SPRAWOZDANIE w sprawie wpływu polityki spójności na integrację najbardziej zagrożonych społeczności i grup
3.6.2008 - (2007/2191(INI))
Komisja Rozwoju Regionalnego
Sprawozdawca: Gábor Harangozó
PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO
w sprawie wpływu polityki spójności na integrację najbardziej zagrożonych społeczności i grup
Parlament Europejski,
– uwzględniając art. 87 ust. 3, art. 137 oraz 158 traktatu WE,
– uwzględniając rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności[1],
– uwzględniając komunikat Komisji z dnia 5 lipca 2005 r. zatytułowany „Polityka spójności wspierająca wzrost gospodarczy i zatrudnienie: strategiczne wytyczne Wspólnoty na lata 2007-2013” (COM(2005)0299),
– uwzględniając komunikat Komisji z dnia 9 lutego 2005 r. w sprawie Agendy Społecznej (COM(2005)0033)
– uwzględniając decyzję Rady 2006/702/WE z dnia 6 października w sprawie strategicznych wytycznych Wspólnoty dla spójności[2],
– uwzględniając komunikat Komisji z dnia 17 maja 2005 r. zatytułowany „Trzecie sprawozdanie okresowe na temat spójności: w kierunku nowego partnerstwa na rzecz wzrostu, zatrudnienia i spójności” (COM(2005)0192),
– uwzględniając komunikat Komisji z dnia 12 lipca 2006 r. zatytułowany „Strategia na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia a reforma europejskiej polityki spójności: czwarte sprawozdanie okresowe na temat spójności” (COM(2006)0281),
– uwzględniając agendę terytorialną UE, kartę lipską na rzecz zrównoważonego rozwoju miast europejskich oraz pierwszy program działania na rzecz wdrożenia agendy terytorialnej Unii Europejskiej,
– uwzględniając przygotowanie przez Komisję zielonej księgi w sprawie spójności terytorialnej,
– uwzględniając sprawozdanie Europejskiej Sieci Obserwacyjnej Planowania Przestrzennego (ESPON) zatytułowane „Kierunki rozwoju terytorialnego. Scenariusze terytorialne dla Europy” i sprawozdanie Parlamentu Europejskiego zatytułowane „Spójność a dysproporcje regionalne: strategie na przyszłość”,
– uwzględniając art. 3, 13 i 141 traktatu WE, zobowiązujące państwa członkowskie do zapewnienia równych szans wszystkim obywatelom,
– uwzględniając rezolucję z dnia 31 stycznia 2008 r. w sprawie europejskiej strategii w sprawie Romów[3],
– uwzględniając art. 45 Regulaminu,
– uwzględniając sprawozdanie Komisji Rozwoju Regionalnego oraz opinię Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi (A6‑0212/2008),
A. mając na uwadze, że jednym z celów Wspólnoty zgodnie z art. 158 traktatu WE jest promowanie harmonijnego rozwoju gospodarczego i społecznego na całym obszarze Wspólnoty oraz zmniejszanie dysproporcji społeczno-ekonomicznych między poszczególnymi regionami,
B. mając na uwadze, że mogą powstać różnice w ramach regionów oraz między regionami,
C. mając na uwadze, że podstawowym celem polityki spójności pozostaje niwelowanie różnic społecznych, gospodarczych i terytorialnych między lepiej prosperującymi regionami a regionami najbiedniejszymi; mając na uwadze, że w związku z tym nie należy zawężać zakresu tej polityki do wspierania celów innych strategii, jako że mogłoby to przeszkodzić w osiągnięciu spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej,
D. mając na uwadze, że do tej pory polityka spójności skutecznie przyczynia się do pomocy najbiedniejszym regionom w zmniejszaniu różnic w zakresie rozwoju społeczno-ekonomicznego,
E. mając na uwadze, że całe kraje nadal stoją przed poważnymi wyzwaniami w zakresie rozwoju, a szanse, aby w przeciągu lat 2007-2013 doszło do konwergencji, są niewielkie,
F. mając na uwadze, że w niektórych państwach członkowskich wzrost gospodarczy skupia się wokół stolic i dużych ośrodków miejskich, co sprawia, że rozwój społeczno-ekonomiczny pozostałych obszarów nie postępuje w równym stopniu, a podatność na zagrożenia społeczności i grup na tych obszarach wzrasta,
G. mając na uwadze, że traktat lizboński wymienia spójność terytorialną jako jeden z celów UE i przewiduje, że dziedzina ta leży w zakresie wspólnych kompetencji Unii i państw członkowskich,
H. mając na uwadze, że pojęcie „najbardziej zagrożonych społeczności” jest bardzo szerokie i brak jest jasnych kryteriów jego zdefiniowania,
I. mając na uwadze, że wiele obszarów wciąż cierpi z powodu szkodliwych skutków odległego położenia, niedogodności związanych z warunkami geograficznymi i braku niezbędnej infrastruktury, która zapewniłaby rzeczywiste możliwości rozwoju w celu dorównania przeciętnemu poziomowi rozwoju w UE,
J. mając na uwadze, że poprawa infrastruktury transportowej przyczyni się do zwiększenia dostępności odległych regionów i zmniejszenia wykluczenia społeczności i grup mieszkających na tych obszarach, a także mając na uwadze, że poprawa sytuacji w zakresie usług użyteczności publicznej, szczególnie edukacji, sprawi, że najbardziej zagrożonym grupom i społecznościom będzie żyło się lepiej,
K. mając na uwadze, że najbiedniejsze kraje i regiony nie dysponują środkami finansowymi koniecznymi do zapewnienia wkładu własnego do finansowania wspólnotowego, o które mają prawo się ubiegać, a ponadto często odnotowują braki administracyjne i kadrowe, co utrudnia odpowiednie wykorzystanie przyznanego finansowania,
