SPRAWOZDANIE w sprawie roli sędziego krajowego w europejskim systemie wymiaru sprawiedliwości

4.6.2008 - (2007/2027(INI))

Komisja Prawna
Sprawozdawca: Diana Wallis

PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

w sprawie roli sędziego krajowego w europejskim systemie wymiaru sprawiedliwości

(2007/2027(INI))

Parlament Europejski,

–   uwzględniając art. 61 traktatu WE, który przewiduje stopniowe ustanowienie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w tym przyjęcie środków w dziedzinie współpracy sądowej w sprawach cywilnych i karnych,

–   uwzględniając program haski dotyczący wzmacniania wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w Unii Europejskiej[1], przyjęty przez Radę Europejską w Brukseli w dniu 5 listopada 2004 r., oraz komunikat Komisji z dnia 10 maja 2005 r. pt. „Program haski: dziesięć priorytetów na najbliższe pięć lat” (COM(2005)0184),

–   uwzględniając postulat Rady Europejskiej obradującej w Laeken w dniach 14-15 grudnia 2001 r., dotyczący szybkiego stworzenia sieci europejskiej wspierającej szkolenie pracowników sądowych, dzięki której współpracujące ze sobą organy sądowe nabrałyby do siebie większego zaufania,

–   uwzględniając rezolucję z dn. 10 września 1991 r. w sprawie utworzenia Akademii Prawa Europejskiego dla Wspólnoty Europejskiej[2] oraz rezolucję z dn. 24 września 2002 r. w sprawie Europejskiej Sieci Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości[3],

–   uwzględniając komunikaty Komisji z dnia 29 czerwca 2006 r. w sprawie szkolenia pracowników wymiaru sprawiedliwości w Unii Europejskiej (COM(2006)0356), z dnia 5 września 2007 r. pt. „Skuteczna Europa – stosowanie prawa wspólnotowego” (COM(2007)0502) oraz z dnia 4 lutego 2008 r. w sprawie stworzenia forum dla omawiania strategii i praktyk UE w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości (COM(2008)0038),

–   uwzględniając decyzję Rady 2008/79/WE, Euratom z dnia 20 grudnia 2007 r. w sprawie zmiany Protokołu w sprawie Statutu Trybunału Sprawiedliwości[4], jak również wynikające z niej zmiany Regulaminu Trybunału Sprawiedliwości polegające na wprowadzeniu pilnego trybu prejudycjalnego,

–   uwzględniając postanowienia art. 81 ust. 2 lit. h) oraz art. 82 ust. 1 lit. c) przyszłego Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, dodane traktatem lizbońskim, które przewidują podstawę prawną środków mających na celu zapewnienie wspierania szkolenia sędziów i innych pracowników wymiaru sprawiedliwości,

–   uwzględniając art. 45 Regulaminu,

–   uwzględniając sprawozdanie Komisji Prawnej (A6–0224/2008),

A.  mając na uwadze, że ankieta przeprowadzona do celów niniejszej rezolucji w drugiej połowie 2007 r. zwróciła uwagę na:

–  znaczne różnice w znajomości prawa wspólnotowego wśród sędziów krajowych[5] w Unii Europejskiej, którzy posiadają świadomość, że jest ona czasami bardzo ograniczona,

–  pilną potrzebę podniesienia ogólnych umiejętności sędziów krajowych w zakresie posługiwania się językami obcymi,

–  trudności, których doświadczyli sędziowie krajowi w zakresie dostępu do konkretnych i aktualnych informacji dotyczących prawa wspólnotowego,

–  konieczność poprawy i zwiększenia intensywności wstępnego oraz ustawicznego kształcenia sędziów krajowych w zakresie prawa wspólnotowego,

–  stosunkowy brak znajomości trybu prejudycjalnego wśród sędziów oraz konieczność wzmocnienia dialogu między sędziami krajowymi a Trybunałem Sprawiedliwości,

–  fakt, że prawo wspólnotowe jest przez wielu sędziów postrzegane jako nadmiernie złożone i nieprzejrzyste,

–  konieczność zagwarantowania, aby prawo wspólnotowe lepiej nadawało się do stosowania przez sędziów krajowych,

B.  mając na uwadze, że podstawową odpowiedzialność za szkolenie pracowników wymiaru sprawiedliwości, także w wymiarze europejskim, ponoszą państwa członkowskie; mając na uwadze, że wyżej wspomniany Program haski zawiera oświadczenie Rady Europejskiej, w którym stwierdza ona, że „elementy dotyczące UE powinny być regularnie włączane do szkoleń władz sądowych”[6], oraz mając na uwadze, że szkolenie sędziów w poszczególnych państwach członkowskich pozostaje jednak przedmiotem wspólnego zainteresowania instytucji UE i każdego państwa członkowskiego,

C. mając na uwadze, że prawa wspólnotowego nie można postrzegać jako dziedziny zarezerwowanej dla elitarnego grona specjalistów oraz że możliwości szkolenia w tej dziedzinie nie mogą ograniczać się do sędziów sądów wyższych instancji, ale powinny raczej obejmować jednakowo sędziach na wszystkich szczeblach systemu wymiaru sprawiedliwości,

D. mając na uwadze, że niektóre organy wspierane finansowo przez Wspólnotę odnoszą coraz większe sukcesy i już w tym momencie szkolą wielu sędziów i prokuratorów,

E.  mając na uwadze, że znajomość języków obcych ma duże znaczenie dla zapewnienia właściwej współpracy sądowej, w szczególności w sprawach cywilnych i handlowych, w obszarach, w których przewidziano bezpośredni kontakt między sędziami, oraz dla zapewnienia dostępu do programów wymiany dla sędziów,

F.  mając na uwadze, że pomimo ciągłych wysiłków ze strony Trybunału Sprawiedliwości, obecny przeciętny czas orzekania w trybie prejudycjalnym jest zbyt długi, co znacznie obniża jego atrakcyjność dla sędziów krajowych,

G. mając na uwadze, że Trybunał Sprawiedliwości uznał, iż to do państw członkowskich należy ustanowienie systemu środków prawnych i procedur zapewniających poszanowanie prawa do skutecznej ochrony sądowej praw wynikających z prawa wspólnotowego[7],

H. mając na uwadze, że żadnych sformułowań zawartych w niniejszej rezolucji nie należy interpretować jako wpływanie na niezależność sędziów i krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości, zgodnie z zaleceniem nr R(94)12 Komitetu Ministrów Rady Europy, Europejską kartą o statusie sędziów z 1998 r.,

Sędzia krajowy jako pierwszy sędzia prawa wspólnotowego

1.  stwierdza, że Wspólnota Europejska jest wspólnotą prawną[8]; zwraca uwagę, że prawo wspólnotowe pozostaje martwą literą prawa, jeżeli nie jest właściwie stosowane w państwach członkowskich, także przez sędziów krajowych, którzy są zatem spoiwem systemu wymiaru sprawiedliwości Unii Europejskiej i którzy odgrywają zasadniczą i niezastąpioną rolę w tworzeniu jednolitego porządku prawnego w Europie, również w świetle ostatnich osiągnięć ustawodawcy wspólnotowego[9], dotyczących wzmożonego udziału sędziów krajowych oraz przyznania im większej odpowiedzialności we wdrażaniu prawa wspólnotowego;

2.  z zadowoleniem przyjmuje fakt stwierdzenia przez Komisję, że sędziowie krajowi pełnią istotną rolę w zapewnianiu poszanowania prawa wspólnotowego, na przykład poprzez zasady pierwszeństwa prawa wspólnotowego, skutku bezpośredniego, spójności interpretacji i odpowiedzialności państwa za naruszanie prawa wspólnotowego; wzywa Komisję do podejmowania wysiłków w tym kierunku, poza istniejącymi już inicjatywami sektorowymi; ponadto wzywa Komisję do bezzwłocznego opublikowania noty informacyjnej dotyczącej roszczeń o odszkodowanie za naruszanie prawa wspólnotowego przez władze krajowe;

Kwestie językowe

3.  uważa, że język jest głównym narzędziem pracowników wymiaru sprawiedliwości; uważa, że aktualny poziom szkolenia w zakresie języków obcych dla sędziów krajowych, w połączeniu z obecnym poziomem znajomości prawa wspólnotowego, ogranicza nie tylko możliwości współpracy sądowej w przypadku konkretnych instrumentów, lecz także budowanie wzajemnego zaufania, właściwe stosowanie doktryny acte clair i udział w programach wymiany; wzywa wszystkie podmioty zajmujące się szkoleniem pracowników wymiaru sprawiedliwości do zwrócenia szczególnej uwagi na szkolenie sędziów w zakresie znajomości języków obcych;

4.  stwierdza, że stosowanie prawa wspólnotowego przez sędziów krajowych stawia wyższe wymagania przed sędziami krajowymi, w szczególności z państw członkowskich, które przystąpiły do Unii Europejskiej w maju 2004 r. lub później, w związku z czym należy wzmocnić środki wspierające kształcenie sędziów w tych państwach członkowskich;

5.  jest ponadto zdania, że uchwalając szereg przepisów zawierających normy kolizyjne prawodawca wspólnotowy podjął decyzję dotyczącą polityki, która wiąże się z możliwością stosowania prawa obcego przez sędziów krajowych, co może również skutkować przyjęciem podejścia porównawczego; uważa, że wszystkie te aspekty łącznie dodatkowo wzmacniają argumenty przemawiające za zwiększeniem szkolenia w zakresie znajomości języków obcych;

6.  uważa, że w interesie publicznym leży podniesienie umiejętności językowych sędziów w państwach członkowskich; wzywa zatem państwa członkowskie do zapewnienia nieodpłatności takich szkoleń i łatwego do nich dostępu, a także do przeanalizowania umożliwienia sędziom nauki języków za granicą, w państwie członkowskim, w którym dany język jest używany, na przykład w połączeniu z uczestnictwem w programie wymiany sędziów;

7.  uważa, że dostęp do literatury naukowej w języku ojczystym sędziego jest istotny dla lepszego zrozumienia prawa wspólnotowego, oraz zwraca uwagę na widoczny niedobór literatury specjalistycznej na temat prawa wspólnotowego w niektórych urzędowych językach UE, na przykład dotyczącej prawa prywatnego międzynarodowego, oraz poważne potencjalne skutki, które niesie to dla tworzenia wspólnego porządku prawnego odzwierciedlającego różnorodność tradycji prawnych; w związku z tym wzywa Komisję do wsparcia rozwoju takiej literatury, w szczególności w mniej używanych językach urzędowych;

Dostęp do odpowiednich źródeł poznania prawa

8.  zwraca uwagę, że wielu sędziów krajowych nie posiada regularnego i właściwego dostępu do kompletnych i aktualnych informacji o prawie wspólnotowym, a prawo wspólnotowe jest czasami niewystarczająco obecne w krajowych dziennikach urzędowych, kodeksach, komentarzach, czasopismach i podręcznikach oraz opiera się o tłumaczenie nierównej jakości; wzywa państwa członkowskie do ponownego podjęcia wysiłków w tym obszarze;

9.  jest zdania, że prawdziwa europejska przestrzeń sądowa, która umożliwia skuteczną współpracę sądową, wymaga nie tylko znajomości prawa europejskiego, lecz również wzajemnej ogólnej wiedzy o systemach prawnych innych państw członkowskich; podkreśla brak konsekwencji w traktowaniu prawa obcego w Unii Europejskiej i uważa, że w przyszłości należy rozwiązać ten istotny problem; w tym zakresie zwraca uwagę na horyzontalny przegląd stosowania prawa zagranicznego w sprawach cywilnych i handlowych, który Komisja ma opublikować w najbliższej przyszłości, oraz badania prowadzone obecnie w ramach Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego;

10. z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja zamierza działać na rzecz większej dostępności baz danych orzeczeń sądów krajowych dotyczących prawa wspólnotowego; uważa, że te bazy danych powinny być w jak największym stopniu kompletne i przyjazne dla użytkownika; uważa ponadto, że konwencje i rozporządzenie w sprawie jurysdykcji i wykonywania orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych stanowiłyby przykładowe dokumenty, które należałoby ująć w europejskiej bazie danych, biorąc pod uwagę ich częste wykorzystywanie przez sędziów krajowych;

11. jest zdania, że wszyscy sędziowie krajowi powinni mieć dostęp do baz danych zawierających oczekujące na rozpatrzenie wnioski o wydanie orzeczeń w trybie prejudycjalnym ze wszystkich państw członkowskich; uważa, że równie pożyteczne byłoby podawanie dalszych informacji o orzeczeniach sądów krajowych, które złożyły wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, co poruszył już Trybunał Sprawiedliwości w nocie informacyjnej dotyczącej składania przez sądy krajowe wniosków o wydanie orzeczeń w trybie prejudycjalnym[10];

12. uważa, że biorąc pod uwagę bogactwo dostępnych w Internecie informacji o prawie wspólnotowym, sędziowie, poza merytorycznymi aspektami prawa, muszą być także szkoleni w zakresie skutecznych sposobów dostępu do aktualnych źródeł prawa;

13. z zadowoleniem przyjmuje zobowiązanie Komisji do publikowania przygotowanych przez obywateli podsumowań wspólnotowych aktów prawnych i uważa, że takie nieprawnicze podsumowania pomogłyby także prawnikom szybciej dotrzeć do odpowiednich informacji;

14. zachęca do rozwoju narzędzi internetowych i inicjatyw w dziedzinie kształcenia się za pośrednictwem nośników elektronicznych, co chociaż nie odpowiada na wszystkie potrzeby w zakresie szkolenia, powinno być postrzegane jako uzupełnienie bezpośrednich kontaktów między sędziami i nauczycielami;

W kierunku lepszej organizacji ram szkolenia pracowników wymiaru sprawiedliwości w Unii Europejskiej

15. apeluje, aby w szkoleniu wszystkich pracowników sądowych na poziomie krajowym elementy dotyczące UE:

–   były systematycznie uwzględniane w procesie kształcenia oraz w trakcie egzaminów uprawniających do wykonywania zawodów prawniczych,

–   zostały dodatkowo wzmocnione od najwcześniejszych możliwych etapów w górę, z większym naciskiem na aspekty praktyczne,

–   obejmowały metody wykładni i zasady prawne, które mogą być nieznane w krajowym porządku prawnym, ale pełnią istotną rolę w prawie wspólnotowym;

16. zwraca uwagę na coraz większe powodzenie programu wymiany dla pracowników sądowych; zachęca Europejską Sieć Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości do udostępnienia go jak największej liczbie sędziów oraz do zapewnienia odpowiedniego włączenia sędziów specjalizujących się w sprawach cywilnych, handlowych i administracyjnych; z zadowoleniem przyjmuje działania Sieci w zakresie szkolenia językowego i poszerzenie programu wymiany o Trybunał Sprawiedliwości, Eurojust i Europejski Trybunał Praw Człowieka;

17. uważa, że zapewnienie możliwości uczestnictwa sędziów krajowych w podstawowym i zaawansowanym szkoleniu należy pod względem finansowym i logistycznym głównie do państw członkowskich; uważa zasadniczo, że sędziowie nie powinni ponosić żadnych kosztów związanych ze swoim szkoleniem w dziedzinie prawa wspólnotowego; zwraca się do Komisji o przedstawienie Parlamentowi szacunkowych kosztów związanych z tymczasowym zastąpieniem sędziów uczestniczących w programach wymiany w przypadku każdego państwa członkowskiego;

18. zwraca uwagę na ocenę Komisji, że najstosowniejszą formą promowania szkolenia w europejskiej przestrzeni sądowej jest obecnie wsparcie finansowe dla różnych organów w ramach programu ramowego „prawa podstawowe i sprawiedliwość” na lata 2007-2013 oraz że kwestia, czy obecne struktury w zakresie szkolenia pracowników wymiaru sprawiedliwości powinny przyjąć inną formę, może zostać ponownie zbadana, gdy program ten dobiegnie końca;

19. wzywa Komisję do przeprowadzenia szczegółowej oceny wyników tego programu ramowego przy uwzględnieniu niniejszej rezolucji oraz do opracowania nowych wniosków dotyczących rozwoju i dywersyfikacji środków wspierających kształcenie sędziów;

20. uważa jednak, że nadszedł czas na pragmatyczne instytucjonalne rozwiązanie kwestii szkolenia pracowników wymiaru sprawiedliwości na szczeblu UE, które w pełni wykorzystywałoby istniejące struktury, a jednocześnie niepotrzebnie nie powielałoby programów i struktur; wzywa zatem do utworzenia Europejskiej Akademii Sądowej składającej się z Europejskiej Sieci Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości oraz Akademii Prawa Europejskiego; apeluje, aby to rozwiązanie instytucjonalne uwzględniało odpowiednie doświadczenie wyniesione z działalności Europejskiego Kolegium Policyjnego;

