SPRAWOZDANIE w stronę spójnego europejskiego podejścia do zbiorowego dochodzenia roszczeń

12.1.2012 - (2011/2089(INI))

Komisja Prawna
Sprawozdawca komisji opiniodawczej: Klaus-Heiner Lehne

Procedura : 2011/2089(INI)

Przebieg prac nad dokumentem podczas sesji

Dokument w ramach procedury :

A7-0012/2012

Teksty złożone :

A7-0012/2012

Debaty :

Głosowanie :

PV 02/02/2012 - 12.5
Wyjaśnienia do głosowania

Teksty przyjęte :

P7_TA(2012)0021

PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO
UZASADNIENIE
OPINIA Komisji Gospodarczej i Monetarnej
OPINIA Komisji Rynku Wewnętrznego i Ochrony Konsumentów
WYNIK GŁOSOWANIA KOŃCOWEGO W KOMISJI

PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

w stronę spójnego europejskiego podejścia do zbiorowego dochodzenia roszczeń

(2011/2089(INI))

Parlament Europejski,

– uwzględniając dokument roboczy służb Komisji z dnia 4 lutego 2011 r., konsultacje publiczne pt. „W stronę spójnego europejskiego podejścia do zbiorowego dochodzenia roszczeń” (SEC(2011)0173),

– uwzględniając projekt wytyczych pt. „Ustalanie wysokości szkody w dochodzeniu roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia art. 101 lub 102 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, opublikowany przez Komisję w czerwcu 2011 r.,

– uwzględniając dyrektywę 2009/22/WE w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów[1],

– uwzględniając dokument konsultacyjny w sprawie dalszych działań w następstwie zielonej księgi w sprawie dochodzenia zbiorowych roszczeń konsumentów, opublikowany przez Komisję w roku 2009,

– uwzględniając swoją rezolucję z dnia 26 marca 2009 r. w sprawie białej księgi dotyczącej roszczeń o odszkodowanie za stosowanie praktyk ograniczających konkurencję i nadużywanie pozycji dominującej[2],

– uwzględniając zieloną księgę z dnia 27 listopada 2008 r. w sprawie dochodzenia zbiorowych roszczeń konsumentów (COM(2008)0794),

– uwzględniając swoją rezolucję z dnia 20 stycznia 2011 r. w sprawie sprawozdania dotyczącego polityki konkurencji za rok 2009[3],

– uwzględniając białą księgę Komisji z dnia 2 kwietnia 2008 r. w sprawie roszczeń o naprawienie szkody wynikłej z naruszenia wspólnotowego prawa ochrony konkurencji (COM(2008)0165),

– uwzględniając sprawozdanie Maria Montiego z dnia 9 maja 2010 r. w sprawie nowej strategii na rzecz jednolitego rynku,

– uwzględniając komunikat Komisji z dnia 13 marca 2007 r. w sprawie strategii polityki konsumenckiej UE na lata 2007-2013 – Wzmocnienie pozycji konsumentów, polepszenie ich dobrobytu oraz zapewnienie ich skutecznej ochrony (COM(2007)0099),

– uwzględniając swoją rezolucję z dnia 25 października 2011 r. w sprawie alternatywnych metod rozwiązywania sporów w sprawach cywilnych, handlowych i rodzinnych[4],

– uwzględniają swą rezolucję z dnia 13 wrzesnia 2011 r. w sprawie wdrożenia dyrektywy o mediacji w państwach członkowskich, jej wpływie na mediację i stosowaniu przez sądy[5],

– uwzględniając art. 48 Regulaminu,

– uwzględniając sprawozdanie Komisji Prawnej oraz opinie Komisji Gospodarczej i Monetarnej, Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii oraz Komisji Rynku Wewnętrznego i Ochrony Konsumentów (A7-0012/2012),

A. mając na uwadze, że w europejskiej przestrzeni sprawiedliwości obywatele i przedsiębiorstwa powinni nie tylko mieć prawa, ale również mieć możliwość ich skutecznego i sprawnego dochodzenia;

B. mając na uwadze, że przyjęte niedawno prawodawstwo UE ma umożliwić stronom w sprawach transgranicznych skuteczne dochodzenie (swoich) praw[6] albo poszukiwanie pozasądowego rozwiązania sporu w drodze mediacji[7];

C. mając na uwadze, że korzyści płynące z mechanizmów alternatywnych metod rozstrzygania sporów są niepodważalne i że wszyscy obywatele UE powinni mieć w dalszym ciągu uczciwy dostęp do wymiaru sprawiedliwości;

D. mając na uwadze, że zgodnie z badaniem Flash Eurobarometer na temat „Postaw konsumenckich wobec handlu transgranicznego i ochrony konsumentów" ogłoszonym w marcu 2011 r. 79% europejskich konsumentów przyznaje, że byliby bardziej skłonni bronić swych praw w sądzie, gdyby mogli przyłączać się do skarg innych konsumentów w tej samej sprawie;

E. mając na uwadze, że konsumenci, którzy ponieśli szkodę i pragną wstąpić na drogę sądową, aby indywidualnie dochodzić roszczeń, często napotykają na poważne przeszkody co do dostępności, skuteczności i przystępności ze względu na koszty sądowe, które bywają wysokie, potencjalne koszty psychologiczne, skomplikowane i długotrwałe procedury oraz brak informacji o możliwych sposobach dochodzenia roszczeń;

F. mając na uwadze, że w sytuacji, gdy pewna grupa obywateli pada ofiarą tego samego przestępstwa, indywidualne procesy sądowe mogą stanowić nieskuteczny środek powstrzymania praktyk sprzecznych z prawem lub uzyskania odszkodowania, szczególnie jeżeli wysokość straty jest niewielka w stosunku do kosztów sądowych;

G. mając na uwadze, że w niektórych państwach członkowskich rezultaty uzyskiwane przy pomocy obecnych mechanizmów dochodzenia roszczeń oraz środków wykonawczych dostępnych konsumentom na szczeblu UE nie są uznawane za dostateczne, lub takie mechanizmy nie są wystarczająco dobrze znane, co skutkuje ograniczonym z nich korzystaniem;

H. mając na uwadze, że integracja europejskich rynków i związany z nią wzrost działalności transgranicznej uwydatniają potrzebę spójnego podejścia na skalę unijną w celu znalezienia rozwiązania dla przypadków, w których konsumenci pozostają z niczym, gdyż w ramach zbiorowego dochodzenia roszczeń i udzielania odszkodowań w wielu państwach członkowskich brak jest rozwiązań transgranicznych;

I. mając na uwadze, że władze krajowe i europejskie odgrywają zasadniczą rolę w egzekwowaniu prawa unijnego, zaś egzekwowanie na drodze prywatnej powinno jedynie uzupełnić, ale nie zastąpić egzekucję publiczną;

J. mając na uwadze, że publiczne egzekwowanie zaprzestania naruszeń i nałożenie grzywny samo w sobie nie pozwala konsumentom na uzyskanie odszkodowania za poniesioną szkodę;

K. mając na uwadze, że zebranie roszczeń w ramy jednej procedury zbiorowego dochodzenia roszczeń, lub możliwość wnoszenia takich roszczeń przez przedstawiciela lub podmiot działający w interesie publicznym, mogłoby uprościć postępowanie i zmniejszyć koszty dla zaangażowanych stron;

L. mając na uwadze, że system zbiorowego dochodzenia roszczeń może być rozsądnym uzupełnieniem indywidualnej ochrony prawnej, jednak nie może jej wykluczać;

M. mając na uwadze, że w odniesieniu do jakiegokolwiek wniosku, który nie wchodzi w zakres wyłącznej kompetencji Unii Komisja musi przestrzegać zasad pomocniczości i proporcjonalności;

1. z zadowoleniem przyjmuje ww. konsultację przekrojową i podkreśla, że ofiary bezprawnych praktyk – zarówno obywatele, jak i przedsiębiorstwa – muszą mieć możliwość dochodzenia naprawienia poniesionej przez nich straty lub szkody, zwłaszcza w przypadku szkód rozproszonych lub podzielonych, gdzie ryzyko kosztów może nie być proporcjonalne do poniesionych szkód;

2. zauważa podejmowane przez Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych wysiłki na rzecz ograniczenia pieniactwa i nadużyć w systemie pozwów zbiorowych w USA[8] oraz podkreśla, że Europa musi powstrzymać się od wprowadzenia systemu pozwów zbiorowych podobnego do tego obowiązującego w USA lub jakiegokolwiek systemu, który nie jest zgodny z europejskimi tradycjami prawnymi;

3. z zadowoleniem przyjmuje wysiłki państw członkowskich na rzecz umocnienia praw ofiar czynów bezprawnych, polegające na wprowadzeniu lub zaplanowaniu wprowadzenia przepisów, które mają na celu ułatwienie dochodzenia roszczeń przy jednoczesnym unikaniu kultury pieniactwa, przyznaje jednak również, że krajowe mechanizmy zbiorowego dochodzenia roszczeń są bardzo zróżnicowane, w szczególności pod względem zakresu i charakteru postępowania, co może utrudnić korzystanie przez obywateli z przysługujących im praw;

4. z zadowoleniem przyjmuje działania Komisji na rzecz wypracowania spójnego europejskiego podejścia do dochodzenia roszczeń zbiorowych i wzywa Komisję do wykazania w ocenie oddziaływania, że zgodnie z zasadą pomocniczości konieczne jest działanie na szczeblu UE w celu poprawy obowiązujących obecnie unijnych ram regulacyjnych, tak aby umożliwić ofiarom naruszenia prawa UE uzyskanie odszkodowania za poniesione szkody, przyczyniając się tym samym do zwiększenia zaufania konsumentów i sprawniejszego funkcjonowania rynku wewnętrznego;

5. podkreśla potencjalne korzyści pod względem niższych kosztów i większej pewności prawnej dla skarżących i pozwanych, a także samego systemu sądowego w związku z unikaniem równoległych procesów w podobnych sprawach;

6. w odniesieniu do konkurencyjności wyraża przekonanie, że egzekwowanie na drodze publicznej jest niezwykle istotne dla wdrażania postanowień Traktatów, pełnego osiągnięcia celów UE i zapewnienia egzekwowania prawa konkurencji UE przez Komisję i krajowe organy ds. konkurencji;

7. przypomina, że obecnie tylko państwa członkowskie są uprawnione do stanowienia krajowych zasad obliczania wysokości należnego odszkodowania; zauważa ponadto, że egzekwowanie prawa krajowego nie może utrudniać jednolitego stosowania prawa europejskiego;

8. zwraca się do Komisji o należyte przeanalizowanie kwestii właściwej podstawy prawnej wszelkich środków w dziedzinie zbiorowego dochodzenia roszczeń;

9. zauważa, że z dostępnych dotychczas informacji, w tym z badania przeprowadzonego dla DG SANCO w 2008 r. pt. „Ocena skuteczności i efektywności mechanizmów zbiorowego dochodzenia roszczeń w UE”, wynika, że mechanizmy zbiorowego dochodzenia roszczeń istniejące w UE nie wywarły nieproporcjonalnych skutków ekonomicznych;