L. mając na uwadze, że ze względu na znaczący wpływ terytorialny polityka rozwoju obszarów wiejskich powinna być lepiej skoordynowana z polityką regionalną w celu wzmocnienia efektu synergii i komplementarności tych dziedzin polityki, a także należy rozważyć zalety i wady reintegracji tych obszarów polityki,
M. mając na uwadze brak dostępnych i porównywalnych mikroregionalnych danych statystycznych dotyczących tych regionów UE, w których żyją najbardziej zagrożone społeczności i grupy,
N. mając na uwadze, że ubóstwo i wykluczenie mają w znacznej mierze charakter terytorialny,
O. mając na uwadze, że większość najbiedniejszych obszarów na szczeblu mikroregionów stoi w obliczu złożonych, wielowymiarowych problemów związanych z ich peryferyjnym położeniem, ograniczoną dostępnością, brakiem podstawowej infrastruktury, zacofaniem społeczno-ekonomicznym, tendencją do deindustrializacji, niskim poziomem edukacji i szkoleń, brakiem zaplecza administracyjnego, wysokim poziomem bezrobocia, pogarszającymi się warunkami mieszkaniowymi i warunkami życia, trudnym dostępem do usług użyteczności publicznej, brakiem warunków postępu i rozwoju technologicznego oraz ogromną liczbą ludności należącą do mniejszości i grup najbardziej zagrożonych,
P. mając na uwadze, że polityka spójności wymaga budżetu mogącego sprostać jej celom oraz skutecznych instrumentów umożliwiających regionom przezwyciężenie nierówności rozwojowych i sprostanie terytorialnym wyzwaniom, takim jak przemiany demograficzne, skupienie ludności w ośrodkach miejskich, migracje, globalizacja, zmiany klimatyczne i dostawy energii;
1. podkreśla, że koncentracja terytorialna społeczności i grup najbardziej zagrożonych oraz wykluczenie społeczne ludności żyjącej w najsłabiej rozwiniętych regionach stanowi coraz większe wyzwanie dla spójności w UE; podkreśla ponadto, że zjawisko to występuje nie tylko na poziomie międzyregionalnym na niedostatecznie rozwiniętych obszarach, lecz również w znacznym stopniu na poziomie wewnątrzregionalnym zarówno na obszarach rozwijających się, jak i na obszarach rozwiniętych, oraz że wymaga ono szczególnej uwagi, ponieważ najbardziej zagrożone społeczności i grupy są często niezauważalne na tle bardziej ogólnego, korzystnego obrazu,
2. wzywa państwa członkowskie do określenia kryteriów definiowania społeczności i grup najbardziej zagrożonych, aby lepiej zidentyfikować stojące przed nimi problemy i ułatwić prowadzenie ukierunkowanych i systematycznych działań;
3. uważa, że aspekt terytorialny wykluczenia społecznego należy poruszać w kontekście polityki spójności terytorialnej;
4. podkreśla w związku z tym, że indywidualne działania nie wystarczą, by sprostać terytorialnym problemom wykluczenia społecznego i dlatego zaleca, by państwa członkowskie stosowały kompleksową strategię rozwoju terytorialnego, realizując politykę wyrównywania, wprowadzając w życie międzysektorowe zintegrowane podejście oraz skupiając się na potencjale wszystkich obszarów UE;
5. zwraca uwagę na konieczność przyjęcia zintegrowanego podejścia, by zaradzić niedostatkom w zakresie równości szans oraz potencjalnego nagromadzenia konfliktów społecznych na obszarach niedostatecznie rozwiniętych;
6. w związku z tym zwraca uwagę, że grupy szczególnie podatne na zagrożenia mogą występować we wszystkich regionach, nawet w tych bogatszych, oraz że podejście zintegrowane powinno uwzględniać takie grupy;
7. zauważa, że zjawiska takie jak pauperyzacja i wykluczenie nie dotyczą wyłącznie stref miejskich, lecz dotykają także obszarów wiejskich, chociaż mogą przyjmować specyficzne formy, przede wszystkim dlatego, że w środowisku wiejskim oprócz wykluczenia społecznego występuje również wykluczenie terytorialne oraz że zjawiska te dotyczą wszystkich grup społecznych żyjących na obszarach wyłączonych z rozwoju gospodarczego;
8. podkreśla, że ważne jest, aby w ramach zintegrowanego podejścia priorytetowo potraktować rozwój zdrowego środowiska na poziomie Wspólnoty, państw członkowskich i regionów w celu osiągnięcia celów polityki spójności, takich jak walka z ubóstwem, dobre zdrowie obywateli i lepsza jakość życia we wszystkich regionach, które to elementy są kluczowe dla długoterminowego rozwoju oraz spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej w UE;
9. podkreśla znaczenie zaangażowania władz regionalnych i lokalnych, jak również partnerów gospodarczych i społecznych oraz właściwych organizacji pozarządowych w planowanie i wdrażanie zintegrowanych strategii rozwoju oraz wagę wspierania inicjatyw oddolnych;
10. wzywa Komisję i państwa członkowskie do rozdzielania funduszy między rozwinięte miasta a terytoria odizolowane, w tym obszary wiejskie, w sposób uwzględniający ich szczególne potrzeby oraz do ustanowienia specjalnie dostosowanych długoterminowych programów dla konkretnych szczególnie zagrożonych grup i społeczności przy udziale władz lokalnych, właściwych partnerów społecznych i gospodarczych oraz przedstawicieli odpowiednich grup społecznych w procesie decyzyjnym i wdrażaniu takich programów, aby jak najlepiej odpowiedzieć na ich potrzeby i opracować rzeczywiste rozwiązania problemu wykluczenia i wynikających z niego konsekwencji;