21. uważa, że sędziowie krajowi nie mogą przyjmować biernej postawy w stosunku do prawa wspólnotowego, jak jasno wynika z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości dotyczącego sądów krajowych, które badają kwestie prawa wspólnotowego z urzędu[11];

22. apeluje o wzmocnienie szkolenia kandydatów do nominacji sędziowskich począwszy od najwcześniejszych etapów, analogicznie do szkolenia sędziów krajowych, o którym mowa w powyższych ustępach;

Wzmocniony dialog między sędziami krajowymi a Trybunałem Sprawiedliwości

23. uważa, że tryb prejudycjalny stanowi istotną gwarancję spójności wspólnotowego porządku prawnego oraz jednolitego stosowania prawa wspólnotowego;

24. wzywa Trybunał Sprawiedliwości oraz wszystkie zainteresowane strony do skrócenia średniego czasu orzekania w trybie prejudycjalnym, co uczyni tę istotną możliwość dialogu bardziej atrakcyjną dla sędziów krajowych;

25. wzywa Komisję do zbadania, czy krajowe przepisy proceduralne stanowią faktyczne lub potencjalne przeszkody dla składania przez sądy lub trybunały państw członkowskich wniosków o wydanie orzeczeń w trybie prejudycjalnym zgodnie z postanowieniami art. 234 akapit drugi traktatu WE oraz do zdecydowanego ścigania naruszeń, które te przeszkody stanowią;

26. uważa, że ograniczenia właściwości Trybunału Sprawiedliwości, dotyczące zwłaszcza tytułu IV traktatu WE, mają niepotrzebny, niekorzystny wpływ na jednolite stosowanie prawa wspólnotowego w tych obszarach i stanowią negatywny sygnał dla zdecydowanej większości sędziów zajmujących się takimi sprawami, co uniemożliwia im nawiązanie bezpośredniego kontaktu z Trybunałem Sprawiedliwości i powoduje niepotrzebne opóźnienia;

27. ubolewa, że na mocy art. 10 protokołu dotyczącego postanowień przejściowych, dołączonego do traktatu z Lizbony, uprawnienia Trybunału Sprawiedliwości odnoszące się do aktów prawnych w dziedzinie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych, które zostały przyjęte przed wejściem w życie tego traktatu, mają pozostać niezmienione, ponieważ zgodnie z obowiązującym traktatem UE ustanowiono je na okres przejściowy wynoszący pięć lat; z zadowoleniem przyjmuje jednak deklarację konferencji międzyrządowej dotyczącą tego artykułu protokołu i w związku z tym wzywa Radę i Komisję, aby wspólnie z Parlamentem ponownie przyjęły te akty prawne w dziedzinie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych, które zostały przyjęte przed wejściem w życie traktatu z Lizbony;

28. biorąc pod uwagę wprowadzenie pilnego trybu prejudycjalnego, zgadza się z Radą, że kwestią istotną jest, aby Trybunał Sprawiedliwości podał wytyczne, z których mogliby korzystać sędziowie krajowi przy podejmowaniu decyzji o tym, czy składać wniosek o tryb pilny;

29. wzywa Trybunał Sprawiedliwości do rozważenia wszystkich możliwych ulepszeń trybu prejudycjalnego, które polegałyby na ściślejszym zaangażowaniu sędziego krajowego w jego postępowanie, w tym większych możliwości wyjaśnienia wniosku oraz uczestnictwa w procedurze ustnej;

Lepsze dostosowanie przepisów prawa do stosowania przez sędziów krajowych

30. odnotowuje utworzenie forum dla omawiania strategii i praktyk UE w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i wzywa Komisję do zapewnienia przejrzystości dyskusji prowadzonych na forum; przyjmuje do wiadomości zobowiązanie Komisji do regularnego przedkładania sprawozdań zarówno Parlamentowi, jak i Radzie;

31. podkreśla konieczność stosowania jaśniejszego języka w prawodawstwie wspólnotowym oraz większej spójności terminologicznej między dokumentami prawnymi; w szczególności popiera projekt wspólnych ram odniesienia w europejskim prawie umów jako instrument lepszego stanowienia prawa;

32. zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji wraz z załącznikiem Radzie oraz Komisji, jak również Trybunałowi Sprawiedliwości i Europejskiemu Rzecznikowi Praw Obywatelskich.

• [1]  Dz.U. C 53 z 3.3.2005 str. 1.
• [2]  Dz.U. C 267 z 14.10.1991, str. 33.
• [3]  Dz.U. C 273 E z 14.11.2003, str. 99.
• [4]  Dz.U. L 24 z 29.1.2008, str. 42.
• [5]  Dla celów niniejszej rezolucji odniesienia do prawa wspólnotowego należy rozumieć jako dotyczące również prawa Unii.
• [6]  Dz.U. C 53 z 3.03.2005 r., str. 1, ust. 12.
• [7]  Sprawa C-50/00 P UPA [2002], Zb. Orz. str. I-6677, pkt 41.
• [8]  Orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 23 kwietnia 1986 r. w sprawie 294/83 ‘Les Verts’ v European Parliament [1986] Zb. Orz. 1339, ustęp 23.
• [9]  Zob. np. rozporządzenie Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 Traktatu (Dz..U. L 1 z 4.1.2003, str. 1.).
• [10]  Dz.U. C 143 z 11.6.2005, str. 1, ustęp 31.
• [11]  Sprawy C-312/93 Peterbroeck [1995], Zb. Orz. str. I-4599, C-473/00 Cofidis [2002], Zb. Orz. str. I-10875 oraz C-168/05 Mostaza Claro [2006], Zb. Orz. str. I-10421.

UZASADNIENIE

Sprawozdawczyni dążyła przede wszystkim do uzyskania informacji od osób, których sprawozdanie to dotyczy bezpośrednio, tj. od sędziów krajowych. W dniu 11 czerwca 2007 r. sprawozdawczyni przeprowadziła w Komisji Prawnej przesłuchanie, podczas którego sędziowie z Rumunii, Węgier, Zjednoczonego Królestwa i Niemiec mogli przedstawić swoje doświadczenia w zakresie prawa wspólnotowego. W drugiej połowie 2007 r. do wszystkich państw członkowskich przesłano szczegółową ankietę, aby uzyskać informacje od jak największej liczby sędziów. Odpowiedziało na nią ponad 2300 sędziów, a pierwsze wyniki zostały opublikowane jako załącznik do niniejszego projektu sprawozdania. Sprawozdawczyni wzięła również udział w przesłuchaniu w sprawie stosowania prawa wspólnotowego, które w dniu 3 maja 2007 r. zorganizowała posłanka Monica Frassoni i którego część stanowiło wystąpienie sędziego francuskiego, co podkreśliło ścisły związek między rolą sędziów krajowych z jednej strony a stosowaniem prawa wspólnotowego z drugiej.

Po drugie, projekt sprawozdania koncentruje się na podmiotach europejskich, których praca jest związana z sędziami krajowymi. W dniu 10 września sekretarz generalny Europejskiej Sieci Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości wystąpił przed Komisją Prawną i odpowiedział na pytania posłów. W dniu 18 października 2007 r. sprawozdawczyni odbyła wizytę rozpoznawczą w Trybunale Sprawiedliwości, gdzie spotkała się z kilkoma sędziami i rzecznikami generalnymi, koncentrując się głównie na roli sędziów krajowych w kontekście orzekania w trybie prejudycjalnym. Wreszcie sprawozdawczyni była reprezentowana na spotkaniu ekspertów dotyczącym szkolenia pracowników wymiaru sprawiedliwości zorganizowanym przez Komisję w dniu 4 lutego 2008 r., które obejmowało prezentacje Europejskiej Sieci Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości, Akademii Prawa Europejskiego, Europejskiego Instytutu Administracji Publicznej i in. Niniejszy projekt sprawozdania został również przygotowany w momencie, w którym Parlament zwraca większą uwagę na skuteczne stosowanie, między innymi przez sędziów krajowych, przepisów prawa, które przyjmuje wraz z Radą.

W projekcie sprawozdania starano się wykorzystać istniejące inicjatywy, aby zaproponować lepiej zorganizowane ramy szkolenia pracowników wymiaru sprawiedliwości w Unii Europejskiej, które mogłyby spełnić przyszłe ambicje. Pierwszym warunkiem wstępnym jest znacznie większa koncentracja na umiejętnościach językowych sędziów. W projekcie sprawozdania podano również szereg zaleceń, których celem jest zapewnienie większej roli sędziów krajowych w systemie wymiaru sprawiedliwości Unii Europejskiej. Poza kwestią językową dotyczy ono również lepszego dostępu do informacji, szkolenia prawniczego, roli sędziego krajowego w orzekaniu w trybie prejudycjalnym i wreszcie sposobu, w jaki prawodawca wspólnotowy mógłby ułatwić wykonywanie zadań sędziego krajowego poprzez poprawę sposobu stanowienia prawa, w szczególności poprzez zwiększenie przejrzystości tego procesu.

ZAŁĄCZNIK: KWESTIONARIUSZ PRZESŁANY DO SĘDZIÓW KRAJOWYCH

Podsumowanie i analiza otrzymanych odpowiedzi[1]

INDEKS

1. Informacje ogólne

(a) Stosunek ilościowy między odpowiedziami ze „starych” i „nowych” państw członkowskich

(b) Rodzaj sądów objętych ankietą

2. Dostęp do prawa wspólnotowego

(a) Wiedza o dostępie do prawa wspólnotowego

(b) Bariery językowe

(i) Orzecznictwo w innych państwach członkowskich

(ii) Problemy w zakresie tłumaczenia

(iii) Porównanie różnych wersji językowych aktów wspólnotowych

(iv) Dostępność informacji innych niż prawodawstwo lub orzecznictwo

(v) Niejasność samego prawa wspólnotowego

(c) Szkolenie z zakresu języka prawnego i prawniczego

(i) Uczestnictwo w szkoleniu z zakresu języka prawnego i prawniczego w poszczególnych państwach członkowskich

(ii) Placówki oferujące szkolenie z zakresu języka prawnego i prawniczego

3. Szkolenie z zakresu prawa wspólnotowego

(a) Informacje ogólne

(b) Szkolenia organizowane przez organy europejskie

4. Tryb prejudycjalny

(a) Znajomość trybu

(b) Praktyczne doświadczenie w składaniu wniosków

(c) Czas trwania postępowań przed ETS

(d) Parafrazowanie przedkładanych pytań prejudycjalnych

(e) Wytyczne dotyczące przedkładania pytań do ETS

(f) Wpływ orzeczenia ETS na postępowania krajowe

(g) Zalecenia w celu usprawnienia procedury

(i) Więcej szkoleń i lepszy dostęp do informacji

(ii) Przyspieszenie procedury

(iii) Styl i treść wyroków ETS

(iv) Bliższa współpraca z sądem składającym wniosek

(v) Reforma struktury pracy ETS

(vi) Ograniczenie prawa do składania wniosków

(vii) Zwiększenie jurysdykcji rzeczowej ETS

(viii) Wyspecjalizowana pomoc

(ix) Złagodzenie kryteriów acte clair

(x) Poprawa krajowego prawa procesowego

5. Powoływanie się przez strony na prawo wspólnotowe

(a) Częstotliwość                                          

(b) Obszary zastosowania

(c) Dlaczego powyższe kwestie są rozpatrywane przez sędziów krajowych

6. Sędzia krajowy jako „pierwszy sędzia” prawa wspólnotowego

(a) Ogólne wskazanie postaw sędziów

(b) Przegląd indywidualnych odpowiedzi

(i) Prawo wspólnotowe jako integralna część prawa krajowego oraz sędzia krajowy jako bierny arbiter

(ii) Pogląd, że prawo wspólnotowe dotyczy tylko sytuacji transgranicznych

(iii) Ilość i poziom skomplikowania wspólnotowych aktów prawnych

(iv) Dodatkowe obciążenie

(v) Wrogość w stosunku do prawa wspólnotowego per se

(vi) Obszar niefortunnie zarezerwowany dla specjalistów

(vii) Wyzwania pokoleniowe

(viii) Rola, którą należy w przyszłości rozwijać

(ix) Niepewność

(x) Oczywista rzeczywistość

(xi) Aktywna postawa sędziów

(xii) Współpraca sądowa w sprawach cywilnych

(xiii) Kwestie konsumenckie

(xiv) Trudności ze stosowaniem doktryny „acte clair”

7. Środki zapewnienia większego zrozumienia oraz lepszego stosowania prawa wspólnotowego przez sędziów krajowych

(a) Podsumowanie sugestii

(b) Poprawa wszystkich aspektów szkoleń z zakresu prawa wspólnotowego dla sędziów

(i) Większa liczba szkoleń z zakresu prawa

(ii) Szczególny nacisk na praktyczne aspekty szkolenia

(iii) Wymiany i kontakty między sędziami z różnych państw członkowskich

(iv) Tworzenie wspólnej kultury sądowniczej

(v) e-kształcenie

(vi) Szczegółowe uwagi dotyczące ERA

(vii) Europejska szkoła sądownictwa

(viii) Harmonizacja sposobu naboru sędziów

(c) Lepszy dostęp do informacji

(i) Ogólnie więcej informacji

(ii) Wydawnictwa akademickie i specjalistyczne

(iii) Regularne newslettery tematyczne

(iv) Bazy danych na temat wyroków

(v) Włączenie prawa wspólnotowego do krajowych kodeksów i podręczników

(vi) Poprawa funkcji wyszukiwania na stronach Curia i Eur-lex

(vii) Zwiększona świadomość i dostrzegalność prawa wspólnotowego

(viii) Interoperacyjność krajowych i wspólnotowych prawnych baz danych

(d) Ulepszenia w sposobie stanowienia prawa wspólnotowego

(i) Lepsze stanowienie prawa

(ii) Kodyfikacja i oficjalne kompendia prawa wspólnotowego

(iii) Lepsza jakość tłumaczeń aktów prawnych i wyroków ETS

(e) Podniesienie umiejętności sędziów w zakresie znajomości języków obcych

(f) Usprawnienia po stronie władz i sądownictwa krajowego

(i) Lepsza transpozycja i implementacja prawa wspólnotowego

(ii) Lepsze warunki szkoleń

(iii) Organ w ramach ministerstwa asystujący sędziom w kwestiach prawa wspólnotowego

(iv) Wyspecjalizowani sędziowie w sądach krajowych i sędziowie „łącznikowi”

(v) e-wymiar sprawiedliwości

(vi) Rola krajowych sądów najwyższych

(g) UE musi „robić mniej i lepiej”

(i) Mniej stanowienia prawa, częstsze odwoływanie się do pomocniczości

(ii) Zniesienie efektu bezpośredniego

(h) Usprawnienia na szczeblu ETS

(i) Forma i styl wyroków

(ii) Bliższy kontakt z sędziami krajowymi

(i) Szkolenia prawników

(j) Zmiana podstawowych charakterystyk Unii

8. Kopia kwestionariusza rozesłanego do sędziów krajowych1. Informacje ogólne

W dniu 18 lipca 2007 r. sprawozdawczyni przesłała kwestionariusz do wszystkich stałych przedstawicielstw, które miały następnie rozpowszechnić go wśród sędziów krajowych. Łączna liczba odpowiedzi, udzielonych w ośmiu językach Wspólnoty, przekroczyła 2300. Ze względów praktycznych pierwszej selekcji dokonano na podstawie kompletności otrzymanych odpowiedzi, a także kierując się zamiarem zachowania jak najlepszego stosunku ilościowego między państwami członkowskimi. Na pierwszym etapie przeanalizowano ogółem 1160 odpowiedzi, a pozostałe odpowiedzi i kilka pytań pozostawiono do następnej analizy. Odpowiedzi wpłynęły ze wszystkich 27 państw członkowskich, a większość odpowiedzi poddanych analizie pochodziło z Niemiec (44%), Polski (19%), Francji (6%), Bułgarii (6%), Słowenii (5%) i Austrii (4%).

(a) Stosunek ilościowy między odpowiedziami ze „starych” i „nowych” państw członkowskich

Znaczna liczba respondentów pochodziła z państw członkowskich, które przystąpiły do UE w roku 2004 i 2007 (37%), w związku z czym zachowany jest odpowiedni stosunek ilościowy między tymi odpowiedziami a odpowiedziami z innych państw członkowskich (63%).

(b) Rodzaj sądów objętych ankietą

Ankieta obejmowała bardzo różne sądy, przy największej reprezentacji sądów administracyjnych, sądów spraw pracowniczych, finansowych, społecznych i sądów pracy.

