w sprawie efektywności i skuteczności finansowania UE w dziedzinie likwidacji elektrowni jądrowych w nowych państwach członkowskich

(2010/2104 (INI))

Parlament Europejski,

–   uwzględniając Protokół nr 4 Traktatu o Przystąpieniu w sprawie elektrowni jądrowej w Ignalinie na Litwie(1) oraz Protokół nr 9 w sprawie jednostki 1 i jednostki 2 elektrowni jądrowej Bohunice V1 na Słowacji(2), a także art. 30 Protokołu dotyczącego warunków i uzgodnień w sprawie przyjęcia Republiki Bułgarii i Rumunii do Unii Europejskiej(3),

–   uwzględniając rozporządzenia Rady dotyczące wdrożenia Protokołu nr 4 w sprawie elektrowni jądrowej Ignalina na Litwie(4), dotyczące wdrożenia Protokołu nr 9 w sprawie jednostki 1 i jednostki 2 elektrowni jądrowej Bohunice V1 na Słowacji(5) oraz w sprawie pomocy finansowej Unii na likwidację bloków 1-4 elektrowni jądrowej Kozłoduj w Bułgarii (program „Kozłoduj”)(6),

–   uwzględniając komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wykorzystania zasobów finansowych przeznaczonych na likwidację instalacji jądrowych (COM(2007)0794) oraz dokument towarzyszący pt. „Dane dotyczące finansowania likwidacji w UE” (SEC(2007)1654),

–   uwzględniając zalecenie Komisji z dnia 24 października 2006 r. w sprawie zarządzania zasobami finansowymi przeznaczonymi na likwidację instalacji jądrowych(7),

–   uwzględniając art. 48 Regulaminu,

–   uwzględniając sprawozdanie Komisji Kontroli Budżetowej oraz opinię Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii (A7-0054/2011),

A. mając na uwadze, że w trzech krajach kandydujących do UE – na Litwie, na Słowacji i w Bułgarii – działały stare elektrownie jądrowe, których zamknięcie uzgodniono, oraz że negocjacje akcesyjne doprowadziły do określenia dat przedterminowego zamknięcia trzech wspomnianych elektrowni jądrowych,

B.  mając na uwadze uznanie przez UE, że przedterminowe zamknięcie, a następnie likwidacja tych jednostek w trzech elektrowniach jądrowych stanowi znaczne obciążenie finansowe i ekonomiczne, którego nie mogą w pełni pokryć zainteresowane państwa członkowskie, wskutek czego w traktatach o przystąpieniu oraz późniejszych rozporządzeniach Rady przewidziano pomoc finansową dla tych państw członkowskich; mając jednak na uwadze, że nie postanowiono jednoznacznie, czy pomoc powinna pokrywać pełen koszt likwidacji lub rekompensować wszystkie konsekwencje gospodarcze; zauważa, że zarówno Bułgaria, jak i Słowacja pozostają w chwili obecnej eksporterami netto energii elektrycznej,

C. mając na uwadze, że pomoc przewiduje działania w następujących obszarach:

· likwidacja (przygotowania do zamknięcia, wsparcie organów regulacyjnych, sporządzenie dokumentacji potrzebnej do likwidacji i wydania pozwoleń, bezpieczna konserwacja i nadzór po zamknięciu, przetwarzanie odpadów, magazynowanie i dekontaminacja odpadów i zużytego paliwa oraz prace demontażowe),

· energia (modernizacja i usprawnienie istniejących urządzeń pod kątem środowiska, zastąpienie mocy produkcyjnej zamkniętych jednostek, poprawa bezpieczeństwa dostaw energii i efektywności energetycznej oraz inne środki przyczyniające się do koniecznej restrukturyzacji i modernizacji infrastruktury energetycznej),

· skutki społeczne (wsparcie pracowników elektrowni w utrzymaniu wysokiego poziomu bezpieczeństwa w okresach poprzedzających demontaż po zamknięciu oraz przeszkolenie pracowników pod kątem nowych zadań związanych z likwidacją),

D. mając na uwadze, że udzielanie pomocy rozpoczęto przed akcesją oraz przed zamknięciem odnośnych jednostek oraz że z tego powodu środki pomocowe kumulowały się w funduszach wspierania likwidacji elektrowni, przy równoczesnej kontynuacji prac administracyjnych,

E.  mając na uwadze, że likwidacja obiektów jądrowych oraz gospodarowanie pochodzącymi z nich odpadami to operacja skomplikowana pod względem technicznym, wymagająca znacznych zasobów finansowych i wiążąca się z odpowiedzialnością środowiskową, techniczną, społeczną i finansową,

1.  odnotowuje, że Litwa, Słowacja i Bułgaria wypełniły zobowiązania wynikające z traktatów o przystąpieniu, dotyczące terminowego zamknięcia odpowiednich jednostek w trzech elektrowniach jądrowych: jednostka 1 elektrowni jądrowej Ignalina została zamknięta w dniu 31 grudnia 2004 r., zaś jednostka 2 w dniu 31 grudnia 2009 r.; jednostka 1 elektrowni jądrowej Bohunice V1 została zamknięta w dniu 31 grudnia 2006 r., zaś jednostka 2 w dniu 31 grudnia 2008 r.; jednostki 1 i 2 elektrowni jądrowej w Kozłoduju zostały zamknięte w dniu 31 grudnia 2002 r., zaś jednostki 3 i 4 w dniu 31 grudnia 2006 r.;

