SPRAWOZDANIE w sprawie wniosku o uchylenie immunitetu Marka Siwca

8.10.2009 - (2009/2067(IMM))

Komisja Prawna
Sprawozdawczyni: Diana Wallis

PROJEKT DECYZJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

w sprawie wniosku o uchylenie immunitetu Marka Siwca

(2009/2067(IMM))

Parlament Europejski,

–   uwzględniając wniosek o uchylenie immunitetu Marka Siwca przekazany przez polskiego Prokuratora Generalnego w dniu 27 września 2006 r. i ogłoszony na posiedzeniu plenarnym w dniu 10 kwietnia 2008 r.,

–   po wysłuchaniu wyjaśnień Marka Siwca, zgodnie z art. 7 ust. 3 Regulaminu,

–   uwzględniając art. 10 Protokołu w sprawie przywilejów i immunitetów Wspólnot Europejskich z dnia 8 kwietnia 1965 r. oraz art. 6 ust. 2 Aktu dotyczącego wyborów przedstawicieli do Parlamentu Europejskiego w powszechnych wyborach bezpośrednich z dnia 20 września 1976 r.,

–   uwzględniając orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich z dnia 12 maja 1964 r. i 10 lipca 1986 r.[1],

–   uwzględniając art. 105 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.,

–   uwzględniając art. 7b ust. 1 polskiej ustawy z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora,

–   uwzględniając art. 6 ust. 2 oraz art. 7 Regulaminu,

–   uwzględniając sprawozdanie Komisji Prawnej (A7-0030/2009),

A. mając na uwadze wniesienie przeciwko Markowi Siwcowi sprawy z oskarżenia prywatnego,

B.  mając na uwadze, że z faktu wszęcia postępowania w czasie kampanii wyborczej trzy lata po popełnieniu domniemanych przestępstw, z otwarcie politycznych celów powoda – czemu dowodzą w szczególności dokumenty przedstawione przez niego samego Przewodniczącemu Parlamentu Europejskiego – oraz z faktu, że powód twierdzi, iż działa w imieniu obywateli, którzy sprzeciwiają się ogólnie prowadzeniu przez Marka Siwca działalności publicznej wynika, że wniesienie przedmiotowej sprawy karnej stanowi fumus persecutionis, o tyle, że istnieją poważne przyczyny, aby uznać, że zarzuty przeciwko M. Siwcowi zostały postawione przez przeciwnika politycznego i że ich przewodnim motywem była chęć zaszkodzenia jego działalności jako posłowi do Parlamentu Europejskiego,

1.  podejmuje decyzję o odmowie uchylenia immunitetu Marka Siwca;

2.  zobowiązuje swojego Przewodniczącego do niezwłocznego przekazania niniejszej decyzji oraz sprawozdania sporządzonego przez komisję przedmiotowo właściwą właściwemu organowi Rzeczypospolitej Polskiej.

• [1]  Sprawa 101/63 Wagner v. Fohrmann i Krier [1964], Zb.Orz. 195, oraz sprawa 149/85 Wybot v. Faure i inni [1986], Zb.Orz. 2391.

UZASADNIENIE

Wniosek polskiego obywatela J. Pietrowicza reprezentowanego przez Mec. Jerzego Pomina, dotyczący uchylenia immunitetu poselskiego Marka Siwca, został przekazany Parlamentowi przez polskiego Prokuratora Generalnego w dniu 27 września 2006 r. Komisja Prawna musiała najpierw podjąć decyzję co do dopuszczalności wniosku złożonego przez osobę prywatną (działającą w tym przypadku w charakterze oskarżyciela posiłkowego). Na podstawie obrad komisji i dodatkowych informacji otrzymanych od polskich władz, przewodniczący Komisji Prawnej poinformował przewodniczącego Parlamentu w dniu 31 marca 2008 r., że wniosek ten należy uznać za dopuszczalny.

W dniu 5 maja 2008 r. przewodniczący Parlamentu przekazał wniosek do rozpatrzenia Komisji Prawnej. W związku z innymi trudnościami dotyczącymi immunitetu posłów do Parlamentu wybranych w Polsce, rozpatrywanie sprawy immunitetu M. Siwca przez Komisję Prawną zostało zawieszone do czasu przyjęcia sprawozdania w sprawie immunitetu poselskiego w Polsce. Rezolucja oparta na tym sprawozdaniu (A6-0205/2009) została przyjęta przez Parlament w dniu 24 kwietnia 2009 r.[1]

Marek Siwiec został ponownie wybrany na posła do Parlamentu w dniu 9 czerwca 2009 r.