Obowiązujące przepisy unijne i dochodzenie nakazów

10. zauważa, że niektóre mechanizmy rozpatrywania poszczególnych spraw, takie jak np. dyrektywa 2008/52 w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych oraz rozporządzenie (WE) nr 805/2004 w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych, istnieją już na szczeblu UE i uważa, że między innymi rozporządzenie nr 861/2007 ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń przewiduje dostęp do wymiaru sprawiedliwości poprzez uproszczenie postępowania spornego w sprawach transgranicznych i zmniejszenie kosztów w sprawach dotyczących skarg na kwotę mniejszą niż 2 000 EUR, zaznacza jednak, że przepisy te nie zostały opracowane w celu zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości w przypadku gdy znaczna grupa pokrzywdzonych odnosi taką samą szkodę;

11. jest zdania, że dochodzenie nakazów również odgrywa istotną rolę w zagwarantowaniu praw przysługujących obywatelom i przedsiębiorstwom na mocy prawa UE oraz uważa, że mechanizmy wprowadzone na mocy rozporządzenia (WE) nr 2006/2004 w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów[9] oraz dyrektywy 2009/22/WE w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów można znacząco poprawić, żeby wzmocnić współpracę i skuteczność dochodzenia nakazów w sprawach transgranicznych;

12. uważa, że istnieje szczególna konieczność udoskonalenia środków prawnych w zakresie dochodzenia nakazów w sektorze środowiska; apeluje do Komisji o zbadanie sposobów rozszerzenia nakazu dla tego sketora;

13. uważa, że dochodzenie nakazu powinno skupić się na ochronie interesu indywidualnego, a nie interesu publicznego, oraz wzywa do ostrożności przy poszerzaniu dostępu do wymiaru sprawiedliwości dla organizacji, gdyż nie powinny one korzystać z łatwiejszego dostępu do wymiaru sprawiedliwości niż jednostki;

14. wzywa zatem Komisję do umocnienia i zwiększenia skuteczności istniejących instrumentów, takich jak dyrektywa 98/27/WE w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 w sprawie współpracy między organami krajowymi odpowiedzialnymi za egzekwowanie przepisów prawa w zakresie ochrony konsumentów w celu zagwarantowania właściwego egzekwowania praw konsumentów przez władze publiczne w UE; podkreśla jednak, że ani dyrektywa 98/27/WE ani rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 nie dają konsumentom możliwości uzyskania rekompensaty za poniesione straty;

Prawnie wiążące ramy przekrojowe i gwarancje

15. jest zdania, że dostęp do wymiaru sprawiedliwości w drodze zbiorowego dochodzenia roszczeń wchodzi w zakres prawa proceduralnego oraz jest zaniepokojony tym, że nieskoordynowane unijne inicjatywy w dziedzinie zbiorowego dochodzenia roszczeń spowodują fragmentację krajowych przepisów proceduralnych i przepisów odszkodowawczych, co osłabi, a nie umocni dostęp do wymiaru sprawiedliwości w UE; apeluje o to, aby w razie gdyby po szczegółowej analizie uznano, że potrzebny i pożądany jest unijny system zbiorowego dochodzenia roszczeń, wszelkie wnioski w dziedzinie zbiorowego dochodzenia roszczeń przyjmowały formę przekrojowych ram obejmujących wspólny zbiór zasad przewidujących jednolity dostęp do wymiaru sprawiedliwości w UE poprzez roszczenia zbiorowe oraz odnoszących się między innymi do naruszenia praw konsumentów;

16. podkreśla potrzebę należytego uwzględnienia tradycji prawnych i porządku prawnego poszczególnych państw członkowskich oraz zwiększenia koordynacji dobrych praktyk między tymi państwami, a także uważa, że praca nad unijnym systemem zbiorowego promującym skuteczne dochodzenie roszczeń zarówno dla konsumentów, jak i dla MŚP nie powinna opóźniać przyjęcia ram przekrojowych;

17. podkreśla, że wszelkie prawnie wiążące ramy przekrojowe muszą obejmować kluczowe aspekty zbiorowego dochodzenia naprawienia poniesionej szkody; ponadto podkreśla w szczególności, że kwestie prawa prywatnego międzynarodowego i proceduralnego należy stosować do zbiorowych pozwów w ogólności, niezależnie od danego sektora, natomiast ograniczona liczba zasad dotyczących ochrony konsumentów czy prawa konkurencji, obejmujących takie sprawy jak ewentualny wiążący skutek decyzji krajowych władz ds. konkurencji, powinna zostać określona na przykład w odrębnych artykułach czy rozdziałach samego przekrojowego instrumentu lub w odrębnych instrumentach prawnych równolegle z przyjęciem instrumentu przekrojowego, lub w jego następstwie;

18. uważa, że poniesiona szkoda lub strata indywidualna odgrywa zasadniczą rolę przy decyzji o wniesieniu powództwa, ponieważ w sposób nieunikniony podlega porównaniu z ewentualnymi kosztami rozpatrywania pozwu; przypomina w związku z tym Komisji o konieczności zagwarantowania, by przekrojowe ramy zbiorowego dochodzenia roszczeń były skutecznym i niedrogim narzędziem dla wszystkich stron, a także jest zdania, że krajowe przepisy proceduralne w państwach członkowskich mogłyby traktować rozporządzenie (WE) nr 861/2007 ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń jako punkt odniesienia dla celów dochodzenia roszczeń zbiorowych w przypadkach gdy wartość roszczenia nie przekracza zakresu określonego w tym rozporządzeniu;

19. uważa, że pozew zbiorowy na mocy ram przekrojowych byłby najbardziej korzystny w sprawach, w których pozwany i reprezentowani poszkodowani nie mają adresu zamieszkania w tym samym państwie członkowskim (wymiar transgraniczny) i w przypadku gdy prawa, których naruszenie jest zarzucane pozwanemu przysługują na mocy prawa UE unijnych (naruszenie prawa UE); apeluje o dalsze zbadanie możliwości usprawnienia dochodzenia roszczeń w sprawach o naruszenie prawa krajowego, które mogą mieć poważne skutki transgraniczne;

20. ponownie podkreśla, że w ramach przekrojowego instrumentu należy ustanowić gwarancje w celu uniknięcia bezpodstawnych skarg i nadużywania zbiorowego dochodzenia roszczeń, żeby zagwarantować sprawiedliwe postępowanie sądowe, oraz podkreśla, że takie gwarancje muszą obejmować między innymi następujące kwestie:

Prawo do wystąpienia z roszczeniem

– aby powództwo było dopuszczalne, musi istnieć jasno określona grupa osób, a określenie członków tej grupy musi nastąpić przed wniesieniem pozwu;

– europejskie podejście do zbiorowego dochodzenia roszczeń musi opierać się na zasadzie „opt-in”, w której poszkodowani są dokładnie określeni i uczestniczą w postępowaniu tylko wtedy, jeśli wyraźnie wyrażą takie życzenie, w celu uniknięcia ewentualnych nadużyć; podkreśla potrzebę poszanowania obecnych systemów krajowych zgodnie z zasadą pomocniczości; wzywa Komisję do rozważenia systemu, w ramach którego wszystkim potencjalnie zainteresowanym poszkodowanym byłyby dostarczane odpowiednie informacje, zostałaby zwiększona reprezentatywność pozwów zbiorowych, umożliwiono by uzyskanie odszkodowania największej liczbie poszkodowanych, a obywatelom UE zostałby zapewniony łatwy, niedrogi i skuteczny dostęp do wymiaru sprawiedliwości, co pozwoliłoby uniknąć nadmiernej liczby sporów sądowych i związanych z nią zbędnych indywidualnych lub zbiorowych pozwów dotyczących tego samego naruszenia; wzywa państwa członkowskie do wprowadzenia skutecznych mechanizmów zapewniających dotarcie z informacjami do jak największej liczby poszkodowanych oraz uświadomienie im ich praw i obowiązków, w szczególności jeżeli mieszkają oni w różnych państwach członkowskich, przy jednoczesnym uniknięciu niesłusznego zaszkodzenia reputacji zainteresowanej strony, aby przestrzegać domniemania niewinności;

– należy odrzucić system zbiorowego dochodzenia roszczeń, w którym poszkodowani nie są określeni przed wydaniem orzeczenia, ponieważ jest on sprzeczny z porządkiem prawnym wielu państw członkowskich oraz narusza prawa poszkodowanych, którzy mogliby uczestniczyć w postępowaniu nieświadomie, a mimo to być związani orzeczeniem sądu;

– państwa członkowskie powinny zadbać o to, że by sędzia lub inny tego rodzaju podmiot był uprawniony do uprzedniej oceny dopuszczalności wszelkich ewentualnych pozwów zbiorowych, aby potwierdzić, że kryteria dopuszczalności zostały spełnione i że można wnieść powództwo;

– państwa członkowskie powinny wskazać organizacje, które kwalifikują się do wnoszenia powództw zbiorowych i użyteczne byłyby ogólnoeuropejskie kryteria, które jasno określą te kwalifikujące się podmioty; kryteria te należy oprzeć na art. 3 dyrektywy 2009/22/WE w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów, jednak trzeba je doprecyzować, zarówno żeby uniknąć nadużywania skarg, jaki i zagwarantować dostęp do wymiaru sprawiedliwości; takie kryteria powinny m.in. określać zasoby finansowe i ludzkie kwalifikowanych organizacji;

– poszkodowani powinni w każdym przypadku mieć możliwość alternatywnego dochodzenia przed sądem indywidualnych roszczeń odszkodowawczych;

Pełne odszkodowanie za rzeczywiście poniesioną szkodę

– ramy przekrojowe powinny obejmować odszkodowanie jedynie za rzeczywiście poniesioną szkodę i należy zakazać odszkodowań karnych: zgodnie z zasadą kompensacji przyznane odszkodowanie należy rozdzielić między poszczególnych poszkodowanych proporcjonalnie do indywidualnie poniesionej szkody; ogólnie rzecz biorąc, uzależnienie wynagrodzenia od wyniku sprawy nie jest stosowane w Europie i nie powinno stanowić części obowiązkowych ram przekrojowych;

Dostęp do dowodów

– osoby występujące z pozwem zbiorowym nie powinny być uprzywilejowane w stosunku do indywidualnych skarżących, jeśli chodzi o dostęp do dowodów przedstawionych przez stronę pozwaną, a każdy skarżący powinien udowodnić swoje roszczenie; obowiązek ujawnienia skarżącym dokumentów jest na ogół nieznany w Europie i nie może stanowić elementu ram przekrojowych;

Zasada „przegrany płaci”

– każda skarga powinna wiązać się z ryzykiem finansowym i państwa członkowskie muszą określić własne zasady sprawiedliwego podziału kosztów, w świetle których strona przegrywająca sprawę musi ponosić koszty strony przeciwnej, co pozwoli uniknąć nadmiernej liczby bezzasadnych skarg w ramach ogólnounijnego mechanizmu zbiorowego dochodzenia roszczeń;

Zakaz finansowania przez strony trzecie

– Komisja nie może ustanawiać warunków czy wytycznych w sprawie finansowania dochodzenia roszczeń, gdyż w systemach prawnych większości państw członkowskich nie jest możliwe ubieganie się o finansowanie przez osobę trzecią np. w zamian za udział w przyznanym odszkodowaniu; nie wyklucza to możliwości określenia przez państwo członkowskie warunków czy wytycznych w sprawie finansowania dochodzenia roszczeń;

