SPRAWOZDANIE w sprawie wykorzystania instrumentów polityki spójności przez regiony w reakcji na zmiany demograficzne
23.10.2017 - (2016/2245(INI))
Komisja Rozwoju Regionalnego
Sprawozdawczyni: Iratxe García Pérez
PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO
w sprawie wykorzystania instrumentów polityki spójności przez regiony w reakcji na zmiany demograficzne
Parlament Europejski,
uwzględniając art. 174 oraz art. 175 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE),
– uwzględniając rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006[1],
– uwzględniając rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1301/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz w sprawie przepisów szczegółowych dotyczących realizacji celu „Inwestycje na rzecz wzrostu i zatrudnienia” i uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1080/2006[2],
– uwzględniając rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1304/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego i uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1081/2006[3],
– uwzględniając rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1299/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie przepisów szczegółowych dotyczących wsparcia z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach celu „Europejska współpraca terytorialna”[4],
– uwzględniając Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1302/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1082/2006 w sprawie europejskiego ugrupowania współpracy terytorialnej (EUWT) w celu doprecyzowania, uproszczenia i usprawnienia procesu tworzenia takich ugrupowań oraz ich funkcjonowania[5],
– uwzględniając swoją rezolucję z dnia 4 lutego 2016 r. w sprawie specyficznej sytuacji wysp[6],
– uwzględniając rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1300/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1084/2006[7],
– uwzględniając swoją rezolucję z dnia 4 kwietnia 2017 r. w sprawie w sprawie kobiet i ich roli na obszarach wiejskich[8],
uwzględniając swoją rezolucję z dnia 10 maja 2016 r. w sprawie polityki spójności w regionach górskich UE[9],
uwzględniając swoją rezolucję z dnia 9 września 2015 r. w sprawie sprawozdania z realizacji, wyników i ogólnej oceny Europejskiego Roku Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej[10],
uwzględniając swoją rezolucję z dnia 10 maja 2016 r. w sprawie nowych narzędzi rozwoju terytorialnego w polityce spójności na lata 2014–2020: zintegrowane inwestycje terytorialne (ZIT) i rozwój lokalny kierowany przez społeczność (RLKS)[11],
uwzględniając swoją rezolucję z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie zmian demograficznych oraz ich konsekwencji dla przyszłej polityki spójności UE[12],
uwzględniając swoją rezolucję z dnia 11 listopada 2010 r. w sprawie wyzwań demograficznych i solidarności między pokoleniami[13],
uwzględniając swoją rezolucję z dnia 22 września 2010 r. w sprawie europejskiej strategii na rzecz rozwoju gospodarczego i społecznego regionów górskich, wysp i obszarów słabo zaludnionych[14],
uwzględniając swoją rezolucję z dnia 21 lutego 2008 r. w sprawie demograficznej przyszłości Europy[15],
uwzględniając swoją rezolucję z dnia 23 marca 2006 r. w sprawie wyzwań demograficznych i solidarności między pokoleniami[16],
uwzględniając sprawozdanie Komisji pt. „The 2015 Ageing Report. Economic and budgetary projections for the 28 EU Member States (2013-2060) (European Economy 3 | 2015)” [Sprawozdanie na temat starzenia się społeczeństwa, 2015 r.: prognozy gospodarcze i budżetowe dla 28 państw członkowskich UE (na lata 2013–2060) (Nr 3 w cyklu poświęconym europejskiej gospodarce | 2015)],