11. wzywa do kontynuacji działań przynoszących dochód na obszarach wiejskich, co zakłada zwrócenie szczególnej uwagi na gospodarstwa typu rodzinnego, a także na małe i średnie gospodarstwa rolne, szczególnie poprzez przegląd WPR, tak by stała się ona bardziej sprawiedliwa, lecz również nierolniczej działalności przedsiębiorców dostarczających towary i usługi niezbędne dla utrzymania ludności i przyjęcia nowych mieszkańców;
12. podkreśla znaczenie rolniczej i pozarolniczej działalności gospodarczej (takiej jak przetwarzanie i bezpośrednia sprzedaż produktów rolnych, turystyka, usługi, małe i średnie przedsiębiorstwa) na obszarach wiejskich dla zatrudnienia oraz zapobieżenia ubóstwu i opuszczaniu wsi; apeluje wobec tego o poprawę możliwości szkolenia zawodowego na obszarach wiejskich w celu wsparcia rozwoju przedsiębiorstw;
13. zwraca się do Komisji i państw członkowskich o większe wykorzystanie efektu synergii i komplementarności różnych dostępnych instrumentów finansowania, takich jak Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Fundusz Spójności, Europejski Fundusz Społeczny, Europejski Fundusz na rzecz Integracji, program działań wspólnotowych na rzecz zdrowia publicznego i Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich w celu zwiększenia ich wartości dodanej;
14. wzywa Komisję do przedstawienia w ramach nadchodzących przygotowań zielonej księgi w sprawie spójności terytorialnej celu i jasnej definicji spójności terytorialnej, kryteriów jej określania, narzędzi oraz dostępnych środków służących osiągnięciu celów w dziedzinie polityki terytorialnej;
15. wzywa Komisję i państwa członkowskie do opracowania mikroregionalnych danych statystycznych, uwzględniając w szczególności wskaźniki społeczne takie jak na przykład wskaźnik rozwoju społecznego określony przez ONZ, w celu podjęcia kroków odpowiednich do sytuacji na obszarach, na których zamieszkują najbardziej zagrożone społeczności i grupy, oraz problemów, przed którymi stoją;
16. w związku z tym wzywa Komisję do uważnego przeanalizowania zakresu, w jakim nowe ilościowe wskaźniki rozwojowe, oprócz PKB na mieszkańca, np. wskaźniki społeczne, powinny być również wykorzystywane przy identyfikowaniu najbardziej zagrożonych społeczności i grup oraz miejsc ich występowania, określaniu nierówności między regionami i w ramach regionów, ocenianiu wdrażania i skuteczności polityk oraz jako wytyczne w planowaniu przestrzennym w miastach i na wsi;
17. wzywa Komisję, aby w ramach zielonej księgi w sprawie spójności terytorialnej zbadała, czy poziom NUTS 4 jest odpowiedni do prowadzenia zróżnicowanej polityki w celu osiągnięcia celu spójności terytorialnej;
18. podkreśla konieczność zajęcia się tendencjami demograficznymi takimi jak postępująca koncentracja ludności w miastach i masowe opuszczanie obszarów wiejskich oraz ich konsekwencjami terytorialnymi; wzywa w związku z tym państwa członkowskie do opracowania strategii rewitalizacji zagrożonych obszarów poprzez rozwój infrastruktury, stymulowanie prawdziwych możliwości rozwojowych zgodnie z ich konkretnym potencjałem, utrzymywanie usług użyteczności publicznej poprzez zwiększenie lokalnego potencjału administracyjnego i decentralizację sektora publicznego, stworzenie możliwości zatrudnienia i szkoleń, poprawę warunków mieszkaniowych i warunków życia oraz zwiększanie atrakcyjności tych obszarów dla inwestorów; uważa, że miasta potrzebują jednocześnie wsparcia dla ich wysiłków na rzecz rozwiązania problemów miejskich;
19. uważa, że chociaż w przeszłości opuszczanie obszarów wiejskich mogło odgrywać rolę „zaworu bezpieczeństwa” w przypadku rolników wykluczonych z ich pierwotnej działalności, dziś już się to nie zdarza, gdyż bezrobocie dotyka coraz częściej osób niewykwalifikowanych i dlatego zakłady przemysłowe powstałe na obszarach wiejskich stanowią jedną z pierwszych ofiar restrukturyzacji i delokalizacji, skutkując ograniczeniem zakresu działalności wielokierunkowej, na którą drobni rolnicy przechodzący trudności mogli kiedyś liczyć, aby uzupełnić swój dochód z rolnictwa, co przyspiesza w ten sposób ich pauperyzację;
20. podkreśla, że należy nie tylko dalej prowadzić polityki strukturalne po 2013 r., ale także wykorzystać przegląd budżetu jako szansę na udostępnienie koniecznych środków w celu zagwarantowania spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej obszarów UE w przyszłości;
21. zaleca, aby działania polityczne podejmowane w celu walki z wykluczeniem społecznym oraz aktywizacji najbardziej zagrożonych społeczności i grup zawierały element dobrowolności;
22. wzywa Komisję do przedstawienia specjalnego wniosku ukierunkowanego na zajęcie się w realistyczny i konkretny sposób problemami, przed jakimi stoją najbardziej zagrożone społeczności i grupy, w tym wykluczeniem społecznym;
23. zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie oraz Komisji.
