami;

- 55% miało przynajmniej jedno dziecko poniżej szesnastego roku życia. Ponad 1/3 matek miała jedno lub więcej dzieci poniżej piątego roku życia;

- 34% matek przed pójściem do więzienia samotnie wychowywało dzieci , natomiast odsetek ten wynosił aż 43% w odniesieniu do kobiet, które spodziewały się, że zostaną samotnymi rodzicami po wyjściu na wolność”.

A. Matki

Troska o dzieci jest wymieniana przez kobiety w areszcie jako jeden z najważniejszych czynników będących źródłem przygnębienia i zmartwienia oraz prowadzących do samookaleczeń. Badania przeprowadzone na zlecenie Komisji Europejskiej[7] potwierdzają, że „utraty i zerwania wynikające z rozłąki z [...] dziećmi zostały bardzo mocno podkreślone we wszystkich sprawozdaniach krajowych jako istotne źródło cierpienia kobiet w więzieniu”.

Więźniowie, którzy zawiedli jako obywatele mogą sprawdzić się jako rodzice, a ponadto odniesienie sukcesu jako rodzice może pomóc im stać się lepszymi obywatelami. Badania dowiodły, że dobre stosunki rodzinne mają duże znaczenie w chwili wyjścia na wolność, zwłaszcza dlatego że możliwość powrotu do stabilnego środowiska rodzinnego skutecznie zniechęca do recydywy[8].

B. Dzieci

W wielu badaniach zauważono, że trudno jest wyciągnąć ogólne wnioski co do wpływu na dzieci rozłąki z rodzicami wynikającej z odbywania przez tych ostatnich kary więzienia[9]. To jak bardzo wpłynie na dziecko pobyt rodziców w więzieniu zależy od wielu czynników: wieku, w jakim następuje rozłąka dzieci i rodziców, długości okresu rozłąki, bliskości stosunków z nowym opiekunem i stopnia napiętnowania pobytu w więzieniu przez otoczenie dziecka[10]. Pozostawienie niemowlęcia przy matce porusza szereg złożonych kwestii dotyczących rozwiązań przewidzianych dla tych dzieci w celu zapewnienia ich właściwego rozwoju fizycznego, umysłowego i emocjonalnego, w tym również interakcji z osobami z zewnątrz (a zwłaszcza innymi dziećmi).

W opublikowanym w 2000 r. raporcie Rada Europy zaleca utworzenie małych zamkniętych i półzamkniętych oddziałów wspieranych przez opiekę społeczną i przeznaczonych dla niewielkiej liczby matek, które muszą przebywać w zamknięciu, gdzie dziećmi można byłoby się zajmować w przyjaznym dla nich otoczeniu i gdzie najlepiej pojęty interes dziecka byłby nadrzędną wytyczną, przy jednoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego[11].

Jeśli nawet tego rodzaju specjalne oddziały dla matek i niemowląt istnieją, to ich liczba jest bardzo ograniczona. Zakładanie takich oddziałów jest kosztowne, w wyniku czego zapotrzebowanie przekracza dostępne zasoby.

C. Odwiedziny dzieci w więzieniu

Odwiedziny są bardzo istotnym sposobem na utrzymywanie przez więźniów głębokich stosunków rodzinnych, dlatego też możliwość ta powinna im zostać zaoferowana jak najszybciej. Przeprowadzone we Francji badania wykazały, że jeśli przestępcy nie mieli żadnego kontaktu z dziećmi w czasie pierwszych sześciu miesięcy pobytu w więzieniu, to później też nie dochodziło do żadnych dalszych kontaktów z dziećmi.[12]

Utrzymywanie więzi rodzinnych odgrywa ważną rolę w zapobieganiu recydywie i społecznej reintegracji osadzonych. Jednakże pewne czynniki, takie jak sztywne zasady odwiedzin czy nieprzyjazne otoczenie, w którym się odbywają, mogą doprowadzić do zakłóceń w stosunkach rodzinnych i kontaktach z dziećmi.

Wyzwanie polega na stworzeniu otoczenia równoważącego obydwie potrzeby: bezpieczeństwa i dobrego kontaktu z rodziną (elastyczne zasady odwiedzin, pokój odwiedzin pozwalający na pewną swobodę ruchów i rodzinną prywatność, otoczenie przyjazne dla dzieci itd.)

Przygotowanie do przyszłości: reintegracja społeczna i zawodowa

Więzienia mają do wykonania dwa zasadnicze i komplementarne zadania:

- ochrona obywateli przed osobami, które zachowały się w sposób niebezpieczny lub co najmniej karalny i;

- reintegracja osób skazanych ze społeczeństwem po ich wyjściu na wolność.

A. Edukacja, szkolenia i zatrudnienie

Ze statystyk na temat kobiet przebywających w więzieniach wynika, że reprezentują one dość niski poziom wykształcenia i brak umiejętności zawodowych. W Wielkiej Brytanii na przykład „47% nie ma żadnego wykształcenia. Podczas gdy 2% ogółu ludności zostało wykluczone ze szkoły, w odniesieniu do kobiet skazanych na karę więzienia odsetek ten wynosi 33%”[13]. Jeśli czas spędzony w więzieniu ma być wykorzystany na przygotowanie osadzonych do bardziej stabilnego życia po wyjściu na wolność, edukacja powinna być istotnym narzędziem służącym do osiągnięcia tego celu.