2. Dostęp do prawa wspólnotowego

(a) Wiedza o dostępie do prawa wspólnotowego

Nieznaczna mniejszość respondentów (8%) zadeklarowała, że nie posiada żadnej wiedzy o sposobie dostępu do źródeł prawa wspólnotowego. Spośród tych, którzy wiedzę taką posiadali, 18% korzystało z dostępu do orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości (dalej ETS[2]) regularnie, natomiast znaczna większość (65%) rzadko, a 17% nigdy.

W UE widoczne były pewne różnice w wiedzy. Brak wiedzy o tym, jak uzyskać dostęp do prawa wspólnotowego, występował częściej w „starych” państwach członkowskich (10%) niż w państwach „nowych” (5%). Jednakże wśród sędziów, którzy taką wiedzę posiadali, informacji o orzecznictwie ETS z większą regularnością zasięgali sędziowie ze „starych” państw członkowskich (patrz wykres poniżej).

Odpowiedzi również znacznie różniły się w zależności od materii sądu krajowego. Na przykład, wśród sędziów zajmujących się sprawami własności intelektualnej, sędziów orzekających głównie w sprawach finansowych i podatkowych i sędziów spraw administracyjnych (odpowiednio 75%, 60% i 46%) regularność sprawdzania orzecznictwa ETS była dużo powszechniejsza niż wśród ich kolegów z sądów pracy/do spraw pracowniczych lub sądów zajmujących się sprawami z zakresu prawa społecznego (odpowiednio 20% i 25%). Wreszcie, ani jeden ankietowany sędzia zajmujący się prawem rodzinnym lub karnym nie zadeklarował, że regularnie sprawdza orzecznictwo ETS.

(b) Bariery językowe

39% respondentów uważało, że języki obce stanowią barierę dla uzyskania odpowiednich informacji o prawie wspólnotowym.

(i) Orzecznictwo w innych państwach członkowskich

Główny zarzut dotyczył dostępu do orzeczeń zagranicznych, w tym na przykład orzeczeń sądów najwyższych poszczególnych państw członkowskich. Kilku sędziów wspomniało, że szczególnie trudne do zrozumienia w języku obcym są terminy techniczne. Jeden sędzia niemiecki specjalizujący się w sprawach finansowych uważał, że zapoznanie się z decyzjami sądów innych państw członkowskich jest ważne, lecz tak czasochłonne, że biorąc pod uwagę ograniczenia czasowe sądów, prawie niemożliwe. Jeden sędzia francuski nie odnosił się do zagranicznego orzecznictwa lub komentarza ze względu na ryzyko braku precyzyjności lub niewłaściwego zrozumienia, co mogłoby mieć bardzo poważne konsekwencje dla jednostek. Wreszcie, inny sędzia miał prawdziwe trudności z zastosowaniem prawa zagranicznego w przypadku, gdy to właśnie prawo wskazywały odpowiednie normy kolizyjne.

(ii) Problemy w zakresie tłumaczenia

Wielu sędziów z „nowych” państw członkowskich, w szczególności z Polski, Słowenii i Węgier, zgłaszało zastrzeżenia, że nie całe orzecznictwo ETS pochodzące z okresu sprzed ich przystąpienia zostało przetłumaczone na ich języki. Niektórzy sędziowie z „nowych” państw członkowskich nie byli świadomi, że jakakolwiek część acquis, a w szczególności orzecznictwo ETS, istnieje w ich własnym języku. Znaczna liczba sędziów z wielu państw członkowskich skomentowała kwestię tłumaczenia wyroków. Wielu sędziów zgłosiło zastrzeżenia co do czasu potrzebnego do udostępnienia wszystkich wersji językowych wyroku ETS lub opinii rzecznika generalnego. Wielu sędziów za niewystarczające uznało jakość i rzetelność tłumaczeń aktów wspólnotowych lub orzecznictwa na ich języki. Sędzia niemiecki zwrócił również uwagę na pewne rozbieżności między wersjami językowymi tego samego aktu wspólnotowego.

(iii) Porównanie różnych wersji językowych aktów wspólnotowych

Kilku sędziów miało znaczne trudności z porównaniem różnych wersji językowych aktu wspólnotowego do celów interpretacji, aby sprawdzić, czy konieczne jest złożenie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Zakres i jakość tego porównania zależy od zdolności językowych danego sędziego. Kilku sędziów wspomniało o tej praktyce, stwierdzając, że nie są w stanie dokonać tego w sposób skuteczny (patrz też pkt 4(g)(ix) dotyczący podobnej kwestii).

(iv) Dostępność informacji innych niż prawodawstwo lub orzecznictwo

Kilku sędziów jako kwestię problematyczną wymieniło brak dostępności komentarzy naukowych dotyczących prawa wspólnotowego w ich języku. Ostatecznie wspomniano o kilku konkretnych źródłach informacji, takich jak biuletyn agencji UE (Urzędu Harmonizacji w ramach Rynku Wewnętrznego – OHMI[3]) lub niektóre uzasadnienia podawane we wnioskach legislacyjnych Komisji.

(v) Niejasność samego prawa wspólnotowego

Poza kwestią tłumaczenia, wielu sędziów uważało, że dostęp do prawa wspólnotowego najbardziej utrudnia sposób jego sformułowania. Jeden sędzia zauważył, że ogólna niejasność prawa wspólnotowego utrudnia jego stosowanie w sądach krajowych. Podobne uwagi, z większym naciskiem, zgłoszono co do stylu wyroków ETS, a w szczególności sposobu rozumowania lub uzasadnień, które nie zawsze były jasne dla sędziów krajowych (patrz pkt 7 poniżej).

(c) Szkolenie z zakresu języka prawnego i prawniczego

Średnio jedynie 20% respondentów uczestniczyło w co najmniej jednym kursie językowym dotyczącym zagadnień prawniczych. Odsetek ten nie pokazuje pewnych rozbieżności między państwami członkowskimi, jak wskazuje poniższy wykres.

(i) Uczestnictwo w szkoleniu z zakresu języka prawnego i prawniczego w poszczególnych państwach członkowskich

Na powyższym wykresie uwzględniono jedenaście państw członkowskich, ponieważ liczby odpowiedzi z pozostałych państw nie można było uznać za wystarczającą do zapewnienia rzetelnych danych. Z dostępnych danych wynika, że odsetek uczestników takich kursów języka prawnego i prawniczego jest stosunkowo ograniczony we wszystkich państwach członkowskich (poniżej 40%), że jest niski dla większości, lecz nie wszystkich państw członkowskich, które przystąpiły w 2004 r., oraz że jest bardzo niski (poniżej 10%) dla Rumunii i Bułgarii.

(ii) Placówki oferujące szkolenie z zakresu języka prawnego i prawniczego

Powyższy wykres pokazuje, że duża większość respondentów, którzy uczyli się terminologii prawniczej w języku obcym, pobierali naukę na uniwersytecie, zasadniczo w czasie studiów prawniczych. Znaczna część tych osób uczęszczała na takie kursy na uniwersytecie w państwie członkowskim innym niż ich ojczyzna, na przykład w ramach programu Erasmus lub programu LLM. Nieznaczna mniejszość (6%) uczęszczała na kursy, które nie byłyby organizowane przez uniwersytet, krajowe ministerstwo lub podmiot szkolący pracowników wymiaru sprawiedliwości. Tego rodzaju „inne” kursy prowadziły British Council, Goethe-Institut, Akademia Prawa Europejskiego, Europejska Sieć Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości, PHARE, a w jednym przypadku nauczyciel prywatny.

Najpopularniejszym językiem był angielski (53%), a innym ważnym językiem – francuski (37%). Niektórzy sędziowie uczęszczali na kursy języka hiszpańskiego i niemieckiego (po 4%), natomiast inne języki pojawiały się bardzo rzadko (patrz poniżej).

3. Szkolenie z zakresu prawa wspólnotowego

(a) Informacje ogólne

61% respondentów nigdy nie uczestniczyło ani w europejskim, ani w krajowym programie szkoleń dotyczącym prawa wspólnotowego. 33% respondentów uczestniczyło w krajowym programie szkoleń dotyczącym prawa wspólnotowego. 14% respondentów brało udział w programie organizowanym przez organ europejski. Wreszcie, 10% respondentów uczęszczało zarówno na kursy organizowane przez władze krajowe, jak i kursy organizowane przez organ europejski.

Między uczestnictwem w krajowych i europejskich szkoleniach istnieje wyraźna zależność. Sędziowie, którzy uczęszczali na kurs organizowany przez władze krajowe, częściej uczęszczali również na kursy organizowane przez organy europejskie.

(b) Szkolenia organizowane przez organy europejskie

Najczęściej wymieniano seminaria i szkolenia organizowane przez Akademię Prawa Europejskiego (ERA) w Trewirze. Często występowała Europejska Sieć Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości (EJTN) i jej programy wymiany dla sędziów, a kilku sędziów z „nowych” państw członkowskich brało udział w programach TAIEX i PHARE (patrz poniżej). Kilku sędziów wspomniało o kwestii kosztów, a znaczna większość uważała, że z takimi kursami nie mogą wiązać się żadne koszty finansowe, które osobiście musieliby ponosić uczestniczący w nich sędziowie. Jeden sędzia niemiecki uważał, że pokrycie jedynie kosztów podróży i zakwaterowania jest niewystarczające ze względu na wysoki koszt samego szkolenia.

Uwaga: niniejsza klasyfikacja ma charakter wyłącznie orientacyjny, zważywszy, że np. ERA organizowała wiele seminariów dla „nowych” państw członkowskich w imieniu TAIEX i PHARE.

4. Tryb prejudycjalny

(a) Znajomość trybu

Wyraźna większość ankietowanych sędziów (54%) uważała, że znany jest im tryb składania wniosków do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Jednakże okazuje się również, że respondenci dwa razy częściej uważali, że nie znają tego trybu (32%), niż że znają go bardzo dobrze (14%).

Wygląda na to, że między poszczególnymi państwami członkowskimi istnieją znaczne rozbieżności. Na przykład w Bułgarii, Belgii i Francji zdecydowana większość respondentów (odpowiednio 84%, 87% i 94%) stwierdziła, że nie zna trybu prejudycjalnego. Najmniejszy odsetek respondentów, którzy zadeklarowali nieznajomość tego trybu, odnotowano w Austrii, Czechach i Niemczech (odpowiednio 12%, 13% i 18% odpowiedzi „nie znam”).

Państwami członkowskimi, w których najwięcej respondentów uznało, że bardzo dobrze zna tryb prejudycjalny, są Dania, Austria i Szwecja, tj. państwa członkowskie, które nie były założycielami Wspólnoty (patrz wykres poniżej).

Z porównania znajomości trybu prejudycjalnego z dziedzinami, którymi zajmowały się ankietowane sądy, wynika, że sędziowie specjalizujący się w prawie finansowym lub podatkowym (np. VAT itd. ...) posiadali większą wiedzę o tym trybie (52% „znam bardzo dobrze” - 48% „znam” - 0% „nie znam”).

(b) Praktyczne doświadczenie w składaniu wniosków

123 ankietowanych sędziów oświadczyło, że w trakcie pracy zawodowej złożyło co najmniej jeden wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Jest to nieznacznie ponad 5% wszystkich odpowiedzi. Liczba ta rozkłada się na państwa członkowskie nierównomiernie, a Węgry, z których pochodziło sześć wniosków, są w tym przypadku jedynym „nowym” państwem członkowskim.

Kilku sędziów rozważało złożenie wniosku, a jeden sędzia z sądu społecznego powstrzymał się od tego, ponieważ strony obawiały się, że spowoduje to niepotrzebne przedłużenie postępowania. Dwaj inni sędziowie z sądu pierwszej instancji chcieli złożyć wniosek do ETS, lecz nie mogli tego uczynić z powodu ograniczeń właściwości ETS przewidzianych tytułem traktatu IV WE, w szczególności dotyczących kwestii imigracji.

Większość respondentów udzieliło w tym przypadku stosunkowo szczegółowych odpowiedzi, jak przedstawia poniższy wykres.

(c) Czas trwania postępowań przed ETS

Średnia długość procedury wydawania orzeczeń w trybie prejudycjalnym wynosiła 18,5 miesiąca. Nie można tej liczby porównywać ze statystykami ETS, zawartymi w jego sprawozdaniach rocznych, ponieważ niektóre odesłania uwzględnione przez sędziów w odpowiedziach udzielonych w niniejszej ankiecie odnoszą się do lat osiemdziesiątych dwudziestego wieku i później. Uzyskana średnia jest o około półtora miesiąca krótsza niż ostatnia dostępna średnia zakończonych przez ETS spraw (19,8 miesiąca w 2006 r.)[4]. Jeden skierowany do ETS wniosek pozostawał bez orzeczenia przez 35 miesięcy, natomiast w ośmiu przypadkach wydano je w ciągu roku.

W odpowiedzi na pytanie, czy zdaniem sędziów jakakolwiek konkretna część trybu prejudycjalnego jest nadmiernie wydłużona, większość sędziów (43%) odpowiedziała przecząco. Znaczna liczba sędziów (36%) uznała, że procedura jako całość jest zbyt długa, przy czym jeden sędzia z Wielkiej Brytanii stwierdził, iż wyjaśnieniem tego stanu rzeczy jest zbyt dużo pracy w ETS. Zarówno szwedzki, jak i niemiecki sędzia uznali, że procedura jest długa z uwagi na zadawane pytania, które same w sobie są bardzo obszerne i złożone. Wreszcie dwóch sędziów uznało, że w ich przypadku procedura przebiegła szybko, a jedno z orzeczeń zostało wydane przez ETS przy pominięciu procedury ustnej i opinii rzecznika generalnego.

W odniesieniu do odpowiedzi dotyczących konkretnych części procedury najbardziej krytykowaną częścią była procedura ustna, co podkreślił jeden fiński i jeden niemiecki sędzia. Niemiecki sędzia sądu administracyjnego krytycznie odniósł się do długości terminu składania przez państwa członkowskie uwag na piśmie. Wreszcie wniosek jednego respondenta został dwa razy opóźniony w wyniku zmian w przydzieleniu jego sprawy w ramach struktury Trybunału Sprawiedliwości.

(d) Parafrazowanie przedkładanych pytań prejudycjalnych

Tylko nieznaczna mniejszość sędziów (11%), która miała do czynienia z wydawaniem orzeczeń w trybie prejudycjalnym stwierdziła, że ich pytania były do pewnego stopnia parafrazowane przez Trybunał Sprawiedliwości. Pytania dwóch sędziów były w całości sformułowane na nowo, przy czym sędzia z Wielkiej Brytanii uznał nowe sformułowanie za przesadne. Kolejne cztery wnioski były parafrazowane tylko w nieznacznym stopniu. W jednym przypadku sędzia stwierdził, że znaczenie pytania zostało bardziej podkreślone poprzez nowe sformułowanie przez ETS. W innym przypadku ETS połączył dwa pytania w jedno.

(e) Wytyczne dotyczące przedkładania pytań do ETS

60% sędziów składających pytania uznało, że mają wytyczne dotyczące sposobu formułowania pytań, podczas gdy 40% takich wytycznych nie ma. Wśród sędziów niedysponujących wytycznymi czterech stwierdziło, że są one niekonieczne lub niewłaściwe.

Ci respondenci, którzy poszukiwali wytycznych robili to na różne sposoby. Najbardziej popularnym źródłem wytycznych byli inni sędziowie pracujący w tym samym sądzie (29%). Dosyć popularne sposoby obejmowały korzystanie ze strony internetowej Trybunału Sprawiedliwości i ogłoszeń Trybunału w danej sprawie (15%), szkolenie (13%), podręczniki i literaturę akademicką (13%). Innymi podawanymi źródłami było orzecznictwo ETS (10%), wnioski stron (6%), orzecznictwo krajowych sądów najwyższych (4%), własne doświadczenia z przeszłości (4%), sędzia specjalizujący się w danej dziedzinie lub radca prawny w sądzie (4%), a na końcu ministerstwo sprawiedliwości (2%). Znaczna liczba sędziów szukała wytycznych, łącząc różne wymienione powyżej źródła.

(f) Wpływ orzeczenia ETS na postępowania krajowe

Zdecydowana większość respondentów (89%) uważa, że orzeczenie ETS jest gotowe do zastosowania w odniesieniu do faktów w sprawie, co umożliwia osiągnięcie względnie nieskomplikowanych wniosków w ramach trybu prejudycjalnego. Jeden sędzia uznał, że orzeczenie jest tak jednoznaczne, że jedyną kwestią pozostawioną do ustalenia na szczeblu krajowym były koszty.