uwzględniając szóste sprawozdanie Komisji z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej pt. „Inwestycje na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia – promowanie rozwoju i dobrego rządzenia w regionach i miastach UE”,
uwzględniając komunikat Komisji z dnia 26 kwietnia 2017 r. pt. „Inicjatywa na rzecz wspierania równowagi między życiem zawodowym a prywatnym pracujących rodziców i opiekunów” (COM(2017)0252),
uwzględniając komunikat Komisji z dnia 29 kwietnia 2009 r. pt. „Sprostanie wyzwaniom związanym ze skutkami starzenia się społeczeństwa w UE (Sprawozdanie na temat starzenia się społeczeństwa, 2009)” (COM(2009)0180),
uwzględniając komunikat Komisji z dnia 10 maja 2007 r. pt. „Promowanie solidarności między pokoleniami” (COM(2007)0244),
uwzględniając komunikat Komisji z dnia 12 października 2006 r. pt. „Demograficzna przyszłość Europy – przekształcić wyzwania w nowe możliwości” (COM(2006)0571),
uwzględniając komunikat Komisji z dnia 16 marca 2005 r. pt. „Zielona Księga – »Wobec zmian demograficznych: nowa solidarność między pokoleniami«” (COM(2005)0094),
uwzględniając komunikat Komisji z dnia 6 maja 2015 r. pt. „Strategia jednolitego rynku cyfrowego dla Europy” (COM(2015)0192),
uwzględniając opinię Europejskiego Komitetu Regionów z dnia 16 czerwca 2016 r. w sprawie reakcji UE na wyzwania demograficzne[17],
uwzględniając opublikowane we wrześniu 2013 r. studium Dyrekcji Generalnej Parlamentu Europejskiego ds. Polityki Wewnętrznej Unii Europejskiej, Departament Tematyczny B: Polityka Strukturalna i Polityka Spójności pt. „W jaki sposób polityka regionalna i polityka spójności mogą pomóc w sprostaniu wyzwaniom demograficznym?”,
uwzględniając publikację Europejskiej Sieci Obserwacyjnej Rozwoju Terytorialnego i Spójności Terytorialnej pt. „Revealing territorial potentials and shaping new policies in specific types of territories in Europe: islands, mountains, sparsely populated and coastal regions” [Odkrywanie potencjału terytorialnego i kształtowanie nowej polityki dotyczącej europejskich obszarów o specyficznych uwarunkowaniach geograficznych: wysp, regionów górskich, obszarów słabo zaludnionych i regionów przybrzeżnych][18],
uwzględniając art. 52 Regulaminu,
uwzględniając sprawozdanie Komisji Rozwoju Regionalnego oraz stanowisko w formie poprawek Komisji Praw Kobiet i Równouprawnienia (A8-0329/2017),
A. mając na uwadze, że zmiany demograficzne to prawdziwy problem w Europie i na całym świecie, a także jedno z najważniejszych wyzwań, nie tylko w kontekście ogólnym, ale również dla wzmocnienia polityki rozwoju lokalnego i terytorialnego w dzisiejszej UE, obok problemów związanych z zatrudnieniem, niekontrolowaną globalizacją, zmianami klimatu, przejściem na gospodarkę niskoemisyjną oraz wyzwań stawianych przez zmiany technologiczne i przemysłowe oraz włączenie społeczne i gospodarcze;
B. mając na uwadze, że tak jak ma to miejsce w większości społeczeństw poprzemysłowych, od kilku dekad wzrasta długość życia obywateli Europy, a współczynnik płodności utrzymuje się na niskim poziomie, co może zmienić strukturę ludności i piramidę wieku, a czego skutkiem ubocznym jest malejąca liczba ludności w wieku produkcyjnym i starzenie się społeczeństwa; mając na uwadze, że kryzys gospodarczy, który dotknął całą Unię Europejską, wywarł ogromny wpływ na wiele obszarów i regionów, w szczególności wiejskich, a zwłaszcza doprowadził do ubóstwa na tych obszarach i do ich wyludnienia; mając na uwadze, że utrzymujące się zróżnicowanie wynagrodzenia ze względu na płeć oraz rosnące zróżnicowanie emerytur poważnie utrudniają uczestnictwo kobiet w rynku pracy;