- [1] Dz.U. L 239 z 1.9.2006, s. 248.
- [2] Dz.U. L 291 z 21.10.2006, s. 11.
- [3] Teksty przyjęte, P6_TA(2008)0035.
UZASADNIENIE
Wstęp
Polityka spójności jest jednym z najważniejszych priorytetów Unii Europejskiej. Dysponując kopertą finansową sięgającą 1/3 budżetu UE, polityka ta, która w znacznie większym stopniu niż pozostałe opiera się na zasadzie solidarności, ma na celu zmniejszenie dysproporcji gospodarczych, społecznych i terytorialnych pomiędzy państwami członkowskimi oraz ich 268 regionami.
Jednak wspomniane dysproporcje są w dalszym ciągu znaczne. Należy pamiętać, że w jednym regionie na cztery wysokość PKB na mieszkańca nie przekracza 75% średniej Unii Europejskiej oraz że istotne nierówności występują także wewnątrz regionów.
W szeregu analiz przeprowadzonych w UE w ramach programu ESPON 2006, a także w sprawozdaniach w sprawie spójności i inicjatywach strategicznych zwraca się uwagę na fakt, że zjawisko wykluczenia społecznego charakteryzuje się koncentracją przestrzenną w najsłabiej rozwiniętych obszarach.
Celem niniejszego sprawozdania jest zwrócenie uwagi na system wzajemnych powiązań przestrzennych segregacji i grupy najbardziej zagrożone oraz podkreślenie znaczenia identyfikacji tych procesów i zastosowania do nich podejścia terytorialnego. Do zagadnienia najbardziej zagrożonych społeczności i grup należy zatem podchodzić w kontekście spójności terytorialnej.
Niniejszy dokument ma na celu podkreślenie konieczności identyfikacji i uznania głównych problemów wynikających z rozwoju terytorialnego w skali mikro, aby zaradzić zjawisku wykluczenia terytorialnego.
W sporządzonych dotychczas analizach terytorialnych oraz w obowiązującym europejskim systemie statystycznym istnieje jednak bardzo niewielka ilość danych dotyczących sytuacji na szczeblu europejskim.
Przejście od ubóstwa do wykluczenia
Grupy najbardziej zagrożone stoją w obliczu problemów występujących na wielu płaszczyznach i będących przyczyną pogłębiania się ubóstwa, które przyjmuje formę wykluczenia i postępującej segregacji. Przedłużająca się bezczynność i długotrwałe bezrobocie zmniejsza szanse osób nimi dotkniętych na przezwyciężenie wykluczenia społecznego i trudności finansowych.
Wykluczenie jest w dużym stopniu uwarunkowane przestrzennie
Wykluczenie z nurtu rozwoju społecznego i gospodarczego w większości przypadków jest uwarunkowane przestrzennie i powiązane z wykluczeniem terytorialnym; w związku z powyższym najbardziej zagrożone grupy społeczne mają utrudniony dostęp do zatrudnienia i usług.
Perspektywy życiowe grup społecznych są uzależnione od ich geograficznego rozmieszczenia: konkretnych regionów, mikroregionów oraz, ogólniej rzecz ujmując, od otoczenia, w którym żyją. Zatem ryzyko wykluczenia jest silnie powiązane z czynnikiem przestrzennym.
Omawiane zjawisko występuje na szczeblu mikroregionów
Należy podkreślić, że obszary, na których występują kryzysy społeczne i gospodarcze, najczęściej obejmują obszary peryferyjne wewnątrz regionów lub w niedostatecznie rozwiniętych mikroregionach. W większości przypadków ich wyróżnienie na poziomie NUTS 2 nie jest możliwe.
Dlatego też występowanie społeczności szczególnie zagrożonych z uwagi na ich lokalizację przestrzenną nie może zostać zbadane na poziomie NUTS 2, lecz na poziomach LAU1 i LAU 2, zgodnie z terminologią UE.
Segregacja występuje również na obszarach wiejskich
Procesy segregacji są znacznie lepiej widoczne w miastach niż na otaczających je słabiej zaludnionych obszarach. Sytuacja na obszarach wiejskich, które borykają się z problemem segregacji, jest w rzeczywistości jeszcze gorsza. Na obszarach miejskich procesy segregacji są wzajemnie powiązane z tendencją do odpływu ludności na przedmieścia, co skutkuje zmniejszeniem znaczenia tradycyjnych centrów miast i poprzemysłowych obszarów peryferyjnych. Jednocześnie obok obszarów miejskich gett, napięcia społeczne koncentrują się w dużo większym stopniu na zacofanych pod względem rozwoju obszarach wiejskich. Mieszkańcy wsi znajdują się w bardzo niekorzystnej sytuacji, jeśli chodzi o nowe państwa członkowskie, w których przemiany gospodarcze doprowadziły do pogłębienia się dysproporcji wewnątrz regionów.