Mniejszość (11%) uznała, że wyrok nie pozwalał na podjęcie jednoznacznej decyzji na szczeblu krajowym. Jeden sędzia wyraził zdanie, iż odpowiedź jest w zupełności bezużyteczna, podczas gdy inny stwierdził, że najbardziej istotna i jednoznaczna kwestia została umyślnie pominięta przez ETS. Inny sędzia uważał, że najlepiej jest kierować do ETS pytania zamknięte (wymagające odpowiedzi „tak” lub „nie”) w celu uniknięcia dwuznacznych odpowiedzi, które trudno byłoby odnieść do faktów w danej sprawie.

W trzech przypadkach orzeczenie doprowadziło do zmiany lub zniesienia prawodawstwa krajowego, podczas gdy w dwóch innych przypadkach sędziowie krajowi stwierdzili, że właściwe zastosowanie przez nich orzeczenia wydanego w trybie prejudycjalnym zostało później unieważnione w drodze odwołania. Jeden sędzia uznał, że jest to „problem pokoleniowy”, gdyż sądy najwyższe i apelacyjne nie uznają w sposób wystarczający pierwszeństwa prawa wspólnotowego.

W kolejnej sprawie osiągnięto porozumienie poza sądem, dzięki czemu nie było konieczności zastosowania trybu prejudycjalnego. Wreszcie strony w następnych dwóch sprawach przedłożyły kolejne fakty po wydaniu orzeczenia przez ETS, przez co nie miało ono zastosowania w odniesieniu do faktów.

(g) Zalecenia w celu usprawnienia procedury

Tę część należy oddzielić od poprzednich (4(b)-(f)). W tej części wszyscy ankietowani sędziowie zostali poproszeni o zgłaszanie uwag dotyczących usprawnienia procedury, bez względu na to, czy składali wnioski czy nie.

210 otrzymanych odpowiedzi uporządkowano według różnych tematów rozwiniętych poniżej. Jak widać na wykresie na str. 19 sędziowie domagali się głównie większej ilości szkoleń i lepszego dostępu do informacji na temat procedury (42%). Znaczna liczba respondentów (24%) krytycznie odniosła się do długości procedury. 10% respondentów skrytykowało styl i argumenty zawarte w wyrokach ETS. Ponadto wielu sędziów (6%) zaproponowało różnorodne reformy wewnętrzne ETS. Wreszcie taka sama liczba sędziów zaproponowała, aby sędziowie składający wnioski byli bardziej zaangażowani w wydawanie orzeczeń w trybie prejudycjalnym.

(i) Więcej szkoleń i lepszy dostęp do informacji

Najczęściej zalecana poprawa wydawania orzeczeń w trybie prejudycjalnym (42%) dotyczyła szkolenia sędziów krajowych i lepszego dostępu do informacji na temat procedury. Francuski sędzia stwierdził, że wiedza specjalistyczna na temat danego zagadnienia oraz procedury stanowią zasadniczy warunek wstępny umożliwiający złożenie wniosku. Pierwsza seria uwag powinna tym samym zmierzać do wyleczenia ze „strachu przed nieznanym”, jak to ujął niemiecki sędzia. Dotyczyłoby to sytuacji, w których sędziowie powstrzymywali się nawet od rozpatrywania opcji złożenia wniosku z powodu braku specjalistycznej wiedzy, jak również z obawy, że ETS uzna wniosek za niedopuszczalny. Pomysły obejmowały prawnicze i językowe kursy szkoleniowe, ze szczególnym uwzględnieniem wymiaru praktycznego (przykładowo wielu sędziów litewskiego i estońskiego pochodzenia sugerowało warsztaty i sprawy próbne), publikacje prawnicze i wizyty w Trybunale Sprawiedliwości.

Niektórzy respondenci zwrócili się z prośbą o podstawowe aktualne informacje lub regularnie wydawany biuletyn w formie elektronicznej poświęcony trwającym i zakończonym procedurom wydawania orzeczeń w trybie prejudycjalnym. Wielu domagało się sporządzenia oficjalnego formularza, szablonu lub wytycznych nt. najlepszych praktyk, z których mogliby skorzystać, składając wniosek. Niemiecki sędzia sądu pierwszej instancji polecił przygotowanie, we współpracy z władzami krajowymi, przewodnika na temat wniosków w trybie prejudycjalnym, w formie zbliżonej do przewodnika wykorzystywanego w odniesieniu do dyrektywy w sprawie przeprowadzania dowodów.[5] Jeden sędzia powiedział, że czułby się bardziej komfortowo gdyby istniały wyraźne wskazówki dotyczące podsumowania faktów we wniosku. Z drugiej zaś strony, dwóch sędziów z Francji i Polski wyraziło opinię, iż są w pełni zadowoleni z oficjalnych wytycznych wydanych w 2005 r. przez właściwe ministerstwa i wytycznych dostępnych w Internecie.

Drugim powszechnie pojawiającym się tematem była obawa przed dwukrotnym kierowaniem do ETS tego samego pytania. W tym względzie sędzia zaproponował utworzenie zbioru złożonych dotychczas pytań pogrupowanych według obszarów, których dotyczą, ustalonych zgodnie z modelem opracowanym w ramach współpracy sądowniczej w sprawach cywilnych.[6] Innym pomysłem był horyzontalny mechanizm mający na celu systematyczne informowanie sędziów o złożonych wnioskach dotyczących ich obszaru działania. Bułgarski sędzia wyraził zdanie, iż procedura sprawdzania, czy dane pytanie zostało już złożone, powinna być w każdym razie uproszczona. Niemiecki sędzia specjalizujący się w sprawach dotyczących patentów uznał, że informacje publikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej na temat indywidualnych wniosków są niewystarczające i należy je uzupełnić.

Trzecim powracającym tematem była chęć otrzymywania wszystkich istotnych informacji na temat wniosków w trybie prejudycjalnym przez Internet. Respondent z Polski poszedł nawet dalej i zasugerował, aby istniała możliwość złożenia wniosku drogą elektroniczną.

(ii) Przyspieszenie procedury

Procedura jest postrzegana jako zbyt długa, co zostało wyraźnie odzwierciedlone w uwagach sędziów z szesnastu państw członkowskich. Konsekwencje wynikające z tego faktu uznano za mające negatywny wpływ na składanie wniosków. Wielu sędziów deklarowało znajomość procedury, ale wstrzymywało się przed jej zastosowaniem z uwagi na wiążące się z nią opóźnienie. Przykładowo jeden austriacki sędzia uznał, że takie opóźnienia są nie do przyjęcia w odniesieniu do prawa socjalnego. Niemiecki sędzia wyższej instancji nie mógł w szczególności zrozumieć przyczyn opóźnienia pomiędzy zakończeniem procedury ustnej a wydaniem orzeczenia w trybie prejudycjalnym oraz wyraził przekonanie, że podobne opóźnienia w kontekście krajowym zostałyby uznane za niewłaściwe i niezgodne z prawem. Ponadto kilku sędziów odwróciło rozumowanie, dochodząc do wniosku, że istniejący niewykorzystany potencjał wśród sędziów krajowych mógłby doprowadzić do zasypania ETS wnioskami w przypadku skrócenia długości procedury.

Kilku sędziów domagało się przyspieszenia procedury w sprawach niecierpiących zwłoki, tak jak w przypadku ubiegania się o azyl. Jeden sędzia uznał, że wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym powinny być traktowane w sposób priorytetowy w stosunku do innych spraw prowadzonych przed ETS, podczas gdy inny sędzia chciałby, aby istniejąca przyspieszona procedura była częściej wykorzystywana.[7]

Niewielu sędziów zgłosiło sugestie co do średniej długości procedury. Aczkolwiek jeden fiński sędzia zaproponował okres 3-4 miesięcy, zaś sędzia ze Szwecji – 7-8 miesięcy.

(iii) Styl i treść wyroków ETS

Sędziowie, głównie z Niemiec, ale nie tylko, byli w szczególności zaniepokojeni stylem i treścią wyroków. Najczęściej skargi dotyczyły przejrzystości językowej wyroków. Inna seria odpowiedzi dotyczyła nadmiernej długości wyroków. Przykładowo jeden fiński sędzia chciałby, aby wyroki były krótsze i bardziej zbliżone do wyroków wydawanych przez fiński najwyższy sąd administracyjny. Kilku sędziów uznało, że argumenty ETS są zbyt ogólne lub abstrakcyjne, aby w sposób właściwy odnieść je do faktów w sprawach krajowych. Inni sędziowie nie opowiadali się za sposobem rozstrzygania przez ETS precedensów. Jeden sędzia życzyłby sobie, aby powiązanie wyroków z wcześniej wydanym orzecznictwem było bardziej wyraźne, podczas gdy inny sędzia preferował system oparty w znacznej mierze na zasadach niż precedensach. Wreszcie jeden sędzia zasugerował, aby ETS częściej korzystał z obiter dicta.

Jednakże nie wszystkie odpowiedzi w tej części stanowiły jedynie skargi. Jedna sędzia wyraziła opinię, iż dialog ETS z sądami krajowymi jest „odświeżająco inny” w porównaniu z traktowaniem sędziów składających wnioski przez krajowy trybunał konstytucyjny w jej państwie.

(iv) Bliższa współpraca z sądem składającym wniosek

Znaczna liczba sędziów życzyła sobie większego zaangażowania ze strony składającego wniosek sędziego we wszystkie etapy procedury. Specjalizująca się w sprawach finansowych sędzia z Niemiec stwierdziła, że po rozszerzeniu, jak nigdy wcześniej, wzrosło ryzyko nieznajomości krajowych systemów prawnych przez zaangażowanych w wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym sędziów, rzeczników generalnych lub pracowników ETS. Podkreśliła ona fakt, iż taka sytuacja niejednokrotnie wystąpiła po wydaniu opinii przez rzecznika generalnego i wtedy było już za późno na podjęcie działań przez krajowego sędziego. Tym samym sędzia zaleciła stworzenie formalnej możliwości otrzymywania uwag od sędziego składającego wniosek, aczkolwiek zdaje sobie ona sprawę z faktu, iż idzie to w sprzeczności z przyspieszeniem procedury i tym samym powinno być ograniczone czasowo. Kilku respondentów wyraziło ten sam pogląd w bardziej ogólny sposób.

Specjalizujący się w prawie pracy sędzia zalecił obowiązkowe konsultacje ze składającym wniosek sędzią przed ponownym sformułowaniem jakiejkolwiek części odesłania przez ETS. Inny sędzia wezwał do podjęcia „dialogu” w celu ponownego sformułowania w odpowiedni sposób pytań. Kolejna propozycja zgłoszona przez dwóch respondentów obejmowała zaproszenie składającego wniosek sędziego do uczestnictwa w procedurze ustnej w celu zagwarantowania, że orzeczenie ETS będzie miało zastosowanie w nierozstrzygniętej sprawie krajowej. Sędzia specjalizujący się w sprawach dotyczących finansów widziałby dla sędziów składających wniosek, którzy podjęli wysiłek i przybyli na przesłuchanie przed ETS „specjalny fotel” oraz możliwość odpowiadania przez nich na pytania ze wszystkich stron oraz powitania juge rapporteur.

(v) Reforma struktury pracy ETS

Respondenci z wielu państw członkowskich zaproponowali zmiany w strukturze ETS. Najczęściej pojawiającą się propozycją była specjalizacja sędziów ETS oraz, w konsekwencji, powołanie wyspecjalizowanych izb. Zgłoszono takie sugestie, aby wyroki ETS były w większym stopniu akceptowalne przez wyspecjalizowanych sędziów krajowych.

Sędzia z Danii zasugerował przekazanie kompetencji poprzez umożliwienie wydawania orzeczeń w trybie prejudycjalnym sądowi pierwszej instancji w odniesieniu do tych obszarów, gdzie orzecznictwo ETS jest już bardzo rozbudowane. Niemiecki sędzia z regionalnego najwyższego sądu administracyjnego zaproponował, aby rzecznicy generalni byli bardziej zaangażowani w postępowania krajowe stanowiące przedmiot składanego wniosku. Pewien austriacki sędzia poszedł dalej i zasugerował ustanowienie wspólnotowych sądów pierwszej instancji w każdym państwie członkowskim. Dalej idący pomysł zgłosił pewien niemiecki sędzia, który chciałby, aby sędziowie ETS byli wybierani bezpośrednio przez sędziów krajowych, aniżeli byli mianowani za wspólnym porozumieniem rządów państw członkowskich, tak jak ma to miejsce teraz na podstawie art. 223 ust. 1 traktatu WE.

Wreszcie dwóch sędziów sądu najwyższego z różnych państw członkowskich było zdania, iż ETS powinien rozpatrywać wyłącznie orzeczenia w sprawach najbardziej istotnych dla porządku prawnego Wspólnoty, na przykład forma jurysdykcji przemiennej.

(vi) Ograniczenie prawa do składania wniosków

Niewielka liczba sędziów z Niemiec i Danii, głównie z sądów drugiej instancji, zaproponowała ograniczenie prawa sądów pierwszej instancji do kierowania pytań do ETS. Jeden sędzia wyraził opinię, iż niższe sądy powinny konsultować się z odpowiednim sądem wyższej instancji, zanim zostaną uprawnione do kierowania pytań do ETS. Inny sędzia stwierdził, że sędziowie w sądach pierwszej instancji opierali się na mechanizmie wydawania orzeczeń w trybie prejudycjalnym w celu uniknięcia rozstrzygania trudnych spraw. Jeden respondent zaproponował, aby strony były uprawnione do zablokowania decyzji sędziego dotyczącej złożenia wniosku.

(vii) Zwiększenie jurysdykcji rzeczowej ETS

Kilku sędziów z Niemiec przychyliłoby się do rozszerzenia jurysdykcji ETS na obszary dotyczące tytułu IV traktatu WE i VI traktatu UE, w szczególności w odniesieniu do azylu i imigracji. Podobnie dwóch polskich sędziów wezwało władze państwa do złożenia deklaracji w myśl art. 35 ust. 2 traktatu UE.

(viii) Wyspecjalizowana pomoc

Liczne odpowiedzi, głównie z „nowych” państw członkowskich, zawierały propozycję stworzenia lub wzmocnienia organów krajowych lub utworzenia punktów pomocy dla sędziów mających zamiar złożyć wniosek o wydanie orzeczenia. Inni opowiadali się za obecnością w każdym sądzie lub sądach wyższej instancji wyspecjalizowanych asystentów. Wreszcie pracujący w sądzie kasacyjnym sędzia pokoju domagał się powołania w Trybunale Sprawiedliwości służb, z którymi sędziowie krajowi mogliby się bezpośrednio kontaktować, aby lepiej pokierować poszukiwaniami.

(ix) Złagodzenie kryteriów acte clair

Kilku respondentów uznało, że kryteria zastosowania acte clair powinny zostać złagodzone, biorąc po uwagę szersze niż kiedykolwiek i częstsze stosowanie prawa wspólnotowego. Sędzia sądu najwyższego stwierdził, że gdyby państwa członkowskie stosowały art. 234 ust. 3 WE ściśle według kryteriów ustanowionych przez orzecznictwo ETS[8], ETS byłby zasypywany żądaniami ze strony sądów wyższej instancji. Sędzia sądu pierwszej instancji uznał za niejasną koncepcję sądu, zgodnie z którą „nie ma na mocy prawa krajowego środków prawnych podważających jego decyzje”.

(x) Poprawa krajowego prawa procesowego

Jeden sędzia wyraził obawy, iż niemieckie prawo procesowe dopuści do możliwości ustalania faktów po raz drugi, po ewentualnym złożeniu wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym przez sąd pierwszej instancji. Takie ponowne ustalenie mogłoby zagrozić użyteczności orzeczenia ETS, biorąc pod uwagę fakt, iż orzeczenie takie opierałoby się na ustalonym uprzednio stanie faktycznym.

5. Powoływanie się przez strony na prawo wspólnotowe

(a) Częstotliwość

Opierając się na ponad tysiącu odpowiedzi udzielonych na to pytanie (1109), dosyć jednoznacznie wydaje się, że strony dosyć rzadko powołują się na prawo wspólnotowe przed sądami krajowymi (patrz diagram poniżej).

Wykorzystując wskaźnik ważony, poniższy wykres wskazuje, począwszy od strony lewej do prawej w kolejności malejącej, państwa członkowskie, w których strony, zdaniem ankietowanych sędziów, najczęściej powołują się na prawo wspólnotowe. Niektóre państwa członkowskie nie mogły być uwzględnione w tym wykresie ze względu na niewystarczającą liczbę odpowiedzi. Poza Belgią i Portugalią wydaje się, że istnieje dosyć wyraźny trend wskazujący na częstsze powoływanie się na prawo wspólnotowe w „starych“ państwach członkowskich. Warto na przykład zauważyć, że w Bułgarii, Polsce i Czechach większość sędziów „nigdy” nie powoływała się na prawo wspólnotowe. W ujęciu ogólnym większość sędziów „rzadko” powoływała się na prawo wspólnotowe, poza Danią, Finlandią i Szwecją, gdzie częściej się na nie powoływano.