Fakty

W dniu 17 września 1997 r. (cztery dni przed zwycięstwem partii centro-prawicowych w wyborach parlamentarnych w Polsce) Marek Siwiec (wówczas szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego[2]) przyleciał helikopterem wraz z prezydentem Aleksandrem Kwaśniewskim do Ostrzeszowa, gdzie wysiadając z pojazdu wykonał znak krzyża, a następnie ucałował ziemię (gesty powszechnie kojarzone z papieżem Janem Pawłem II).

Trzy lata później, podczas wyborów prezydenckich w dniu 8 października 2000 r., Marian Krzaklewski (kandydat prawicowy) wykorzystał nagranie wydarzeń z Ostrzeszowa w partyjnym programie wyborczym wyemitowanym w telewizji publicznej (ostatecznie otrzymał on mniej niż 16% głosów w pierwszej i drugiej turze, a Aleksander Kwaśniewski został wybrany na drugą kadencję, zdobywając ponad 50% głosów).

W dniu 31 października 2000 r. Jerzy Pietrowicz i inne osoby prywatne poinformowały prokuraturę po raz pierwszy, że M. Siwiec znieważył głowę obcego państwa (publiczne znieważenie zgodnie z art. 136 ust. 3 polskiego kodeksu karnego) i obraził ich własne uczucia religijne (przestępstwo z art. 196 polskiego kodeksu karnego).

W dniu 9 kwietnia 2004 Prokurator Rejonowy w Ostrzeszowie ostatecznie zamknął śledztwo, stwierdzając brak niezbędnych podstaw do wszczęcia postępowania z oskarżenia publicznego przeciwko M. Siwcowi. We wrześniu 2004 r. Prokurator Rejonowy w Kaliszu podtrzymał tę decyzję.

W dniu 13 października 2004 r., zgodnie z polskim kodeksem postępowania karnego, J. Pietrowicz (jako pokrzywdzony) wytoczył sprawę z oskarżenia prywatnego przed Sądem Rejonowym w Ostrzeszowie.

Po wymianie korespondencji między J. Pietrowiczem i przewodniczącym Borrellem, w której jasno stwierdzono, że wniosek powinien być w tym przypadku przekazany przez polskiego Prokuratora Generalnego, wniosek o uchylenie immunitetu M. Siwca został prawidłowo przekazany pismem z dnia 27 września 2006 r.

Prawo

M. Siwiec został oskarżony na mocy następującego przepisu polskiego kodeksu karnego:

Artykuł 196[3]

Kto obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Zastosowanie mają tu następujące przepisy dotyczące immunitetu poselskiego:

Protokół w sprawie przywilejów i immunitetów Wspólnot Europejskich

Artykuł 10

Podczas sesji Parlamentu Europejskiego jego członkowie:

(a) na terytorium swojego państwa – z immunitetów przyznawanych członkom parlamentu ich państwa;

(b) na terytorium innego państwa członkowskiego – z immunitetu chroniącego przed zatrzymaniem oraz immunitetu jurysdykcyjnego.

Immunitet chroni także członków Parlamentu Europejskiego podczas ich podróży do i z miejsca, gdzie odbywa się posiedzenie Parlamentu Europejskiego.

Nie można powoływać się na immunitet w przypadku, gdy członek został ujęty na gorącym uczynku i nie może on również stanowić przeszkody w wykonywaniu przez Parlament Europejski prawa uchylenia immunitetu w odniesieniu do któregokolwiek z jego członków.

Mając na uwadze, że przestępstwa, o które oskarżono M. Siwca, zostały popełnione w Polsce, postępowanie toczy się w Polsce i że M. Siwiec jest polskim posłem do PE, przysługuje mu immunitet przyznany posłom do [polskiego] sejmu.

Immunitet poselski w Polsce podlega przepisom art. 105 konstytucji:

Artykuł 105[4]

1. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu.