C. mając na uwadze, że prognozuje się, iż szybki wzrost liczby ludności w krajach rozwijających się i niż demograficzny w UE doprowadzi do spadku udziału Unii Europejskiej w światowej populacji z 6,9 % w roku 2015 do 5,1 % w roku 2060[19];
D. mając na uwadze, że zgodnie z prognozami w 132 z 273 regionów poziomu NUTS 2 wystąpi spadek liczby ludności pomiędzy rokiem 2015 a 2050[20]; mając na uwadze, że spadek ten będzie szczególnie niekorzystny dla lokalnych jednostek administracyjnych;
E. mając na uwadze, że priorytetowym celem Unii i wszystkich państw członkowskich jest promowanie wzrostu w trzech wymiarach, czyli inteligentnego, trwałego i sprzyjającego włączeniu społecznemu;
F. mając na uwadze, że cechy geograficzne lub demograficzne przyczyniają się do nasilenia problemów związanych z rozwojem; mając na uwadze, że w związku z tym Traktat z Lizbony do celów spójności gospodarczej i społecznej dodał spójność terytorialną;
G. mając na uwadze, że zmiany demograficzne nie rozkładają się równomiernie we wszystkich krajach i regionach ze względu na naturalną dynamikę i przepływy migracyjne, z jakimi się one wiążą, a mianowicie liczba ludności na większości obszarów miejskich, a zwłaszcza metropolitalnych, wzrasta, podczas gdy maleje ona na większości obszarów wiejskich i obszarów oddalonych, a w regionach najbardziej oddalonych sytuacja jest bardzo zróżnicowana; mając na uwadze, że taka nierównowaga stanowi wielkie wyzwanie, zarówno dla obszarów wyludniających się, jak i dla tych, do których napływa ludność; mając na uwadze, że obszary oddalone lub takie, do których dostęp jest utrudniony, są najbardziej narażone na wystąpienie niżu demograficznego; mając na uwadze, że z drugiej strony należy zwrócić uwagę na skutki „suburbanizacji”, która w wyniku dużej migracji ludności z dużych miast na otaczające je obszary wywiera presję na władze lokalne i regionalne;
H. mając na uwadze, że regiony Europy nie są obszarami jednolitymi oraz mogą obejmować obszary dotknięte bezrobociem lub ubóstwem i borykać się ze szczególnymi problemami, w szczególności w zakresie zmian demograficznych, co wymaga wdrożenia ukierunkowanych narzędzi służących do zmniejszenia różnic wewnątrzregionalnych oraz poprawy równowagi terytorialnej między obszarami miejskimi, podmiejskimi i wiejskimi;
I. mając na uwadze, że kobiety, szczególnie matki samotnie wychowujące dzieci, są bardziej narażone na ubóstwo i wykluczenie;
J. mając na uwadze, że zmiany demograficzne stanowią wyzwanie dla zagwarantowania spójności społecznej i dobrobytu całości populacji oraz tworzenia warunków dla rozwoju gospodarczego o zrównoważonym charakterze; mając na uwadze, że zmiany demograficzne mają wpływ na infrastrukturę oraz dostępność i jakość usług, co przekłada się na różnice w łączności lub nierówny dostęp do technologii medycznych i często wynika z niewystarczających powiązań między ludnością miast i wsi;
K. mając na uwadze, że zmiany demograficzne wiążą się z poważnymi wyzwaniami politycznymi w różnych dziedzinach związanych z wieloma obszarami polityki spójności; mając na uwadze, że polityka regionalna oraz objęte nią europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne, w tym Fundusz Spójności, są kluczowymi instrumentami reagowania na te zmiany;
L. mając na uwadze, że obszary niezurbanizowane w Unii Europejskiej są zamieszkałe przez 113 mln osób, obejmują 12 mln gospodarstw oraz 172 mln ha gruntów rolnych i mają znaczny wpływ na gospodarkę, kulturę i ekosystemy w Europie;
M. mając na uwadze, że odpowiednia infrastruktura i odpowiedni poziom usług to ważne czynniki w zarządzaniu strukturą ludności w regionach, które są słabo zaludnione lub borykają się z emigracją i w których inwestycje i miejsca pracy mają większe znaczenie;