21. proponuje, aby w przypadku gdy Komisja przedłoży wniosek w sprawie ram przekrojowych regulujących kwestię zbiorowego dochodzenia roszczeń, przyjęto w razie konieczności zasadę działań następczych, zgodnie z którą możliwe będzie wprowadzenie egzekwowania na drodze prywatnej w ramach mechanizmu zbiorowego dochodzenia roszczeń, jeżeli wcześniej Komisja lub krajowy organ ds. konkurencji wydały decyzję stwierdzającą naruszenie przepisów; zauważa, że ustanowienie zasady działań następczych nie wyklucza zasadniczo możliwości wprowadzenia działań indywidualnych i działań następczych;

22. apeluje do Komisji o zbadanie sposobów zwiększenia świadomości konsumentów o dostępności mechanizmów zbiorowego dochodzenia roszczeń i ułatwienia współpracy między organami upoważnionymi do wnoszenia pozwów zbiorowych; kładzie nacisk na decydującą rolę, jaką mogą odegrać organizacje konsumenckie i Sieć Europejskich Centrów Konsumenckich (ECC-Net) w przekazywaniu informacji jak największej liczbie poszkodowanych w wyniku naruszenia prawa UE;

23. podkreśla, że wiele naruszeń prawa Unii, które Komisja stwierdziła w dziedzinie unijnych środków ochrony konsumentów, skłania do wzmocnienia dochodzenia nakazu, uznając przy tym, że dochodzenie nakazu[10] nie jest wystarczające, jeżeli poszkodowani ponieśli szkodę i mają prawo do odszkodowania; wzywa Komisję, żeby ustaliła, w dziedzinie których przepisów prawa UE trudno jest uzyskać odszkodowanie;

24. uważa, że te należy to uczynić w celu zidentyfikowania obszarów, w których ramy przekrojowe mogłyby zapewnić zbiorowe dochodzenie odszkodowania za naruszenie takich przepisów oraz za naruszenie unijnego prawa o ochronie konkurencji; domaga się, żeby odpowiednie akty prawa unijnego wyliczono w załączniku do instrumentu przekrojowego;

Alternatywne metody rozstrzygania sporów (ARS)

25. odnotowuje, że mechanizmy ARS często zależą od gotowości podjęcia współpracy przez przedsiębiorstwo handlowe i uważa, że dostępność skutecznego systemu dochodzenia odszkodowania na drodze sądowej stanowiłaby dla stron silną zachętę do zawarcia ugody pozasądowej, co prawdopodobnie pozwoliłoby uniknąć znaczącej liczby sporów sądowych; zachęca do ustanowienia systemów ARS na szczeblu europejskim, żeby szybkie i tanie rozstrzyganie sporów stało się rozwiązaniem atrakcyjniejszym niż postępowanie sądowe, oraz sugeruje, że sędziowie dokonujący wstępnej oceny dopuszczalności w przypadku pozwów zbiorowych powinni też być uprawnieni do nałożenia na strony uczestniczące w sporze obowiązku starania się o zbiorowe polubowne rozwiązanie sporu przed wniesieniem pozwu zbiorowego; uważa, że opracowane przez Trybunał[11] kryteria powinny służyć za punkt wyjścia dla ustanowienia tego uprawnienia; podkreśla jednak, że mechanizmy te, jak sama nazwa wskazuje, powinny pozostać jedynie alternatywą, a nie warunkiem koniecznym, do dochodzenia roszczenia na drodze sądowej;

Jurysdykcja i prawo właściwe

26. podkreśla, że ramy przekrojowe jako takie powinny ustanawiać zasady, które zapobiegną „wyścigowi do sądu” (praktyce wyboru sądu w celu uzyskania korzystniejszego rozstrzygnięcia sprawy, ang. „forum shopping”), nie stwarzając przy tym zagrożenia w kontekście dostępu do wymiaru sprawiedliwości;

27. domaga się dalszej analizy, w jaki sposób można poprawić zasady dotyczące konfliktu norm; uważa, że jednym z rozwiązań mogłoby być stosowanie prawa kraju, w którym większość poszkodowanych ma miejsce zamieszkania, przy czym indywidualni poszkodowani powinni mieć możliwość nieprzyłączania się do pozwu zbiorowego o charakterze opt-in i w zamian indywidualnego dochodzenia roszczeń na zasadach ogólnych prawa prywatnego międzynarodowego, które przewidziano w rozporządzeniach Bruksela I, Rzym I i Rzym II;

28. podkreśla, że w związku z orzeczeniem Trybunału w sprawie C-360/09 Pfleiderer, Komisja musi zagwarantować, że zbiorowe dochodzenie roszczeń nie wpłynie negatywnie na skuteczność systemu łagodzenia kar w prawie konkurencji i na postępowanie pojednawcze;

Zwykła procedura ustawodawcza

29. wzywa do włączania Parlamentu Europejskiego – w ramach zwykłej procedury ustawodawczej – do wszelkich inicjatyw legislacyjnych w dziedzinie zbiorowego dochodzenia roszczeń oraz podkreśla, że wszelki wniosek należy oprzeć na szczegółowej ocenie skutków regulacji;

30. zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie, Komisji oraz rządom i parlamentom państw członkowskich oraz partnerom społecznym na szczeblu UE.

[1] Dz.U. L 110 z 1.5.2009, s. 30.
[2] Dz.U. C 117 E z 6.5.2010, s. 161.
[3] Teksty przyjęte, P7_TA(2011)0023.
[4] Teksty przyjęte, P7_TA(2011)0449.
[5] Teksty przyjęte, P7_TA(2011)0361.
[6] Rozporządzenie (WE) nr 861/2007 ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń, Dz.U. L 199 z 31.07.2007, s.1; rozporządzenie (WE) nr 2006/2007 ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń, Dz.U. L 399 z 30.12.2006, s.1; rozporządzenie (WE) nr 805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych, Dz.U. L 143 z 30.4.2004, s. 15.
[7] Dyrektywa 2008/52/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych, Dz.U. L 136 z 24.5.2008, s. 3.
[8] Wal-Mart Stores Inc. przeciwko Dukes et al. 564 U. S. xxx (2011).
[9] Dz.U. L 364 z 9.12.2004, s. 1.
[10] Analiza dotycząca problemów, z jakimi borykają się konsumenci przy dochodzeniu odszkodowania za naruszenia przepisów o ochronie konsumentów, oraz konsekwencji gospodarczych takich problemów, 26 sierpnia 2008 r., część I: Sprawozdanie główne, s. 21 i nast.
[11] Wyrok z dnia 18 marca 2010 r. w sprawach połączonych C-317/08, C-318/08, C-319/08 i C-320/08 Alassini, dotychczas nieopublikowany w Zbiorze.

UZASADNIENIE

Sprawozdawca z zadowoleniem przyjmuje przekrojowe konsultacje Komisji, jej otwartość na europejskie podejście do zbiorowego dochodzenia roszczeń oraz zaangażowanie na rzecz silnych gwarancji chroniących przed pieniactwem. Niedawne orzeczenie Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych w tendencyjnej sprawie z powództwa zbiorowego[1] pokazuje po raz kolejny, że system prawny USA jako taki zmaga się z bezpodstawnymi i pieniackimi pozwami zbiorowymi, które wynikają z nadmiernego rozmachu systemu amerykańskiego, którego z pewnością nie zakładano wówczas, gdy kilkadziesiąt lat temu wprowadzono takie pozwy. Europa musi stanowczo sprzeciwiać się wszelkim działaniom zmierzającym do zmiany tradycji prawnych UE w drodze włączania obcych elementów proceduralnych, które umożliwią nadużywanie pozwów zbiorowych.

Sprawozdawca rozumie, że tradycja prawna UE nakierowana jest raczej na rozstrzyganie sporów między jednostkami niż za pośrednictwem podmiotu zbiorowego. Jednak w niektórych przypadkach w interesie poszkodowanych w wyniku bezprawnych czynów może leżeć połączenie w ramach jednego pozwu ich roszczeń, których w przeciwnym razie nie dochodziliby indywidualnie, a z drugiej strony w interesie przedsiębiorców może leżeć uzyskanie jednego rozstrzygnięcia lub wytoczenie powództwa sądowego, dzięki którym w sprawie zaistnieje pewność prawna. W tym zakresie wiele państw członkowskich w ostatnich latach wprowadziło instrumenty zbiorowe, które umożliwiają pewien rodzaj zbiorowego dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Instrumenty te bardzo się od siebie różnią i np. przybierają formę powództwa reprezentacyjnego, powództwa grupowego lub sprawy próbnej. Nie było możliwe uzyskanie informacji o odpowiednim prawie krajowym, a w szczególności o jego stosowaniu i użyteczności, ponieważ niektóre państwa członkowskie dopiero niedawno wprowadziły te mechanizmy i nie zawsze dysponują rzetelnymi informacjami. Dlatego sprawozdawca nie dziwi się, że Komisja dotychczas nie wykazała potrzeby działania ze strony Unii. Wciąż należy szczegółowo przeanalizować, który artykuł TFUE można przyjąć za podstawę prawną instrumentu przekrojowego. Zapewne należy poważnie potraktować odrzucenie działania na poziomie unijnym ze strony rządów krajowych[2].

Sprawozdawca uważa jednak, że w europejskiej przestrzeni sprawiedliwości obywatele i przedsiębiorstwa powinni mieć możliwość skutecznego i sprawnego dochodzenia swoich praw wynikających z uregulowań unijnych. W przypadku szkód masowych i rozproszonych poszkodowani w wyniku czynów bezprawnych mogą w istocie powstrzymywać się od dochodzenia odszkodowania, jako że koszty powództwa indywidualnego mogą być niewspółmierne do poniesionej szkody. Na pierwszym planie powinno znajdować się jednak nadal egzekwowanie unijnego prawa przez organy krajowe i europejskie, ponieważ organy te dysponują na mocy prawa publicznego instrumentami dochodzeniowymi, które nie mogą zostać przekazane podmiotom prywatnym; egzekucja roszczeń odszkodowawczych z powództwa prywatnego nadal ma w tym względzie charakter uzupełniający.

Obowiązujące przepisy unijne i dochodzenie nakazów

W ostatnich latach UE podejmowała aktywne starania, żeby polepszyć dostęp do wymiaru sprawiedliwości. Na przykład rozporządzenie nr 861/2007 ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń umożliwia sprawny i skuteczny dostęp do wymiaru sprawiedliwości poprzez uproszczenie postępowania w sprawach transgranicznych, w których wysokość roszczeń nie przekracza 2000 EUR. Potrzeba dalszej oceny rozporządzenia, żeby ustalić, czy zrealizowano intencje prawodawcy unijnego.

Sprawozdawca uznaje znaczenie dochodzenia nakazu. W wielu przypadkach, takich jak reklama wprowadzająca w błąd, brak przejrzystości umów itp., szkody mogą nie wystąpić, a priorytetem powinno być zaprzestanie dalszych bezprawnych działań. Sama Komisja wskazała, w jaki sposób można poprawić rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów[3] oraz dyrektywę 2009/22/WE w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów (dyrektywa o nakazach)[4], żeby wzmocnić współpracę i dochodzenie nakazu[5].

