SPRAWOZDANIE w sprawie wyzwania, jakim jest dla Unii Europejskiej degradacja gruntów rolnych, w szczególności w Europie Południowej: jak działać za pomocą instrumentów wspólnej polityki rolnej

23.2.2009 - (2008/2219(INI))

Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Sprawozdawca: Vincenzo Aita
Sprawozdawczyni komisji opiniodawczej:
Inés Ayala Sender, Komisja Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności
(*) Procedura obejmująca zaangażowane komisje – art. 47 Regulaminu

PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

w sprawie wyzwania, jakim jest dla Unii Europejskiej degradacja gruntów rolnych, w szczególności w Europie południowej: jak działać za pomocą instrumentów wspólnej polityki rolnej

(2008/2219(INI))

Parlament Europejski,

–   uwzględniając konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zwalczania pustynnienia oraz konwencję o różnorodności biologicznej,

–   uwzględniając rezolucję legislacyjną z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającej ramy dla ochrony gleby oraz zmieniającej dyrektywę 2004/35/WE[1],

–   uwzględniając rezolucję z dnia 9 października 2008 r. w sprawie sposobu rozwiązania problemu dotyczącego niedoboru wody i susz w Unii Europejskiej[2],

–   uwzględniając art. 45 Regulaminu,

–   uwzględniając sprawozdanie Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz opinię Komisji Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności (A6–0086/2009),

A. mając na uwadze, że rolnictwo jest sektorem gospodarki silnie uzależnionym od zjawisk naturalnych, lecz jednocześnie może samo wywierać wpływ zwrotny;

B.  mając na uwadze, że rolnictwo stanowi najlepszy sposób zapobiegania degradacji gleby oraz że wymaga to uzasadnionej strategii, która przyczyni się do utrzymania takiej działalności,

C. mając na uwadze, że europejska ludność obszarów wiejskich odgrywa znaczącą rolę w zwalczaniu pustynnienia, a europejscy plantatorzy istotnie przyczyniają się do utrzymania okrywy roślinnej w regionach nawiedzanych przez uporczywe susze, a także mając na uwadze, że uprawy wieloletnie, łąki i lasy mają w szczególności niezwykle korzystny wpływ na pobór wody,

D. mając na uwadze w szczególności, że gleby rolne w Europie Południowej, lecz również w pozostałych regionach państw członkowskich Unii, ulegają procesowi degradacji środowiska spowodowanemu negatywną interakcją między działalnością człowieka a zjawiskami klimatycznymi,

E.  mając na uwadze, że rolnictwo intensywne może także przyczynić się do erozji gleby, które przestają przynosić plony,

F.  mając na uwadze, że pustynnienie jest obecnie uważane za jedno ze zjawisk stanowiących największe zagrożenie dla gleby w krajach śródziemnomorskich,

G. mając na uwadze, że gleba umożliwia produkcję żywności dla ludzi, produkcję pasz, odzieży i paliw oraz że odgrywa ważną rolę w pochłanianiu CO₂; mając jednak na uwadze, że gleba jest bardziej niż kiedykolwiek narażona na nieodwracalne zniszczenia spowodowane erozją wietrzną i wodną, zanieczyszczeniem, zasoleniem, nieprzepuszczalnością, zubożeniem w substancje organiczne oraz utratą różnorodności biologicznej gleby,

H. mając na uwadze, że zaobserwowane już negatywne skutki dotyczą pogorszenia stanu wód podziemnych, przecieków wody morskiej do przybrzeżnych warstw wodonośnych, zasolenia gleby, ubytku gleb rolnych, zmniejszenia różnorodności biologicznej, większego narażenia na pożary oraz patologie roślinne i zwierzęce,

I.   mając na uwadze, że wymienione zmiany w interakcji między środowiskiem antropologiczno-przyrodnicznym a produkcyjnym mają duży wpływ na systemy produkcji roślinnej i zwierzęcej, produkcyjne przeznaczenie gleb, ofertę żywności, a także oczywisty wpływ na bezpieczeństwo żywności, a także na strukturę społeczną, kulturową i gospodarczą danych regionów ze względu na zjawisko opuszczania, które ma również hydrogeologiczne skutki,

J.   mając na uwadze, że irygacja służy również utrzymaniu wilgotności gleby oraz uzupełnianiu wód podziemnych, oraz że należy wziąć pod uwagę te czynniki przy opracowywaniu wspólnej polityki rolnej (WPR),

K. mając na uwadze, że niedobór wody i susze powodują jeszcze większy wzrost cen surowców rolnych oraz biorąc pod uwagę fakt, że należy zagwarantować stałe zaopatrzenie ludności w żywność,

L.  mając na uwadze, że gospodarowanie systemem rolnym i leśnym daje okazję do wywierania wpływu na ogólny obieg dwutlenku węgla oraz możliwość przyczynienia się do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych,

M. przypominając o istnieniu przyjętej w 1994 r. konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zwalczania pustynnienia w krajach dotkniętych poważnymi suszami lub pustynnieniem, w szczególności w Afryce, której celem jest zwalczanie degradacji gleb rolnych i susz, oraz o poparciu tej konwencji przez Parlament,