  

Wykorzystując ten sam wskaźnik ważony, wydaje się również, że na prawo wspólnotowe powoływano się najczęściej w sądach specjalizujących się w sprawach dotyczących finansów, własności intelektualnej oraz w sprawach administracyjnych. 9% wszystkich respondentów zaznaczyło, iż w ich sądach na prawo wspólnotowe powoływano się „często” lub „bardzo często”. Jednakże wskaźnik wzrósł do 41% w przypadku sądów rozstrzygających w sprawach finansowych, 28% sądów administracyjnych i 25% sądów rozstrzygających w sprawach własności intelektualnej.

Ponadto odpowiedzi wyraźnie wskazują, iż im wyższa instancja sądu, tym częściej przywoływane jest prawo wspólnotowe. Trend ten jest w szczególności wyraźny w przypadku sądów najwyższych i sądów kasacyjnych (jak widać na wykresie poniżej).

(b) Obszary zastosowania

533 przeanalizowane odpowiedzi odzwierciedlają, iż prawo wspólnotowe ma zastosowanie w licznych i różnorodnych dziedzinach na szczeblu krajowym. Dwoma najczęściej wskazywanymi obszarami była ochrona konsumenta (9%) oraz prawo cywilne i procesowe (11%). Dosyć często pojawiały się takie obszary jak polityka konkurencji (9%), dyskryminacja ze względu na płeć (8%), zatrudnienie (7%), podstawowe wolności (6%), środowisko (5%), cło (4%) i podatek VAT (2%). Warto zaznaczyć, że wielu sędziów wskazywało na kwestie związane z azylem (3%).

Respondenci, którzy zaznaczyli rolnictwo nawiązywali do wspólnej organizacji rynków, włącznie z przetworami mlecznymi. Sędziowie odnoszący się do podstawowych wolności w zdecydowanej większości powoływali się na kwestie związane ze swobodnym przepływem osób (swobodny przepływ pracowników i dyrektywa w sprawie obywatelstwa[9]). Nawiązywano także do tematów pokrewnych, takich jak delegowanie pracowników, przenoszenie uprawnień emerytalnych i opieka społeczna. Nawiązano także do swobodnego przepływu towarów, w szczególności produktów farmaceutycznych, oraz swobodny przepływ usług, zwłaszcza usług w zakresie ochrony zdrowia oraz usług świadczonych bez konieczności przekraczania granic (np. hazard za pośrednictwem Internetu). Swobodę przedsiębiorczości przywoływano głównie w kontekście przejmowania przedsiębiorstw.

Poruszono kilka aspektów polityki konkurencji: kartele, ograniczenia wertykalne, fuzje i pomoc ze strony państwa. Podobnie było w przypadku praw własności intelektualnej (wzory, prawo autorskie, znaki towarowe, patenty, dyrektywa w sprawie egzekwowania praw[10]).

Zaznaczono również bardzo różnorodne obszary związane z ochroną konsumenta, włącznie ze zorganizowanymi podróżami, akwizycją, nękaniem e-mailami o wygranych nagrodach i rekompensatą. W obszarze prawa cywilnego i procesowego sędziowie nawiązywali do uznawania, jurysdykcji i wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych[11], konwencji rzymskiej[12], okresów przedawnień, prawa umów konsumenckich oraz ustawodawstwa wspólnotowego w odniesieniu do doręczania dokumentów, pomocy prawnej[13] i zbierania dowodów. Ten cywilny aspekt był również widoczny w częstych odniesieniach do rozporządzenia Bruksela II „bis”[14] oraz zachowania w kontekście prawa rodzinnego.

Niewielka liczba sędziów, głównie z Rumunii i Bułgarii, nawiązała do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i art. 6 europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

(c) Dlaczego powyższe kwestie są rozpatrywane przez sędziów krajowych

43 sędziów podało powody, dla których strony procesowe przedstawiają im do rozpatrzenia niektóre obszary prawa wspólnotowego. Zdecydowanie najczęściej pojawiająca się odpowiedź (42%) dotyczyła wyraźnej lub potencjalnej niekompatybilności pomiędzy dyrektywami oraz krajowymi środkami wykonawczymi. Sędzia rumuński zauważył, że ta funkcja sądu jest istotna dla stosowania prawa wspólnotowego w Rumunii. Często powoływano się w związku z tym na dyrektywy w dziedzinie ochrony konsumentów, w tym dyrektywę w sprawie umów zawieranych na odległość[15] oraz na kwestię handlu elektronicznego. Kilku sędziów wspomniało również w tym kontekście o prawie dotyczącym środowiska naturalnego oraz dyskryminacji. Sędzia fiński stwierdził, że powodem, dla którego powoływano się na prawo wspólnotowe w sprawach o dyskryminację jest fakt, że strony zakładają, iż zapewni im ono szersze prawa niż ustawodawstwo krajowe.

Prawo wspólnotowe jest również rozumiane jako pomoc w interpretacji prawa krajowego, które jest niekompletne bądź, brakuje w nim stosownych przepisów. Sędzia pierwszej instancji w Niemczech uznał, że mimo iż ogólnie dyrektywy są transponowane w sposób satysfakcjonujący, ludzie często nie zdają sobie sprawy, że prawodawstwo wspólnotowe stoi za środkami wprowadzonymi na szczeblu krajowym, i nie zauważają przypadków nieprawidłowej transpozycji. Inny niemiecki sędzia, tym razem pracujący w sądzie wyższej instancji, zauważył, że regulacje krajowe często nie nadążają za prawem wspólnotowym.

Respondenci często (14%) wskazywali, że strony powołują się na prawo wspólnotowe w dziedzinach, które ze względu na swój charakter wiążą się z działalnością transgraniczną lub współzależnością państw członkowskich (np. cła, transport, prawo handlowe, bankructwo, swobodny przepływ osób).

Niektórzy sędziowie (14%) zwrócili uwagę na fakt, że strony częściej wiedzą o prawie wspólnotowym i powołują się na nie w dziedzinach, w których Wspólnota wprowadziła znaczną ilość przepisów, jak na przykład w obszarze środowiska naturalnego czy telekomunikacji. Podobna uwaga dotyczyła istnienia bogatego orzecznictwa ETS w określonych dziedzinach – na które również często się powoływano, jak na przykład prawo konkurencji czy prawo cywilne i handlowe.

Część respondentów (12%) uważa, że głównym powodem korzystania z prawa wspólnotowego jest wyjątkowo międzynarodowa perspektywa niektórych stron procesowych oraz zaangażowane interesy finansowe. Dotyczy to swobodnego przepływu towarów, praw własności intelektualnej, konkurencji i prawa przedsiębiorstw.

W odniesieniu zwłaszcza do prawa postępowania cywilnego, 9% respondentów było zdania, że sprawy są kierowane na szczebel wspólnotowy, aby ułatwić dostęp do wymiaru sprawiedliwości i uprościć pracę sędziów, a zatem strony wolą polegać bezpośrednio na instrumentach wspólnotowych. Dwóch sędziów ze Słowenii stwierdziło, że takie instrumenty zwiększają pewność prawną oraz przejrzystość. Inni sędziowie zwrócili uwagę na tę samą kwestię, szczególnie w odniesieniu do procedury uznania orzeczenia oraz do upadłości.

Wreszcie, kilkoro sędziów wyjaśniło, dlaczego strony nie powołują się na prawo wspólnotowe, czy też dlaczego strony są wręcz bardzo temu niechętne. Władze publiczne powołują się na regulacje wspólnotowe jedynie, jeśli specjalizują się w danej dziedzinie. Podobnie dzieje się w przypadku innych stron, na przykład w dziedzinie prawa konkurencji, kiedy w grę wchodzą ważne interesy ekonomiczne. Zdaniem respondentów prawnicy pewniej czują się w krajowym orzecznictwie, które, według jednego z sędziów, jest bardziej znane i oferuje większą pewność prawną. Inny sędzia z sądu wyższej instancji w przygranicznym rejonie Niemiec skomentował, że poziom wiedzy prawa wspólnotowego różni się znacznie, w zależności od osoby. Jest to główny czynnik określający częstość powoływania się na prawo wspólnotowe.6. Sędzia krajowy jako „pierwszy sędzia” prawa wspólnotowego

853 sędziów odpowiedziało na to pytanie. Ponieważ odpowiedzi różniły się bardzo znacznie, zostaną one najpierw przeanalizowane pod względem określonych wskaźników, a następnie w formie przeglądu tematycznego.

(a) Ogólne wskazanie postaw sędziów

Pierwszy wskaźnik ma na celu zilustrowanie postawy sędziów w stosunku do uczestniczenia w porządku prawnym Wspólnoty. Najczęściej przytaczaną odpowiedzią jest poważne zaangażowanie i silne poczucie odpowiedzialności związane z tym, że prawo wspólnotowe jest obecnie integralną częścią krajowego porządku prawnego i należy je stosować we właściwych przypadkach (48%). Duży odsetek sędziów (17%) wyraził obojętność wobec tej roli. Szereg respondentów (13%) wyrażało obawy związane z prawem wspólnotowym, a niewielka ich liczba (2%) faktycznie bała się je stosować. Z drugiej strony, 8% respondentów wyraziło chęć zdobycia większej wiedzy w zakresie prawa europejskiego, a taki sam procent wyrażał entuzjazm w związku ze swoją rolą. Niewielka mniejszość sędziów (4%), w tym jeden sędzia z Danii, który otrzymał doktorat z prawa europejskiego, była bardzo pewna siebie pod tym względem. W istocie, jeden sędzia z Bułgarii orzekający w sądzie rejonowym był faktycznie „dumny”, mogąc stosować prawo wspólnotowe, mimo iż stanowi to dla niego dodatkowe wyzwanie.

Drugi wskaźnik ma na celu pomiar poziomu trudności związanego z przedmiotową rolą sędziów krajowych. Przeważająca większość sędziów krajowych uznała to zadanie za trudne (52%) bądź bardzo trudne (23%). Jednak mniejszość respondentów określiła przedmiotowe zadanie jako stosunkowo proste (7%) lub proste (18%).

Trzeci i ostatni wskaźnik ma za zadanie wykazać, jak ważna w opinii respondentów jest rozpatrywana rola. W tym przypadku odpowiedzi były również szczególnie wyraźne, gdyż znaczna większość sędziów uznała swoją rolę jako pierwszego sędziego prawa wspólnotowego jako całkowicie nieistotną w wykonywaniu codziennych obowiązków (27%), prawie nieistotną (26%) lub drugorzędną (25%). Kolejne 4% obecnie nie zajmuje się problematyką prawa wspólnotowego, lecz ma nadzieję, że to się zmieni z czasem, biorąc pod uwagę niedawną akcesję ich państwa do Unii. Wreszcie mniejszość (14%) uważa tę rolę za istotną, a niektórzy (4%) uznają ją za zasadniczą w swoich codziennych obowiązkach.

A zatem, jeśli mamy przedstawić profil typowego sędziego pierwszej instancji na podstawie odpowiedzi na to pytanie, można by go podsumować następująco:

                      „Uważam się przede wszystkim za sędziego krajowego. Poważnie podchodzę do prawa wspólnotowego, chociaż zajmowanie się tak skomplikowanym prawodawstwem jest ogromną odpowiedzialnością. Rzadko jednak mam do czynienia z tym prawem w mojej codziennej pracy, ponieważ strony procesowe sporadycznie się na nie powołują."

(b) Przegląd indywidualnych odpowiedzi

(i) Prawo wspólnotowe jako integralna część prawa krajowego oraz sędzia krajowy jako bierny arbiter

Bardzo znaczna liczba sędziów odpowiedziała, że nie uważają się za pierwszych sędziów prawa wspólnotowego, ani też nie pojmują w ten sposób swojej codziennej pracy, ponieważ prawo krajowe już uwzględnia prawo wspólnotowe. W istocie, wielu respondentów, zwłaszcza z Polski, uznało, że prawo krajowe, do którego w odpowiedni sposób wdrożono prawo europejskie, całkowicie likwiduje konieczność korzystania z zasady bezpośredniego skutku dyrektyw. Dlatego też większość sędziów zadeklarowała, że odwołaliby się do prawa wspólnotowego bezpośrednio i niezależnie od wszelkich przepisów wykonawczych jedynie w przypadku, gdyby strony same się o to zwróciły. Jeden niemiecki sędzia administracyjny widział swoją rolę jako osobę, która otwiera drzwi do ETS dla tych stron, które chcą podjąć aż tak daleko zakrojone działania. Pewien sędzia z Polski opisał swoją postawę jako „raczej bierną” w tym względzie. Częstą uwagą było to, że ani strony, ani prawnicy nie polegają w sposób rozstrzygający na prawie wspólnotowym. Pewien sędzia z Polski zauważył, że przystąpienie do Unii Europejskiej nie spowodowało żadnej wymiernej zmiany w jego codziennej pracy.

(ii) Pogląd, że prawo wspólnotowe dotyczy tylko sytuacji transgranicznych

Francuski sędzia sądu apelacyjnego podsumował, że wielu sędziów nadal nie zdaje sobie sprawy, że prawo wspólnotowe ma zastosowanie również w sprawach niedotyczących kwestii transgranicznych.

(iii) Ilość i poziom skomplikowania wspólnotowych aktów prawnych

Francuski sędzia zauważył, że podchodzi do prawa wspólnotowego „z obawą”, ponieważ jest ono nieznanym zbiorem regulacji, do których dostęp jest utrudniony, a prawnicy mają z tym dostępem nawet większe trudności od sędziów. Obawę taką podzielił niemiecki sędzia drugiej instancji, zdaniem którego terminologia stosowana w prawie wspólnotowym jest „obca” lub „nieznana”. Kolejnym powtarzającym się zmartwieniem był sam zakres wtórnego prawa europejskiego oraz wrażenie, że regulacje ciągle ewoluują i zwiększa się ich ilość oraz poziom złożoności. Szereg sędziów, z których kilka osób wykazywało znaczny entuzjazm i zainteresowanie prawem wspólnotowym, uważało, że bycie na bieżąco w konkretnych obszarach prawodawstwa jest szczególnie dużym wyzwaniem.

(iv) Dodatkowe obciążenie

Respondenci regularnie wyrażali obawę z powodu faktu, że ze względu na obciążenie obowiązkami, jakakolwiek dogłębna analiza danego zagadnienia prawa wspólnotowego jest w istocie bardzo utrudniona, a czasem nawet niemożliwa. Stanowisko to potwierdzało odczucie, że aby osiągnąć satysfakcjonujący poziom zrozumienia danego zagadnienia prawa wspólnotowego, należy poświęcić o wiele więcej czasu, niż w przypadku analizy prawa krajowego.

(v) Wrogość w stosunku do prawa wspólnotowego per se

Kilku sędziów wykazywało wrogi stosunek w związku z wpływem prawa wspólnotowego na prawo krajowe. Pewien sędzia z Niemiec z sądu rozstrzygającego w sprawach finansowych był zdania, że wpływ prawa wspólnotowego zwiększa ryzyko „złych” orzeczeń oraz podważa pewność prawną. Jeden sędzia z sądu pracy czuł się w pewnym stopniu „sprowokowany” do odgrywania roli w ładzie prawnym Wspólnoty.

(vi) Obszar niefortunnie zarezerwowany dla specjalistów

Sędzia z Niemiec skrytykował fakt, że sędziowie sądu pierwszej instancji rzadko dysponują środkami technicznymi, aby opanować prawo wspólnotowe, a inicjatywa spoczywa najczęściej po stronie bardzo wykwalifikowanych prawników.

(vii) Wyzwania pokoleniowe

Kilku sędziów, jak na przykład sędzia francuski orzekający w sądzie apelacyjnym, ze względu na wiek, nie uczyło się prawa unijnego w czasie studiów. Pewien sześćdziesięciokilkuletni sędzia z Niemiec uznał, że wspólnotowy ład prawny jest szczególnym wyzwaniem.

(viii) Rola, którą należy w przyszłości rozwijać

Kilku sędziów z „nowych” państw członkowskich w znacznej mierze wybiegało myślą w przyszłość. Na przykład sędzia ze Słowenii określił, że ten konkretny aspekt pracy sędziego naturalnie zyska na znaczeniu z upływem czasu.

(ix) Niepewność

Niektórzy respondenci czuli się niepewnie, powołując się na prawo wspólnotowe. Tradycja prawna nie jest im tak znana, a metody interpretacji różnią się od metod zwykle stosowanych. Pewna sędzia administracyjna przyznała, że prawo wspólnotowe ma wymiar, którego nie umie ona ogarnąć w codziennej pracy.