N. mając na uwadze, że odpowiednia infrastruktura, dostęp do usług publicznych i dobrej jakości miejsca pracy są ważnymi czynnikami decydującymi o chęci pozostania na danym terenie;
O. mając na uwadze, że kobiety, szczególnie powyżej 60. roku życia, są bardziej narażone na ubóstwo i wykluczenie społeczne niż mężczyźni;
P. mając na uwadze, że w regionach słabiej rozwiniętych zmiany demograficzne wywierają najbardziej znaczące skutki;
Q. mając na uwadze, że zmiany demograficzne zachodzące na terenach wiejskich nie tylko mają poważne skutki demograficzne, ale również dotyczą gospodarki, kwestii społecznych, rozbicia terytorialnego, jakości życia i środowiska;
R. mając na uwadze, że równouprawnienie płci stanowi prawo podstawowe i wspólną wartość UE oraz jest koniecznym warunkiem osiągnięcia przez UE celów w zakresie wzrostu gospodarczego, zatrudnienia i spójności społecznej;
S. mając na uwadze, że równouprawnienie płci stanowi ważny instrument rozwoju gospodarczego i spójności społecznej;
T. mając na uwadze, że negatywne zmiany demograficzne zwiększają zapotrzebowanie na większą solidarność międzypokoleniową;
Uwagi ogólne
1. podkreśla, że zmiany demograficzne pociągają za sobą znaczną presję gospodarczą, społeczną, podatkową i środowiskową wywieraną na rządy państw członkowskich oraz władze lokalne i regionalne w zakresie zapewniania usług publicznych, szczególnie opieki społecznej i usług socjalnych, budowania i utrzymania infrastruktury oraz ochrony ekosystemów przez zrównoważone planowanie przestrzenne; podkreśla, że te rodzaje presji będą się nasilać wskutek zmniejszania się liczby ludności aktywnej zawodowo i wyższego wskaźnika obciążenia demograficznego; podkreśla kluczową rolę wysokiej jakości usług publicznych i prywatnych; podkreśla, jak ważny jest łatwy dostęp do wysokiej jakości i przystępnych cenowo usług publicznych i prywatnych, które są narzędziem zapewniania równouprawnienia kobiet i mężczyzn;
2. uważa, że zmianom demograficznym należy przeciwdziałać w sposób skoordynowany, w ramach działań wszystkich władz europejskich, krajowych, regionalnych i lokalnych, przez realizowanie zróżnicowanych strategii przystosowawczych, odzwierciedlających realia lokalne i regionalne oraz przez skuteczne wielopoziomowe sprawowanie rządów, nie tylko w odniesieniu do struktury szczegółowych strategii politycznych ukierunkowanych na konkretne regiony, ale także w odniesieniu do realizacji tych strategii; jest zdania, że celem tej skoordynowanej i zintegrowanej reakcji powinno być podnoszenie jakości życia i zapewnianie obywatelom lepszych możliwości gospodarczych oraz inwestowanie w wysokiej jakości, łatwo dostępne i niedrogie usługi społeczne i publiczne w odnośnych regionach; uważa ponadto, że należy zaangażować przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego oraz inne zainteresowane podmioty; zauważa, że wszelkie plany globalne muszą uwzględniać rolę miast, obszarów wiejskich oraz obszarów rybackich i nadmorskich, a także obszarów borykających się ze szczególnymi problemami związanymi z sytuacją geograficzną lub demograficzną, w związku z czym należy również brać pod uwagę szczególne wyzwania występujące w regionach najbardziej oddalonych, najbardziej na północ wysuniętych regionach o bardzo niskiej gęstości zaludnienia oraz regionach wyspiarskich, transgranicznych lub górskich, jak wyraźnie stwierdzono w Traktacie z Lizbony; wzywa państwa członkowskie i Komisję do wzięcia pod uwagę wpływu różnych strategii politycznych na równouprawnienie płci i zmiany demograficzne;