2.  zauważa również, że wszystkie trzy państwa członkowskie starały się renegocjować zobowiązania polityczne odnośnie do zamknięcia reaktorów, co opóźniło ten proces;

3.  odnotowuje istnieje podstawy prawnej przyznania pomocy finansowej; odnotowuje, że kwoty ustala się corocznie w drodze decyzji Komisji, w oparciu o indywidualne roczne wspólne dokumenty programowe, co umożliwia kontrolę nad realizacją i finansowaniem zatwierdzonych projektów;

4.  zauważa, że z powodu niewielkiego doświadczenia UE w dziedzinie likwidacji i ograniczonych danych na ten temat, podjęto decyzję dotyczącą pomocy finansowej bez możliwości określenia pułapu finansowego; zauważa ponadto, że nawet po sporządzeniu planów i strategii likwidacji nie istniały żadne jasne warunki dotyczące określenia pułapu, przez co decyzje w sprawie dalszej pomocy finansowej musiały być podejmowane odrębnie dla poszczególnych etapów i przypadków;

5.  uważa, że celem pomocy Wspólnoty jest wsparcie wspomnianych trzech państw członkowskich w radzeniu sobie z finansowym i ekonomicznym obciążeniem spowodowanym wyznaczonymi terminami przyspieszonego zamknięcia oraz pokrycie kosztu wielu istotnych działań likwidacyjnych, inwestowanie w przedsięwzięcia energetyczne mające na celu ograniczenie zależności energetycznej i pomoc w łagodzeniu wpływu likwidacji wspomnianych elektrowni na społeczeństwo; stwierdza mimo to, że we wszystkich trzech przypadkach koszty likwidacji elektrowni jądrowych przekroczyły wysokość planowanej pomocy UE i wszystko wskazuje na to, że przekroczą one też początkowe szacunki; zauważa też, że znaczna część środków została wykorzystana na projekty energetyczne, a nie na główny cel pomocy finansowej, tj. likwidację elektrowni jądrowych;

6.  jest zdania, że koncepcja unijnej solidarności skutecznie przyczynia się do łagodzenia ekonomicznych konsekwencji przyspieszonego zamknięcia w sektorze energetycznym; zauważa jednak, że w trakcie przygotowywania niniejszego sprawozdania faktyczna likwidacja jest nadal w początkowej fazie;

7.  stwierdza, że likwidacja wspomnianych elektrowni jądrowych musi mieć charakter absolutnie priorytetowy z uwagi na bezpieczeństwo i zdrowie wszystkich Europejczyków;

8.  wyraża zaniepokojenie, że brak środków finansowych na działania likwidacyjne opóźni likwidację elektrowni jądrowych oraz spowoduje zagrożenie dla środowiska i zdrowia ludzkiego;

9.  podkreśla, że kwestia bezpieczeństwa ma pierwszorzędne znaczenie w przypadku likwidacji omawianych jednostek trzech elektrowni jądrowych, które zostały przedterminowo zamknięte; zachęca w związku z tym Radę, Komisję i państwa członkowskie, aby pamiętały o powyższym przy podejmowaniu wszelkich kolejnych decyzji dotyczących programów likwidacji elektrowni jądrowych ogólnie, a przedmiotowych trzech programów w szczególności; wzywa Komisję do zapewnienia odpowiedniej koordynacji z państwami członkowskimi oraz do ustanowienia szczegółowych harmonogramów realizacji tych projektów;

10. zauważa z zaniepokojeniem, że szczegółowe plany likwidacji zawarte w trzech omawianych programach likwidacji nie zostały jeszcze sfinalizowane, a w konsekwencji nie ma wystarczających informacji na temat harmonogramów, kosztów poszczególnych projektów oraz ich źródeł finansowania; wzywa zatem odpowiednie organy krajowe do sfinalizowania planów, a Komisję do zdawania sprawozdań z tego procesu oraz do zapewnienia długoterminowego szczegółowego planowania finansowego projektów likwidacyjnych; zwraca się do Komisji o jasne określenie zakresu unijnego finansowania wymaganego do zakończenia tych planów;

11. wzywa Komisję do zbadania sposobów zmiany stosowanych przez UE metod finansowania działań likwidacyjnych przy uwzględnieniu strategii wykorzystywanych przez państwa członkowskie i ich administrację krajową, a także sposobów uproszczenia zasad zarządzania funduszami w taki sposób, aby nie wpływały one na bezpieczeństwo działań likwidacyjnych;

12. zauważa brak wyraźnego podziału odpowiedzialności wśród podmiotów uczestniczących w finansowaniu oraz podmiotów uczestniczących w procesie likwidacji; uważa, że główna odpowiedzialność za wdrażanie unijnej pomocy powinna spoczywać na Komisji oraz że należy ustanowić wspólne zarządzanie z EBOiR;