N. doceniając regulacyjną rolę ramowej dyrektywy wodnej (dyrektywa 2000/60/WE) jako podstawowego instrumentu służącego ochronie gleb, promującego współpracę międzyregionalną, zrównoważone wykorzystanie wody i ochronę dostępnych zasobów wodnych, a jednocześnie przyczyniającego się do łagodzenia skutków powodzi i suszy;

O. sądząc, że należy przyjąć zintegrowane i wielodyscyplinarne podejście, aby uniknąć konieczności pilnego poszukiwania rozwiązań, co mogłoby pociągnąć za sobą inne negatywne skutki i szkodliwe reakcje łańcuchowe,

P.  uważając, że stosowne byłoby prowadzenie nadzoru sytuacji w zakresie zmian dotyczących obecnych zjawisk oraz pojawiania się nowych sytuacji zagrożenia poprzez specjalistyczne zastosowanie zdjęć satelitarnych i kartografii gleb,

Q. mając na uwadze coraz częstsze występowanie skrajnych warunków meteorologicznych, naprzemiennie okresów suszy i obfitych opadów, które przyspieszają proces degradacji litosfery, szczególnie na obszarach, na których gleba ma delikatniejszą strukturę, zarówno na północy, jak i na południu Europy,

R.  stwierdzając wzrost zapotrzebowania na żywność oraz wzrost jej cen w skali światowej,

1.  uważa, że należy wyraźnie wprowadzić do wytycznych i metod zarządzania w ramach wspólnej polityki rolnej (WPR) pewne zasady i instrumenty mające na celu ogólną ochronę klimatu, a w szczególności zmniejszenie szkód wynikających z degradacji gleb;

2.  uważa, że należy wzmocnić parametry zasady ekologicznej współzależności i ich zastosowanie w Unii, zwłaszcza jeśli chodzi o różnorodność biologiczną i substancje organiczne w glebie oraz zastosować te parametry do ochrony wód;

3.  podkreśla, że wspólnotowe finansowanie środków mających na celu przystosowanie sektora rolnego do zmian klimatycznych powinno opierać się na podejściu terytorialnym, uwzględniającym stopień zagrożenia poszczególnych regionów Unii; zwraca uwagę, że według wiarygodnych ocen dokonanych na szczeblu międzynarodowym i europejskim gleby rolne w Europie Południowej są bardziej podatne na skutki zmian klimatycznych;

4.  wyraża ubolewanie nad krótkowzrocznością, jaką wykazali szefowie państw i rządów podejmując decyzję o zmniejszeniu środków przeznaczonych na rozwój obszarów wiejskich i stwierdza, że środki przewidziane w ramach drugiego filarze są zbyt niewielkie, aby sprostać nowym wyzwaniom związanym ze zmianami klimatycznymi; sugeruje Komisji, aby zbadała możliwości utworzenia funduszu służącego wyłącznie do finansowania działań prewencyjnych na rzecz wszystkich dotkniętych gałęzi gospodarki, w tym rolnictwa;

5.  uważa, że obecne problemy, między innymi deficyt żywności, niedobór wody, wzrost temperatur, ewapotranspiracja i zagrożenie degradacji gleby wymagają nowych, zintegrowanych i naukowych strategii politycznych w dziedzinie rolnictwa, dostosowanych do warunków klimatu śródziemnomorskiego; uważa, że przy pomocy instytucji unijnych i krajowych strategie te powinny odzwierciedlać badania naukowe i rozwój upraw dostosowanych do nowych wyzwań, jakie stawia środowisko naturalne, w tym oszczędność wody, przynosząc jednocześnie wystarczające dochody rolnikom, pozwalające im utrzymać europejski standard życia;

6.  uważa, że w ramach strategii ochrony gleby zasady WPR dotyczące właściwych warunków agronomicznych i ochrony środowiska powinny sprzyjać przede wszystkim działaniom mającym na celu kontrolę i ulepszenie funkcjonowania oraz ekologicznej trwałości istniejących systemów drenażu poprzez tworzenie planów zarządzania zasobami wodnymi, przyjaznych dla środowiska i dostosowanych do warunków lokalnych, oraz zalecając rolnikom osiedlonym na terenach zagrożonych suszą wydajnych upraw roślin dostosowanych do warunków lokalnych i o niskich wymaganiach wodnych;

7.  opowiada się za tym, aby Unia Europejska silniej wspierała ulepszenie gospodarowania zasobami wodnymi na użytkach rolnych, co wymagałoby wspierania wprowadzenia bardziej wydajnych systemów nawadniających, lepiej dostosowanych do poszczególnych upraw, wspierania badań naukowych w tym zakresie i tworzenia bodźców zachęcających do wykorzystywania osiągnięć w zakresie biotechnologii;

8.  uważa, że należy utworzyć „minizalewy” do irygacji i zwalczania pożarów, zarządzane przez spółdzielnie i usytuowane najlepiej na obszarach, na których irygacja poprzez siłę ciążenia jest niemożliwa, stwarzając najkorzystniejsze warunki pod względem kosztów funkcjonowania i wykorzystując ścieki oczyszczane przy użyciu roślin lub poprzez retencję powierzchniową;

9.  zwraca uwagę na znaczenie terasów dla zwalczania erozji i zwiększenia zdolności gleby do magazynowania wody oraz uważa za wskazane podjęcie działań w kierunku zachowania, odbudowy oraz budowy nowych terasów;