3. uznaje, że choć zmiany demograficzne tworzą nowe wyzwania, oferują one również możliwości rozwoju na szczeblu lokalnym w następstwie zmieniających się potrzeb społeczności miejskich, przede wszystkim pod względem odżywiania, spędzania czasu wolnego i wypoczynku, dzięki potencjałowi rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa oraz wysokiej jakości, bezpiecznym i zróżnicowanym produktom; uważa, że turystyka wiejska w ogólności, a w szczególności turystyka ekologiczna, handel elektroniczny, usługi świadczone na poziomie społeczności lokalnych i srebrna gospodarka również oferują możliwości rozwoju na szczeblu lokalnym, zwiększenia wartości krajowych produktów rolniczych i pozarolniczych, takich jak rękodzieło artystyczne, hafty i wyroby ceramiczne, za pośrednictwem europejskiego systemu ochrony oznaczeń geograficznych; podkreśla w związku z tym znaczenie strategii inteligentnej specjalizacji, które wspierają regiony i lokalne obszary w określaniu działań o wysokiej wartości dodanej i stworzenie atrakcyjnych dla innowacji ekosystemów, począwszy od prawdziwej strategii wielowymiarowego rozwoju obszarów wiejskich, która łączy gospodarkę o obiektu zamkniętym z planowaniem przestrzennym; podkreśla, że agroturystyka, która pomaga w utrzymaniu dynamicznego stylu życia na obszarach wiejskich, również stanowi ważny sektor; podkreśla znaczenie dialogu społecznego i włączenia partnerów społecznych wraz z innymi zainteresowanymi stronami i władzami na szczeblu lokalnym na wszystkich etapach opracowywania i wdrażania europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, aby lepiej przewidywać skutki zmian demograficznych na lokalnych rynkach pracy oraz opracowywać strategie podejmowania takich wyzwań;
Charakterystyka zmian demograficznych w UE
4. zauważa, że główne problemy dotyczące zmian demograficznych, z którymi boryka się obecnie wiele części UE, to starzenie się w wyniku zakłóceń piramidy wiekowej, spadek liczby urodzeń oraz późniejszy drastyczny spadek liczby dzieci i młodzieży, stałe zmniejszanie się liczby ludności, niedobory wykwalifikowanej siły roboczej, brak miejsc pracy, emigracja młodych ludzi ze względu na możliwości zatrudnienia oraz zmiany w strukturze demograficznej; uważa, że obecna polityka rolna , zanik tradycyjnych rodzajów działalności, produktów, systemów produkcji i siły roboczej, utrata lokalnej wiedzy fachowej, brak widoczności pracy wykonywanej przez kobiety, niski poziom przedsiębiorczości, niska lub zerowa konkurencyjność regionów z powodu braku inwestycji, utrata różnorodności biologicznej, postępujące zakrzewienie lasów oraz zagrożenie pożarem również są istotnymi problemami związanymi ze zmianami demograficznymi; podkreśla, że skutki tych zmian znacznie różnią się w zależności od regionu, częściowo ze względu na przemieszczanie się ludności do dużych ośrodków miejskich w poszukiwaniu pracy;
5. podkreśla, że jednym z głównych celów unijnej polityki demograficznej powinno być uwzględnienie wszystkich obszarów, które muszą zmagać się z nierównowagą demograficzną, oraz specyficznych uwarunkowań tych obszarów, czyli czynników, do których od dawna starano się dostosować politykę spójności, co będzie wymagało podjęcia jeszcze większych starań po roku 2020; wskazuje, że zmiany demograficzne dotyczą wszystkich obszarów, tj. zarówno obszarów wiejskich, jak i miast, lecz mają różne implikacje i zależą od różnych czynników, takich jak intensywność i szybkość, z jaką zachodzą lub dotykają regionów przyjmujących migrantów lub regionów o malejącej liczbie ludności;
6. podkreśla konieczność promowania i wspierania małych i średnich gospodarstw rolnych działających na terenach górskich i wiejskich, które dzięki zastosowaniu tradycyjnych technik i metod produkcji wykorzystujących w zintegrowany i zrównoważony sposób zasoby naturalne, takie jak pastwiska i różnego rodzaju uprawy roślin pastewnych, wytwarzają produkty o szczególnych cechach jakościowych i mogą doprowadzić do odwrócenia lub ograniczenia procesu wyludniania się tych obszarów;