Z powodu ograniczonych zasobów (ludzkich i finansowych) więzienia w Europie nie są w stanie nadrobić wszystkich braków w wykształceniu i kwalifikacjach, lecz powinny przynajmniej oferować więźniom możliwość zdobycia podstawowych umiejętności szkolnych koniecznych do ich przyszłej reintegracji społecznej.

W wielu europejskich więzieniach można zaobserwować przepaść między kształceniem zawodowym proponowanym kobietom a zapotrzebowaniem rynku pracy. Większość więzień oferuje sfeminizowane szkolenia zawodowe ograniczające się do rozwijania umiejętności i zdolności tradycyjnie przypisywanych kulturowej i społecznej roli kobiet (krawiectwo, fryzjerstwo, sprzątanie, włókiennictwo, hafciarstwo itd.). Te nisko płatne zajęcia nie cieszą się dużym powodzeniem na rynku pracy, co może przyczynić się do utrwalania nierówności społecznych oraz osłabić integrację społeczną i zawodową.

Władze więzienne powinny być zachęcane do oferowania wysokiej jakości szkoleń zawodowych dostosowanych do potrzeb rynku pracy, a także zróżnicowanych możliwości zatrudnienia wolnych stereotypów płciowych. Współpraca zakładów karnych z zewnętrznymi firmami w zakresie zatrudnienia więźniów powinna być również wspierana jako część procesu ich resocjalizacji.

B. Integracja społeczna

Po opuszczeniu więzienia większość więźniów musi zmierzyć się z całym szeregiem istotnych problemów, to znaczy znaleźć mieszkanie i źródło stałego dochodu, uzdrowić relacje z dziećmi i zapewnić utrzymanie im lub innym zależnym od nich członkom rodziny.

Udana integracja społeczna więźniów musi być przygotowywana podczas i po pobycie w więzieniu przy współpracy opieki społecznej i innych właściwych organizacji w celu zapewnienia płynnego przejścia z więzienia na wolność. Szczególną uwagę należy zwrócić na przygotowanie psychologiczne (analiza przestępstwa, radzenie sobie z urazami i uzależnieniami dzięki odpowiedniemu psychologicznemu wsparciu i leczeniu) oraz zapewnienie wsparcia społecznego po wyjściu na wolność (opracowywanie pozytywnych projektów itp.).

• [1]  Women and the criminal justice system, Fawcett Society, 2004
• [2]  Training curriculum for women's prisons - health aspects, Claudia Kestermann, in "International Study on Women's Imprisonment - Current situation, demand analysis and "best practice", http://www.uni-greifswald.de/~ls3/Dokumente/Reader_womeninprison.pdf.
• [3]  Problematic drug users in prison’, MacDonald M, presentation at ‘Criminal Justice and Drugs, Reducing Drug Use – Combating Crime, Lessons from Other Countries on Dealing with Drug Related Offences’, July 2005: http://www.uce.ac.uk/crq/presentations/2
• [4]  Ibid. Special issue 2. http://issues06.emcdda.europa.eu/en/page013-en.html
• [5] General Comment No. 28: Equality of rights between men and women (artykuł 3),  29/03/2000 http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/(Symbol)/13b02776122d4838802568b900360e80?Opendocument
• [6]  Przyjęte przez pierwszy Kongres ONZ w sprawie zapobiegania przestępczości i traktowania przestępców, Genewa, 1955 r., oraz przyjęte przez Radę Ekonomiczno-Społeczną 663 C (XXIV) z dnia 31 lipca 1957 r. 2076 (LXII) z dnia 13 maja 1977 r. http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/h_comp34.htm
• [7]  "Women, Integration and Prison: an Analysis of the Processes of the Socio-Labour Integration of Women Prisoners in Europe", MIP project, coordinated by SURT, Associació de dones per la Reinserció Laboral (January 2005). http://mip.surt.org/en/final_results.html
• [8]  Wcześniej cytowane badanie Olivera Robertsona.
• [9]  obserwacje Olivera Robertsona, ibid, str.11
• [10]  "Forgotten Families - the impacts of imprisonment" w Family Matters, Ann Cunningham, Zima 2001, str.36-37.
• [11]  http://assembly.coe.int/Documents/WorkingDocs/doc00/EDOC8762.htm
• [12]  Relais Enfants-Parents (1999) Maintien des liens en détention, quoted in Liz Ayre et al., Children of imprisoned Parents: European Perspectives of Good Practices, 2006, str.48
• [13]  patrz: http://www.quaker.org/qcea/prison/Country%20Reports/UK_England%20and%20Wales_%20Report%20-%20Final.pdf

WYNIK GŁOSOWANIA KOŃCOWEGO W KOMISJI

Data przyjęcia	28.1.2008
Wynik głosowania końcowego	+: –: 0:	27 0 0
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Edit Bauer, Hiltrud Breyer, Edite Estrela, Věra Flasarová, Lissy Gröner, Lívia Járóka, Rodi Kratsa-Tsagaropoulou, Esther De Lange, Pia Elda Locatelli, Astrid Lulling, Siiri Oviir, Doris Pack, Marie Panayotopoulos-Cassiotou, Zita Pleštinská, Teresa Riera Madurell, Eva-Britt Svensson, Anne Van Lancker, Anna Záborská
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Corina Creţu, Anna Hedh, Elisabeth Jeggle, Christa Klaß, Marusya Ivanova Lyubcheva
Zastępca(y) (art. 178 ust. 2) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Petru Filip, Eva Lichtenberger, José Ribeiro e Castro, María Sornosa Martínez