10. uważa, że systemy agroleśnicze należy objąć programami zalesiania nieurodzajnych lub zanieczyszczonych gruntów rolnych, ponieważ korzenie krzewów mogą przymocować niestabilną górną warstwę gleby do leżącej pod nią skały, która służy za substrat oczyszczania;

11. opowiada się za wprowadzeniem wspólnotowej polityki leśnej, której głównym celem będzie przeciwdziałanie zmianom klimatycznym;

12. uważa ponadto, że należy wspierać działalność rolniczą służącą zachowaniu okrywy roślinnej, aby nie dopuścić do zasolenia koryt rzek spowodowanego erozją;

13. stwierdza, że wiele gatunków krzewów śródziemnomorskich jest odpornych na ogień i zdolność szybkiego odrastania, w związku z czym należy je stosować, tym bardziej, że ich systemy korzeniowe mogą powstrzymać proces erozji gleby;

14. jest zdania, że w tym celu należałoby rozważyć możliwość uprawy odmian o mniejszych wymaganiach wodnych, a w określonych przypadkach nawet zastępować uprawy wiosenne uprawami zimowymi, które nie tylko potrzebują mniej wody, lecz również skutecznie chronią glebę i przeciwdziałają erozji tworząc okrywę roślinną w krytycznym okresie zimowym;

15. uważa, że w ramach produkcji lokalnych roślin jadalnych można wykształcić odmiany ekologiczne lepiej przystosowane do środowiska i dlatego należy wspierać ich stosowanie za pomocą specjalnych działań;

16. wzywa do działań promujących zachowanie i sadzenie żywopłotów, zwłaszcza na obszarach, na których znikły one w ostatnich latach;

17. uznaje istotne znaczenie roślinnych zasobów genetycznych dla dostosowania gospodarstw rolnych do zmieniających się warunków klimatycznych; wzywa zatem Komisję i państwa członkowskie do tworzenia programów wspierających zachowanie i rozwój roślinnych zasobów genetycznych przez rolników i ogrodników oraz przez małe i średnie zakłady hodowli roślin;

18. przypomina o roli odłogowania dla zagospodarowania gruntów rolnych i retencji wody; zwraca się do Komisji i zainteresowanych państw członkowskich o wspieranie systemów upraw dostosowanych do gruntów ekosystemów śródziemnomorskich;

19. uważa, że w ramach kryteriów dotyczących zachowania substancji organicznych w glebie, zasady WPR dotyczące odpowiednich warunków agronomicznych i ochrony środowiska powinny promować systemy pochłaniania i sekwestracji dwutlenku węgla za pomocą optymalnego stosowania metod upraw na terenach suchych (płytka orka, płodozmian, genotypy przystosowane do środowiska, kontrola ewapotranspiracji, ukierunkowane nawożenie, zintegrowane zwalczanie plag, itp.);

20. zachęca właściwe organizacje szczebla terytorialnego do podjęcia działań w celu sporządzenia planów technik wykorzystania wody przeznaczonej do irygacji oraz gospodarowania nią zgodnie z nowymi wymogami i warunkami ochrony środowiska, do zaplanowania ukierunkowanego wykorzystania zasobów wodnych według ich jakości oraz do podjęcia kroków w organach gospodarujących wodą do irygacji w celu optymalizacji gospodarowania dostępnymi zasobami wodnymi z uwzględnieniem konieczności mniejszego marnotrawienia zasobów w systemach dystrybucji;

21. opowiada się za stworzeniem europejskiego centrum monitorowania suszy i podniesieniem zdolności reakcji na pożary, koordynowanej przez Unię, ponieważ oba te zajwiska znacznie przyczyniają się do pustynnienia i degradacji gruntów rolnych, mianowicie w regionie Morza Śródziemnego;

22. podkreśla konieczność zwiększenia skuteczności informacji przekazywanych przez państwa członkowskie oraz koordynacji między tymi ostatnimi;

23. zaleca, aby opracować system wczesnego ostrzegania i stałego nadzoru nad stanem gleby, aby móc w stosownym czasie zareagować na erozję, zubożenie w substancje organiczne, które powoduje emisje gazów cieplarnianych, oraz utratę powierzchni użytkowych i różnorodności biologicznej;

24. zwraca się w związku z tym do Komisji, aby w przewidzianej na 2009 r. propozycji nowej definicji obszarów górskich i wyspiarskich oraz innych obszarów o niekorzystnych warunkach naturalnych rozważyła możliwość określenia stopnia zagrożenia degradacją gleb i pustynnieniem wśród priorytetowych kryteriów oceny dla obszarów objętych nadzorem;

25. uważa, że należy nasilić badania, rozwój i innowacyjność, zwracając szczególną uwagę na obszary najbardziej dotknięte niedoborem wody i suszą z uwzględnieniem osiągnięć w zakresie biotechnologii;

26. ponadto zachęca Komisję, aby ramach śródokresowego przeglądu siódmego programu ramowego, przewidzianego również na 2009 r., rozważyła możliwość wprowadzenia większych zachęt w celu wsparcia w większej liczbie państw członkowskich programów badań i rozwoju mających na celu pogłębienie wiedzy umożliwiającej bardziej zrównoważone gospodarowanie glebami i obszarami ulegającymi degradacji;