7. podkreśla, że te zmiany demograficzne nie są w UE zjawiskiem nowym, ale obecnie nasilają się z niespotykaną dotąd intensywnością, szczególnie wskutek presji społecznej i gospodarczej; zwraca uwagę, że liczba osób starszych stale rośnie – co roku blisko 2 mln osób osiąga wiek 60 lat – co ma wpływ na planowanie przestrzenne oraz planowanie w dziedzinie polityki mieszkaniowej i transportowej, a także na inne rodzaje infrastruktury i usług; zauważa z zaniepokojeniem, że w regionach charakteryzującym się gwałtownym spadkiem liczby ludności w wieku produkcyjnym wyzwania demograficzne będą szczególnie dotkliwe; uznaje, że brak inwestycji, słabo rozwinięta infrastruktura, ograniczona łączność, ograniczony dostęp do usług społecznych i brak miejsc pracy to kluczowe czynniki wyludniania; podkreśla, że zmiany demograficzne mogą mieć znaczny wpływ w szczególności na emerytury i zrównoważenie środowiskowe, ponieważ zarówno wyludnianie się obszarów wiejskich, jak i rosnąca urbanizacja oddziałują na ekosystemy, ochronę przyrody i wykorzystanie zasobów naturalnych, pociągając za sobą szczególne konsekwencje dla użytkowania gruntów miejskich, infrastruktury, rynków nieruchomości i terenów zielonych;
8. uważa, że aspekt płci w kontekście zmian demograficznych należy uwzględnić w sposób przekrojowy, ponieważ w regionach doświadczających niżu demograficznego występuje również dysproporcja płci i struktury wiekowej wskutek migracji wewnętrznej; uważa, że wyzwania wynikające ze zmian demograficznych mogą i muszą być podejmowane w ramach polityki sprzyjającej równouprawnieniu płci, w związku z czym należy uwzględniać aspekt płci w debatach dotyczących wszystkich kwestii związanych z problemami demograficznymi; uważa w związku z tym, że w przyszłości należy nasilić wdrażanie zasady uwzględniania aspektu płci w ramach wszystkich europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych;
9. przypomina, że strategia „Europa 2020” zajmuje się kwestią wyzwań demograficznych w większości z siedmiu inicjatyw przewodnich, zaprojektowanych w celu rozwiązania problemów i ustanowienia podstawowych priorytetów Unii w dziedzinie zatrudnienia, innowacji, edukacji, ograniczenia ubóstwa, klimatu i energetyki; podkreśla, że zasadnicza część działań związanych z wdrażaniem tej strategii i jej inicjatyw przewodnich opiera się na wsparciu finansowym z instrumentów polityki spójności, łącznie z postanowieniami mającymi na celu zajęcie się zmianami demograficznymi i starzeniem się ludności; podkreśla również, że te wymiary należy uwypuklić we wszystkich instrumentach Unii Europejskiej;
10. uważa, że wyzwania związane ze spadkiem liczby ludności i starzeniem się ludności będą wymagać obiektywnej, dokładnej i rozległej ponownej oceny wielu ustalonych działań i programów gospodarczych, społecznych i politycznych, w których będzie należało uwzględnić perspektywę długoterminową;
Koordynacja strategii politycznych UE
11. wzywa do zwiększenia koordynacji instrumentów UE – w szczególności wspólnej polityki rolnej (WPR), europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, w tym Funduszu Spójności, Europejskiej współpracy terytorialnej, Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS) i instrumentu „Łącząc Europę” – w celu zapewnienia bardziej kompleksowego podejścia do zmian demograficznych; stwierdza, że skoro mechanizmy stosowane do tej pory nie zdołały powstrzymać postępu zakłóceń równowagi demograficznej, należy dokonać przeglądu obecnych kierunków polityki i działania wszystkich wymienionych mechanizmów; w