Sprawozdawcę niepokoi jednak szeroki zakres interpretacji krajowego prawa procesowego, które zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości „nie może być mniej korzystne niż przepisy dotyczące podobnych czynności w prawie krajowym (zasada równoważności) oraz nie może w praktyce uniemożliwiać lub nadmiernie utrudniać wykonywania praw wynikających z prawa unijnego (zasada skuteczności)”[6]. Sprawozdawca uważa, że przestrzegając tych zasad, organizacje nie powinny cieszyć się uprzywilejowanym dostępem do wymiaru sprawiedliwości, a przepisy UE powinny raczej skupiać się na ochronie i egzekwowaniu interesów osób prywatnych niż interesów ogółu ludności.

Instrument przekrojowy i gwarancje

Uwzględniając zróżnicowanie przepisów prawa procesowego każdego kraju, sprawozdawca jest zdania, że jakakolwiek inicjatywa w zakresie roszczeń zbiorowych doprowadzi do fragmentacji krajowych przepisów odszkodowawczych i procesowych. Europejskie podejście nie może ograniczać się do koordynowania poszczególnych inicjatyw Komisji, ponieważ nie zapobiega to różnym wynikom procedur ustawodawczych.

Wszelkie inicjatywy w dziedzinie roszczeń zbiorowych rodzą de facto takie same kwestie z zakresu prawa procesowego i międzynarodowego prawa prywatnego. Dla przykładu tak samo silne gwarancje dotyczące takich kwestii, jak status przedstawiciela i kryteria dopuszczenia, dostęp do dowodów czy stosowanie zasady pokrywania kosztów postępowania przez stronę przegraną, są w rzeczywistości niezależne od danego sektora. Kwestie te zostały podniesione nie tylko w ramach obecnych ogólnych konsultacji, lecz również w poprzedniej białej i zielonej księdze.

Sprawozdawca sądzi, że Komisja przewiduje już podejście ogólne. Poszczególne sektory określone w zielonej księdze Komisji w sprawie roszczeń zbiorowych konsumentów wskazują na to, że instrument ten będzie miał zastosowanie do różnych sektorów, np. usług finansowych, telekomunikacji itp.[7]. Łącznikiem nie jest już zatem sektor, lecz tylko powód, czyli konsument. Wyraźnie wskazuje to na fakt, że instrument przekrojowy jest najlepszym sposobem uniknięcia wprowadzenia zróżnicowanych przepisów sektorowych prowadzących do fragmentacji krajowego prawa procesowego.

Fragmentacja krajowych przepisów nie tylko zakłóci funkcjonowanie sądownictwa, ale również zwiększy niepewność prawną, co mija się z celem usprawnienia dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Prawo procesowe określa przepisy obowiązujące w odniesieniu do postępowania sądowego i ma wspierać dostęp do sądownictwa. Zasadniczo przepisy te nie wprowadzają rozróżnienia między poszczególnymi sektorami przemysłu i poszczególnymi obszarami prawa. W związku z tym europejskie podejście do roszczeń zbiorowych również nie musi wprowadzać takiego rozróżnienia i może dopuścić podejście przekrojowe. Gdyby zachodziła konieczność wprowadzenia szczegółowych przepisów specyficznych dla danego sektora, instrument przekrojowy mógłby to przewidywać na przykład w osobnym rozdziale.

Sprawozdawca uważa, że zbiorowe dochodzenie roszczeń powinno być możliwe wówczas, gdy poszkodowany nie dochodzi swych praw, ponieważ poniesiona szkoda nie jest jego zdaniem proporcjonalna do kosztów postępowania sądowego. Badania wskazują na to, że próg finansowy to kwota od 101 do 2500 EUR[8]. Ograniczenie roszczeń zbiorowych do indywidualnych strat do wysokości 2000 EUR dostosuje instrument przekrojowy do rozporządzenia nr 861/2007 ustanawiającego europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń i zapewni spójność przepisów UE. Sprawozdawca chciałby rozpocząć dyskusję nad kwestią, czy niższy próg nie byłby odpowiedniejszy.

Sprawozdawca jest zdania, że instrument przekrojowy powinien służyć w sprawach transgranicznych dotyczących naruszenia prawa UE. Element transgraniczny będzie zachodził, w przypadku gdy poszkodowany i pozwany nie mają siedziby lub miejsca zamieszkania w tym samym państwie członkowskim. Instrument przekrojowy mógłby również mieć zastosowanie wówczas, gdy poszkodowani mieszkają w innych państwach członkowskich.

Każdy instrument przekrojowy musi opierać się na zasadzie przewidującej, że każdy poszkodowany ma prawo do odszkodowania, lecz osoby występujące z pozwem zbiorowym nie powinny być uprzywilejowane w stosunku do skarżących występujących indywidualnie. Zasada ta pociąga za sobą konieczność wprowadzenia w instrumencie przekrojowym szeregu zabezpieczeń.

Sprawozdawca apeluje, aby zadania przedstawiciela pełniły wyspecjalizowane podmioty. Należy opracować europejskie kryteria, według których państwa członkowskie mogą powierzyć prowadzenie sprawy wyspecjalizowanym podmiotom. Artykuł 3 dyrektywy 2009/22/WE w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów mógłby służyć za punkt wyjścia dla opracowania tych kryteriów, które powinny stanowić pierwszą przeszkodę zapobiegającą nadużyciom instrumentu przekrojowego. Zgodnie z tymi kryteriami pozwolenie otrzymałyby organizacje konsumenckie, rzecznik praw człowieka itp. Ze względu na prawną złożoność roszczeń zbiorowych konieczna jest jednak reprezentacja przez prawnika. W związku z tym nie ma potrzeby tworzenia pozwów zbiorowych, w ramach których poszkodowani mogliby połączyć roszczenia w jednym pozwie. Dopuszczenie wykwalifikowanych podmiotów zapewniłoby państwom członkowskim praktyczny mechanizm umożliwiający w pewnym stopniu sprawowanie kontroli nad organizacją przedstawicielską i w konsekwencji ochronę instrumentu przekrojowego przed nadużyciami, podczas gdy kontroli tej nie byłoby w przypadku roszczenia zbiorowego.

Sprawozdawca domaga się, aby w powództwie wytoczonym przez organizację społeczną brała udział tylko jasno określona grupa osób, której skład zostanie określony przed wniesieniem pozwu. Konstytucje niektórych państw członkowskich zakazują pozwów o charakterze opt-out, w przypadku gdy pozew jest składany w imieniu nieznanych poszkodowanych, którzy nie mieliby możliwości zrezygnować z wniesienia pozwu. Pozew o charakterze opt-out byłby również problematyczny w świetle art. 6 EKPC.

Jedynie rzeczywiście poniesiona szkoda podlega odszkodowaniu, a do odszkodowania mają prawo jedynie osoby poszkodowane w wyniku naruszenia przepisów UE. Wiąże się to również z tym, że żadna część odszkodowania nie może pozostać w rękach organizacji przedstawicielskiej; w przeciwnym razie nie tylko kłóciłoby się to z ideą odszkodowania, lecz również znacznie zwiększyłoby zachętę finansową do składania bezpodstawnych pozwów.

Sprawozdawca wzywa do zakazania odszkodowań karnych, aby zapobiec praktyce wyboru sądu w celu uzyskania korzystniejszego rozstrzygnięcia sprawy. Wprawdzie Trybunał Sprawiedliwości uznał w sprawie Manfredi dopuszczenie krajowych przepisów dotyczących odszkodowania karnego, lecz orzeczenie to ma jedynie zastosowanie w przypadku braku odnośnych przepisów wspólnotowych[9]. Unijny ustawodawca może zatem wyłączyć zapłatę odszkodowania karnego.

Sprawozdawca chciałby utrzymania zasady, że ciężar dowodu spoczywa na powodzie. Pozwany nie może być zatem zobowiązany do przekazania materiału dowodowego powodowi. Zasadnicze znaczenie ma dopilnowanie, by osoby występujące z pozwem zbiorowym nie były uprzywilejowane w stosunku do indywidualnych skarżących. Zamiast wprowadzać obce wymogi dotyczące ujawnienia informacji na szczeblu europejskim, państwa członkowskie powinny w dalszym ciągu regulować dostęp do materiałów dowodowych zgodnie z krajowym prawem procesowym. Wymogi dotyczące ujawnienia informacji niepotrzebnie zwiększają koszty postępowania i zachęcają do bezpodstawnych roszczeń, w związku z czym należy je odrzucić na szczeblu europejskim.

Sprawozdawca chciałby, aby krajowe przepisy dotyczące pokrycia kosztów zostały utrzymane, ponieważ ugruntowana w państwach członkowskich zasada, że koszty postępowania ponosi strona przegrana, stanowi zabezpieczenie przed bezzasadnymi roszczeniami. Komisja nie powinna również stosować instrumentów prawa miękkiego do tego, by zachęcić państwa członkowskie do dostosowania krajowych przepisów dotyczących pokrycia kosztów postępowania.

Sprawozdawca sprzeciwia się finansowaniu roszczeń zbiorowych. Mechanizmy finansowania nie tylko nie istnieją w większości państw członkowskich, ale również przekształcają pozew w produkt handlowy. Unia powinna powstrzymać się od dopuszczenia, by mechanizmy rynkowe decydowały o tym, czy pozew zostanie wniesiony, czy nie. Należy pamiętać w związku z tym, że wiele stowarzyszeń konsumentów itp. otrzymuje publiczne dofinansowanie i że trzeba rozważyć, czy i w jakim zakresie konieczne jest zwiększenie środków publicznych, aby umocnić system dochodzenia roszczeń zbiorowych przez organizacje przedstawicielskie.

Ze względu na ograniczenia redakcyjne sprawozdawca nie mógł poruszyć wielu innych istotnych kwestii dotyczących zabezpieczeń, takich jak np. sposób postępowania z dokumentami znajdującymi się w posiadaniu władz publicznych. Uwzględniając, że w takich obszarach jak prawo konkurencji indywidualny pozew o odszkodowanie będzie najprawdopodobniej rozpatrywany dopiero po stwierdzeniu przez właściwy organ do spraw konkurencji naruszenia przepisów UE, należy rozważyć również kwestię dostępu do dokumentów. Sprawozdawca uważa, że należy zapewnić dostęp do dokumentów zebranych w roku dochodzenia, lecz konieczne jest opracowanie szczegółowych kryteriów umożliwiających określenie przypadków odmowy ich udostępnienia w celu ochrony uzasadnionych interesów pozwanego lub strony trzeciej albo jakichkolwiek innych nadrzędnych interesów. Należy pamiętać, że w odniesieniu do szkód prywatnych w zakresie konkurencji i współdziałania z programem łagodzenia kar, Trybunał orzekł niedawno, że zadaniem sądów państw członkowskich jest określenie – na podstawie prawa krajowego – warunków, na jakich dostępu takiego należy udzielić lub odmówić, po rozważeniu interesów chronionych przez prawo Unii Europejskiej[10].

Można by rozważyć ponadto dopuszczenie możliwości wniesienia pozwu zbiorowego jedynie po ostatecznym stwierdzeniu naruszenia prawa UE przez właściwy organ krajowy, europejski lub sąd, od decyzji którego nie przysługuje odwołanie w prawie krajowym.