13. uważa, że w celu przyznawania zamówień należałoby stosować kryterium wspólnotowej wzajemności z korzyścią dla przedsiębiorstw europejskich, stosując w szczególności zasady określone w art. 58 dyrektywy 2004/17/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. koordynującej procedury udzielania zamówień przez podmioty działające m.in. w sektorze energetyki;

14. zauważa, że kwota całkowitej pomocy finansowej Unii Europejskiej na rzecz tych trzech państw członkowskich do końca 2013 r. wynosi 2 847,78 mln euro; zauważa, że pomimo istnienia różnic między elektrowniami jądrowymi, zwłaszcza jeżeli chodzi o magazynowanie paliwa, zasadniczo programy łączy ta sama technologia; zauważa jednak, że istnieją znaczne różnice w przydzielonych kwotach: Ignalina (2 jednostki): 1 367 mln euro; Bohunice (2 jednostki): 613 mln euro oraz Kozłoduj (4 jednostki): 867,78 mln euro;

15. zauważa, w oparciu o dane dostępne pod koniec 2009 r., różną sytuację państw członkowskich w zakresie wydatkowanych kwot: Ignalina: ogółem 1 367 mln euro, przyznano 875,5 mln euro (64,04%), wydatkowano 760,4 mln euro (55,62%); Bohunice: ogółem 613 mln euro, przyznano 363,72 mln euro (59,33%), wydatkowano 157,87 mln euro (25,75%); Kozłoduj: ogółem 867,78 mln euro, przyznano 567,78 mln euro (65,42%), wydatkowano 363,149 mln euro (41,84%), co wynika głównie z różnych dat zamknięcia;

16. uważa, że należy zachować całkowitą przejrzystość w zarządzaniu funduszami oraz wykorzystywaniu dostępnych w ich ramach środków; uznaje znaczenie solidnego i przejrzystego gospodarowania środkami finansowymi przy odpowiednim nadzorze z zewnątrz w celu zapewnienia uczciwej konkurencji na rynku energetycznym; zaleca, aby zapewniono w tej kwestii przejrzystość i udział społeczeństwa;

17. odnotowuje zakończenie następujących kontroli i ocen: „Midterm Evaluation of the Decommissioning Assistance to Lithuania and Slovakia” (śródokresowa ocena pomocy na likwidację elektrowni jądrowych na Litwie i Słowacji, 2007); wewnętrzne kontrole KE wszystkich trzech programów w 2007 r.; prowadzone przez Europejski Trybunał Obrachunkowy (ETO) kontrole agencji CPMA w 2008 i 2009 r. w odniesieniu do Ignaliny; kontrola ETO przygotowania DAS w 2008 r.; badanie wykonalności ETO w 2009 r.; a także przyjmuje do wiadomości następujące działania bieżące: komunikat Komisji spodziewany na początku 2011 r.; zewnętrzną kontrolę finansową KE dotyczącą Międzynarodowego Funduszu Wspierania Likwidacji Elektrowni Bohunice; pełną kontrolę ETO wykonania zadań w ramach wszystkich trzech programów;

18. jest zdania, że liczba i zakres przeprowadzonych kontroli wydają się niewystarczające, biorąc pod uwagę znaczne zaangażowane środki pieniężne, fakt, że wykorzystanie funduszy jest nowością, nieznane czynniki, które pojawiły się w trakcie procesu, a następnie liczne zmiany, dostosowania i przeznaczenie dodatkowych środków; wyraża ubolewanie, że w przeprowadzonej przez Komisję we wrześniu 2007 r. śródokresowej ocenie pomocy na likwidację elektrowni jądrowych na Litwie i Słowacji nie ujęto Bułgarii (która w tym czasie otrzymywała już pomoc);

19. ubolewa nad faktem, że Komisja nie przedkłada Parlamentowi Europejskiemu rocznych sprawozdań dotyczących wykorzystania środków finansowych przyznanych na likwidację elektrowni jądrowych; wzywa zatem Komisję do monitorowania i przedkładania Parlamentowi rocznych sprawozdań dotyczących usprawnień w wykorzystaniu środków i prawdopodobieństwa, że skumulowane środki na likwidację tych konkretnych jednostek w trzech elektrowniach jądrowych zostaną wykorzystane w ciągu trzech kolejnych lat;

20. zwraca się do Komisji o przeprowadzenie analizy w celu potwierdzenia, że istnieje możliwość przydzielenia kwot na przyszłe projekty likwidacyjne do 2013 r., tym bardziej że zezwolenia na likwidację zostaną wydane w przypadku Bohunic w lipcu 2011 r., zaś w przypadku Kozłoduja pod koniec 2011 r. i pod koniec 2012 r.;

21. zwraca się do Komisji o dostarczenie informacji porównawczych na temat wdrażania początkowych i zrewidowanych harmonogramów poszczególnych etapów procesu likwidacji, jak również na temat środków w dziedzinie energii i w sektorze socjalnym, przed przeznaczeniem jakichkolwiek dalszych środków unijnych;

22. zwraca się do Komisji o przedstawienie sprawozdania na temat szczególnych usprawnień wynikających z ustanowienia w 2007 r. komitetu zarządzającego państw członkowskich, służącego jej pomocą w realizacji programów pomocowych, oraz o podsumowanie zmian proceduralnych, które nastąpiły od tego czasu;