związku z tym z zadowoleniem przyjmuje wysiłki podejmowane na rzecz zmaksymalizowania synergii między europejskimi funduszami strukturalnymi i inwestycyjnymi a Europejskim Funduszem na rzecz Inwestycji Strategicznych; ponownie wzywa Komisję do zaproponowania strategii dotyczącej zmian demograficznych, w której następujące dziedziny będą traktowane priorytetowo: godne zatrudnienie i jakość stosunku pracy, ze szczególnym naciskiem na nowe formy pracy i jej funkcję społeczną; terytorialny aspekt polityki promującej działalność gospodarczą i zatrudnienie; rozwój infrastruktury zwiększającej dostęp do obszarów dotkniętych trudnościami demograficznymi, takimi jak czynnik lokalizacji przedsiębiorstw, i konkurencyjność tych obszarów; powszechny zasięg ICT o konkurencyjnej jakości i konkurencyjnych cenach na terenach o mniejszej gęstości zaludnienia; zapewnienie podstawowych państwowych usług opieki na terenach dotkniętych trudnościami demograficznymi; lokalny transport publiczny w celu zapewnienia dostępu do usług publicznych; strategie polityczne mające na celu zapewnienie lepszej równowagi między obowiązkami rodzinnymi i zawodowymi, zrównoważonej wymiany pokoleń, a także odpowiedniej opieki nad osobami niesamodzielnymi; strategie polityczne w zakresie przyjmowania, integracji i powrotu migrantów i uchodźców objętych ochroną międzynarodową oraz szerokie stosowanie nowych, bardziej atrakcyjnych ram komunikacji na obszarach wiejskich; podkreśla znaczenie istniejących inicjatyw, takich jak Europejskie partnerstwo na rzecz innowacji sprzyjającej aktywnemu starzeniu się w dobrym zdrowiu, nowoczesne technologie w służbie osobom starszym oraz wspólnoty wiedzy i innowacji EIT w obszarze technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz zdrowia; wzywa Komisję do uwzględnienia rozwiązań, które już zostały opracowane w ramach tych inicjatyw, przy podejmowaniu wyzwań demograficznych, z którymi mierzą się regiony europejskie; zwraca uwagę na znaczenie europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie dla wspierania kształcenia i szkolenia na obszarach zagrożonych wyludnieniem; uważa, że w ramach inicjatywy dotyczącej lepszego stanowienia prawa należy włączyć do oceny oddziaływania poprzedzającej każdą unijną inicjatywę ustawodawczą wymóg oceny tej inicjatywy pod względem oddziaływania w wymiarze demograficznym;
12. podkreśla znaczenie włączenia przez UE kwestii demograficznych do wszystkich dziedzin polityki, m.in. uwzględnienia ich w jej pozycjach budżetowych, żeby umożliwić rozwój tych kierunków polityki, w szczególności w dziedzinie spójności, zatrudnienia, rolnictwa, środowiska, społeczeństwa informacyjnego, badań, rozwoju technologicznego i innowacji, zatrudnienia, edukacji, polityki społecznej i transportu; uważa, że ustalenia zawarte w sprawozdaniach w sprawie oddziaływania zmian demograficznych należy uwzględniać przy opracowywaniu strategii politycznych i demograficznych kryteriów, które bierze się pod uwagę w ocenie wyników tych strategii politycznych i niepożądanych skutków w celu sprzyjania podejściu do zmian demograficznych, które obejmuje zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych; jest zdania, że należy poświęcić szczególną uwagę obszarom wiejskim, które szczególnie borykają się z tymi problemami demograficznymi; w tym kontekście podkreśla potencjał inicjatywy na rzecz inteligentnych wsi, która w połączeniu z nowoczesnymi technologiami, takimi jak sieć 5G, oraz innowacyjnością umożliwi rewitalizację społeczności wiejskich; dodatkowo podkreśla znaczenie bliższej współpracy między obszarami wiejskimi i miejskimi; podkreśla znaczenie zapewnienia powszechnego dostępu do niedrogich usług publicznych