W tym kontekście, lecz nie w zakresie instrumentu przekrojowego, konieczne jest opracowanie szczegółowych kryteriów, które dopuszczają odliczenie od przyznanego odszkodowania kar lub innych sankcji publicznych, aby zapobiec nakładaniu na pozwanego nieproporcjonalnie wysokich ciężarów finansowych. W dziedzinie prawa antymonopolowego konieczne byłoby odpowiednie dostosowanie rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 Traktatu[11].

Sprawozdawca jest ponadto zdania, że zbiorowe dochodzenie roszczeń nie powinno być możliwe w odniesieniu do ogólnego naruszenia przepisów UE, w szczególności unijnego prawa ochrony konsumentów, ponieważ taka niejasna klauzula zwiększyłaby niepewność prawną – w każdej sprawie trzeba by było sprawdzić, czy naruszone prawa wynikają z prawa UE, czy z prawa krajowego. Nie wystarczyłoby również wskazać poszczególne sektory, takie jak np. usługi finansowe czy telekomunikacja[12], ponieważ nie byłoby jasne, o które prawa wynikające z prawa UE chodzi. Pewność prawna zwiększyłaby się natomiast, gdyby określić dokładne fragmenty unijnego prawa, które stwarzają problemy dotyczące egzekwowania praw przez poszkodowanych. Po zidentyfikowaniu tych fragmentów, instrument przekrojowy mógłby mieć zastosowanie do roszczeń odszkodowawczych w przypadku naruszenia odnośnych wskazanych przepisów lub przepisów antymonopolowych UE. Podobnie jak w przypadku dyrektywy w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk, odnośne przepisy UE powinny być wymienione w załączniku do instrumentu przekrojowego, aby umożliwić prawidłowe określenie naruszenia, od którego przysługuje roszczenie zbiorowe na mocy instrumentu przekrojowego.

Alternatywne metody rozstrzygania sporów (ARS)

Alternatywne metody rozstrzygania sporów umożliwiają co do zasady szybkie i uczciwe rozstrzygnięcie i powinny być korzystniejszym sposobem rozwiązywania sporów niż postępowanie sądowe. Dlatego należy wprowadzić obowiązek dążenia do pozasądowego rozstrzygnięcia sporu przed wniesieniem pozwu zbiorowego. Wprowadzenie prawnego obowiązku obowiązkowego postępowania pojednawczego musi spełniać szereg kryteriów opracowanych przez Trybunał, aby zapewnić jego zgodność z prawem do skutecznej ochrony sądowej[13]. Wniosek Komisji dotyczący alternatywnych metod rozstrzygania sporów jest oczekiwany jesienią 2011 r. i powinien stanowić punkt wyjścia dla opracowania takiego mechanizmu.

Jurysdykcja i prawo właściwe

Sprawozdawca uważa, że kwestie właściwości sądowej i prawa właściwego mają kluczowe znaczenie dla zapobieżenia wyborowi sądu ze względu na możliwość uzyskania korzystniejszego rozstrzygnięcia. Dlatego też, aby uniknąć „wyścigów do sądów” konieczne są jasne i konkretne przepisy. Przepisy dotyczące sądu właściwego i prawa właściwego w sprawach transgranicznych są korzystniejsze dla słabszej strony, tj. dla konsumenta. Jednak w przypadku roszczeń zbiorowych, poszkodowani nie składają jednego pozwu, lecz pozew zbiorowy. Potrzeba zapewnienia ochrony słabszej stronie nie jest już tak oczywista, co umożliwia wprowadzenie szczególnych przepisów dotyczących właściwości sądowej i prawa właściwego bezpośrednio w instrumencie przekrojowym zamiast zmieniać odnośne przepisy UE.

W odniesieniu do sądu właściwego specjalna klauzula w instrumencie przekrojowym powinna przewidywać właściwość sądu dla miejsca zamieszkania/siedziby pozwanego. Sprawozdawca uważa, że wszelkie inne rozwiązania nie będą praktyczne. Jeżeli sądem właściwym byłby sąd w miejscu, gdzie doszło do głównej szkody, to mogłoby to być problematyczne, ponieważ w wielu przypadkach określenie miejsca wystąpienia głównej szkody jest trudne lub wręcz niemożliwe. Z kolei przyjęcie właściwości sądu w miejscu zamieszkania/siedziby większości poszkodowanych może na pierwszy rzut oka wydawać się łatwą opcją w przypadku postępowania „opt-in”, ponieważ poszkodowani muszą być wyraźnie określeni. Jednak taki przepis pozostawiałby pole do wyboru sądu ze względu na możliwość uzyskania korzystniejszego rozstrzygnięcia, ponieważ nie można byłoby uniknąć sytuacji, w której do włączenia się w sprawę zachęcono by znaczącą liczbę poszkodowanych z państwa, w którym prawo procesowe jest postrzegane jako bardziej przyjazne dla powoda.

Sprawozdawca uważa także, że konieczne są jasne, konkretne przepisy dotyczące prawa właściwego, lecz rozumie, że może to być trudne do osiągnięcia. Konieczna jest jednak dalsza analiza, aby ocenić, czy nie można by przewidzieć właściwości prawa miejsca zamieszkania większości poszkodowanych. W innym przypadku sprawozdawca sądzi, że prawo właściwe mogłoby również być dostosowane do przepisów dotyczących właściwości sądowej, tzn. że prawo właściwe mogłoby być prawem miejsca zamieszkania/siedziby pozwanego. Byłoby to o tyle korzystne, że sąd orzekałby na podstawie przepisów jednego systemu prawnego, który jest mu znany.

W związku z tym, że większość obszarów prawa krajowego nie jest w pełni ujednolicona, w przypadku takiego postanowienia nie można wykluczyć sytuacji, w której prawo właściwe przyznaje mniejsze prawa niż przepisy prawa materialnego innego państwa członkowskiego, w którym mają siedzibę/adres zamieszkania niektórzy z poszkodowanych będących stroną w sprawie. Poszkodowani powinni jednak mieć możliwość indywidualnego dochodzenia roszczeń w swoim państwie członkowskim zamiast przyłączyć się do pozwu zbiorowego.

W tym przypadku problem prawa właściwego nie istnieje, a sąd musiałby rozpatrzyć sprawę w oparciu o przepisy różnych krajów. Innym możliwym rozwiązaniem byłoby utworzenie podgrup poszkodowanych według poszczególnych systemów właściwego prawa materialnego. Może to zmniejszyć stopień trudności pozwu, lecz byłoby bardzo wymagające dla sądu, który musiałby zastosować do 28 różnych systemów prawnych.

Zwykła procedura ustawodawcza

Sprawozdawca zdecydowanie podkreśla, że należy włączyć Parlament, w ramach zwykłej procedury ustawodawczej, we wszelkie inicjatywy ustawodawcze. Dotychczasowe doświadczenia pokazują, że Parlament nie przyjmie żadnego wniosku, w związku z którym jego prawo zostało naruszone.

[1] Wal-Mart Stores Inc. przeciwko Dukes et al. 564 U. S. xxx (2011).
[2] Zobacz przykładowo negatywne odpowiedzi rządu francuskiego i niemieckiego w procesie konsultacji pod adresem, odpowiednio: http://ec.europa.eu/competition/consultations/2011_collective_redress/french_authorities_fr.pdf oraz http://ec.europa.eu/competition/consultations/2011_collective_redress/germany_ministry_of_justice_de.pdf.
[3] Patrz wyżej.
[4] Patrz wyżej.
[5] Zobacz sprawozdanie dwuletnie z 2009 r., COM(2009) 336, oraz sprawozdanie Komisji dotyczące stosowania dyrektywy 98/27/WE, COM(2008) 756.
[6] Zob. na przykład orzeczenie z dnia 12 maja 2011 r. w sprawie C-115/09, Trianel Kohlekraftwerk Lünen, nieopublikowane dotychczas w zbiorze orzeczeń.
[7] Zielona księga z dnia 27 listopada 2008 r. w sprawie dochodzenia zbiorowych roszczeń konsumentów (COM(2008)794 wersja ostateczna)), s. 4.
[8] Zob. badanie specjalne Eurobarometr 342 z kwietnia 2011 r., s. 45; zob. również dokument roboczy służb Komisji, Umocnienie pozycji konsumenta w UE, SEC(2011)469, Bruksela, 7.4.2011, s. 5: 1000 EUR.
[9] Połączone sprawy od C-295/04 do C-298/04 Manfredi [2006] Zb. Orz. I-6619, pkt. 92.
[10] Orzeczenie z dnia 14 czerwca 2011 r. w sprawie C-360/09 Pleiderer, jeszcze nieopublikowane w Zb. Orz.
[11] Dz.U. L 1 z 04.01.03, s. 1.
[12] Zielona księga z dnia 27 listopada 2008 r. w sprawie dochodzenia zbiorowych roszczeń konsumentów (COM(2008)794 wersja ostateczna)), s. 4.
[13] Połączone sprawy C-317/08, C-318/08, C-319/08 i C-320/08, Alassini, pkt. 48 ff.

OPINIA Komisji Gospodarczej i Monetarnej (20.10.2011)

dla Komisji Prawnej

dotycząca spójnego europejskiego podejścia do dochodzenia roszczeń zbiorowych
(2011/2089(INI))

Sprawozdawca komisji opiniodawczej: Andreas Schwab

WSKAZÓWKI

Komisja Gospodarcza i Monetarna zwraca się do Komisji Prawnej, właściwej dla tej sprawy, o uwzględnienie w końcowym tekście projektu rezolucji następujących wskazówek:

1. z zadowoleniem przyjmuje prace Komisji dotyczące opracowania spójnego europejskiego podejścia do dochodzenia roszczeń zbiorowych; przypomina swoją rezolucję z dnia 26 marca 2009 r. dotyczącą białej księgi w sprawie roszczeń o naprawienie szkody wynikłej z naruszenia wspólnotowego prawa ochrony konkurencji i uważa, że wszelkie nowe inicjatywy w zakresie zbiorowego dochodzenia roszczeń w ramach polityki konkurencji powinny być spójne z treścią niniejszej rezolucji i rezolucji z 2009 r.;

2. w odniesieniu do konkurencyjności wyraża przekonanie, że egzekwowanie na drodze publicznej jest niezwykle istotne dla wdrażania postanowień Traktatów, pełnego osiągnięcia celów UE i zapewnienia egzekwowania prawa konkurencji UE przez Komisję i krajowe organy ds. konkurencji;

3. uznaje jednak, że na coraz bardziej zintegrowanym jednolitym rynku, na którym gwałtownie rozwija się handel internetowy, istnieje potrzeba ogólnounijnego podejścia do praw konsumentów w dziedzinie roszczeń zbiorowych;

4. zauważa, że egzekwowanie na drodze prywatnej w ramach mechanizmu dochodzenia roszczeń zbiorowych mogłoby ułatwić na szczeblu UE rekompensowanie szkód poniesionych przez konsumentów i przedsiębiorstwa oraz pomóc zapewnić skuteczność prawa konkurencji UE;

5. zauważa, że różne formy mechanizmu egzekwowania na drodze prywatnej istnieją już w wielu państwach członkowskich, ale krajowe systemy są bardzo rozbieżne, a wiele państw członkowskich nie ustanowiło wyraźnych, konkretnych zasad dochodzenia roszczeń zbiorowych, w tym dochodzenia odszkodowania na drodze sądowej;