2. Od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu poseł nie może być pociągnięty bez zgody Sejmu do odpowiedzialności karnej.

3. Postępowanie karne wszczęte wobec osoby przed dniem wyboru jej na posła ulega na żądanie Sejmu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia mandatu. W takim przypadku ulega również zawieszeniu na ten czas bieg przedawnienia w postępowaniu karnym.

4. Poseł może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej. W takim przypadku nie stosuje się przepisów ust. 2 i 3.

5. Poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

6. Szczegółowe zasady pociągania posłów do odpowiedzialności karnej oraz tryb postępowania określa ustawa.

W tym kontekście właściwym ustępem tego artykułu jest ust. 2.

Szczegółowe zasady i procedury, o których mowa w art. 105 ust. 6 konstytucji, zapisano w ustawie z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (Dz.U. 221/2003, poz. 2199, z późniejszymi zmianami). Artykuł 7b ust. 1 tej ustawy, szczególnie istotny dla niniejszego sprawozdania, stanowi, co następuje:

Artykuł 7b[5]

1.        Wniosek o wyrażenie zgody na pociągnięcie posła lub senatora do odpowiedzialności karnej w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego składa się za pośrednictwem Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego.

Zasady ogólne

Wraz z upływem lat z obrad Parlamentu prowadzonych w odpowiedzi na wnioski o uchylenie immunitetu posłów do PE wyłoniły się pewne zasady ogólne. Zostały one uznane w rezolucji przyjętej na posiedzeniu w dniu 10 marca 1987 r.[6] na podstawie sprawozdania G. H. Donneza (A2–121/86).

Warto, jak się wydaje, przypomnieć te zasady, które są istotne dla niniejszego sprawozdania, podkreślając przy tym, że decyzje o uchyleniu immunitetu wymagają solidnej podstawy prawnej, aby nie wpływały na nie względy związane z przynależnością polityczną lub z obywatelstwem danego posła.

A.       Cel immunitetu poselskiego

Immunitet poselski nie jest osobistym przywilejem posła, lecz gwarancją niezależności Parlamentu i posłów od innych organów. Zgodnie z tą zasadą data rzekomego popełnienia danych czynów nie ma znaczenia; nieistotne jest, czy czyny te popełniono przed wyborem posła, czy po jego wyborze, ponieważ jedynym celem jest ochrona Parlamentu w osobach posłów.

B.        Ramy czasowe immunitetu

Dwukrotnie zasięgano opinii Trybunału Sprawiedliwości w kwestii wykładni słów „podczas sesji Parlamentu Europejskiego”, występujących w art. 10 PPI.

Z obu wyroków Trybunału (sprawa 101/63 Wagner przeciwko Fohrmann and Krier, Zb.Orz. [1964] 397, i sprawa 149/85 Wybot przeciwko Faure, Zb.Orz. [1986] 2403) można wywnioskować, że sesja Parlamentu jest sesją roczną, a posłowie do Parlamentu korzystają z immunitetu, o którym mowa w PPI, przez cały czas jej trwania, w tym również w czasie przerw w sesji.

Co więcej, cel immunitetu parlamentarnego zakłada, że obowiązuje on przez całą kadencję posła i obejmuje wszczęcie postępowania, postępowanie przygotowawcze, środki wykonawcze do wcześniejszych wyroków, środki zaskarżenia lub wnioski o uchylenie orzeczenia.

C.       Niezależność europejskiego immunitetu parlamentarnego od krajowego immunitetu parlamentarnego

Fakt, że art. 10 akapit pierwszy punkt a) PPI przywołuje immunitety przyznane parlamentarzystom krajowym, nie oznacza, że Parlament nie może ustanawiać własnych zasad, stanowiących rodzaj prawa precedensowego. W odniesieniu do uchylenia immunitetu nie należy mylić samego immunitetu, który dla posłów posiadających dane obywatelstwo jest identyczny w parlamencie krajowym i w Parlamencie Europejskim, z uchyleniem immunitetu, które należy do prerogatyw poszczególnych parlamentów. Zasady te, wynikające z decyzji przyjętych w odniesieniu do wniosków o uchylenie immunitetu, określają spójne pojęcie europejskiego immunitetu parlamentarnego, który – w ujęciu ogólnym – jest niezależny od poszczególnych procedur obowiązujących w parlamentach krajowych. Gdyby było inaczej, kwestia obywatelstwa prowadziłaby do podkreślenia różnic między posłami do tego samego parlamentu.