(x) Oczywista rzeczywistość

Z drugiej strony, dość znaczna mniejszość sędziów czuła się wyraźnie pewniej, mając bezpośredni kontakt z prawem wspólnotowym i uważała je za „oczywistą rzeczywistość”. Pewien sędzia włoski przyznał, że jest doskonale świadom implikacji tego, że jest pierwszym sędzią prawa wspólnotowego, miał tylko nadzieję, że koledzy sędziowie w innych państwach członkowskich uważają tak samo. Inny respondent był zdania, że mimo iż ta faktyczna sytuacja staje się coraz bardziej oczywista dla sędziów, strony i prawnicy nie zawsze podążają za ich przykładem. Sędzia z Austrii, który przyznał, że początkowo był wrogo nastawiony do prawa wspólnotowego, stwierdził, że im częściej je stosuje, tym bardziej „oczywiste” się ono wydaje. Niemiecki sędzia administracyjny uznał nawet swoją rolę za „ekscytującą lecz trudną”, ponieważ prawo wspólnotowe nadal jest stosunkowo nowe, a wiedza o nim nie jest wspierana przez odpowiednie szkolenia czy usługi biblioteczne.

Dwa sądy administracyjne w Niemczech zauważyły, że fakt, iż większość kwestii dotyczących prawa wspólnotowego może być natychmiast wyjaśniona w pierwszej instancji, bez konieczności wielokrotnych apelacji, jest pozytywny. Rozstrzyganie takich kwestii jedynie w sądach krajowych wyższej instancji jest nieefektywne, gdyż taka praktyka powoduje niepotrzebne przedłużanie się czasu trwania procesów sądowych. Francuski sędzia sądu gospodarczego stwierdził, że sędziowie sądów pierwszej instancji często znajdują się na „pierwszej linii frontu” prawa wspólnotowego, często też mają do czynienia ze sprzeciwem ze strony sądów krajowych wyższej instancji. Kolejny sędzia z Niemiec przyznał, że stale „towarzyszy mu” prawo wspólnotowe, i chociaż nie odgrywa ono głównej roli (im Vordergrund), to zawsze ma on na nie wzgląd (im Hinterkopf).

(xi) Aktywna postawa sędziów

Pewien sędzia z Francji oświadczył, że należy rozwijać niektóre odruchy, ponieważ wiele postanowień prawa wspólnotowego musi być przywoływanych na własny wniosek sędziego, a nie przez jedną ze stron procesowych.

(xii) Współpraca sądowa w sprawach cywilnych

Kilku respondentów odniosło się konkretnie do stosowania przez nich instrumentów w dziedzinie współpracy sądowej w sprawach cywilnych (artykuł 61(c) WE), w szczególności rozporządzenia Bruksela I, dyrektywy w sprawie pomocy prawnej oraz rozporządzenia w sprawie doręczania dokumentów[16]. Sędzia sądu rodzinnego wyraził szczególne zainteresowanie stosowaniem dyrektywy Bruksela II „bis”, ponieważ wnosi ona wyraźną „wartość dodaną” na rzecz obywateli europejskich.

(xiii) Kwestie konsumenckie

Jeden z sędziów uznał, że prawo wspólnotowe jest szczególnie istotne w dziedzinie ochrony konsumentów, lecz jego zdaniem większość sędziów z państw członkowskich nie zauważa tej roli.

(xiv) Trudności ze stosowaniem doktryny „acte clair”

Według dwóch sędziów z różnych sądów najwyższych określenie, czy doktryna „acte clair” ma zastosowanie w danym przypadku, jest często trudne. Najbardziej widocznym powodem tej sytuacji jest fakt, że trudno jest ustalić, czy jakiś sąd krajowy w innym państwie członkowskim rozpoznawał podobną sprawę oraz jaka była decyzja sądu.

7. Środki zapewnienia większego zrozumienia oraz lepszego stosowania prawa wspólnotowego przez sędziów krajowych

(a) Podsumowanie sugestii

790 respondentów przedstawiło uwagi bądź sugestie w odpowiedzi na to otwarte pytanie. Zdecydowanie najczęstszą sugestią było wyczerpujące i ustawiczne szkolenie w zakresie prawa europejskiego przez cały okres studiów prawniczych oraz praktyki zawodowej sędziów (51,1%), w tej kwestii zaproponowano też wiele praktycznych uwag (patrz poniżej – część b). Na drugim miejscu znalazły się apele o bardziej rozbudowany lub ulepszony system informowania (21,5%) oraz wnioski dotyczące tego, jak udostępnić takie informacje. Wnioski o lepszą jakość stanowionego prawa na poziomie wspólnotowym były również często zgłaszane (9,4%). Podsumowując, najbardziej popularne wśród respondentów były cztery kategorie: kwestia szkoleń językowych (4,4%), sposób traktowania prawa wspólnotowego na szczeblu krajowym (4,3%), apele o to, aby Europa uchwalała mniej przepisów, lecz o lepszej jakości (4,1%) i wreszcie kwestie dotyczące ETS i jego wyroków (3,7%). Wykres ilustrujący te wyniki znajduje się na str. 44, na końcu części 7.

(b) Poprawa wszystkich aspektów szkoleń z zakresu prawa wspólnotowego dla sędziów

(i) Większa liczba szkoleń z zakresu prawa

Przeważająca większość respondentów w tej kategorii (75%) poparła zwiększenie liczby szkoleń z zakresu prawa wspólnotowego na wszystkich szczeblach. Po pierwsze, niektórzy sędziowie byli zdania, że prawo wspólnotowe powinno stać się obowiązkowym przedmiotem na wyższych studiach prawniczych, jak ma to już miejsce w niektórych państwach członkowskich. Francuski sędzia zauważył, że prawo wspólnotowe czasami nie jest w wystarczającym stopniu włączane do krajowych programów nauczania w obszarach, w których szeroko stosuje się właściwość wspólnotową. Respondenci jeszcze bardziej podkreślali znaczenie szkoleń z zakresu prawa wspólnotowego, zwłaszcza w odniesieniu do trybu prejudycjalnego, od czasu gdy wprowadzono go do programu krajowych uczelni kształcących przyszłych sędziów.

Kilkakrotnie powtarzały się sugestie dotyczące szkoleń zawodowych dla sędziów praktykujących. Po pierwsze, szkolenia dla sędziów powinny być bezpłatne. Jeden z respondentów był zdania, że takie szkolenia leżą w interesie publicznym i są częścią służby wykonywanej na rzecz obywateli. Sędzia sądu pracy w Niemczech stwierdził, że istnieje ogromne zapotrzebowanie na takie kursy, lecz mają one ograniczoną liczbę miejsc, a od uczestników wymaga się opłat. Po drugie, szkolenia muszą być systematyczne lub nawet ciągłe, natomiast niektórzy sędziowie uważają, że ich skuteczność będzie niska, jeśli nie będą obowiązkowe. Po trzecie, respondenci oczekują, że ogólne szkolenia z zakresu prawa wspólnotowego będą organizowane przede wszystkim na szczeblu krajowym oraz że będą się odbywały jak najbliżej miejsca pracy sędziego. Istnieje również istotne zapotrzebowanie na kursy bardziej specjalistyczne, i w tym względzie zaobserwowano odwrotną tendencję, a mianowicie sędziowie prosili, aby takie szkolenia były organizowane na szczeblu europejskim, na przykład w formie konferencji z udziałem sędziów z innych państw członkowskich. Po czwarte, respondenci są zdania, że szkolenie w ogólnym zakresie powinno być dostępne dla jak największej liczby sędziów krajowych orzekających we wszystkich instancjach.

Wreszcie, zdaniem kilku sędziów, szkolenie ma istotne znaczenie pod kątem motywacji. Prawo wspólnotowe, ze względu na swoje rozmiary, jest przytłaczającym zbiorem przepisów, a kursy mogłyby pomóc w wyjaśnieniu niektórych wątpliwości w tym względzie.

(ii) Szczególny nacisk na praktyczne aspekty szkolenia

Znaczna liczba sędziów, głównie z Polski, lecz także z Węgier, Słowenii, Bułgarii, Rumunii i Niemiec zwracała się o to, aby szkolenia krajowe były bardziej praktyczne i mniej skoncentrowane na teorii. Powinny one obejmować analizy kazusów lub warsztaty prowadzone przez ekspertów. Dość liczna grupa respondentów wyrażała również chęć odwiedzenia unijnych instytucji, zwłaszcza ETS.

(iii) Wymiany i kontakty między sędziami z różnych państw członkowskich

Wielu respondentów z bardzo zróżnicowanych państw członkowskich odnotowało znaczenie programów wymiany dla sędziów w całej Unii. Najważniejszym aspektem jest według nich możliwość przedyskutowania z sędziami z innych państw członkowskich kwestii stanowiących wspólny przedmiot zainteresowania, aby przekonać się, jak inni radzą sobie z podobnymi problemami w odmiennym systemie sądowniczym. Zdaniem sędziego z Niemiec, wymiany są kluczowym doświadczeniem, pozwalającym sędziom na „myślenie wybiegające poza ich krajowe ramy”, a tym samym na poszerzenie ich horyzontu. Ponadto kilku holenderskich, belgijskich, słoweńskich i niemieckich sędziów wyraziło osobiste zainteresowanie stażami w Europejskim Trybunale Sprawiedliwości.

W pewnym stopniu wyrażono także frustrację z powodu małej liczby miejsc w programach wymiany. Na przykład jeden z sędziów zauważył, że w takich wymianach mogą uczestniczyć jedynie sędziowie pracujący w ministerstwie sprawiedliwości, natomiast inny sędzia odnotował, że programy wymiany są zarezerwowane dla uprzywilejowanej elity, nie podał jednak powodu, dla którego uważa, że tak się dzieje.

W niniejszej części zawarto odpowiedzi, w których respondenci domagali się większej liczby kontaktów pomiędzy sędziami krajowymi, na przykład w formie wyspecjalizowanych sieci, niespełniających jednak kryteriów faktycznej wymiany. Sędzia z Niemiec podkreślił znaczenie osobistego kontaktu z sędziami z innych państw członkowskich, w przeciwieństwie do kontaktu anonimowego. Sędzia z sądu najwyższego skomentował, że wymiany poglądów pomiędzy sędziami z całej Unii Europejskiej są nawet konieczne, aby móc stosować doktrynę „acte clair”, co wymaga od sędziego krajowego sprawdzania wyników postępowań osiągniętych przez inne sądy krajowe oraz ustalenia, czy zróżnicowanie sądowych interpretacji może zaszkodzić jednolitemu stosowaniu prawa wspólnotowego.

Pewien włoski sędzia z sądu pierwszej instancji zaproponował, aby Unia dotowała fora internetowe, na których prowadzone są dyskusje na temat spraw będących przedmiotem wspólnego zainteresowania; podkreślił również fakt, że znajomość języków obcych wśród sędziów jest czynnikiem decydującym, a czasem stanowi barierę w uczestniczeniu w takiej interakcji na szczeblu ponadnarodowym. Wreszcie, sędzia ze Szwecji nalegał na wprowadzenie programów wymiany, ponieważ są one sposobem ograniczenia „obawy” przed obcym prawem, jakiej czasami doświadczają sędziowie. Jednakże w takich wymianach potrzebne jest osobiste zaangażowanie, a nawet inspiracja.

Kilku sędziów niemieckich udzieliło konkretnych informacji zwrotnych na temat Europejskiej Sieci Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości (EJTN). Jeden z respondentów uczestniczył w wymianie i był bardzo zadowolony z tego, że poznał niektóre aspekty innego systemu prawnego, ponadto z chęcią wziąłby udział w kolejnych takich inicjatywach. Dwóch innych respondentów doceniało ofertę EJTN, lecz było zdania, że dostępne możliwości są zbyt ograniczone, a sędziowie w państwach członkowskich mają na ich temat zbyt mało informacji.

(iv) Tworzenie wspólnej kultury sądowniczej

Wielu sędziom zależało na większym promowaniu w Europie wspólnej kultury prawnej, której integralną częścią jest prawo wspólnotowe. Na przykład, francuski sędzia sądu gospodarczego pierwszej instancji zauważył, że prawo wspólnotowe nie może być postrzegane jako obszar zarezerwowany dla elity specjalistów, lecz powinno stanowić część codziennego życia prawników i sędziów. W podobnym tonie wypowiedział się sędzia administracyjny z Niemiec, według którego prawo wspólnotowe powinno naturalnie zagościć w świadomości sędziów oraz opinii publicznej. Respondent z Niemiec, zajmujący się orzekaniem w sprawach finansowych, zauważył, że to właśnie sędzia ma ogromną odpowiedzialność w odniesieniu do stosowania prawa wspólnotowego. W sprawach, w których dochodzi do naruszenia praw obywatelskich, poszkodowani mogą odwoływać się do wielu instrumentów wspólnotowych; lecz w przypadku, dajmy na to, naruszenia postanowień dyrektywy siedliskowej[17], środowisko, jako strona poszkodowana, nie może „zabrać głosu”, a zatem to sędzia musi zachować szczególną czujność.

Jeszcze inny sędzia uznał, że poglądy krajowe w sprawie roli sądownictwa powinny zostać do pewnego stopnia zbliżone, gdyż różnice regionalne są obecnie bardzo duże. Argumentował on, że takie wzajemne przenikanie już dawno miało miejsce w przypadku prawników. Zdaniem francuskiego sędziego, większa „osmoza” pomiędzy sądami krajowymi a sądami wspólnotowymi może doprowadzić do stworzenia wspólnej kultury sądowniczej w Europie.

(v)            e-kształcenie

Kwestia e-kształcenia przewijała się sporadycznie w otrzymanych odpowiedziach. Jeden z sędziów słoweńskich stwierdził, że niektórzy starsi sędziowie nie znają nowych technologii i preferują przekaz drukowany. Jednak kilku sędziów uznało Internet za potencjalnie przydatne narzędzie samokształcenia. Podkreślano też, że powinien mieć on charakter uzupełniający i nie zastępować osobistego kontaktu sędziów.

(vi)            Szczegółowe uwagi dotyczące ERA

Kilku sędziów szczegółowo odniosło się do seminariów oferowanych przez ERA. W informacjach zwrotnych zaznaczano, że kursy takie są dobre bądź niezbędne, należy jednak zająć się kwestią finansowania udziału w nich. Ten sam problem ogólnie poruszano w odniesieniu do szkoleń.

(vii) Europejska szkoła sądownictwa

Trzech sędziów wskazało na pomysł utworzenia europejskiej agencji lub organu, którego zadaniem byłoby oferowanie na szczeblu europejskim szkoleń z zakresu prawa wspólnotowego. Organ taki nie miałby jednak przejąć pierwszoplanowej roli władz krajowych. Jeden z portugalskich respondentów wezwał do wprowadzenia obowiązkowych kursów europejskich, z których później brałyby przykład krajowe jednostki szkoleniowe. Jeden z sędziów naczelnego sądu administracyjnego uznał, że powołanie takiego organu jest konieczne w kontekście przekształcenia prawa wspólnotowego w „żywe prawo”, czyli takie, które stosowane jest na szczeblu krajowym. Respondent ten zauważył, że krajowi eksperci w zakresie prawa wspólnotowego zatrudnieni w administracji i sądownictwie to często osoby, które niestety tego prawa nie wdrażają.

(viii)          Harmonizacja sposobu naboru sędziów

Francuski sędzia zalecił, by we wszystkich państwach członkowskich przeanalizować i do pewnego stopnia zharmonizować metody naboru sędziów.

(c) Lepszy dostęp do informacji

(i) Ogólnie więcej informacji

Liczni sędziowie domagali się większej ilości informacji na temat prawa wspólnotowego. Ze względu na bardzo częste zmiany w prawie wspólnotowym powszechna jest obawa, iż sędziowie nie posiadają odpowiednio uaktualnionych informacji w danej dziedzinie. Kilku respondentów podkreślało też niebezpieczeństwo przytłoczenia sędziów informacjami. Należy wypośrodkować między chronicznym brakiem informacji z jednej strony a zalewaniem sędziów dokumentami z drugiej. Jeden z austriackich sędziów stwierdził na przykład, że dostępne w Internecie informacje na temat prawa wspólnotowego prezentowane są w chaotyczny sposób. Nie jest jasne, czy dany dokument to ostatnio udostępniona, czy też może już nieaktualna wersja.

Domagano się informacji w języku ojczystym sędziów. Często wymieniano konkretne informacje na temat trybu prejudycjalnego, podobnie jak informacje na temat ostatnich zmian w prawie wspólnotowym oraz podziału kompetencji między państwami członkowskimi a Wspólnotą.