27. wzywa Komisję do zbadania konieczności stworzenia instrumentu finansowego, przeznaczonego do zwalczania przyczyn i skutków zmian klimatycznych, a w szczególności degradacji gleb;

28. uważa, że należy zorganizować odpowiednie programy szkoleniowe i aktualizujące dla pracowników sektora rolnictwa oraz społeczeństwa w dwóch celach: poszukiwania szczególnych rozwiązań oraz uświadomienia użytkownikom zbiorowej odpowiedzialności za korzystanie z zasobów naturalnych;

29. zwraca się do Unii Europejskiej o wdrożenie środków informacyjnych i szkoleniowych skierowanych w szczególności do młodych rolników, aby promować wprowadzanie metod rolniczych sprzyjających ochronie gleby, w szczególności odnośnie do skutków zmian klimatycznych oraz roli, jaką odgrywa produkcja rolna w danym klimacie;

30. przypomina, podobnie jak w rezolucji z dnia 5 czerwca 2008 r. w sprawie przyszłości młodych rolników w ramach trwającej obecnie reformy WPR[3], że środki finansowe należy przyznawać przede wszystkim na działania wspierające osiedlanie się młodych rolników;

31. uważa, że Unia powinna zwiększyć i poprawić niezależność i samowystarczalność w stosunku do żywności i pasz z przywozu, mianowicie poprzez większą ochronę gleby rolnej oraz czynników jej produkcyjności, wspierać zwłaszcza zrównoważone stosowanie odłogów w hodowli bydła (dzięki programom promującym spożycie mięsa pochodzącego od zwierząt wypasanych, premiom za zarządzanie pastwiskami zgodne z zasadami ochrony przyrody itp.) w celu uzyskania większej niezależności od pasz z przywozu; jest zdania, że jeżeli polityka rolna ma się przyczynić do zapewnienia bezpieczeństwa żywności i zrównoważonego rozwoju na świecie, to musi ona zmierzać do równowagi między produkcją roślinną, produkcją zwierzęcą i produkcją energii przez rolnictwo unijne;

32. zwraca się, o zachęcanie, w ramach światowego rynku CO₂, do ochrony lasów i sadzenia nowych, w pierwszej kolejności w państwach członkowskich, które utraciły swoje lasy naturalne, do i podkreśla konieczność wdrożenia w Unii Europejskiej kompleksowego i zrównoważonego sytemu zarządzania lasami;

33. podkreśla rolę lasów w obiegu wody oraz znaczenie zrównoważonego połączenia lasów, użytków zielonych i ziem uprawnych dla zrównoważonego zarządzania zasobami wodnymi; w szczególności podkreśla rolę gleb o dużej zawartości materii organicznej oraz dostosowanego płodozmianu; ostrzega, że rosnące zajmowanie ziemi stanowi zagrożenie dla rolnictwa, bezpieczeństwa żywności i zrównoważonej gospodarki wodnej;

34. zwraca się o uznanie, w ramach działalności rolniczej związanej z utrzymaniem łąk, pastwisk naturalnych oraz obszarów zalesionych, możliwości uzależnienia uzyskania „zielonych” certyfikatów od wytwarzania dobra publicznego (pochłaniania dwutlenku węgla, ochrony różnorodności biologicznej i gleby);

35. wzywa państwa członkowskie do wykorzystania drugiego filaru WPR w celu przyznawania premii za działalność rolniczą związaną z utrzymaniem łąk, pastwisk naturalnych oraz obszarów zalesionych i za przyczynienie się w ten sposób do wytwarzania dobra publicznego (pochłaniania dwutlenku węgla, ochrony różnorodności biologicznej i gleby); wzywa Komisję do priorytetowego traktowania kwestii zachowania odłogów;

36. zwraca się do Rady o zatwierdzenie wspólnego stanowiska w sprawie wniosku (COM(2006)0232) dotyczącego dyrektywy ramowej ustanawiającej ramy dla ochrony gleby, aby utworzyć wspólnotowy instrument umożliwiający przeciwdziałanie takim zagrożeniom;

37. zwraca się do Rady i Komisji o zbadanie strategii ponownego zagospodarowania zdegradowanej gleby za pomocą zachęt do ograniczenia jej degradacji;

38. zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie, Komisji oraz rządom i parlamentom państw członkowskich.

• [1]  Dz.U. 282 E z 6.11.2008, s. 281.
• [2]  Teksty przyjęte w tym dniu, P6_TA(2008)0473.
• [3]  Teksty przyjęte w tym dniu, P6_TA(2008)0258.

UZASADNIENIE

Wprowadzenie

Gleba rolna jest warstwą litosfery, na której można uprawiać i hodować dobra przeznaczone głównie do spożycia. Gleba rolna oprócz tego, że umożliwia produkcję żywności, spełnia różne inne ważne funkcje:

– tworzy związek między atmosferą, zasobami wodnymi i systemami geologicznymi;

– filtruje różnego rodzaju substancje rozpuszczone w wodzie i gromadzi cząsteczki znajdujące się w atmosferze;

– wyłapuje dwutlenek węgla dzięki zdolności roślin do sekwestracji CO₂ znajdującego się w atmosferze za pomocą fotosyntezy chlorofilu i magazynowania go w glebie na poziomie rizosfery;

– reguluje opady atmosferyczne;

– wraz z klimatem ma decydujący wpływ na rodzaje możliwych upraw;

– wpływa na kształt krajobrazu i określa jego charakter;

– stanowi otoczenie dla poszczególnych siedlisk i różnorodności biologicznej, dostarczając wody i pokarmu;

– stwarza warunki dla ochrony ziaren oraz życia mikroorganizmów i innych organizmów;

– spełnia ważną rolę społeczno-kulturową.