W wyniku stosowania tych zasad w decyzjach Parlamentu pojawił się stały czynnik, który stał się podstawowym kryterium przy formułowaniu odpowiedzi na poszczególne wnioski o uchylenie immunitetu. Immunitetu nie uchyla się w żadnym przypadku, gdy poseł jest oskarżany o działania, które można zaliczyć do kategorii działalności politycznej.

Kryterium to uzupełniają inne względy, które mogą stanowić argument za uchyleniem immunitetu bądź przeciw jego uchyleniu. Obejmują one:

–       występowanie fumus persecutionis, czyli podejrzenia, że postępowanie karne wszczęto z zamiarem zaszkodzenia politycznej działalności danego posła,

–       szczególnie poważny charakter zarzutów.

Dalsze uwagi

Przed oficjalnym przekazaniem wniosku przez polskiego Prokuratora Generalnego, J. Pietrowicz wysłał wniosek o uchylenie immunitetu M. Siwca pismem z dnia 16 marca 2005 r. bezpośrednio do przewodniczącego Parlamentu. Argumentacja przedstawiona w tym piśmie składała się między innymi z „kontekstowych” informacji opisujących M. Siwca jako członka większej grupy osób atakujących niektóre katolickie środki przekazu w Polsce.

W innym piśmie skierowanym bezpośrednio do przewodniczącego Parlamentu (z dnia 27 marca 2007 r.) J. Pietrowicz pytał o obrady Parlamentu nad jego wnioskiem (który został już do tego czasu należycie przekazany przez polskie władze) i twierdził, że M. Siwiec był swego czasu obrońcą ideologii stalinistyczno-komunistycznej, stając się później w wątpliwy sposób liberałem.

Podczas przesłuchania przed komisją w dniu 28 maja 2008 r. M. Siwiec oświadczył, że przy wielu okazjach przepraszał za swoje zachowanie w Ostrzeszowie i odniósł się do swojej prywatnej korespondencji z Watykanem, z której wynikało, że głowa państwa (tj. Papież) nie czuł się tym „żartem” znieważony.

M. Siwiec przedstawił również kopie trzech dodatkowych dokumentów z podpisem J. Pietrowicza:

1.  oświadczenie z dnia 29 maja 2004 r. wydane przez dwie organizacje reprezentowane przez J. Pietrowicza (Komitet Obrony Praw i Uczuć Religijnych Ludzi Wierzących i Praktykujących[7] i Stowarzyszenie Współpracowników Salezjańskich[8]), które zawiera odniesienie do zaskarżenia przez niego (w imieniu tych dwóch organizacji) decyzji Prokuratora Rejonowego w Ostrzeszowie z dnia 9 kwietnia 2004 r. o zakończeniu śledztwa w sprawie M. Siwca; prośbę skierowaną do samego M. Siwca o powstrzymanie się od udziału w wyborach do Parlamentu Europejskiego; oraz apel do wyborców, aby działali przeciwko wyborowi M. Siwca do Parlamentu;

2.  protest wyborczy, złożony w dniu 25 czerwca 2004 r. do Państwowej Komisji Wyborczej, ponownie przez J. Pietrowicza w imieniu dwóch ww. organizacji, w którym (odnosząc się do tego samego zaskarżenia decyzji Prokuratora Rejonowego o zamknięciu śledztwa) twierdził on, że wybór M. Siwca do Parlamentu Europejskiego był nieważny;

3.  pismo z dnia 18 października 2006 r. skierowane do Sądu Okręgowego w Poznaniu, w którym M. Pietrowicz zwraca się z prośbą o wyjaśnienie w sprawie terminów mających zastosowanie do zaskarżenia decyzji z dnia 5 października 2006 r., którą Sąd Rejonowy w Poznaniu zamknął postępowanie ze względu na przysługujący M. Siwcowi immunitet poselski. W piśmie tym J. Pietrowicz trzykrotnie odnosi się nieprecyzyjnie do „CZERWONEGO SZATANA”, jako osoby odpowiedzialnej za błąd proceduralny popełniony przez Sąd.