6. podkreśla, że do zakończenia tworzenia rynku wewnętrznego potrzebna jest większa spójność praw konsumentów w całej Unii; wskazuje, że dobrze przemyślany system dochodzenia roszczeń zbiorowych może przyczynić się do zwiększenia zaufania konsumentów, a co za tym idzie do sprawnego funkcjonowania rynku wewnętrznego i handlu internetowego, zwiększając konkurencyjność gospodarki europejskiej;

7. zauważa też, że do sądów krajowych wnosi się stosunkowo niewiele prywatnych roszczeń o naprawienie szkody;

8. podkreśla zatem konieczność zwiększenia skuteczności zarówno prawa dostępu do wymiaru sprawiedliwości, jak i prawa konkurencji UE, gdyż roszczenia indywidualne mogą nie zawsze być wystarczające i skuteczne;

9. przypomina, że obecnie tylko państwa członkowskie są uprawnione do stanowienia zasad mających zastosowanie do obliczania wysokości rekompensaty, którą można przyznać poszkodowanemu; zauważa ponadto, że egzekwowanie prawa krajowego nie może utrudniać jednolitego stosowania prawa europejskiego;

10. uważa też, że system dochodzenia roszczeń zbiorowych UE może uwzględniać najlepsze rozwiązania krajowe dotyczące roszczeń zbiorowych;

11. podkreśla również, że każdy przekrojowy instrument UE dotyczący dochodzenia roszczeń zbiorowych powinien określać wspólne minimalne normy dotyczące zbiorowego dochodzenia naprawienia poniesionej szkody zgodnie z zasadami pomocniczości, adekwatności i proporcjonalności i ewentualnie przy włączeniu ogólnych kwestii proceduralnych i aspektów prywatnego prawa międzynarodowego;

12. jest zdania, że należy zwrócić odpowiednią uwagę na szczegółowe kwestie związane z konkurencją, a wszelkie instrumenty mające zastosowanie do mechanizmu dochodzenia roszczeń zbiorowych muszą uwzględniać całkowicie i należycie specyfikę przeciwdziałania praktykom ograniczającym konkurencję i nadużywaniu pozycji dominującej;

13. przypomina, że te szczegółowe kwestie obejmują politykę łagodzenia kar, która jest podstawowym narzędziem przyczyniającym się do wykrywania karteli; podkreśla, że mechanizm dochodzenia roszczeń zbiorowych nie powinien negatywnie wpływać na skuteczność systemu łagodzenia kar w prawie konkurencji i na postępowanie pojednawcze;

14. wskazuje ponadto, że roszczenia o naprawienie szkody w wyniku naruszenia prawa konkurencji UE mają szczególne cechy, odróżniające je od innych roszczeń o naprawienie szkody, gdyż mogą mieć wpływ na uprawnienia nadane władzom publicznym na mocy Traktatów, upoważniając je do badania i karania naruszeń, a z drugiej strony dotyczą one zachowań, które zakłócają sprawne funkcjonowanie rynku wewnętrznego i mogą też wpływać na różne poziomy stosunków między przedsiębiorstwami a konsumentami;

15. podkreśla, że istnieją porównawcze doświadczenia, na których podstawie można ocenić, i bogata literatura, w oparciu o którą można poruszyć konkretne ważne kwestie, które nie istnieją w innych dziedzinach;

16. zwraca uwagę, że dotychczasowe doświadczenie z tych państw członkowskich, w których takie mechanizmy dochodzenia roszczeń już funkcjonują, pokazuje, że nie nastąpiły żadne przypadki nadużyć lub likwidacji przedsiębiorstw;

17. ponownie podkreśla, że w odniesieniu do mechanizmu dochodzenia roszczeń zbiorowych w ramach polityki konkurencji należy ustanowić gwarancje w celu uniknięcia systemu pozwów zbiorowych opierającego się na błahych skargach i nadmiernej liczbie sporów sądowych oraz w celu zagwarantowania równości szans w postępowaniu sądowym, a także podkreśla, że takie gwarancje muszą obejmować m.in. następujące kwestie:

– grupa osób wnoszących pozew musi zostać jasno określona przed wniesieniem pozwu (procedura „opt-in”);

– organy publiczne, takie jak rzecznik praw obywatelskich lub prokuratorzy, a także organy reprezentujące mogą wnieść pozew w imieniu jasno określonej grupy osób;

– kryteria służące określeniu organów reprezentujących, uprawnionych do wnoszenia pozwów zbiorowych muszą zostać ustalone na szczeblu UE;

– należy odrzucić system pozwów zbiorowych typu amerykańskiego („Class Action”), ponieważ sprzyjałby on nadmiernej liczbie sporów sądowych, może być niezgodny z porządkiem prawnym niektórych państw członkowskich i naruszać prawa poszkodowanych, którzy mogliby uczestniczyć w postępowaniu nieświadomie, a mimo to być związani orzeczeniem sądu;

(a) dopuszczalne roszczenia indywidualne:

– osoby występujące z pozwem muszą mieć w każdych okolicznościach możliwość alternatywnego dochodzenia przed właściwym sądem indywidualnych roszczeń odszkodowawczych;

– osoby występujące z pozwem zbiorowym nie mogą być uprzywilejowane w stosunku do indywidualnych skarżących;

(b) odszkodowanie za drobne i rozproszone szkody:

– osoby występujące z pozwem w sprawie niewielkich i rozproszonych szkód powinni dysponować odpowiednimi środkami dostępu do wymiaru sprawiedliwości za pośrednictwem dochodzenia roszczeń zbiorowych i powinni otrzymać uczciwe odszkodowanie;

– odszkodowanie można przyznać jedynie za rzeczywiście poniesioną szkodę: należy zakazać odszkodowania karnego i nieuczciwego wzbogacania się;

– każdy powód musi przedstawić dowody uzasadniające jego roszczenie;

– przyznane odszkodowanie należy rozdzielić między poszczególnych powodów proporcjonalnie do indywidualnie poniesionej szkody;

– ogólnie rzecz biorąc, uzależnienie honorarium od wyniku sprawy nie jest stosowane w Europie i należy je odrzucić;

(d) zasada „przegrany płaci”:

– nie może wystąpić sytuacja, w której powód nie ma obrońcy z powodu braku środków finansowych; ponadto koszty postępowania, a tym samym ryzyko związane ze skargą, powinna ponosić strona przegrywająca; to do państw członkowskich należy ustanowienie zasad podziału kosztów w tym zakresie;

(e) zakaz finansowania przez strony trzecie:

– postępowanie nie powinno być finansowane przez stronę trzecią, na przykład w zamian za zrzeczenie się przez powodów ewentualnego późniejszego uprawnienia do odszkodowania na rzecz strony trzeciej;

18. wzywa Komisję do przeprowadzenia dogłębnej i obiektywnej analizy tego, czy w systemie dochodzenia roszczeń zbiorowych można rzeczywiście zapewnić te gwarancje;

19. apeluje do Komisji o ustanowienie jasnych warunków określających dopuszczalność pozwu oraz o zobowiązanie państw członkowskich do tego, aby dopilnowały, by każdy potencjalny pozew zbiorowy podlegał wstępnej ocenie dopuszczalności, w celu potwierdzenia, że kryteria kwalifikacji zostały spełnione a pozew może zostać rozpatrzony;

20. podkreśla, że wszelkie ramy przekrojowe muszą zapewniać spełnienie dwóch podstawowych przesłanek:

– państwa członkowskie nie będą stosować bardziej restrykcyjnych warunków w przypadkach dochodzenia roszczeń zbiorowych wynikających z naruszenia prawa UE niż te stosowane w przypadkach wynikających z naruszenia przepisów prawa krajowego;

– żadna z zasad ustanowionych w ramach przekrojowych nie uniemożliwi przyjęcia dalszych środków mających na celu zagwarantowanie pełnej skuteczności prawa UE;

21. jeżeli Komisja przedłoży wniosek w sprawie instrumentu ustawodawczego regulującego kwestię dochodzenia roszczeń zbiorowych w ramach polityki konkurencji, proponuje przyjęcie zasady działań następczych, zgodnie z którą możliwe będzie egzekwowanie na drodze prywatnej w ramach mechanizmu dochodzenia roszczeń zbiorowych, jeżeli wcześniej Komisja lub krajowy organ ds. konkurencji wydały decyzję o naruszeniu przepisów, tak aby chronić system łagodzenia kar i zagwarantować, że Komisja i krajowe organy ds. konkurencji będą w stanie podejmować skuteczne działania służące wdrożeniu prawa konkurencji UE;

22. zaznacza, że ustanowienie zasady działań następczych nie wyklucza możliwości wprowadzenia w ramach wszelkich instrumentów prawnych działań indywidualnych i działań następczych w dziedzinie konkurencji i w innych obszarach; zwraca uwagę, że w przypadku działań indywidualnych niezbędne jest zapewnienie, że wszelkie działania prywatne mogą zostać wstrzymane do czasu wydania przez właściwy organ ds. konkurencji, na mocy prawa europejskiego, decyzji o egzekwowaniu na drodze publicznej;

23. popiera opracowanie solidnych unijnych mechanizmów alternatywnych metod rozstrzygania sporów w postaci dobrowolnych, szybkich i tanich pozasądowych procedur rozstrzygania sporów oraz opracowanie instrumentów samoregulacyjnych takich jak kodeksy postępowania; podkreśla jednak, że instrumenty te, jak sama nazwa wskazuje, powinny pozostać jedynie alternatywą, a nie warunkiem koniecznym, do dochodzenia roszczenia na drodze sądowej;

24. uważa, że skuteczny system dochodzenia roszczeń zbiorowych mógłby w rzeczywistości sprzyjać stworzeniu mechanizmów alternatywnych metod rozstrzygania sporów, zachęcając strony do szybkiego rozstrzygania sporów bez udziału sądu;

25. uważa, że każda poniesiona szkoda lub strata indywidualna odgrywa zasadniczą rolę przy decyzji o wniesieniu powództwa, oraz jest zdania, że krajowe zasady proceduralne w państwach członkowskich mogłyby traktować rozporządzenie (WE) nr 861/2007 ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń jako punkt odniesienia dla celów dochodzenia roszczeń zbiorowych, w przypadkach gdy wartość roszczenia nie będzie przekraczała zakresu określonego w tym rozporządzeniu;

26. podkreśla, że jeśli Komisja zaleci jakiekolwiek narzędzia prawne mające zastosowanie do mechanizmu dochodzenia roszczeń zbiorowych w zakresie konkurencji, należy je przyjmować niezwłocznie i jedynie w ramach procedury współdecyzji;

WYNIK GŁOSOWANIA KOŃCOWEGO W KOMISJI

Data przyjęcia	17.10.2011
Wynik głosowania końcowego	+: –: 0:	33 1 0
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Burkhard Balz, Udo Bullmann, Pascal Canfin, Nikolaos Chountis, George Sabin Cutaş, Leonardo Domenici, Derk Jan Eppink, Diogo Feio, Ildikó Gáll-Pelcz, Jean-Paul Gauzès, Sven Giegold, Sylvie Goulard, Liem Hoang Ngoc, Gunnar Hökmark, Wolf Klinz, Jürgen Klute, Philippe Lamberts, Werner Langen, Astrid Lulling, Arlene McCarthy, Alfredo Pallone, Anni Podimata, Antolín Sánchez Presedo, Peter Simon, Peter Skinner, Ivo Strejček, Kay Swinburne, Marianne Thyssen
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Sophie Auconie, Philippe De Backer, Saïd El Khadraoui, Olle Ludvigsson, Thomas Mann, Andreas Schwab, Theodoros Skylakakis
Zastępca(y) (art. 187 ust. 2) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Diana Wallis