Wzajemne oddziaływanie gleby, powietrza i wody wpływa na funkcjonowanie tego jedynego w swoim rodzaju systemu, którego głównym celem powinien być rozwój zrównoważonego rolnictwa, mogącego zmniejszyć zanieczyszczenie, ograniczyć pogarszanie się stanu środowiska naturalnego, świadczyć usługi i dostarczać towarów dla otoczenia, zachowując jednocześnie zdolność produkcyjną. Z jednej strony inne systemy produkcji wywierają wpływ na rolnictwo, lecz z drugiej strony jest ono również odpowiedzialne za prawidłowe gospodarowanie tym ważnym i nieodnawialnym zasobem naturalnym.

Obecna tendencja

Dane i liczby zgromadzone na różnych szczeblach wykazują, że gleba rolna ulega coraz silniejszemu wpływowi wywieranemu na środowisko naturalne, co przynosi już zauważalne zgubne skutki, takie jak: pogorszenie stanu wód podziemnych, podwyższenie poziomu morza i zasolenie gleby, ubytek gleby rolnej, zmniejszenie różnorodności biologicznej, zwiększenie szkód spowodowanych pożarami oraz patologiami roślinnymi i zwierzęcymi. Zmiany te mają poważny wpływ na przeznaczenie gleb pod uprawy oraz na produkcyjność gleby, a szczególnie na kwestie związane z bezpieczeństwem żywności. Chociaż wspólnotowy dorobek prawny zawiera przepisy dotyczące ochrony gleby, to do tej pory nie istnieje żaden akt prawny na szczeblu wspólnotowym, który odpowiadałby zmieniającym się wymogom w tej dziedzinie. Mając na uwadze szerokie cele, różnorodność zakresu stosowania oraz fakt, że strategie działania w sektorze rolnictwa często dotyczą również innych podmiotów środowiska naturalnego, obowiązujące ramy legislacyjne i przepisy powinny mieć na celu zwiększenie liczby i rodzajów działań posiadających obowiązkowo transgraniczny charakter. Na przykład, gdyby skutki degradacji gleby w określonym miejscu dały się odczuć w miejscach bardzo oddalonych, byłoby logiczne, aby koszty działań mających na celu przywrócenie normalnej sytuacji nie były ponoszone przez kraj, który spowodował szkody. Dlatego też należy działać w zintegrowanym i wielodyscyplinarnym kontekście, w oparciu o jak najszerszy program nadzoru postępowania zjawisk degradacji i ich oceny, wykorzystując do tego celu zdjęcia satelitarne i kartografię.

Cel niniejszego sprawozdania

W związku z tym podjęto rozważania na temat obecnej sytuacji i jej oceny, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów produkcyjnych Europy południowej, gdzie degradacja gleby są już wyraźnie widoczna. Wobec zachodzących zmian badania skupiły się na możliwościach działania, jakie oferuje rolnictwo, w celu przeciwdziałania degradacji gleby rolnej, a jednocześnie jej rekultywacji, zrównoważonego wykorzystania litosfery oraz zrównoważonego gospodarowania nią. Parlament Europejski zorganizował przesłuchanie publiczne na ten temat, aby pogłębić dialog na temat omawianych zagadnień, co umożliwiło sprawozdawcy wyróżnienie najgłębiej przeanalizowanych i najnowocześniejszych propozycji. Celem sprawozdania jest więc przedstawienie konkretnych sugestii, przemyśleń i propozycji, które będzie można rozpatrzyć w odpowiednim momencie, w celu opracowania wspólnej strategii rekultywacji, ochrony i ulepszania gleby rolnej. Ponadto jest oczywiste, że jednym z priorytetów jest określenie wspólnego planu działania, głównie za pomocą programu mającego na celu zapobieganie degradacji gleby i jej ochronę. Gleba w Europie południowej, ze względu na swoją morfologię i właściwości, obrazuje i zapowiada przyszłą sytuację różnych środowisk produkcyjnych w Europie północnej, w szczególności jeżeli wziąć pod uwagę fakt, że regiony południowe mogłyby ulec stopniowemu pustynnieniu, natomiast regiony północne doznałyby znacznego zmniejszenia opadów, co zmusiłoby człowieka do zmiany sposobu eksploatacji wody podziemnej stosowanego do wieków.

Możliwości działania

Jest więc oczywiste, że wykorzystanie gleby rolnej i sposoby gospodarowania nią stanowią główne możliwości przyczynienia się, między innymi, do znalezienia odpowiedzi na „nowe wyzwania” (zmiany klimatyczne, odnawialne źródła energii, niedobór zasobów wodnych, różnorodność biologiczna itp.). Dlatego też należy przeprowadzić refleksję nad mającymi zastosowanie aktami prawnymi oraz możliwościami działania w ramach działalności rolniczej zgodnie z nowymi perspektywami dotyczącymi wytycznych i metod gospodarowania w ramach wspólnej polityki rolnej (WPR).