Ukryty problem: brakujące instrumenty
Zjawisko wykluczenia terytorialnego, o którym mowa w niniejszym dokumencie, nie zostało w wystarczającym stopniu uwzględnione ani w europejskich statystykach, ani w instrumentach politycznych.
Grupy społeczne, których dotyczy także problem wykluczenia terytorialnego, pozostają ukryte dla celów analizy przestrzennej, procesów planowania działań, jak również dla decydentów.
Omawiane procesy zachodzą na szczeblu mniejszych jednostek terytorialnych; dlatego też istniejące obecnie narzędzia obserwacji na poziomie NUTS 2, takie jak zbieranie danych przez EUROSTAT czy systematyczne analizy w ramach programu ESPON nie są odpowiednie do zidentyfikowania tych procesów w skali europejskiej. Brakuje właściwych wskaźników terytorialnych, które byłyby powszechnie stosowane.
Jak wynika z analizy przedstawionej w niniejszym sprawozdaniu, obecny system statystyczny nie jest wystarczający do przygotowania analizy dysproporcji wewnątrzregionalnych w regionach NUTS 2, która byłaby porównywalna w odniesieniu do całego terytorium UE. Przy pomocy wskaźników służących do pomiaru dysproporcji na obszarach statystycznych jednostek terytorialnych w żadnym wypadku nie można wykazać rzeczywistych dysproporcji na szczeblu wewnątrzregionalnym. Cechy terytorialne, które mają wpływ na powstanie niekorzystnych warunków lokalnych, regionalnych i społecznych – a w szczególności przyczyniają się do segregacji – dotychczas nie zostały wprowadzone w sposób jednolity na szczeblu europejskim.
Wewnątrzregionalne peryferia społeczne i geograficzne
W odniesieniu do dysproporcji terytorialnych, w europejskiej polityce spójności, skupiającej się na regionach NUTS 2, nie uwzględniono szeregu problemów, jakie pojawiają się wewnątrz regionów. Nierówności wewnątrzregionalne w wielu przypadkach mają większe znaczenie niż dysproporcje między regionami.
Znakomite wskaźniki społeczne i gospodarcze dużych i średnich miast będących siłą napędową gospodarki w regionie często odwracają naszą uwagę od problemów, które występują na sąsiadujących z nimi obszarach lub w dotkniętych podziałami dzielnicach miast. Pomiędzy dynamicznie rozwijającymi się obszarami miejskimi a obszarami, które znalazły się poza oddziaływaniem procesów rozwoju społecznego i gospodarczego, powstają znaczne różnice.
W celu rozwiązania tego problemu na szczeblu terytorialnym niezbędne jest zintegrowane podejście
Z powyższej analizy wynika, że podejścia horyzontalne nie wystarczają do rozwiązania problemów grup szczególnie zagrożonych. Aby zająć się sytuacją tych grup niezbędne jest zastosowanie podejścia terytorialnego, które obejmowałoby złożony charakter problemów występujących na przedmiotowych obszarach. Istnieje silna potrzeba wprowadzenia podejścia uwzględniającego szczebel mikroregionów i skupiającego się na dysproporcjach wewnątrzregionalnych oraz najbardziej wrażliwych obszarach.
Brak takiego podejścia oznacza możliwość pogłębienia procesu polaryzacji – zwłaszcza jeżeli inicjatywy gospodarcze i społeczne będą koncentrowały się na dynamicznych centrach – i dalszego pogarszania się sytuacji na obszarach wykluczonych. Podejmując próby rozwiązania tego problemu, należy położyć silniejszy nacisk na planowanie przestrzenne oraz zintegrowany rozwój przestrzenny.
2. Zjawisko wewnątrzregionalnego wykluczenia terytorialnego
W niektórych sytuacjach może dochodzić do występowania braków w zakresie równych szans lub nagromadzenia konfliktów społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem segregacji związanej z występowaniem skupisk grup najbardziej zagrożonych. Jest to powszechny problem miast, ale z doświadczeń nowych państw członkowskich wynika, że jest on uwarunkowany terytorialnie.
Na ryzyko wykluczenia terytorialnego narażone są najsłabiej rozwinięte obszary
Między grupą szczególnie zagrożoną a większością społeczeństwa istnieje dystans zarówno w znaczeniu przestrzennym, jak i społecznym. Przyczyną wykluczenia jest w większości przypadków obszar, na którym zamieszkuje wykluczona grupa. Lokalizacja może wiązać się z poważnymi niekorzystnymi skutkami, w zależności od następujących czynników:
· Cechy lokalizacji:
o dostępność miejsc pracy
o odległość od centrów miast
o słaba infrastruktura transportowa lub stosunkowo wysokie ceny transportu
o niski poziom dochodów
· Cechy wewnętrzne obszaru
o brak dobrze prosperujących przedsiębiorstw
o niski współczynnik zatrudnienia
o niski poziom dochodów
o niski poziom kwalifikacji
o zasoby ludzkie (pod względem zdrowia, kwalifikacji, zamożności)
o kondycja obszarów zabudowanych
o napięcia pomiędzy różnymi grupami społecznymi, zjawisko rasizmu bądź segregacji
o niska jakość usług publicznych lub ich brak.