23. zauważa, że nadal nie została zakończona kontrola ETO; sugeruje, że ocena ta powinna pomóc w określeniu celów, na jakie fundusze są wykorzystywane, i ich skuteczności oraz realnych propozycji na przyszłość, jak też w ustaleniu dodatkowego finansowania potrzebnego, aby przeprowadzić likwidację; sugeruje, że ponieważ chodzi o pełną kontrolę wykonania zadań, powinna ona wyjaśnić następujące kwestie:

· czy środki wykorzystano w celach, na które były przeznaczone,

· czy procedury udzielania zamówień publicznych były należycie opracowane i przestrzegane,

· czy przydzielone środki pieniężne przyczyniły się do zwiększenia bezpieczeństwa działań likwidacyjnych,

· czy procedury udzielania zamówień publicznych zapewniły, że zaangażowane przedsiębiorstwa zagwarantują bezpieczeństwo zgodnie ze standardami UE,

· czy istnieją działania, w które był zaangażowany OLAF,

· czy miała miejsce odpowiednia koordynacja trzech istniejących programów, tak aby skutecznie wykorzystać zgromadzone doświadczenia oraz wcześniej przygotowane i sfinansowane projekty, oraz w jakich aspektach programy likwidacji nakładały się na siebie (jako że istnieje np. szereg podobnych projektów w zakresie magazynowania, kwalifikacji pracowników itp., które można było dostosować na potrzeby innych elektrowni jądrowych, co doprowadziłoby do oszczędności);

24. stwierdza, że w odniesieniu do przyszłych działań finansowanych z przydzielonych kwot UE w okresie 2007-2013 doprecyzowania wymagają dalsze kwestie:

· czy już istniejące plany i strategie są kompletne lub czy istnieje jeszcze możliwość dodania nowych działań, a w konsekwencji – dalszych środków,

· czy zapewniono pełną zdolność składowania czasowego oraz czy zakończono procedurę wyboru ostatecznego krajowego miejsca składowania końcowych odpadów promieniotwórczych,

· czy nadal istnieje potrzeba przydzielenia dodatkowych kwot na projekty energetyczne lub czy trzeba skoncentrować się na projektach likwidacyjnych,

· czy – o ile nie miało to do tej pory miejsca – doświadczenia i projekty dotyczące jednej elektrowni jądrowej należy przełożyć na pozostałe elektrownie;

25. z zaniepokojeniem zauważa brak unijnego zespołu koordynatorów i ekspertów zajmującego się wszystkimi trzema projektami, który pozwoliłby traktować program likwidacji jako cały pakiet w oparciu o doświadczenia UE i umożliwiłby powstanie synergii pomiędzy tymi trzema przypadkami;

26. podkreśla, że w celu zagwarantowania lepszego planowania działań i wymiany zgromadzonych doświadczeń w ramach tych trzech programów potrzebna jest ich ściślejsza koordynacja; uważa, że na tym doświadczeniu może skorzystać również cała Unia Europejska, jako że reaktory są wycofywane pod koniec okresu użytkowania; w związku z tym zwraca się do wszystkich zainteresowanych stron o opracowywanie i gromadzenie najlepszych praktyk w zakresie likwidacji obiektów jądrowych oraz o zapewnienie możliwie najlepszego wykorzystania doświadczenia i danych zgromadzonych przez pozostałe państwa członkowskie w dziedzinie elektrowni jądrowych;

27. wzywa Komisję do utworzenia zespołu koordynacyjnego, który powinien być odpowiedzialny za:

· nadzór nad sporządzeniem ostatecznego planu zawierającego sprecyzowany harmonogram,

· nadzór nad wykorzystywaniem przyznanych dotąd środków finansowych,

· ustalenie, czy istnieje nadal potrzeba, aby UE uczestniczyła w tym procesie, a jeśli tak – dokładne określenie udziału UE,

· określenie obowiązków, w tym roli EBOiR, oraz nadzór nad finalizacją procesu likwidacji;

28. zwraca uwagę, że do finansowania operacji likwidacji obiektów jądrowych powinno się stosować zasadę „zanieczyszczający płaci” oraz że operatorzy takich obiektów powinni zapewnić odłożenie w okresie ich funkcjonowania wystarczających środków finansowych, aby pokryć przyszłe koszty likwidacji;

29. zauważa, że z powodu wcześniejszego zamknięcia reaktorów nie było możliwe planowane zgromadzenie potrzebnych środków w odnośnych funduszach krajowych, które to środki miały pokryć wszelkie koszty związane z likwidacją elektrowni;

30. wzywa Komisję, aby uwzględniając różne strategie stosowane przez państwa członkowskie, zbadała potencjalne możliwości ujednolicenia podejścia do finansowania likwidacji obiektów jądrowych w UE w celu zgromadzenia na czas potrzebnych środków finansowych, nie narażając bezpieczeństwa procesu likwidacji;

Elektrownia jądrowa w Ignalinie

31. przyjmuje z zadowoleniem fakt, że obecnie trwa lub została zakończona realizacja większości projektów programu „Ignalina” w zakresie efektywności energetycznej i zapewnienia dostaw energii elektrycznej;