W tym kontekście Parlament okazał już zainteresowanie problematyką bezpieczeństwa żywności, do której sprawozdawca pragnąłby dodać pojęcie niezależności produkcyjnej, co wiąże się z możliwością dysponowania pewną liczbą czynników produkcji umożliwiających rolnikom dokonywanie wyborów z większą swobodą.

Kwestie związane z przeciwdziałaniem degradacji gleby powinny koniecznie obejmować strategię ochrony gleby, przy zwróceniu szczególnej uwagi na systemy hydrauliczne w rolnictwie oraz ich funkcjonowanie. Należy zauważyć, że systemy spiętrzania i doprowadzania wody do irygacji staną w przyszłości wobec problemu coraz większych kosztów eksploatacji. Konieczne stanie się w związku z tym dostosowanie lub przyjęcie technik irygacji w celu zmniejszenia irygacji poprzez optymalne wykorzystanie wody wydobywanej z warstw wodonośnych. Szczególnie pilnego charakteru nabiera w tym kontekście obowiązek zmniejszenia ubytków wody w wodociągach.

Aby chronić ekosystem gleby i przeciwdziałać jego ubożeniu należy zwrócić szczególną uwagę na programy zalesiania, pamiętając, że wybór niektórych gatunków krzewów typu śródziemnomorskiego, w ramach działań na obszarze Europy południowej, może skutecznie przyczynić się nie tylko do zwalczania erozji gleby, lecz również do zwalczania pożarów. W tym celu należałoby stworzyć zarządzane przez spółdzielnie „minizalewy” do irygacji w regionach położonych w głębi terytorium, gdzie zastosowanie urządzeń sanitarnych nie zawsze jest łatwe ze względów finansowych, których celem byłoby po pierwsze gromadzenie wody deszczowej, co umożliwiłoby gaszenie pożarów słodką wodą, a po drugie służyłyby one do gromadzenia i uzdatniania ścieków za pomocą roślinnych technik oczyszczania lub poprzez retencję powierzchniową.

Szczególną uwagę należy zwrócić na techniki upraw w suchym środowisku, takie jak płytka orka, mogąca zatrzymać podnoszenie się wody za pomocą zjawisk kapilarnych, a także płodozmian w celu nawożenia gleby lub kontroli fitosanitarnej, wybór genotypów upraw lepiej przystosowanych do środowiska, a nie wybranych tylko ze względu na wymogi handlowe, metody kontroli ewapotranspiracji, która jest ważnym czynnikiem ubytku wody z gleby, za pomocą systematycznego stosowania nawozów (ulepszenie struktury gleby) lub pokrycia powierzchni gleby roślinnością.

Cennym narzędziem oceny sytuacji i śledzenia jej zmian mógłby być system informacji geograficznej (SIG). W tym celu przydatna byłaby normalizacja gromadzonych danych, które należy interpretować przy zastosowaniu krzyżowej kontroli modeli geologicznych i biochemicznych.

Dlatego też jest konieczne, aby Komisja, w związku z propozycją nowej definicji obszarów górskich i innych obszarów o niekorzystnych warunkach naturalnych, rozważyła wśród priorytetowych kryteriów stan zachowania gleby i stopień zagrożenia pustynnieniem. Podobnie w ramach średniookresowego przeglądu siódmego programu ramowego konieczne jest wsparcie, za pomocą silniejszych zachęt, badań nad zapobieganiem degradacji gleby. Celem jest optymalizacja metod produkcji w zależności od wymogów, które ulegają zmianom, i poszukiwanie nowych rozwiązań, dla których priorytetem jest oszczędność wody i które w związku z tym mogłyby przyczynić się do zmniejszenia zapotrzebowania na energię przeznaczoną do produkcji żywności.

W odniesieniu do szkolenia początkowego i ustawicznego, programy szkoleniowe powinny być kierowane nie tylko do pracowników sektora, lecz również do społeczeństwa w dwóch celach: poszukiwania szczególnych rozwiązań i uświadomienia użytkownikom odpowiedzialności, jaka spoczywa na nich obecnie i w przyszłości, za zrównoważone korzystanie z zasobów naturalnych, ujętych w szerszym znaczeniu.

Zgodnie z zasadą odnowy społeczeństwa rolniczego i koniecznością zwiększenia dynamiki przedsiębiorców działających w sektorze rolnictwa, środki na finansowanie projektów rekultywacji gleby rolnej i gospodarowania nią należy przyznawać przede wszystkim gospodarstwom prowadzonym przez młodych rolników.

W chwili, gdy światowy kryzys żywnościowy dotknął miliony ludzi, a jego pierwszym skutkiem jest niemożliwość planowania produkcji żywności i zarządzania nią, należy podkreślić, że ochrona gleby pozwala zachować potencjał produkcyjny o znaczeniu strategicznym i politycznym, gwarantujący równowagę między przywozem a wywozem i zapewniający pewien stopień niezależności oraz zdolność do dwustronnych negocjacji.