OPINIA Komisji Rynku Wewnętrznego i Ochrony Konsumentów (12.10.2011)

dla Komisji Prawnej

w stronę spójnego europejskiego podejścia do zbiorowego dochodzenia roszczeń
(2011/2089(INI))

Sprawozdawczyni komisji opiniodawczej: Sylvana Rapti

WSKAZÓWKI

Komisja Rynku Wewnętrznego i Ochrony Konsumentów zwraca się do Komisji Prawnej, właściwej dla tej sprawy, o uwzględnienie w końcowym tekście projektu rezolucji następujących wskazówek:

A. mając na uwadze, że konsumenci, którzy ponieśli szkodę i pragną wstąpić na drogę sądową, aby indywidualnie dochodzić roszczeń, często napotykają na poważne przeszkody co do dostępności, skuteczności i przystępności ze względu na koszty sądowe, które bywają wysokie, potencjalne koszty psychologiczne, skomplikowane i długotrwałe procedury oraz brak informacji o możliwych sposobach dochodzenia roszczeń;

B. mając na uwadze, że w sytuacji, gdy pewna grupa obywateli pada ofiarą tego samego przestępstwa, indywidualne procesy sądowe mogą stanowić nieskuteczny środek powstrzymania praktyk sprzecznych z prawem lub uzyskania odszkodowania, szczególnie jeżeli wysokość straty jest niewielka w stosunku do kosztów sądowych;

C. mając na uwadze, że specjalne badanie pt. „Dostęp obywateli Unii Europejskiej do wymiaru sprawiedliwości”, przeprowadzone w 15 państwach członkowskich UE i opublikowane przez Eurobarometr w październiku 2004 r., wykazało, że co piąty konsument nie wstąpi na drogę sądową w sporze opiewającym na kwotę poniżej 1 000 euro, a co drugi – w sporze opiewającym na kwotę poniżej 200 euro;

D. mając na uwadze, że zgodnie z badaniem Flash Eurobarometer pt. „Postawy konsumenckie wobec handlu transgranicznego i ochrony konsumentów" z marca 2011 r. 79% europejskich konsumentów stwierdza, że byliby bardziej skłonni bronić swych praw w sądzie, gdyby mogli przyłączać się do pozwów zbiorowych, gdyż byłoby to korzystne pod względem kosztów i skutków;

E. mając na uwadze, że w niektórych państwach członkowskich rezultaty uzyskiwane przy pomocy obecnych mechanizmów dochodzenia roszczeń oraz środków wykonawczych dostępnych konsumentom na szczeblu UE nie są uznawane za dostateczne, lub takie mechanizmy nie są wystarczająco dobrze znane, co skutkuje ograniczonym z nich korzystaniem;

F. mając na uwadze, że publiczne egzekwowanie poprzez ukrócenie naruszeń i nałożenie grzywny samo w sobie nie pozwala konsumentom na uzyskanie odszkodowania za poniesioną szkodę;

G. mając na uwadze, że dotychczas 16 państw członkowskich wprowadziło do swoich systemów prawnych mechanizmy zbiorowego dochodzenia roszczeń różniące się znacznie pod względem zakresu stosowania, cech formalnych (status prawny, kategorie poszkodowanych, rodzaj procedury (opt-in/opt-out), finansowanie lub rola alternatywnych metod rozwiązywania sporów równolegle do dochodzenia odszkodowania na drodze sądowej) i skuteczności, tworząc prawdziwą mozaikę prawną na szczeblu UE;

H. mając na uwadze, że zebranie roszczeń w ramy jednej procedury zbiorowego dochodzenia roszczeń, lub możliwość wnoszenia takich roszczeń przez przedstawiciela lub podmiot działający w interesie publicznym, mogłoby uprościć postępowanie i zmniejszyć koszty dla zaangażowanych stron;

I. mając na uwadze, że system zbiorowego dochodzenia roszczeń może być rozsądnym uzupełnieniem indywidualnej ochrony prawnej, jednak nie może jej wykluczać;

J. mając na uwadze, że integracja europejskich rynków i związany z nią wzrost działalności transgranicznej uwydatniają potrzebę spójnego podejścia na skalę unijną w celu znalezienia rozwiązania dla przypadków, w których konsumenci pozostają z niczym, gdyż w ramach zbiorowego dochodzenia roszczeń i udzielania odszkodowań w wielu państwach członkowskich brak jest rozwiązań transgranicznych;

Potrzeba ram unijnych

1. podkreśla, że skutkiem wad obecnych ram dochodzenia roszczeń i środków wykonawczych w UE oraz braku informacji jest to, iż znaczna część konsumentów, którzy ponieśli szkodę, nie może dochodzić swojego prawa do otrzymania rekompensaty, a utrzymujące się bezprawne praktyki powodują łącznie znaczne straty dla społeczeństwa;

2. wzywa zatem Komisję do umocnienia i zwiększenia skuteczności istniejących instrumentów, takich jak dyrektywa 98/27/WE w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 w sprawie współpracy między organami krajowymi odpowiedzialnymi za egzekwowanie przepisów prawa w zakresie ochrony konsumentów w celu zagwarantowania właściwego egzekwowania praw konsumentów przez władze publiczne w UE; podkreśla jednak, że ani dyrektywa 98/27/WE ani rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 nie dają konsumentom możliwości uzyskania rekompensaty za poniesione straty;

3. przypomina ponadto, że rozporządzenie (WE) nr 861/2007 ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń, dyrektywa 2008/52 w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych oraz rozporządzenie (WE) nr 805/2004 w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych zostały opracowane z myślą o polepszeniu dostępu do wymiaru sprawiedliwości, uproszczeniu postępowania spornego w sprawie drobnych roszczeń transgranicznych i ograniczeniu związanych z tym kosztów, lecz dotychczas nie były wystarczająco wykorzystywane z braku wiedzy o nich; zauważa jednak, że te instrumenty stanowią rozwiązanie jedynie w indywidualnych przypadkach;

4. podkreśla, że obecna sytuacja jest nie tylko szkodliwa dla konsumentów, którzy są słabszą stroną w transakcjach rynkowych, ale również tworzy nierówne warunki rynkowe dla przedsiębiorstw, które przestrzegają przepisów, co skutkuje nieuczciwą konkurencją; podkreśla ponadto, że w większości państw UE nie istnieje obecnie żaden skuteczny system prawny regulujący kwestię wypłacania indywidualnym osobom odszkodowania za straty spowodowane naruszeniami prawa konkurencji; zauważa, że organy ds. konkurencji karzą naruszenia prawa konkurencji, lecz grzywny są uiszczane na rzecz państwa, a konsumenci bezpośrednio poszkodowani w wyniku takiego naruszenia nie otrzymują odszkodowania;

5. stwierdza z zaniepokojeniem, że obecny brak odszkodowań stanowi istotną lukę w systemie prawnym, gdyż pozwala przedsiębiorstwom handlowym na osiąganie zysków w sposób nielegalny;

6. stwierdza, że z uwagi na różnorodność obecnych systemów krajowych, brak pewności prawa i spójnego podejścia do dochodzenia roszczeń zbiorowych na szczeblu UE może utrudnić korzystanie przez obywateli z przysługujących im praw oraz powoduje niejednolite egzekwowanie tych praw;

7. podkreśla, że sytuacja ta prowadzi do znacznej dyskryminacji w dostępie do wymiaru sprawiedliwości ze szkodą dla rynku wewnętrznego, gdyż konsumenci są odmiennie traktowani w zależności od miejsca zamieszkania;

8. zauważa, że zgodnie z badaniem przeprowadzonym dla DG SANCO w 2008 r. („Ocena skuteczności i efektywności mechanizmów zbiorowego dochodzenia roszczeń w UE”) żaden z istniejących mechanizmów zbiorowego dochodzenia roszczeń w UE nie miał nieproporcjonalnych skutków ekonomicznych dla odnośnych przedsiębiorstw;

9. zauważa, że wyniki konsultacji wskazują na istnienie luk w obecnych ramach regulacyjnych; podkreśla zatem wartość dodaną spójnego działania na szczeblu UE na rzecz ustanowienia wspólnych ram w zakresie zbiorowego dochodzenia roszczeń w celu usunięcia niedociągnięć i zaradzenia nieskuteczności istniejących unijnych instrumentów prawnych, zróżnicowaniu sytuacji na szczeblu krajowym oraz w celu ewentualnej zmiany i reformy istniejących systemów lub wprowadzenia systemów zbiorowego dochodzenia roszczeń w państwach członkowskich, w których takie instrumenty jeszcze nie istnieją;

10. wzywa w związku z tym Komisję do przedstawienia środków, w tym ewentualnie wniosku ustawodawczego obejmującego utworzenie spójnego unijnego mechanizmu zbiorowego dochodzenia roszczeń w zakresie ochrony konkurencji i konsumentów, mającego zastosowanie do spraw transgranicznych, w oparciu o zbiór wspólnych zasad i zabezpieczeń inspirowanych tradycją prawną UE i porządkiem prawnym 27 państw członkowskich oraz zgodnie z zasadami pomocniczości i proporcjonalności zapisanymi w art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej;

11. sugeruje włączenie do takiego wniosku środków mających na celu ulepszenie koordynacji i wymiany dobrych praktyk pomiędzy państwami członkowskimi; podkreśla w tym kontekście, że doświadczenia państw członkowskich w zakresie zbiorowego dochodzenia roszczeń pozwoliły dostrzec błędy, jakich należy uniknąć, by uzyskać skuteczny mechanizm zbiorowego dochodzenia roszczeń na szczeblu europejskim;

12. podkreśla, że sposobność spójnego działania na szczeblu UE w celu ustanowienia wspólnych ram w zakresie zbiorowego dochodzenia roszczeń nadarza się również z tego względu, że niektóre państwa członkowskie rozważają obecnie możliwość przeprowadzenia zasadniczych reform swoich systemów zbiorowego dochodzenia roszczeń, a inne właśnie rozważają możliwość wprowadzenia takich systemów;

Zasady ogólne – silne zabezpieczenia przed nadużyciami w sporach

13. podkreśla, że europejskie podejście do zbiorowego dochodzenia roszczeń nie może stanowić zachęty ekonomicznej do nadużywania pozwów zbiorowych i powinno przewidywać silne i skuteczne zabezpieczenia przed roszczeniami niemerytorycznymi oraz nieproporcjonalnymi kosztami dla firm, szczególnie w obecnej dobie kryzysu;

14. podkreśla, że w miarę możliwości należy usilnie zachęcać do wczesnego rozstrzygania sporów poprzez dialog pomiędzy zainteresowanymi stronami oraz że rozstrzyganie sporów na drodze sądowej musi być traktowane jako ostateczność; wzywa środowisko biznesowe do uznania, że jak najbardziej w ich interesie leży dobrowolne podejmowanie inicjatyw prowadzących do sefektywnego przyznania odszkodowań konsumentom w celu uniknięcia wszczęcia procedur sądowych; podkreśla, że mechanizmy alternatywnych metod rozwiązywania sporów (ADR) mogą umożliwiać stronom szybsze i tańsze rozwiązania i odgrywać rolę uzupełniającą w stosunku do dochodzenia odszkodowań na drodze sądowej, przy czym obie te procedury nie wykluczają się wzajemnie; zauważa jednak, że w istniejących w UE systemach ADR istnieją obecnie znaczne luki w odniesieniu do poszczególnych sektorów i położenia geograficznego;