Zjawisko wykluczenia terytorialnego nie stanowi zasadniczo typowego problemu słabo rozwiniętych obszarów i nie dotyczy wyłącznie obszarów wiejskich, ale stanowi szczególną cechę obszarów peryferyjnych – mikroregionów znajdujących się w głębokim kryzysie. Istnieją następujące rodzaje obszarów dotkniętych wykluczeniem terytorialnym, wynikające z cech obszarów, które często występują łącznie:
- obszary o położeniu peryferyjnym;
- obszary, na których istnieją duże skupiska grup wykluczonych społeczne - tzw. „peryferia społeczne”;
- obszary konfliktów społecznych będących wynikiem przemian gospodarczych i strukturalnych.
W analizie większych jednostek terytorialnych problemy wykluczonych obszarów pozostają ukryte
Jeden z problemów dotyczących braku widoczności słabo rozwiniętych i zacofanych obszarów wynika z ich rozrzutu terytorialnego. W sytuacji gdy statystyki przedstawiają dane dotyczące większych jednostek terytorialnych, różnice wewnątrz tych jednostek ulegają zatarciu. Dostępna bazowa jednostka pomiaru dla polityki spójności UE (NUTS 2) umożliwia porównanie czynników społecznych i gospodarczych dotyczących tych jednostek terytorialnych w różnych państwach. W odniesieniu do podziału środków polityki spójności pomiędzy regiony i kraje, podejście takie powinno być nadal stosowane.
Jednak z punktu widzenia interpretacji spójności terytorialnej obecnie trwa szereg procesów przestrzennych, które nie są widoczne przy zastosowaniu wskaźników społeczno-gospodarczych wyróżnionych na poziomie NUTS 2, a zatem nadal pozostają ukryte.
Terytorialna koncentracja grup najbardziej zagrożonych na peryferiach regionów
Oprócz potrzeb miast i otaczających je rozległych obszarów wiejskich, główną przyczyną występowania poważnych różnic w zakresie rozwoju wewnątrz regionów, zwłaszcza w Europie Środkowo-Wschodniej jest brak infrastruktury.
Z uwagi na organizację terytorialną miejscowego rynku pracy i brak połączeń transportowych lub informacyjnych, mniej mobilni mieszkańcy obszarów wiejskich nie mogą korzystać z ułatwień, jakie oferują bardziej rozwinięte miasta. W związku z tym przyciągający wpływ miast nie jest silny, a ubóstwo i niewystarczający dostęp do infrastruktury sprawiają, że potencjał obszarów wiejskich dostrzegany jest w coraz mniejszym stopniu.
W nowych państwach członkowskich, gdzie napięcia wynikające z koncentracji imigrantów w miastach nie są tak częste, segregacja społeczna i braki w zakresie zapewniania równych szans występują najczęściej na obszarach wiejskich. Jest to jednak wyzwanie o porównywalnej skali.
Wykluczenie terytorialne znajduje się poza zakresem problemów społecznych
Ponadto, podczas gdy ubóstwo jest zasadniczo skutkiem niewystarczających dochodów, zjawisko wykluczenia terytorialnego jest jeszcze szersze, ponieważ osoby zamieszkujące w osiedlach i na obszarach dotkniętych zjawiskiem segregacji tracą w rezultacie znacznie więcej szans: możliwości nauki, dostęp do infrastruktury i usług.
Różnice etniczne, prowadzące do koncentracji imigrantów w miejskich gettach i pogłębiona segregacja populacji Romów w nowych państwach członkowskich sprawiają, że problemy zacofanych obszarów są jeszcze poważniejsze, ponieważ ich integracja jest jeszcze trudniejsza.
Wreszcie najbardziej zagrożone grupy, nie mając dostępu do korzyści wynikających z rozwoju społeczno-gospodarczego, mogą również zostać odsunięte od udziału w procesach decyzyjnych.
Ograniczony zakres gromadzenia i przetwarzania danych terytorialnych w ramach badań europejskich
Narzędzia europejskiej statystyki nie pozwalają wystarczająco wyraźnie dostrzec problemów społecznych. Aby znaleźć porównywalne jednostki terytorialne, należy wybrać różne poziomy podziału terytorialnego i dane z różnych krajów w taki sposób, aby zróżnicowanie jednostek terytorialnych pod względem wielkości było możliwie jak najmniejsze.
Oprócz problemów dotyczących zagęszczenia terytorialnego, dysponujemy jedynie ograniczonymi wskaźnikami społecznymi w rozbiciu na obszary i dlatego też europejskie badania przestrzenne skupiają się w mniejszym stopniu na problemach społecznych. Istnieje kilka studiów przypadku, które ilustrują zjawiska segregacji i wykluczenia terytorialnego, ale jak dotychczas nie przygotowano żadnej bardziej szczegółowej i aktualnej ogólnoeuropejskiej analizy. Wskaźniki, które można zastosować w odniesieniu do obszarów są następujące:
- wskaźnik aktywności,
- stopa zatrudnienia,
- odsetek osób długotrwale bezrobotnych,
- liczba absolwentów szkół wyższych,
- wskaźnik rozwoju społecznego (HDI),
- zagrożenie ubóstwem,
- średnia długość życia,
- odsetek osób o wykształceniu jedynie podstawowym.