Ponieważ działalność rolnicza w szerokim znaczeniu, w szczególności działalność dotycząca lasów, łąk i pastwisk, jest działalnością, na którą mamy wpływ, i która oddziałuje na cały ekosystem, należy rozważyć możliwość uzależnienia uzyskania „zielonych” certyfikatów od uznania zdolności całego sektora rolnictwa do produkcji dóbr sprzyjających ogólnemu interesowi. Również w tym przypadku można by osiągnąć trzy skutki: zachęcić do szerszego stosowania zrównoważonych metod produkcji i stworzyć rynek wymiany zielonych certyfikatów bez żadnych kosztów dla podatników Wspólnoty.

OPINIA Komisji Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności (*) (5.2.2009)

dla Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi

w sprawie wyzwań związanych z pogarszającą się jakością gruntów rolnych w UE, a w szczególności w południowej Europie: przeciwdziałanie za pomocą instrumentów polityki rolnej UE
(2008/2219(INI))

Sprawozdawczyni komisji opiniodawczej (*): Inés Ayala Sender

(*) Procedura obejmująca zaangażowane komisje – art. 47 Regulaminu

WSKAZÓWKI

Komisja Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności zwraca się do Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi, właściwej dla tej sprawy, o uwzględnienie w końcowym tekście projektu rezolucji następujących wskazówek:

1.   mając na uwadze, że gleba umożliwia uprawę żywności dla ludzi, produkcję pasz, odzieży i paliw oraz że odgrywa ważną rolę w pochłanianiu CO2; mając jednak na uwadze, że gleba jest bardziej niż kiedykolwiek narażona na nieodwracalne zniszczenia spowodowane erozją eoliczną i podziemną, zanieczyszczeniem, zasoleniem, nieprzepuszczalnością, zubożeniem w substancje organiczne oraz utratą różnorodności biologicznej gleby;

2.   mając na uwadze, że rolnictwo jest najlepszym sposobem uniknięcia degradacji gleby, apeluje o przemyślaną strategię sprzyjającą podtrzymaniu tej działalności;

3.   zwraca się zdecydowanie do Rady o zatwierdzenie jej wspólnego stanowiska dotyczącego dyrektywy ramowej w sprawie ochrony gleby, aby utworzyć wspólnotowy instrument umożliwiający przeciwdziałanie tym zagrożeniom;

4.   mając na uwadze, że nawadnianie służy także podtrzymaniu wilgotności gleby i służy uzupełnianiu wód gruntowych, apeluje o uwzględnienie tych czynników podczas opracowywania wspólnej polityki rolnej;

5.   uważa, że konieczna jest poprawa systemu kształcenia rolników, zwłaszcza młodych, w szczególności w zakresie skutków zmian klimatycznych i roli, jaką odgrywa produkcja rolna dla klimatu;

6.   opowiada się za większym wsparciem Unii Europejskiej na rzecz poprawy gospodarowania wodą na gruntach rolnych i w gospodarstwach hodowlanych, poprzez motywowanie do oszczędnego gospodarowania wodą w instalacjach i systemach nawadniających, a także rozwoju upraw odpornych na suszę;

7.   obecne problemy, takie jak deficyt żywności, niedobór wody, wzrost temperatury, ewapotranspiracja i ryzyko degradacji gleby wymagają nowych, zintegrowanych i naukowych strategii politycznych w dziedzinie rolnictwa, dostosowanych do warunków klimatu śródziemnomorskiego. Przy pomocy instytucji UE i krajowych strategie te muszą odzwierciedlać badania naukowe i rozwój upraw dostosowanych lokalnie do nowych wyzwań środowiskowych, w tym w zakresie oszczędzania wody, przynosząc jednocześnie wystarczające dochody rolnikom, aby mogli utrzymać europejski standard życia;

8.  jest zdania, że zintegrowane zarządzanie zasobami wody w rolnictwie powinno obejmować strategie na rzecz modernizacji oraz skuteczniejszego wykorzystania i zarządzania wodą, a także racjonalizacji i ograniczenia zużycia wody;

9.   zaleca opracowanie systemu wczesnego ostrzegania i stałego nadzoru stanu gleby, aby umożliwić reakcję w stosownym czasie w przypadku występowania erozji, zubożenia w substancje organiczne, które powoduje emisje gazów cieplarnianych, a także utratę powierzchni użytkowych i różnorodności biologicznej;

10. uważa za niezbędną intensyfikację badań, rozwoju i innowacji ze zwróceniem szczególnej uwagi na obszary najbardziej dotknięte niedoborem wody i suszą z uwzględnieniem rozwoju biotechnologicznego;

11. wzywa do działań promujących zachowanie i sadzenie żywopłotów, zwłaszcza na obszarach, na których znikły one w ostatnich latach;

12. przypomina o roli odłogowania dla odtwarzania gruntów rolnych i retencji wody; zwraca się do Komisji i zainteresowanych państw członkowskich do zachęcania do wprowadzania systemów upraw przystosowanych do gruntów występujących w ekosystemach śródziemnomorskich, a także do podejmowania działań mających na celu optymalne wykorzystanie wody;

13. zwraca się do Rady i Komisji o zbadanie strategii odtwarzania zdegradowanej gleby z wykorzystaniem zachęt ograniczających jej degradację;