32. zauważa z zaniepokojeniem, że nastąpiły opóźnienia w głównych projektach w zakresie zarządzania infrastrukturą przetwarzania odpadów (magazynowanie zużytego paliwa i składowanie odpadów), co pociągnęło za sobą dodatkowe koszty w stosunku do początkowych szacunków; zauważa, że dostępny w systemie margines swobody jest niemal wyczerpany i że opóźnienia mogą zacząć wywierać wpływ na „ścieżkę krytyczną” całego planu likwidacji, wraz z proporcjonalnym wzrostem kosztów; zwraca się do Komisji o przedstawienie sprawozdania z wyników ponownej oceny harmonogramu projektów;

33. zauważa, że istotną część funduszy przeznaczono na projekty energetyczne, że na sfinalizowanie likwidacji nadal potrzeba dużych nakładów i że fundusze krajowe nie wystarczą na jej pokrycie: państwowy fundusz likwidacji elektrowni jądrowej Ignalina zgromadził dotychczas niewiele ponad 100 mln euro (podczas gdy same koszty techniczne likwidacji wahają się od 987 mln do1 300 mln euro), a znaczną część tej kwoty wykorzystano na projekty niezwiązane z likwidacją; wzywa do podjęcia w związku z tym odpowiednich działań, zwłaszcza przez państwa członkowskie;

Elektrownia jądrowa w Bohunicach

34. przyjmuje z zadowoleniem postępy programu „Bohunice”;

35. zauważa, że o ile pomoc wspólnotowa jest przewidziana na likwidację instalacji jądrowych, w szczególności reaktorów V1, a także na bezpieczeństwo dostaw, krajowy fundusz jądrowy nie dysponuje specjalnym źródłem finansowania przeznaczonym na trwający projekt likwidacyjny A1;

36. stwierdza, że wdrażanie niektórych projektów likwidacyjnych, takich jak rekonstrukcja systemu ochrony fizycznej obszaru, projekt przetwarzania „odpadów historycznych” oraz budowa obiektu tymczasowego składowania odpadów radioaktywnych w Bohunicach, zostało znacząco opóźnione; wzywa Komisję i stronę słowacką do podjęcia działań zapobiegających opóźnieniom oraz unikania narażania na szwank harmonogramu prac w projektach likwidacyjnych;

Elektrownia jądrowa w Kozłoduju

37. przyjmuje z zadowoleniem dobre techniczne i finansowe wyniki programu „Kozłoduj”, jak i rewizję strategii likwidacyjnej dla jednostek od 1 do 4, która z pierwotnej strategii odroczonego demontażu została zmieniona w strategię natychmiastowego demontażu w trybie ciągłym;

38. zauważa z zaniepokojeniem dość wysoki udział projektów energetycznych w rozdziale przekazanych funduszy publicznych; wzywa Komisję do monitorowania wdrażania pozostałych projektów energetycznych oraz do zdawania sprawozdań z wyników; wzywa do zwiększenia odsetka projektów z zakresu likwidacji i odpadów w pozostałym okresie funkcjonowania programu „Kozłoduj”;

39. podkreśla potrzebę kompleksowej koordynacji administracyjnej między państwowym przedsiębiorstwem ds. odpadów radioaktywnych (SERAW) a elektrownią jądrową Kozłoduj, odpowiedzialnymi obecnie za, odpowiednio, jednostki 1-2 oraz jednostki 3-4; zachęca stronę bułgarską do analizy i niezwłocznego wdrożenia niezbędnych środków naprawczych w odniesieniu do wspólnego zarządzania oraz/lub do objęcia wspólnym zarządzaniem jednostek 1-4;

40. zobowiązuje przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie, Komisji oraz rządom Bułgarii, Litwy i Słowacji.

(1)              Dz.U. L 236 z 23.9.2003, s. 944. (2)              Dz.U. L 236 z 23.9.2003, s. 954. (3)               Dz.U. L 157 z 21.6.2005, s. 29. (4)               Dz.U. L 411 z 30.12.2006, s. 10. (5)               Dz.U. L 131 z 23.5.2007, s. 1. (6)               Dz.U. L 189 z 13.7.2010, s. 9. (7)              Dz.U. L 330 z 28.11.2006, s. 31.

Trzy państwa – Litwa, Słowacja i Bułgaria – zarządzały starymi i zaprojektowanymi w czasach sowieckich reaktorami jądrowymi, które wspólnota międzynarodowa, zgodnie z wielostronnym programem działania G7 przyjętym na szczycie G7 w Monachium w 1992 r., uznała za nienadające się do modernizacji w celu spełnienia minimalnych wymaganych standardów bezpieczeństwa po ekonomicznie akceptowalnych kosztach. W kontekście negocjacji dotyczących przystąpienia do Unii Europejskiej rzeczone trzy państwa zobowiązały się do zamknięcia, a następnie likwidacji w wyznaczonych terminach wspomnianych reaktorów jądrowych. Uznając fakt, że wczesne zamknięcie stanowiłoby wyjątkowo duże obciążenie finansowe, w akcie solidarności Unia Europejska zobowiązała się do udzielenia odpowiedniej dodatkowej pomocy finansowej na likwidację jednostek tych reaktorów do końca 2013 r.