15. uznaje potrzebę uniknięcia pewnych nadużyć związanych z mechanizmami zbiorowego dochodzenia roszczeń lub nieuczciwego stosowania tych mechanizmów, do czego dochodziło w państwach poza Europą, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, gdzie funkcjonuje specyficzny system postępowania sądowego z powództwa zbiorowego;

16. podkreśla, że skuteczny system zbiorowego dochodzenia roszczeń powinien przynosić wyniki charakteryzujące się pewnością prawa, sprawiedliwe i odpowiednie do roszczeń w rozsądnych ramach czasowych i przy poszanowaniu wszystkich zaangażowanych w sprawę stron; uważa, że europejskie podejście do zbiorowego dochodzenia roszczeń powinno przewidywać możliwość odwołania się od decyzji sądu w określonym terminie;

17. podkreśla, że czynniki, które sprzyjają rozwojowi kultury sporów, takie jak odszkodowania represyjne, uzależnienie wynagrodzenia od wyniku sprawy, finansowanie przez strony trzecie, brak kontroli nad przedstawicielami reprezentującymi strony przed sądem, możliwość poszukiwania potencjalnych poszkodowanych przez prawników oraz procedura odkrywania służąca dostarczaniu dowodów sądowi – bez uszczerbku dla uprawnień nadanych sądom i organom publicznym zgodnie z prawem krajowym – są niezgodne z europejską tradycją prawną i powinny być zakazane; podkreśla, że należy podjąć wszelkie niezbędne środki, by zakazać praktyki polegającej na wyborze sądu ze względu na możliwość korzystniejszego rozstrzygnięcia sprawy („forum-shopping”);

18. podkreśla potrzebę budowania europejskiego podejścia do zbiorowego dochodzenia roszczeń w oparciu o zasadę opt-in, w której poszkodowani są dokładnie zidentyfikowani i uczestniczą w procedurze tylko wtedy, jeśli wyraźnie wyrażą takie życzenie, w celu uniknięcia ewentualnych nadużyć; podkreśla potrzebę poszanowania obecnych systemów krajowych zgodnie z zasadą pomocniczości; wzywa Komisję do rozważenia systemu, w ramach którego wszystkim potencjalnie zainteresowanym konsumentom byłyby dostarczane odpowiednie informacje, zostałaby zwiększona reprezentatywność pozwów zbiorowych, a obywatelom UE zostałby zapewniony łatwy, przystępny kosztowo i efektywny dostęp do wymiaru sprawiedliwości, co pozwoliłoby uniknąć nadmiernej liczby sporów sądowych i związanych z nią zbędnych indywidualnych lub zbiorowych pozwów dotyczących tego samego naruszenia;

19. wzywa państwa członkowskie do wprowadzenia skutecznych mechanizmów zapewniających dotarcie z informacjami do jak największej liczby poszkodowanych oraz uświadomienie im ich praw i obowiązków, w szczególności jeżeli mieszkają oni w różnych państwach członkowskich, przy jednoczesnym uniknięciu niesłusznego zaszkodzenia reputacji zainteresowanej strony, aby sumiennie przestrzegać domniemania niewinności;

20. podkreśla, że w celu zagwarantowania skuteczności roszczeń zbiorowych i unikania ewentualnych nadużyć europejskie podejście do zbiorowego dochodzenia roszczeń powinno obejmować jedynie działania podejmowane przez organy uznane na szczeblu krajowym (organy publiczne, takie jak rzecznik praw obywatelskich lub organizacje konsumenckie); wzywa Komisję do określenia w porozumieniu z państwami członkowskimi zbioru kryteriów, które muszą zostać spełnione przez organizacje konsumenckie, by mogły reprezentować strony przed sądem; podkreśla, że właściwe władze krajowe powinny być odpowiedzialne za sprawdzanie, czy organizacje konsumenckie spełniają te kryteria;

21. podkreśla, że w przypadku sporów transgranicznych przedstawiciel (organ publiczny lub upoważniona organizacja konsumencka) powinien mieć prawo do reprezentowania poszkodowanych z innych państw członkowskich, którzy dołączyli do procedury zbiorowego dochodzenia roszczeń w dowolnym państwie członkowskim;

Rola sądu i znaczenie informacji

22. utrzymuje, że sąd ma do odegrania kluczową rolę przy podejmowaniu decyzji o dopuszczalności roszczenia i reprezentowaniu występującego z roszczeniem w celu zadbania o to, by były rozpatrywane jedynie uzasadnione roszczenia, jak również zapewnienia właściwej równowagi między zapobieganiem roszczeniom stanowiącym nadużycie a ochroną prawa do efektywnego dostępu do wymiaru sprawiedliwości, zarówno w odniesieniu do obywateli, jak i do przedsiębiorstw Unii;

23. uważa, że sąd powinien również zagwarantować sprawiedliwy podział rekompensaty i sprawdzić, czy rozwiązania dotyczące finansowania są sprawiedliwe; podkreśla, że mechanizmy kontroli sądowej i wymogi proporcjonalności chroniłyby pozwanego przed nadużywaniem systemu;

24. podkreśla, że w ramach unijnego mechanizmu zbiorowego dochodzenia roszczeń należy przestrzegać zasady, zgodnie z którą koszty postępowania ponosi strona przegrana, w celu uniknięcia znacznego wzrostu liczby nieuzasadnionych roszczeń, umożliwić sędziemu ograniczenie wedle uznania wysokości opłat ponoszonych przez stronę przegraną lub umożliwić państwu udzielanie pomocy prawnej zgodnie z prawem krajowym i z poszanowaniem zasady pomocniczości;

25. podkreśla, że udzielanie informacji o pozwach zbiorowych odgrywa ważną rolę dla dostępności i skuteczności postępowania, gdyż konsumenci powinni mieć świadomość, że padli ofiarą nielegalnych praktyk i że wniesiono pozew zbiorowy, również w razie gdy nastąpiło to w innym państwie członkowskim; kładzie nacisk na decydującą rolę, jaką mogą odegrać organizacje konsumenckie i Sieć Europejskich Centrów Konsumenckich (ECC-Net) w przekazywaniu informacji jak największej liczbie osób, zwłaszcza konsumentom znajdującym się w najtrudniejszej sytuacji;

26. proponuje, by w celu ułatwienia współpracy między organami upoważnionymi do wnoszenia pozwów zbiorowych, zwłaszcza w sprawach dotyczących sporów transgranicznych, ustanowić ogólnounijny internetowy rejestr rozpoczętych i trwających postępowań; podkreśla, że taka wspólna europejska witryna byłaby przydatnym narzędziem dla podmiotów kwalifikujących się do wnoszenia pozwów zbiorowych, które planują rozpoczęcie zbiorowego dochodzenia roszczeń, jako sposób na sprawdzenie, czy w innym państwie członkowskim prowadzone jest podobne postępowanie; podkreśla znaczenie wymiany sprawdzonych rozwiązań i korzystania z najlepszych dostępnych technologii w celu ułatwienia wymiany informacji, rejestrowania i grupowania spraw;

Aspekt finansowy roszczeń zbiorowych

27. potwierdza, że w celu umożliwienia wnoszenia pozwów zbiorowych w praktyce, państwa członkowskie muszą dopilnować, by odpowiednie mechanizmy finansowania były dostępne zgodnie z krajowymi przepisami w tym zakresie i pomyślane w taki sposób, aby z jednej strony nie zachęcały do składania nieuzasadnionych skarg, a z drugiej strony nie pozbawiały obywateli dostępu do wymiaru sprawiedliwości z powodu braku wystarczających środków finansowych;

28. ma świadomość, że niektórzy przedstawiciele mogą być niezdolni do dochodzenia roszczeń zbiorowych oraz że z powodu braku środków możliwe będzie rozpatrywanie jedynie ograniczonej liczby spraw; wzywa zatem Komisję do dokładnego rozważenia możliwości utworzenia europejskiego funduszu finansowanego z części grzywien nakładanych w celu ukarania spółek łamiących unijne prawo konkurencji; proponuje, by wykorzystywać taki fundusz do pokrywania kosztów transgranicznych pozwów zbiorowych o wymiarze europejskim pod warunkiem, że przedstawiciel wykaże, iż środki zostaną wykorzystane na ten cel; podkreśla, że taka możliwość nie tylko udostępniłaby dodatkowe środki na walkę z nieuczciwymi działaniami, lecz także stanowiłaby uczciwy sposób finansowania zbiorowego dochodzenia roszczeń przez konsumentów, ponieważ część grzywien pośrednio wracałaby do poszkodowanych; uważa, że odszkodowania w żadnym wypadku nie mogą być wykorzystywane do finansowania procedur zbiorowego dochodzenia roszczeń, ponieważ należy rekompensować tylko szkody rzeczywiście poniesione przez poszkodowanych; podkreśla ponadto konieczność unikania finansowania przez strony trzecie w celu zapobiegania nadużyciom i powstaniu „rynku sporów sądowych”;

WYNIK GŁOSOWANIA KOŃCOWEGO

Data przyjęcia	6.10.2011
Wynik głosowania końcowego	+: –: 0:	30 2 1
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Adam Bielan, Lara Comi, António Fernando Correia De Campos, Jürgen Creutzmann, Christian Engström, Evelyne Gebhardt, Louis Grech, Małgorzata Handzlik, Iliana Ivanova, Edvard Kožušník, Kurt Lechner, Toine Manders, Hans-Peter Mayer, Phil Prendergast, Mitro Repo, Robert Rochefort, Zuzana Roithová, Christel Schaldemose, Andreas Schwab, Emilie Turunen, Bernadette Vergnaud, Barbara Weiler
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Marielle Gallo, Anna Hedh, Constance Le Grip, Emma McClarkin, Sylvana Rapti, Oreste Rossi, Wim van de Camp
Zastępca(y) (art. 187 ust. 2) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Alexander Alvaro, Monika Hohlmeier, Axel Voss, Pablo Zalba Bidegain

WYNIK GŁOSOWANIA KOŃCOWEGO W KOMISJI

Data przyjęcia	20.12.2011
Wynik głosowania końcowego	+: –: 0:	21 0 0
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Raffaele Baldassarre, Luigi Berlinguer, Sebastian Valentin Bodu, Françoise Castex, Christian Engström, Marielle Gallo, Lidia Joanna Geringer de Oedenberg, Klaus-Heiner Lehne, Antonio López-Istúriz White, Antonio Masip Hidalgo, Alajos Mészáros, Bernhard Rapkay, Evelyn Regner, Francesco Enrico Speroni, Alexandra Thein, Diana Wallis, Cecilia Wikström, Tadeusz Zwiefka
Zastępca(y) obecny(i) podczas głosowania końcowego	Jan Philipp Albrecht, Jean-Marie Cavada, Luis de Grandes Pascual, Kurt Lechner, Eva Lichtenberger

Informacja prawna - Polityka ochrony prywatności