(ii) Wydawnictwa akademickie i specjalistyczne

Wielu sędziów, szczególnie z „nowych” państw członkowskich (w porządku malejącym z: Polski, Słowenii, Litwy, Węgier), odniosło się do kilku aspektów związanych ze światem nauki i badań. Jeden z sędziów sądu najwyższego zwrócił uwagę na trudności w dostępie do prac naukowych publikowanych w innych państwach członkowskich. Sędzia finansowy z Niemiec zgodził się z tą opinią i wypowiedział się na temat braku transgranicznego powiązania badań w dziedzinie prawa wspólnotowego. Ponadto książki na temat prawa wspólnotowego nie są tanie ani też powszechnie dostępne dla publicznego odbiorcy. Jedna z polskich sędzin dodała, że jej sąd nie może sobie obecnie pozwolić na zakup takich książek ze względu na ich ceny.

Respondenci zdecydowanie twierdzili, że wszystkie niezbędne komentarze lub podręczniki akademickie powinny być dostępne w ich języku ojczystym, bez względu na to, jak powszechnie używany jest to język. Jeden z sędziów wezwał Wspólnotę do sfinansowania tłumaczenia wyboru znanych publikacji.

Na koniec zarówno sędzia zatrudniony w charakterze doradcy w sądzie kasacyjnym, jak i sędzia orzekający w pierwszej instancji zachęcali do opracowywania wydawnictw akademickich w dziedzinie prawa wspólnotowego. Kwestie z nim związane nie są w wystarczającym zakresie obecne na przykład w krajowych czasopismach prawniczych, a często publikowane są zbyt późno.

(iii) Regularne newslettery tematyczne

Znacząca liczba respondentów domagała się regularnego newslettera dotyczącego kwestii związanych z prawem wspólnotowym, a także wyrokami wydawanymi w innych państwach członkowskich właściwymi dla interesującej ich dziedziny. Główny nacisk położono na zasoby oparte na poczcie elektronicznej, jednak kilku sędziów wyraziło preferencje co do wersji papierowej. Newsletter powinien być wysyłany regularnie (np. trzy lub cztery razy w roku) w przejrzystej i zwartej formie. Przede wszystkim musi on być właściwie ukierunkowany i w pełni adekwatny dla sędziów krajowych. Jeden z sędziów z Niemiec orzekający w drugiej instancji stwierdził, że taki specjalistyczny newsletter zachęci sędziów do aktualizacji informacji w danej dziedzinie bez konieczności przeszukiwania masy w większości nieadekwatnych materiałów.

(iv) Bazy danych na temat wyroków

Kilku sędziów wyraziło opinię na temat braku informacji dotyczących prawa precedensowego w państwach członkowskich innych niż ich kraj pochodzenia. Wspominali oni o pomyśle utworzenia bazy danych zawierającej wyroki lub streszczenia wyroków sądów krajowych dotyczących prawa wspólnotowego. Jeden z sędziów sądu najwyższego stwierdził, że obecnie brakuje takiej kompleksowej bazy danych, a zagraniczne wyroki powinny być bezpłatnie udostępniane w języku oryginalnym i angielskim. Inne sugestie obejmowały utworzenie sieci krajowych baz danych oraz umożliwienie sędziom krajowym ze wszystkich państw członkowskich umieszczanie ich wyroków w europejskiej bazie danych. Jeden z sędziów wspomniał o wysiłkach podejmowanych przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Sędziów Orzekających w Sprawach Uchodźców. Funkcjonowanie bazy tego stowarzyszenia napotyka na przeszkody ze względu na brak finansowania[18]. Wreszcie jeden z niemieckich sędziów stwierdził, że baza danych Jurifast dostępna na stronie internetowej Stowarzyszenia Rad Stanu oraz Naczelnych Sądów Administracyjnych Unii Europejskiej[19] zawiera adekwatne informacje na temat wyroków wydawanych w innych państwach członkowskich, a także orzeczeń w trybie prejudycjalnym wydawanych i egzekwowanych przez sądy krajowe.

(v) Włączenie prawa wspólnotowego do krajowych kodeksów i podręczników

Pewna liczba respondentów z francuskich i niemieckich sądów orzekających w pierwszej instancji wezwała do włączenia prawa wspólnotowego i odnośnego prawa precedensowego do krajowych kodeksów, podręczników praktyka i zbiorów komentarzy, ponieważ jak dotąd nie jest ono uwzględnione w wystarczającym zakresie. Sędzia z regionalnego sądu najwyższego w Niemczech wyraził opinię, że jeżeli w takich podręcznikach prawo wspólnotowe byłoby w bardziej widoczny sposób powiązane z prawem krajowym, nie postrzegano by go jako porządku prawnego całkowicie odrębnego od zasad krajowych.

(vi) Poprawa funkcji wyszukiwania na stronach Curia i Eur-lex

Kilku respondentów wezwało do wprowadzenia bardziej przyjaznych dla użytkownika funkcji wyszukiwania wykorzystywanych w celu uzyskania dostępu do prawodawstwa i wyroków ETS. W tym kontekście zgłaszano różne sugestie, w tym przeszukiwanie wyroków w oparciu o słowo kluczowe, umożliwianie szukania bardziej powiązanego z danym problemem, modernizacja układu wyszukiwarek.

Wreszcie jeden z respondentów zasugerował, aby zmienić wyroki na bardziej interaktywne poprzez umożliwienie czytelnikom klikania na odnośnikach sprawy we wszystkich wyrokach i automatyczne przenoszenie się na stronę danego orzeczenia bez konieczności dokonywania nowego wyszukania. Kolejna sugestia dotyczyła udostępnienia starszych opinii adwokatów generalnych, które nie zawsze można znaleźć w sieci.

(vii) Zwiększona świadomość i dostrzegalność prawa wspólnotowego

Zapewnienie, by prawo wspólnotowe było lepiej dostrzegalne w mediach krajowych i objaśnianie, w jaki sposób ta dziedzina prawa wpływa na codzienne życie obywateli w UE okazało się istotne dla kilku respondentów ze Szwecji, Cypru i Hiszpanii.

(viii) Interoperacyjność krajowych i wspólnotowych prawnych baz danych

Dwóch sędziów zaproponowało, by zamiast utworzenia europejskiej bazy danych opisanej w sekcji 7(c)(iv) lepiej zintegrować funkcje przeszukiwania prawa wspólnotowego z dobrze znanymi i często wykorzystywanymi krajowymi prawnymi bazami danych, takimi jak niemiecki system informacji prawnej Juris.

(d) Ulepszenia w sposobie stanowienia prawa wspólnotowego

(i) Lepsze stanowienie prawa

Ogromna większość respondentów (71%) zaproponowała wprowadzenie na szczeblu wspólnotowym zmian w sposobie stanowienia prawa.

W jednej z serii odpowiedzi kładziono nacisk na to, że język i struktura prawodawstwa muszą być bardziej przejrzyste i systematyczne. Wyrażone przez bułgarskiego sędziego orzekającego w sądzie pierwszej instancji życzenie większego uproszczenia i precyzji oraz mniejszej niejednoznaczności było typowe dla wielu z tych odpowiedzi. Niemiecki sędzia orzekający w sądzie pierwszej instancji zaproponował, by unikać nadmiernej liczby odesłań do starszych aktów prawnych. Francuski sędzia orzekający w sądzie pierwszej instancji stwierdził, że złożoność aktów wspólnotowych i zawarte w nich sformułowania osiągają czasami „surrealistyczny” poziom, a przykładem na to jest rozporządzenie w sprawie odmian roślin[20] oraz rozporządzenie Bruksela II „bis”. Dwóch respondentów stwierdziło, że wprowadzenie w życie ratione temporis rozporządzeń, a w szczególności dyrektyw jest trudne do zapewnienia i prezentowane w nieprzydatny sposób. Sędzia specjalizujący się w sprawach finansowych zalecił też uproszczenie oficjalnych nazw dyrektyw i rozporządzeń, które uznano za niewłaściwie sformułowane jako odniesienia w wyrokach. Konieczność bardziej spójnego stosowania terminologii w różnych instrumentach legislacyjnych to kolejna kwestia poruszana w odniesieniu do języka. Jednak niemiecki sędzia uznał, że wieloznaczność i złożoność to nieunikniony efekt niechęci państw członkowskich w zakresie harmonizacji ich systemów prawnych, nawet w niewielkim stopniu.

Sędzia orzekający w ostatniej instancji w sprawach patentowych podkreślił fakt, że niektóre przepisy włącza się do aktów wspólnotowych w ostatniej chwili. Jednak prawodawca wspólnotowy jest zobowiązany upewnić się, że zmiany takie są zgodne z acquis i wpisują się w logiczny system regulacyjny.

Kilku sędziów skrytykowało jako zbyteczne długie preambuły niektórych aktów wspólnotowych.

Dwóch sędziów wezwało, by ze względu na kwestie pewności prawnej i jasności wykorzystywać raczej rozporządzenia niż dyrektywy. Kilku respondentów wezwało do większej przejrzystości po stronie Rady i Parlamentu w toku procesu legislacyjnego, tak aby wesprzeć wykładnię teleologiczną przyjętych już aktów.

Wreszcie jeden z sędziów, który jest zaangażowany w charakterze eksperta w sieć dotyczącą Wspólnego Systemu Odniesienia w dziedzinie europejskiego prawa umów zwrócił uwagę na potrzebę przeprowadzania przez Komisję bardziej systematycznych konsultacji przed złożeniem wniosków legislacyjnych.

(ii) Kodyfikacja i oficjalne kompendia prawa wspólnotowego

Sędziowie francuscy i niemieccy dość wyraźnie (22%) poparli pomysł kodyfikacji prawa wspólnotowego, co miałoby na celu uniknięcie sytuacji, w której trzeba odwoływać się do wielu źródeł, aby rozwiązać problem prawny. Wielu sędziów postrzega ten proces jako część wysiłków ukierunkowanych na uproszczenie prawa wspólnotowego i zapewnienie lepszego dostępu do informacji.

(iii) Lepsza jakość tłumaczeń aktów prawnych i wyroków ETS

Niewielka liczba polskich sędziów i sędzia fiński (w sumie 6% odpowiedzi związanych z tym tematem) życzyłoby sobie lepszej jakości tłumaczeń aktów prawnych i wyroków wspólnotowych.

(e) Podniesienie umiejętności sędziów w zakresie znajomości języków obcych

Sędziowie z bardzo różnych państw członkowskich, w tym wielu z „nowych” krajów, skłaniało się ku temu, by priorytet nadawać szkoleniom językowym dla sędziów. Wielu respondentów, którzy czynili inne sugestie, dodatkowo wspominało też o kursach językowych. Jeden z sędziów słoweńskich stwierdził wręcz, że jest to bardzo pilna kwestia, natomiast polski sędzia uznał, iż niedostateczna znajomość innych języków to podstawowa przeszkoda na drodze rozwoju w innych dziedzinach.

Włoski sędzia ocenił, że znajomość języków to wstępny warunek bezpośrednich kontaktów między sędziami z różnych państw członkowskich, co z kolei stanowi podstawę współpracy sądowej w sprawach cywilnych i karnych. W oparciu o tę koncepcję niemiecki sędzia zasugerował, by opracować szablon zawierający informacje na temat znajomości języków wśród sędziów orzekających w danej dziedzinie, co ułatwiłoby transgraniczną współpracę przy wykorzystaniu takich instrumentów, jak rozporządzenie w sprawie przeprowadzania dowodów.

Jeden z austriackich sędziów zgłosił zapytanie, czy kursy językowe powinny być obowiązkowe dla sędziów, czy też dla asesorów. Wszyscy respondenci uznali, podobnie jak w przypadku wcześniejszych odpowiedzi dotyczących szkoleń z zakresu prawa, że takie kursy powinny być bezpłatne.

Wreszcie sędzia z Wielkiej Brytanii ostrzegł przed ograniczeniami lingwistycznymi; podkreślił też, że organy sądowe funkcjonują w oparciu o ograniczone budżety.[21] Jego szerokie kompetencje językowe nie wzbudziły większego zainteresowania, on sam zaś nie czynił dalszych starań i pozostał przy prawie krajowym.

(f) Usprawnienia po stronie władz i sądownictwa krajowego

(i) Lepsza transpozycja i implementacja prawa wspólnotowego

Najczęstsze wskazanie w odniesieniu do roli władz krajowych (42%) dotyczyło wniosku o lepszą transpozycję i implementację prawa wspólnotowego na szczeblu państw członkowskich. Transpozycja musi być szybka i pełna. Dwóch sędziów przestrzegało przed „pozłacaniem”, tj. dodawaniem w ramach krajowych środków transpozycji nowych wymogów niefigurujących w oryginalnej dyrektywie. Kilku sędziów, w tym sędzia francuskiego sądu apelacyjnego, uznało za konieczne publikowanie zestawień zawierających informacje, gdzie do prawa krajowego przetransponowano poszczególne części danej dyrektywy. Jedna z sugestii dotyczyła wprowadzenia wymogu publikowania dyrektywy wraz z aktem krajowym lub instrumentem transpozycji, co zwiększyłoby świadomość co do źródeł ustaw krajowych.

(ii) Lepsze warunki szkoleń

Wielu sędziów (31%) zwracało uwagę na fakt, że wysiłki w zakresie stwarzania szans na dokształcanie są nieefektywne, jeżeli obciążenie sędziego pracą uniemożliwia mu znalezienie czasu na szkolenia. Kilku respondentów uznało się za osoby mające za wiele obowiązków i niekorzystną sytuację zawodową. Jeden z sędziów stwierdził, że szkolenia z prawa wspólnotowego nie są uwzględniane przy awansach i mianowaniu, co w oczywisty sposób zniechęca do zgłębiania tej dziedziny.

(iii) Organ w ramach ministerstwa asystujący sędziom w kwestiach prawa wspólnotowego

Niewielka liczba sędziów uznała, że wyspecjalizowany organ funkcjonujący w ramach krajowego ministerstwa sprawiedliwości byłby idealnie umiejscowiony z punktu widzenia udzielania im pomocy. Sędziowie ze wszystkich sądów mogliby zwracać się do takiego organu z konkretnymi zapytaniami badawczymi i pilnymi problemami.

(iv) Wyspecjalizowani sędziowie w sądach krajowych i sędziowie „łącznikowi”

Kilku szwedzkich sędziów orzekających w sądach pierwszej instancji uznało za dobrą sytuację, w której w ramach danego sądu poszczególni sędziowie aktualizują swoją wiedzę w danej dziedzinie (w tym na temat prawa wspólnotowego) i udzielają odpowiedzi na związane z nią zapytania swoich kolegów. Kolejny pomysł dotyczył powołania na wzór holenderski sądowych koordynatorów do spraw prawa europejskiego.

Sędzia belgijski skłaniał się ku temu, by w jego państwie członkowskim ustanowić sędziego łącznikowego w celu ułatwienia współpracy sądowej w przypadku sporów transgranicznych na przykład w sprawach rodzinnych. Sędziowie tacy działają już w niektórych państwach członkowskich.

(v) e-wymiar sprawiedliwości

Jeden z respondentów zasiadający w sądzie śledczym w Polsce zachęcał do rozwijania „e-wymiaru sprawiedliwości”, a w szczególności do zwiększonego wykorzystywania technologii informacyjnych w ramach systemu sądownictwa.

(vi) Rola krajowych sądów najwyższych

Kilku sędziów orzekających w sądach pierwszej instancji uznało, że sądy najwyższe powinny czynić dalsze wysiłki w celu dostosowania prawa precedensowego do orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, który w pewnych przypadkach lepiej chroni konsumenta.

(g) UE musi „robić mniej i lepiej”

(i) Mniej stanowienia prawa, częstsze odwoływanie się do pomocniczości

Duża liczba sędziów domagała się, by UE tworzyła mniej prawa, a ETS wykazywał się mniejszą aktywnością w zakresie interpretacji traktatów oraz prawa pochodnego. Zbyt liczne przepisy prawne same w sobie określono jako „niesprawiedliwe” dla obywateli, a niektórzy sędziowie uznali to zjawisko za niepokojące. Kluczowe słowo tutaj to samoograniczenie, szczególnie na poziomie legislacyjnym, poprzez ściślejsze stosowanie zasady pomocniczości. Obszary, w których działalność sądownicza postrzegana jest jako nadmierna, to opieka zdrowotna, a także kwestie związane z brakiem harmonizacji podatku dochodowego.