W okresie przed akcesją Litwa i Słowacja otrzymywały pomoc poprzez program PHARE(1), w latach 2004-2006 udzielano jej na mocy protokołów do aktów przystąpienia, a od roku 2007 kontynuowanie pomocy w okresie 2007-2013 gwarantują rozporządzenia Rady dla Litwy(2) i Słowacji(3).

Przed akcesją Bułgarii do 2007 r. UE pomagała temu państwu w likwidacji elektrowni jądrowej Kozłoduj poprzez program PHARE, a w latach 2007-2009 pomocy udzielano na mocy protokołu Traktatu o Przystąpieniu (w oparciu o wybraną wówczas strategię odroczonej likwidacji). W 2009 r. Bułgaria wniosła o przedłużenie udzielania pomocy finansowej w celu kontynuowania zmienionej strategii natychmiastowej likwidacji w trybie ciągłym, a rozporządzenie Rady(4) zapewniło kontynuację pomocy na lata 2010-2013.

Przegląd pomocy finansowej dla państw członkowskich w latach 1999-2013 (w mln euro) według podstawowych aktów prawnych (faktyczne środki w ujęciu rocznym dostosowane z powodu inflacji):

Do końca roku 2009 rzeczywiste środki przekazane tym trzem państwom wyniosły: 878,5 mln euro dla Litwy, 363,7 mln euro dla Słowacji i 567,8 mln dla Bułgarii.

Podstawa prawna

W Protokole nr 4(5) Traktatu o Przystąpieniu Litwa zobowiązała się do zamknięcia jednostki 1 elektrowni jądrowej w Ignalinie przed 2005 r. oraz jednostki 2 najpóźniej do dnia 31 grudnia 2009 r., a następnie do likwidacji obu tych jednostek. W latach 2004-2006 Wspólnota musiała udzielić Litwie dodatkowej pomocy finansowej na wsparcie jej wysiłków likwidacyjnych i przezwyciężenie konsekwencji zamknięcia i likwidacji.

Pomoc ta wyniosła 285 mln euro w latach 2004-2006 (320 mln euro po uwzględnieniu inflacji).

Pomoc miała na celu sfinansowanie środków służących likwidacji; środki te dotyczyły usprawnień istniejących urządzeń pod kątem środowiska, zgodnie z dorobkiem prawnym Wspólnoty, modernizacji konwencjonalnej mocy produkcyjnej mającej zastąpić moc produkcyjną oraz innych środków będących skutkiem decyzji o zamknięciu i likwidacji tej elektrowni, przyczyniając się do niezbędnej restrukturyzacji, usprawnień pod kątem środowiska i modernizacji sektorów produkcji, przesyłu i dystrybucji energii, oraz poprawy bezpieczeństwa dostaw energii i zwiększenia wydajności energetycznej na Litwie.

Pomoc miała obejmować również środki przeznaczone na wsparcie pracowników w utrzymaniu wysokiego poziomu bezpieczeństwa operacyjnego w elektrowni jądrowej Ignalina podczas okresu poprzedzającego zamknięcie i podczas likwidacji reaktorów. Wkład na rzecz niektórych środków w ramach programu „Ignalina” mógł dochodzić do 100% całkowitej sumy wydatków. UE zobowiązała się do udzielenia odpowiedniej dodatkowej pomocy Wspólnoty na działania likwidacyjne po 2006 r. w oparciu o te same założenia i zasady.

W Protokole nr 9(6) Traktatu o Przystąpieniu Słowacja zobowiązała się do zamknięcia jednostki 1 elektrowni jądrowej Bohunice V1 do dnia 31 grudnia 2006 r. oraz jednostki 2 najpóźniej do dnia 31 grudnia 2008 r., a następnie do likwidacji obu tych jednostek. W latach 2004-2006 Wspólnota musiała udzielić Słowacji pomocy finansowej na wsparcie jej wysiłków likwidacyjnych i przezwyciężenie konsekwencji zamknięcia i likwidacji.

Pomoc ta wyniosła 90 mln euro w latach 2004-2006.

Podjęcie decyzji o pomocy i jej realizacja odbyły się zgodnie z przepisami przewidzianymi w rozporządzeniu Rady (EWG) nr 3906/89 z dnia 18 grudnia 1989 r. w sprawie pomocy gospodarczej dla niektórych państw Europy Środkowej i Wschodniej(7).

Decyzje o kontynuacji pomocy UE w tym zakresie po 2006 r. miały uwzględnić fakt, że likwidacja elektrowni jądrowej Bohunice V1 będzie musiała trwać dłużej niż ówczesne perspektywy finansowe oraz że będzie stanowić ogromne obciążenie finansowe dla Słowacji.

Art. 30 Protokołu dotyczącego warunków i uzgodnień w sprawie przyjęcia Republiki Bułgarii i Rumunii do Unii Europejskiej(8) stwierdza, że Bułgaria zamknęła ostatecznie jednostki 1 i 2 elektrowni jądrowej Kozłoduj w celu ich likwidacji oraz że zobowiązuje się ona do ostatecznego zamknięcia (w 2006 r.) i likwidacji jednostek 3 i 4 tej elektrowni. W latach 2007-2009 Wspólnota udzieliła Bułgarii pomocy finansowej na wsparcie jej wysiłków likwidacyjnych i przezwyciężenie konsekwencji zamknięcia i likwidacji jednostek 1-4 elektrowni jądrowej Kozłoduj.