Rzeczywiście Sąd Rejonowy w Poznaniu zamknął postępowanie w dniu 5 października 2006 r., lecz decyzja ta została później uchylona przez Sąd Okręgowy w Poznaniu, w oparciu o fakt, że wniosek o uchylenie immunitetu M. Siwca został ostatecznie złożony.

Końcowa analiza

Pytanie brzmi: czy zarzuty postawione M. Siwcowi mogą mieć na celu zaszkodzenie jego działalności politycznej jako posła, co stanowiłoby fumus persecutionis i gwarantowałoby odmowę przez Parlament uchylenia jego immunitetu?

Mimo że prokurator w Ostrzeszowie postanowił zamknąć śledztwo, ze względu na to, że nie znalazł niezbędnych podstaw do oskarżenia publicznego, J. Pietrowicz mógł wnieść sprawę z oskarżenia prywatnego na podstawie własnego subiektywnego odczucia „znieważenia” (lub prawnego poszkodowania) zachowaniem M. Siwca. Miał zatem prawo do wszczęcia postępowania przeciwko M. Siwcowi. Następnie do polskiego sądu należała decyzja o tym, czy wydarzenia z dnia 17 września 1997 r. spełniały przesłanki przestępstwa z art. 196 polskiego kodeksu karnego (sąd musiał oczywiście rozstrzygnąć również w pierwszej kolejności, czy zarzucany czyn nie uległ przedawnieniu).

Biorąc jednak pod uwagę wiele szczególnych aspektów tej sprawy (tj. wykorzystanie nagrania wideo wydarzeń z Ostrzeszowa podczas kampanii wyborczej trzy lata po nich oraz wyraźnie polityczne cele, jakie przyświecają działaniom J. Pietrowicza wymierzonym w M. Siwca i zmierzały, jak się okazało, przede wszystkim do zapobieżenia wyborowi M. Siwca do Parlamentu Europejskiego, a także fakt, że J. Pietrowicz twierdzi, iż działa w imieniu tych polskich obywateli, którzy sprzeciwiają się prowadzeniu przez M. Siwca działalności publicznej w ogóle), istnieją poważne powody do tego, aby stwierdzić, że zarzuty J. Pietrowicza należy uznać za fumus persecutionis.

W związku z powyższym, uznano, że immunitetu poselskiego Marka Siwca nie należy uchylać.

• [1]  P6_TA(2009)0316 (niepublikowana jeszcze w Dzienniku Urzędowym).
• [2]  Biuro Bezpieczeństwa Narodowego
• [3]  Artykuł 196. Kto obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
• [4]  Artykuł 105
  1. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu.
  2. Od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu poseł nie może być pociągnięty bez zgody Sejmu do odpowiedzialności karnej.
  3. Postępowanie karne wszczęte wobec osoby przed dniem wyboru jej na posła ulega na żądanie Sejmu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia mandatu. W takim przypadku ulega również zawieszeniu na ten czas bieg przedawnienia w postępowaniu karnym.
  4. Poseł może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej. W takim przypadku nie stosuje się przepisów ust. 2 i 3.
  5. Poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
  6. Szczegółowe zasady pociągania posłów do odpowiedzialności karnej oraz tryb postępowania określa ustawa.
   7. 
• [5]  Artykuł 7b
  1.  Wniosek o wyrażenie zgody na pociągnięcie posła lub senatora do odpowiedzialności karnej w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego składa się za pośrednictwem Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego.
• [6]  Dz.U. C 99 z 13.4.1987, s. 44.
• [7]  Komitet Obrony Praw i Uczuć Religijnych Ludzi Wierzących i Praktykujących
• [8]  Stowarzyszenie Współpracowników Salezjańskich

WYNIK GŁOSOWANIA KOŃCOWEGO W KOMISJI

Data przyjęcia	5.10.2009
Wynik głosowania końcowego	+: –: 0:	12 0 0
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Luigi Berlinguer, Marielle Gallo, Bernhard Rapkay, Evelyn Regner, Francesco Enrico Speroni, Alexandra Thein, Diana Wallis, Cecilia Wikström, Tadeusz Zwiefka
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Paolo Bartolozzi, Edvard Kožušník, Eva Lichtenberger