14. oczekuje z niecierpliwością na utworzenie europejskiego obserwatorium susz i systemu wczesnego ostrzegania, a także podkreśla konieczność zwiększenia skuteczności informacji przekazywanych przez państwa członkowskie i koordynacji między nimi;

15. przypomina o istnieniu przyjętej w 1994 r. konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie walki z pustynnieniem w krajach poważnie dotkniętych suszą i/lub pustynnieniem, zwłaszcza w Afryce, której celem jest zwalczanie degradacji gruntów ornych oraz susz, a także o poparciu Parlamentu dla tej konwencji;

16. docenia rolę ram regulacyjnych, jakie ustanawia ramowa dyrektywa wodna (dyrektywa 2000/60/WE) jako podstawowy instrument służący ochronie gleby, promujący współpracę międzyregionalną, zrównoważone wykorzystanie wody i ochronę dostępnych zasobów wody, który przyczynia się jednocześnie do łagodzenia skutków powodzi i suszy;

17. zwraca się, w pierwszej kolejności do tych państw członkowskich, które utraciły swoją spuściznę w postaci lasów naturalnych, o zachęcanie, w ramach światowego rynku CO2, do zachowania i odtwarzania lasów, a także do ponownego zalesiania mieszanymi gatunkami, podkreślając konieczność wdrożenia w Unii Europejskiej kompleksowego i zrównoważonego systemu zarządzania lasami;

18. uważa za niezbędne wzmocnienie parametrów dotyczących zasady ekologicznej współzależności i jej zastosowania w Unii Europejskiej, zwłaszcza jeśli chodzi o różnorodność biologiczną i substancje organiczne w glebie oraz do rozszerzenia ich na ochronę wód;

19. podkreśla rolę, jaką spełnia europejska ludność wiejska w zakresie zwalczania erozji gleby i pustynnienia oraz zwraca się o uznanie zasadniczej roli producentów europejskich w utrzymaniu pokrycia roślinnością regionów dotkniętych trwałymi suszami lub którym zagrażają ruchome piaski; podkreśla korzyści, jakie przynoszą w szczególności stałe uprawy, sady i winnice, użytki zielone, łąki i uprawy leśne dla poboru wody;

20. podkreśla rolę lasów w cyklu wodnym i znaczenie zrównoważonego połączenia lasów, użytków zielonych i ziem uprawnych dla zrównoważonego zarządzania zasobami wodnymi; w szczególności podkreśla rolę gleb o wysokim stężeniu materii organicznej oraz dostosowanego płodozmianu; ostrzega, że rosnące zużycie ziemi stanowi zagrożenie dla rolnictwa, bezpieczeństwa żywności i zrównoważonej gospodarki wodnej.

WYNIK GŁOSOWANIA KOŃCOWEGO W KOMISJI

Data przyjęcia	22.1.2009
Wynik głosowania końcowego	+: –: 0:	42 4 1
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Adamos Adamou, Georgs Andrejevs, Liam Aylward, Maria Berger, John Bowis, Frieda Brepoels, Martin Callanan, Dorette Corbey, Magor Imre Csibi, Chris Davies, Avril Doyle, Mojca Drčar Murko, Edite Estrela, Jill Evans, Anne Ferreira, Karl-Heinz Florenz, Elisabetta Gardini, Cristina Gutiérrez-Cortines, Satu Hassi, Jens Holm, Marie Anne Isler Béguin, Caroline Jackson, Dan Jørgensen, Christa Klaß, Urszula Krupa, Marie-Noëlle Lienemann, Peter Liese, Jules Maaten, Linda McAvan, Riitta Myller, Miroslav Ouzký, Vladko Todorov Panayotov, Dimitrios Papadimoulis, Vittorio Prodi, Frédérique Ries, Guido Sacconi, Daciana Octavia Sârbu, Amalia Sartori, Richard Seeber, Bogusław Sonik, María Sornosa Martínez, Thomas Ulmer, Anja Weisgerber, Glenis Willmott
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Inés Ayala Sender, Iles Braghetto, Philip Bushill-Matthews

WYNIK GŁOSOWANIA KOŃCOWEGO W KOMISJI

Data przyjęcia	17.2.2009
Wynik głosowania końcowego	+: –: 0:	23 6 3
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Niels Busk, Luis Manuel Capoulas Santos, Giovanna Corda, Albert Deß, Constantin Dumitriu, Michl Ebner, Carmen Fraga Estévez, Lutz Goepel, Friedrich-Wilhelm Graefe zu Baringdorf, Esther Herranz García, Lily Jacobs, Elisabeth Jeggle, Heinz Kindermann, Vincenzo Lavarra, Stéphane Le Foll, Véronique Mathieu, Mairead McGuinness, Rosa Miguélez Ramos, María Isabel Salinas García, Sebastiano Sanzarello, Agnes Schierhuber, Willem Schuth, Czesław Adam Siekierski, Alyn Smith, Petya Stavreva, Donato Tommaso Veraldi
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Béla Glattfelder, Wiesław Stefan Kuc, Astrid Lulling, Maria Petre, Markus Pieper, Struan Stevenson, Vladimír Železný
Zastępca(y) (art. 178 ust. 2) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Hélène Goudin, Ewa Tomaszewska, Peter Šťastný