Pomoc ta wyniosła 210 mln euro (w cenach z roku 2004), przekazywanych w równych rocznych transzach po 70 mln euro (w cenach z roku 2004) w latach 2007-2009.

Pomoc miała na celu sfinansowanie środków służących likwidacji, usprawnieniu istniejących urządzeń pod kątem środowiska, zgodnie z dorobkiem prawnym Wspólnoty, modernizacji konwencjonalnej produkcji energii i modernizacji sektorów przesyłu i dystrybucji energii, środków zwiększających wydajność energetyczną, środków zwiększających wykorzystanie odnawialnych źródeł energii i poprawiających bezpieczeństwo dostaw energii w Bułgarii.

W 2006 i 2007 r. Rada Europejska przyjęła nowe rozporządzenia dla Litwy(9) i Słowacji(10), które stały się podstawą prawną kontynuacji pomocy Unii Europejskiej na rzecz tych państw. Od połowy roku 2010 nowe rozporządzenie Rady(11) jest prawną podstawą dodatkowej pomocy Unii Europejskiej dla Bułgarii na lata 2010-2013.

Zarządzanie, audyt i kontrola

Pomoc finansowa Unii Europejskiej została przekazana w postaci wkładu do trzech międzynarodowych funduszy wspierania likwidacji, zarządzanych przez Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. Dodatkowo od 2004 r. część pomocy finansowej dla Litwy została też przekazana agencji krajowej (centralnej agencji zarządzającej projektem) jako bezpośrednia pomoc dla tego państwa, w celu wdrożenia postanowień art. 2 ust. 4(12) protokołu Traktatu o Przystąpieniu.

W 2007 r. ustanowiono komitet zarządzający państw członkowskich, by pomagał Komisji w realizacji programów pomocowych, oraz zmieniono w związku z tym procedury Komisji. Podpisano protokół ustaleń między Komisją a Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju oraz ustanowiono wspólny komitet sterujący, z udziałem państw będących beneficjentami, w celu zapewnienia lepszej koordynacji programu.

Program pomocy był przedmiotem regularnych kontroli i ocen: śródokresowa ocena dla Litwy i Słowacji zakończona w 2007 r., wewnętrzne kontrole Komisji Europejskiej wszystkich trzech programów w 2007 r., kontrola centralnej agencji zarządzającej projektem przez Komisję Europejską i Europejski Trybunał Obrachunkowy, kontrola poświadczenia wiarygodności (DAS 2008) przeprowadzona przez Europejski Trybunał Obrachunkowy, a także badanie wykonalności dokonane przez Europejski Trybunał Obrachunkowy w odniesieniu do pełnej kontroli wykonania zadań. Europejski Trybunał Obrachunkowy prowadzi obecnie kontrole wyników wszystkich trzech programów, a jego specjalne sprawozdanie ma pojawić się jesienią 2011 r.

Przyszłe perspektywy

W horyzoncie czasowym do roku 2013 – czyli do zakończenia obecnych perspektyw finansowych – i w oparciu o obecne osiągnięcia oczekuje się, że największe projekty inwestycyjne zostaną zamknięte lub będą zbliżały się ku końcowi, a nowe struktury organizacyjne dla likwidacji i zarządzania będą ustanowione i operacyjne.

Mimo że opóźnienia w programach są bliskie granicy, od której mogą wpłynąć na harmonogram likwidacji elektrowni, obecne założenia – zgodnie z którymi do 2013 r. rozpoczną się działania likwidacyjne oraz zarządzanie odpadami likwidacyjnymi i wykonanie prac przez pracowników elektrowni – pozostają niezmienione.

Ostatnie środki od Komisji Europejskiej zostaną przekazane w 2013 r. Jednakże realizacja prac finansowanych z tych środków przeciągnie się w czasie poza tę datę.

(1)               Program pomocy dla państw Europy Środkowej i Wschodniej. (2)               Dz.U. L 411 z 30.12.2006, s. 10. (3)             Dz.U. L 131 z 23.5.2007, s. 1. (4)             Dz.U. L 189 z 13.7.2010, s. 9. (5)            Dz.U. L 236 z 23.9.2003, s. 931. (6) Dz.U. L 236 z 23.9.2003, s. 931. (7) Dz.U. L 375 z 23.12.1989, s. 11. (8) Dz.U. L 157 z 21.6.2005, s. 29. (9)             Dz.U. L 411 z 30.12.2006, s. 10. (10)             Dz.U. L 131 z 23.5.2007, s. 1. (11)             Dz.U. L 189 z 13.7.2010, s. 9. (12)             „Program Ignalina obejmuje działania wspierające personel elektrowni w utrzymywaniu wysokiego poziomu bezpieczeństwa operacyjnego w elektrowni jądrowej Ignalina w okresie poprzedzającym zamknięcie i podczas likwidacji reaktorów.”