Sposoby walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym różnią się w zależności od kraju. Systemy funkcjonujące w państwach członkowskich różnią się nie tylko wysokością dostępnych środków, ale także odmiennymi mechanizmami alokacji. Niezależnie od różnic pomiędzy krajami, jeżeli rzeczywiście istnieje wola rozwiązania problemów dotyczących słabo rozwiniętych i dotkniętych segregacją obszarów, to należy przyznać, że problemy ubóstwa i wykluczenia społecznego są zagadnieniami o charakterze terytorialnym, wobec których należy stosować podejście przestrzenne, przy wykorzystaniu odpowiednich środków ukierunkowanych bezpośrednio na obszary borykające się z największymi trudnościami. Środki te powinny pomóc uwolnić potencjał konkurencyjności obszarów zacofanych gospodarczo i wykluczonych, uwzględniając stojące przed nimi wyzwania i możliwości oraz umożliwiając im nadrobienie zaległości z myślą o stworzeniu bardziej spójnej terytorialnie i społecznie UE.
OPINIA Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi (6.5.2008)
dla Komisji Rozwoju Regionalnego
w sprawie wpływu polityki spójności na integrację najbardziej zagrożonych grup i ludności
(2007/2191(INI))
Sprawozdawca komisji opiniodawczej: Ilda Figueiredo
WSKAZÓWKI
Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi zwraca się do Komisji Rozwoju Regionalnego, właściwej dla tej sprawy, o uwzględnienie w końcowym tekście projektu rezolucji następujących wskazówek:
1. zauważa, że zjawiska takie jak pauperyzacja i wykluczenie nie dotyczą wyłącznie stref miejskich, lecz dotykają także obszarów wiejskich, chociaż mogą przyjmować specyficzne formy, przede wszystkim dlatego, że w środowisku wiejskim oprócz wyłączenia społecznego występuje również wyłączenie terytorialne oraz że zjawiska te dotyczą wszystkich grup społecznych żyjących na obszarach wyłączonych z rozwoju gospodarczego;
2. podkreśla, że o ile kobiety odgrywają centralną rolę w gospodarce wiejskiej, o tyle są prawie całkowicie nieobecne na szczeblu instancji decyzyjnych, oraz że należy zatem podejmować kroki na wszystkich poziomach, aby kobiety były lepiej reprezentowane w spółdzielniach, związkach zawodowych czy w lokalnych ośrodkach władzy, oraz zatwierdzić szczegółowe środki na rzecz wspierania kobiet w środowisku wiejskim, tak by zagwarantować ich prawa i zwalczać ubóstwo;
3. podkreśla, że chociaż pracownicy sezonowi zawsze stanowili jedną z najbardziej wrażliwych grup na obszarach wiejskich, praca sezonowa jest dzisiaj w dużej części wykonywana przez pracowników migrujących; uważa, że należy więc czuwać, aby mogli oni korzystać z umów i warunków pracy podobnych do umów i warunków proponowanych pracownikom miejscowym;
4. uważa, że chociaż w przeszłości opuszczanie obszarów wiejskich mogło odgrywać rolę „zaworu bezpieczeństwa” w przypadku rolników wykluczonych z ich pierwotnej działalności , dziś już się nie zdarza, gdyż bezrobocie dotyka coraz częściej osób niewykwalifikowanych; dodaje, że zakłady przemysłowe powstałe na obszarach wiejskich stanowią jedną z pierwszych ofiar restrukturyzacji i delokalizacji, jeszcze bardziej ograniczając możliwości działalności wielokierunkowej, na którą drobni rolnicy przechodzący trudności mogli kiedyś liczyć, aby uzupełnić swój dochód z rolnictwa, co przyspiesza w ten sposób ich pauperyzację;
5. wzywa do utrzymania wynagradzanej działalności na obszarach wiejskich, co zakłada zwrócenie szczególnej uwagi na gospodarstwa typu rodzinnego, a także na małe i średnie gospodarstwa rolne, szczególnie poprzez przegląd WPR, tak by stała się ona bardziej sprawiedliwa, lecz również nierolniczej działalności przedsiębiorców dostarczających towary i usługi niezbędne dla utrzymania ludności i przyjęcia nowych mieszkańców;
6. zauważa, że działalność rolnicza jest bardzo często ostatnim rodzajem działalności występującym na obszarach wiejskich; podkreśla w ten sposób znaczenie utrzymania na obszarach wiejskich usług publicznych wysokiej jakości, w tym na obszarach górskich i najbardziej oddalonych, aby zwalczać odosobnienie, zapewnić powszechny dostęp do edukacji, usług zdrowotnych, transportu, komunikacji i kultury oraz by zapewnić godne życie rolnikom i ich rodzinom; uważa, że należy wprowadzić środki zachęcające młodych rolników do zakładania gospodarstw, lecz oprócz rentowności ich gospodarstw należy również zwrócić szczególną uwagę na zapewnienie wysokiej jakości życia w środowisku wiejskim poprzez wspieranie równego dostępu do usług publicznych (urzędów pocztowych, szkół, transportu zbiorowego, usług zdrowotnych itp.) i utrzymanie usług dla społeczeństwa (placówek opieki nad małymi dziećmi i osobami starszymi, mieszkań socjalnych i przeznaczonych do najmu itp.) oraz miejsc życia społecznego, umożliwiających przezwyciężenie odosobnienia (sklepów, kawiarni, ośrodków kultury itp.);