(ii) Zniesienie skutku bezpośredniego

Tylko kilku respondentów uważa za skomplikowaną zasadę efektu bezpośredniego. Jeden sędzia uznał na przykład za bardzo trudną konieczność wytłumaczenia stronie, że przegrała sprawę mimo skrupulatnego przestrzegania prawa krajowego. Respondenci ci proponowali powrót do ściśle dualistycznego systemu, w którym prawo wspólnotowe wywiera skutki prawne tylko za pośrednictwem krajowych aktów wykonawczych. Postępowanie w sprawie naruszenia miałoby być jedynym narzędziem, za pomocą którego Komisja zapewnia, że państwa członkowskie właściwie realizują zobowiązania zapisane w traktatach, a poszczególni obywatele nie odgrywają w tym międzynarodowym procesie żadnej roli.

(h) Usprawnienia na szczeblu ETS

(i) Forma i styl wyroków

Wielu sędziów ma problemy ze zrozumieniem wyroków ETS. Głównym aspektem krytykowanym przez sędziów niemieckich jest brak usystematyzowanych uzasadnień oraz wewnętrznej i zewnętrznej spójności orzeczeń, chociaż jeden respondent stwierdził, iż sędziowie z tego państwa członkowskiego prawdopodobnie za bardzo niepokoją się tą kwestią. Większość osób skarżyła się, że styl ETS jest dość odmienny od stylu przyjętego na szczeblu krajowym, co oznacza, że analizowanie wyroków ETS wymaga szczególnych wysiłków. Sędzia z Wielkiej Brytanii stwierdził także, że wyroki ETS są czasami zawiłe, a stałyby się łatwiejsze do zastosowania na szczeblu krajowym, gdyby formułowano je w bardziej poprawnym i przejrzystym stylu, z jakim spotykamy się w przypadku opinii adwokatów generalnych.

(ii) Bliższy kontakt z sędziami krajowymi

Kilku sędziów orzekających zarówno w pierwszej, jak i ostatniej instancji uznało, że ściślejszy dialog między sądami krajowymi a wspólnotowymi może odgrywać znaczącą rolę w zapewnieniu lepszego wykorzystania prawa wspólnotowego w krajowych systemach sądowniczych. Jest to zasadniczo to samo, zdecydowanie wyrażane przez sędziów krajowych życzenie większego zaangażowania ich na wszystkich etapach trybu prejudycjalnego (patrz sekcja 4(g)(iv)) oraz bliższych kontaktów z sędziami ETS oraz urzędnikami w ramach szkoleń.

Inne kwestie dotyczące strony internetowej ETS zostały omówione w sekcji 7(c)(vi).

(i) Szkolenia prawników

Wziąwszy pod uwagę liczne przypadki, w których strony zobowiązują sędziego do podjęcia jakiejkolwiek kwestii wchodzącej w zakres prawa wspólnotowego (patrz sekcja 6(b)(i)), oczywiste jest, że kilku respondentów (6%) uznało, iż nacisk należy położyć raczej na szkolenia prawników niż na same szkolenia. Jeżeli prawnicy zaczną odwoływać się do prawa wspólnotowego w składanych wnioskach, sędziowie częściej będą musieli analizować takie kwestie.

Pozostało jednak dużo pracy do wykonania. Według belgijskiego sędziego sądu apelacyjnego większość prawników nie oswoiła się jeszcze z funkcjonowaniem wspólnotowego porządku prawnego i postrzega UE bardziej jako biurokrację niż władzę ustawodawczą. Sędzia naczelnego sądu administracyjnego z rozczarowaniem stwierdził, że krajowa palestra nie oferuje już szkoleń z zakresu prawa wspólnotowego, ponieważ popyt na takie kursy nie jest wystarczający i stały się one zbyt kosztowne.

(j) Zmiana podstawowych cech Unii

Bardzo niewielki odsetek sędziów sugerował bardziej radykalne zmiany w konstytucyjnej strukturze Unii Europejskiej. Najwięcej wskazań w odniesieniu do zmian dotyczyło reżimu lingwistycznego Unii. Kilku sędziów wezwało do ustanowienia angielskiego jedynym językiem roboczym w Unii, a nawet jedynym oryginalnym językiem aktów wspólnotowych, co ułatwiłoby komunikowanie się sędziów i wyeliminowałoby problemy związane z tłumaczeniami zwykłymi oraz przysięgłymi. Wreszcie jeden z sędziów zalecił połączenie traktatu WE i traktatu UE w jeden traktat, tak jak zaproponowano to w podpisanym w 2004 r. traktacie konstytucyjnym.[22]

8. Kopia kwestionariusza rozesłanego do sędziów krajowych

KOMISJA PRAWNA

ROLA SĘDZIEGO KRAJOWEGO W SYSTEMIE SĄDOWNICZYM UNII EUROPEJSKIEJ

KWESTIONARIUSZ

Proszę zakreślić właściwą odpowiedź i rozwinąć wypowiedź tam, gdzie to konieczne.

Kwestionariusz jest anonimowy.

I. Dostęp do prawa wspólnotowego

A. Czy wiedzą Państwo, jak uzyskać dostęp do prawa wspólnotowego? TAK - NIE

Jeżeli tak, to w jaki sposób uzyskują Państwo dostęp do prawa wspólnotowego?

· dostęp internetowy: EUR lex - CURIA - Inne: _______________________________

· informacje/szkolenia organizowane przez władze krajowe

· informacje/szkolenia organizowane przez sieci europejskie

· inne:____________________________________________________________

B. Jak często odwołują się Państwo do prawa precedensowego ETS?

· Regularnie/ Rzadko/ Nigdy

II. Informacje i szkolenia

A. Czy uważają Państwo, że język stanowi barierę w uzyskaniu adekwatnych informacji na temat prawa wspólnotowego? tAK - NIE

· Czy uważają Państwo, że dostęp do jakichś informacji jest szczególnie trudny w Państwa języku? Proszę podać szczegóły: _____________________________________________

· Czy kiedykolwiek uczestniczyli Państwo w kursie językowym obejmującym kwestie prawnicze? TAK - NIE. Jeżeli tak, proszę podać szczegóły: ________________________________________

B. Czy kiedykolwiek uczestniczyli Państwo w europejskim programie szkoleniowym, takim jak TAIEX/ EJTN/ ERA etc.? TAK - NIE

Jeżeli tak, proszę udzielić odpowiedzi na następujące pytania:

· Nazwa programu: ____________________________________________

· Czy Państwa udział został sfinansowany? TAK - NIE

o Jeżeli tak, to w jakim procencie? ____________ %

o Czy swój udział finansowy uznają Państwo za wysoki? TAK - NIE

o Czy uważają Państwo, że sesje szkoleniowe powinny być bezpłatne? TAK - NIE

· Czy udział w takich sesjach jest czymś uwarunkowany? TAK - NIE

o Jeżeli tak, proszę wyjaśnić: _______________________________________________

· Ile razy uczestniczyli Państwo w takich sesjach szkoleniowych? ____________x

C. Czy wiedzą Państwo o jakichkolwiek programach dotyczących prawa wspólnotowego? TAK - NIE

Jeżeli tak, proszę podać szczegóły: ______________________________________________________

Czy kiedykolwiek uczestniczyli Państwo w takim programie krajowym? TAK - NIE

Jeżeli tak, proszę udzielić odpowiedzi na następujące pytania:

· Nazwa programu: ____________________________________________

· Czy Państwa udział został sfinansowany? TAK - NIE

o Jeżeli tak, to w jakim procencie? _______ __ %

o Czy uważają Państwo swój udział finansowy za wysoki? TAK - NIE

o Czy uważają Państwo, że udział w sesjach szkoleniowych powinien być bezpłatny? TAK - NIE

· Czy udział w takich sesjach szkoleniowych jest czymś uwarunkowany? TAK - NIE

o Jeżeli tak, proszę wyjaśnić: ________________________________________________

· Ile razy uczestniczyli Państwo w takich sesjach szkoleniowych? ____________x

D. Czy na szczeblu sądowym bądź ministerialnym funkcjonują sieci krajowe informujące sędziów o:

· orzekaniu w trybie prejudycjalnym sądów krajowych? TAK - NIE

· odnośnym prawie precedensowym tworzonym w innych państwach członkowskich? TAK - NIE

· prawie precedensowym ETS? TAK - NIE

III. Orzekanie w trybie prejudycjalnym

A. Jak dobrze znają Państwo procedurę zgłaszania zapytań do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości?

· Bardzo dobrze/ Dobrze/ Nie znam

B. Czy kiedykolwiek składali Państwo wniosek do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym? TAK - NIE Jeżeli tak, proszę odpowiedzieć na następujące pytania:

· Jak długo trwała ta procedura (od momentu odesłania do wyroku ETS)?

o Czy jakikolwiek etap tej procedury uznają Państwo za zbyt długi? Jeżeli tak, proszę podać szczegóły: _________________________________________________

· Czy Państwa pytania zostały znacząco zmienione przez Trybunał? TAK - Nie

o Jeżeli tak, to w jakim zakresie? __________________________________________

· Czy uzyskują Państwo wystarczające wskazówki w kontekście formułowania zapytań? TAK - Nie

o Jeżeli tak, to od kogo? ____________________________________________

· W jaki sposób odpowiedź Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości wpłynęła na postępowania krajowe; czy łatwo było odnieść ją do faktów? ___________________________

C. Czy na podstawie prawa krajowego strony procesu toczącego się przed sądem niższej instancji mogą domagać się od ETS wydania orzeczenia w trybie prejudycjalnym? TAK - NIE

Jeżeli tak,

· Czy taki wniosek można odrzucić? TAK - NIE

· Czy odmowa powinna być uzasadniona? TAK - NIE

D. Czy w Państwa kraju sędzia krajowy może z inicjatywy własnej zwrócić złożyć wniosek do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (jeżeli nie domagają się tego strony)? TAK - NIE

· Czy w Państwa kraju decyzja sądu niższej instancji o wydaniu orzeczenia w trybie prejudycjalnym może być przedmiotem apelacji? TAK - NIE

o Jeżeli tak, w jakich okolicznościach? ________________________________

E. Czy w Państwa kraju istnieją organy powołane specjalnie do udzielania sędziom pomocy przy występowaniu do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym? TAK - NIE

o Jeżeli tak, proszę sprecyzować: __________________________________________

IV. Procedury krajowe

A. Czy w Państwa kraju istnieją przepisy szczegółowe dotyczące stosowania prawa wspólnotowego i jego ogólnych zasad, takie jak:

· Interpretacja zgodna z prawem wspólnotowym? TAK - NIE

o Jeżeli tak, proszę wyjaśnić: _______________________________________

· Uprawnienie do pominięcia prawa krajowego sprzecznego z prawem wspólnotowym?

TAK - NIE

o Jeżeli tak, proszę wyjaśnić: _______________________________________

B. W oparciu o swoje doświadczenie proszę określić, jak często strony odwołują się do prawa wspólnotowego?

· Bardzo często/ Często/ Czasami/ Rzadko/ Nigdy

Jeżeli tak, to jakich dziedzin najczęściej to dotyczy i dlaczego?___________________________

C. Czy w Państwa kraju sędzia krajowy może odwołać się do prawa wspólnotowego z inicjatywy własnej (jeżeli nie domagają się tego strony)? TAK - NIE

Jeżeli tak, to w jakim zakresie ma to miejsce w praktyce (proszę podać konkretne przykłady)?

V. Pytania ogólne

A. Jak oceniają Państwo swoją rolę jako „pierwszego sędziego prawa wspólnotowego” w swojej codziennej pracy?

B. Czy rekomendowaliby Państwo jakieś usprawnienia w odniesieniu do mechanizmu wydawania orzeczeń w trybie prejudycjalnym?

C. Co uznają Państwo za pomocne z punktu widzenia lepszego zrozumienia i stosowania prawa wspólnotowego?

D. Jeżeli uważają to Państwo za stosowne, proszę poczynić wszelkie uwagi i sugestie.

(KONIEC)

WYNIK GŁOSOWANIA KOŃCOWEGO W KOMISJI

Data przyjęcia	29.5.2008
Wynik głosowania końcowego	+: –: 0:	22 0 0
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Carlo Casini, Bert Doorn, Monica Frassoni, Giuseppe Gargani, Lidia Joanna Geringer de Oedenberg, Neena Gill, Piia-Noora Kauppi, Katalin Lévai, Antonio Masip Hidalgo, Hans-Peter Mayer, Manuel Medina Ortega, Aloyzas Sakalas, Francesco Enrico Speroni, Diana Wallis, Jaroslav Zvěřina, Tadeusz Zwiefka
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Sharon Bowles, Luis de Grandes Pascual, Sajjad Karim, Georgios Papastamkos, Gabriele Stauner, Jacques Toubon
Zastępca(y) (art. 178 ust. 2) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Mario Mauro

• [1]  Niniejszy dokument jest dokonaną przez sprawozdawczynię analizą poszczególnych odpowiedzi sędziów, którzy przedstawili osobiste poglądy i doświadczenia związane z prawem wspólnotowym w odpowiedzi na ankietę przeprowadzoną w drugiej połowie 2007 r. Nie może być on zatem w żaden sposób wyczerpujący, ani nie przedstawia obiektywnych faktów lub „tabeli wyników” w tym znaczeniu, w jakim tabele te opracowuje Komisja Europejska. Dla celów niniejszego sprawozdania odniesienia do prawa wspólnotowego należy rozumieć jako dotyczące również prawa Unii.
• [2]  Pojęcie to jest rozumiane w najszerszym znaczeniu i obejmuje Sąd Pierwszej Instancji oraz Sąd do spraw Służby Publicznej.
• [3]  Biuletyn dostępny jest na stronie http://oami.europa.eu/en/office/press/default.htm.
• [4]  Trybunał Sprawiedliwości, roczne sprawozdanie za rok 2006, tabela 8, str. 87
• [5]  Rozporządzenie Rady (WE) nr 1206/2001 z dnia 28 maja 2001 r. w sprawie współpracy między sądami państw członkowskich przy przeprowadzaniu dowodów w sprawach cywilnych lub handlowych; przewodnik jest dostępny na stronie:
  http://ec.europa.eu/civiljustice/evidence/docs/evidence_ec_guide_en.pdf
• [6]  Atlas sądowniczy w sprawach cywilnych jest dostępny na stronie:
  http://ec.europa.eu/justice_home/judicialatlascivil/html/index_en.htm
• [7]  Procedura przyspieszona jest przewidziana art. 104 lit. a) regulaminu ETS, natomiast dodana w ostatnim czasie lit. b) wprowadza procedurę pilną oraz ustanawia zasady, które mają do niej zastosowanie.
• [8]  Na przykład, patrz sprawa C-283/81 CILFIT, Zb.Orz. [1982] str. 3415 pkt 16-20.
• [9]  Dyrektywa 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, Dz. U. L 229 z 29.6.2004, str. 35.
• [10]  Dyrektywa 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej, Dz. U. L 157 z 30.4.2004, str. 16.
• [11]  Rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, Dz. U. L 012 z 16.01.2001, str. 1.
• [12]  Konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań umownych, otwartej do podpisu w Rzymie dnia 19 czerwca 1980 r. (80/934/EWG), Dz. U. L 266 z 9.10.1980, str. 1.
• [13]  Dyrektywa Rady 2003/8/WE z dnia 27 stycznia 2003 r. w celu usprawnienia dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sporach transgranicznych poprzez ustanowienie minimalnych wspólnych zasad odnoszących się do pomocy prawnej w sporach o tym charakterze, Dz. U. L 26 z 31.1.2003, str. 41.
• [14]  Rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, Dz. U. L 338 z 23.12.2003, str. 1.
• [15]  Dyrektywa 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 maja 1997 r. w sprawie ochrony konsumentów w przypadku umów zawieranych na odległość, Dz.U. L 144, 04.06.1997, str.19.
• [16]  Rozporządzenie Rady (WE) nr 1348/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie doręczania w państwach członkowskich sądowych i pozasądowych dokumentów w sprawach cywilnych i handlowych, Dz.U. L 160 z 30.6.2000, str. 37.
• [17]  Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, Dz.U. L 206 z 22.7.1992, str. 7.
• [18]  Baza danych dostępna jest na stronie: http://www.iarlj.nl/Database/searchform_English.htm
• [19]  Baza danych dostępna jest na stronie: http://www.juradmin.eu/en/jurisprudence/jurifast/jurifast_en.php
• [20]  Rozporządzenie Rady (WE) nr 2100/94 z dnia 27 lipca 1994 w sprawie wspólnotowego systemu ochrony odmian roślin, Dziennik Urzędowy L 227 z 01.9.1994, str.1.
• [21]  Patrz sprawozdanie Europejskie Systemy Sądownicze Europejskiej Komisji ds. Efektywności Wymiaru Sprawiedliwości (CEPEJ), wydanie z 2006 r., str.17-44.
• [22]  Traktat ustanawiający konstytucję dla Europy, 16.10.2004, Dz.U. C 310/1