WSKAZÓWKI

Komisja Przemysłu, Badań Naukowych i Energii zwraca się do Komisji Kontroli Budżetowej, właściwej dla tej sprawy, o uwzględnienie w końcowym tekście projektu rezolucji następujących wskazówek:

A. mając na uwadze, że w trakcie negocjacji akcesyjnych rządy Litwy, Słowacji i Bułgarii zgodziły się – w ramach traktatów o przystąpieniu – na zamknięcie części starszych reaktorów jądrowych i ustaliły daty ich wcześniejszego zamknięcia,

B.  mając na uwadze, że zamknięcie i późniejsza likwidacja tych elektrowni jądrowych spowodowała poważne straty finansowe i gospodarcze oraz stałe obciążenie, których zainteresowane państwa członkowskie nie były w stanie pokryć same,

C. mając na uwadze, że likwidacja obiektów jądrowych oraz gospodarowanie pochodzącymi z nich odpadami to operacja skomplikowana pod względem technicznym, wymagająca znacznych zasobów finansowych i wiążąca się z odpowiedzialnością środowiskową, techniczną, społeczną i finansową,

1.  zwraca uwagę, że do finansowania operacji likwidacji obiektów jądrowych powinno się stosować zasadę „zanieczyszczający płaci” oraz że operatorzy takich obiektów powinni zapewnić odłożenie w okresie ich funkcjonowania wystarczających środków finansowych, aby pokryć przyszłe koszty likwidacji; jednak w tych trzech przypadkach skrócenie całkowitego czasu eksploatacji elektrowni jądrowych i ich przedterminowe zamknięcie uniemożliwiło odłożenie niezbędnych funduszy,

2.  zauważa, że działania likwidacyjne mogą stwarzać zagrożenie dla zdrowia publicznego oraz środowiska, jeżeli nie zostaną na czas podjęte niezbędne kroki, a także jest zdania, że w związku z tym w czasie funkcjonowania zakładu powinno się zgromadzić i odłożyć wystarczające środki finansowe, aby zagwarantować likwidację instalacji jądrowych w zgodzie z normami bezpieczeństwa;

3.  zauważa, że UE dysponuje niewielkim doświadczeniem w zakresie likwidacji elektrowni jądrowych, i w związku z tym podkreśla, że w przypadku likwidacji zamkniętych przedterminowo elektrowni jądrowych najwyższe znaczenie ma bezpieczeństwo, co trzeba mieć na względzie przy podejmowaniu w przyszłości wszelkich decyzji przez wszystkie zainteresowane strony;

4.  uznaje znaczenie solidnego i przejrzystego gospodarowania środkami finansowymi przy odpowiednim nadzorze z zewnątrz w celu zapewnienia uczciwej konkurencji na rynku energetycznym; zaleca, aby zapewniono w tej kwestii przejrzystość i udział społeczeństwa; uważa, że w celu przyznawania zamówień należałoby stosować kryterium wspólnotowej wzajemności z korzyścią dla przedsiębiorstw europejskich, stosując w szczególności zasady określone w art. 58 dyrektywy 2004/17/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. dotyczące koordynacji procedur przetargowych mających zastosowanie do podmiotów działających między innymi w sektorze energii;

5.  podkreśla, że te trzy elektrownie jądrowe muszą przedłożyć szczegółowy plan ostatecznej likwidacji, niezbędny do opracowania planu finansowego, dzięki któremu będzie można uniknąć zagrożeń i niepewności;

6.  zwraca uwagę, że przedwczesna likwidacja obiektów jądrowych ma bezpośredni wpływ na zasoby energetyczne (i ich ceny) w zainteresowanych państwach członkowskich; jest przekonany, że w celu uporania się z negatywnymi skutkami powinno się wspierać rozwój alternatywnych, niskoemisyjnych i konkurencyjnych źródeł energii, należy również rozważyć stworzenie odpowiednich mechanizmów kompensacji w celu pokrycia kosztów likwidacji i unieszkodliwiania odpadów do określonego etapu, od którego te trzy kraje będą w stanie pokryć samodzielnie pozostałe koszty;

7.  podkreśla, że w celu zagwarantowania lepszego planowania działań i wymiany zgromadzonych doświadczeń w ramach tych trzech programów potrzebna jest ściślejsza koordynacja tych programów; na tym doświadczeniu może skorzystać również cała Unia Europejska, jako że okres użytkowania reaktorów zakończy się ich usunięciem; zwraca się zatem do wszystkich zainteresowanych stron o zagwarantowanie stosowania i gromadzenia najlepszych praktyk w zakresie likwidacji oraz o zapewnienie możliwie najlepszego wykorzystania doświadczenia i danych zgromadzonych przez państwa członkowskie posiadające elektrownie jądrowe;

8.  wzywa Komisję, by – uwzględniając różne strategie stosowane przez państwa członkowskie – zbadała potencjalne możliwości ujednolicenia podejścia do finansowania likwidacji obiektów jądrowych w UE w celu zgromadzenia na czas potrzebnych środków finansowych, nie narażając bezpieczeństwa procesu likwidacji;

9.  uważa, że w przypadku harmonizacji procedury likwidacyjnej należy wziąć pod uwagę odpowiednie struktury administracyjne państw członkowskich oraz uprościć samą procedurę gospodarowania zasobami.

WYNIK GŁOSOWANIA KOŃCOWEGO W KOMISJI