7. uważa, że produkcja energii ze źródeł odnawialnych, takich jak biogaz rolniczy i zrębki drzewne, w lokalnych wytwórniach energii może ożywić gospodarki obszarów wiejskich i peryferyjnych oraz wesprzeć zrównoważoną politykę energetyczną, o ile nie powoduje to zwiększania emisji związków węgla i pozwala uniknąć negatywnego wpływu na bezpieczeństwo dostaw żywności w skali światowej i ekosystem rolniczy; wzywa do zainwestowania większych środków z Funduszu Spójności i funduszy strukturalnych w rozwój technologii przeznaczonych do produkcji tego rodzaju energii;
8. podkreśla znaczenie rolniczej i nierolniczej działalności gospodarczej (takiej jak przetwarzanie i bezpośrednia sprzedaż produktów rolnych, turystyka, usługi, małe i średnie przedsiębiorstwa) na obszarach wiejskich dla zatrudnienia oraz zapobieżenia ubóstwu i opuszczaniu wsi; zwraca się wobec tego o poprawę możliwości szkolenia zawodowego na obszarach wiejskich w celu wsparcia rozwoju przedsiębiorstw;
9. uważa, że szczególną uwagę zwrócić należy na nowe państwa członkowskie, gdyż jeżeli w okresie przejściowym ku gospodarce rynkowej kraje te spotkały się z wyraźną falą migracji na wieś, tendencja ta może odwrócić się w przyszłości, pogłębiając w ten sposób problemy związane z pauperyzacją nie tylko na wsi, lecz także w metropoliach;
10. podkreśla, że słabe zaludnienie wsi, a co za tym idzie niewielka liczba wyborców, również mają wpływ na wybory polityczne; zauważa też, że w dziedzinie integracji zawodowej obserwujemy zachętę do specjalizacji, co jest niespójne z ideą działalności wielokierunkowej, która na obszarach wiejskich wiąże się z niepewnością zatrudnienia; podkreśla ponadto, że konieczne jest przyznanie większego wsparcia młodym rolnikom, aby walczyć z wyludnieniem wsi.
11. podkreśla, że należy zwrócić uwagę, aby środki na rozwój obszarów wiejskich, zarówno w ramach polityki regionalnej jak i WPR, były ze sobą powiązane i uzupełniały się;
12. podkreśla, że duże znaczenie ma chronienie tradycyjnych form rolnictwa, takich jak tradycyjna forma dzierżawy (crofting), co wzmacnia spójność społeczności wiejskich w regionach peryferyjnych;
13. podkreśla konieczność silniejszego wspierania zrzeszeń rolników, spółdzielni, spółdzielni winiarskich i innych lokalnych organizacji w dziedzinie rzemiosła i innej działalności uzupełniającej działalność rolniczą w celu ułatwienia wprowadzania produktów na rynek, utworzenia lokalnych rynków oraz zbliżenia producentów do konsumentów.
WYNIK GŁOSOWANIA KOŃCOWEGO W KOMISJI
Data przyjęcia |
6.5.2008 |
|
|
|
||
Wynik głosowania końcowego |
+: –: 0: |
33 0 0 |
||||
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego |
Vincenzo Aita, Peter Baco, Bernadette Bourzai, Luis Manuel Capoulas Santos, Giuseppe Castiglione, Giovanna Corda, Joseph Daul, Albert Deß, Carmen Fraga Estévez, Ioannis Gklavakis, Lutz Goepel, Friedrich-Wilhelm Graefe zu Baringdorf, Lily Jacobs, Elisabeth Jeggle, Heinz Kindermann, Véronique Mathieu, Rosa Miguélez Ramos, James Nicholson, Neil Parish, María Isabel Salinas García, Agnes Schierhuber, Willem Schuth, Czesław Adam Siekierski, Donato Tommaso Veraldi, Janusz Wojciechowski, Andrzej Tomasz Zapałowski |
|||||
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego |
Liam Aylward, Esther De Lange, Ilda Figueiredo, Gábor Harangozó, Wiesław Stefan Kuc, Astrid Lulling, Kyösti Virrankoski |
|||||
WYNIK GŁOSOWANIA KOŃCOWEGO W KOMISJI
Data przyjęcia |
29.5.2008 |
|
|
|
||
Wynik głosowania końcowego |
+: –: 0: |
28 5 17 |
||||
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego |
Emmanouil Angelakas, Stavros Arnaoutakis, Jean Marie Beaupuy, Rolf Berend, Jana Bobošíková, Victor Boştinaru, Wolfgang Bulfon, Bairbre de Brún, Gerardo Galeote, Iratxe García Pérez, Eugenijus Gentvilas, Zita Gurmai, Gábor Harangozó, Mieczysław Edmund Janowski, Tunne Kelam, Evgeni Kirilov, Constanze Angela Krehl, Florencio Luque Aguilar, Sérgio Marques, Jan Olbrycht, Markus Pieper, Pierre Pribetich, Wojciech Roszkowski, Elisabeth Schroedter, Grażyna Staniszewska, Catherine Stihler, Margie Sudre, Kyriacos Triantaphyllides, Lambert van Nistelrooij, Oldřich Vlasák, Vladimír Železný |
|||||
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego |
Bernadette Bourzai, Jan Březina, Den Dover, Emanuel Jardim Fernandes, Fernando Fernández Martín, Francesco Ferrari, Louis Grech, Ramona Nicole Mănescu, Francisca Pleguezuelos Aguilar, Zita Pleštinská, Samuli Pohjamo, Christa Prets, Jürgen Schröder, Richard Seeber, Bart Staes, László Surján, Manfred Weber |
|||||
Zastępca(y) (art. 178 ust. 2) obecny(i) podczas głosowania końcowego |
Manuel Medina Ortega, Nicolae Vlad Popa |
|||||