i infrastruktury wysokiej jakości – w tym do cyfrowych usług publicznych i infrastruktury, szczególnie dla dzieci, młodzieży i osób starszych – dla wspierania włączenia społecznego, zapewnienia równouprawnienia płci i łagodzenia skutków zmian demograficznych; podkreśla, że ważne jest – szczególnie na obszarach zagrożonych wyludnieniem – tworzenie możliwości płatnego zatrudnienia, tak aby chronić lokalne społeczności i zapewnić warunki ułatwiające zachowanie odpowiedniej równowagi między życiem zawodowym a osobistym; uważa, że należy położyć nacisk na globalną wizję geograficzną dla obszarów miejskich i wiejskich jako uzupełniających się obszarów funkcjonalnych; podkreśla, że potrzebna jest ściślejsza integracja między różnymi funduszami, aby zapewnić prawdziwie zrównoważony rozwój lokalny oparty na zaangażowaniu społecznym; podkreśla, że polityka demograficzna UE powinna w większym stopniu zmierzać do wzajemnego uzupełnienia i koordynacji z państwami członkowskimi i w wymiarze horyzontalnym; przypomina, że Unia Europejska nie tylko zapewnia fundusze na potrzeby rozwoju terytorialnego, ale również w znacznym stopniu kształtuje zdolności organów lokalnych i regionalnych do wykorzystania własnych środków w celu przeciwdziałania nierównościom społeczno-terytorialnym; podkreśla, że wprawdzie dzięki procesowi unowocześnienia polityki pomocy przyznawanej przez państwo udało się osiągnąć uproszczenie i rozszerzenie zakresu wyjątków, które nie wymagają zgłoszenia, lecz obecne ramy nadal są skomplikowane i uciążliwe dla mniejszych organów szczebla lokalnego i regionalnego; uważa, że wprawdzie w 2014 r. znacznie uproszczono prawo zamówień publicznych, lecz nadal istnieje zbyt wiele utrudnień, z powodu których małe organy szczebla lokalnego i regionalnego nie mogą poprawić obrotu gospodarczego na tych wrażliwych obszarach;
13. jest zdania, że UE powinna wspierać politykę migracji i integracji w państwach członkowskich, przy poszanowaniu praw i kompetencji państw członkowskich, jak również zasady pomocniczości, tak aby zminimalizować negatywne tendencje demograficzne; podkreśla istotną rolę strategii politycznych służących zakładaniu i wspieraniu rodzin; uważa, że samorządy lokalne i regionalne powinny posiadać zdolność do skutecznego wdrażania w terenie polityki włączenia społecznego; jest zdania, że władze lokalne i regionalne powinny aktywnie uczestniczyć w działaniach podejmowanych w celu sprostania wyzwaniom demograficznym; apeluje, aby w rocznej analizie wzrostu gospodarczego oraz zaleceniach dla poszczególnych krajów uwzględniane były różnice regionalne i zakłócenia równowagi w obrębie regionów państw członkowskich; uważa, że w regionach przygranicznych taka współpraca musi odzwierciedlać zarówno oczekiwania, jak i zakres inicjatyw transgranicznych; sugeruje opracowanie programów szkoleniowych w tym obszarze, aby umożliwić lepsze zrozumienie powiązanych zagadnień i upowszechnić wiedzę o nich; uważa, że podejście do rozwiązywania problemów demograficznych musi być zintegrowane dla całej Europy oraz że rozwiązanie problemu w jednej części kontynentu nie powinno mieć negatywnego wpływu na inne obszary europejskie; wzywa do stworzenia na szczeblu ogólnoeuropejskim sieci wymiany dobrych praktyk i doświadczeń, za pośrednictwem której władze lokalne i regionalne oraz zainteresowane podmioty społeczeństwa obywatelskiego będą mogły uczyć się od siebie, jak rozwiązywać problemy wynikające ze zmian demograficznych;
Zwiększanie skuteczności funduszy europejskich
14. podkreśla, że należy zwiększyć skuteczność europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych w rozwiązywaniu problemów związanych ze zmianami demograficznymi w kolejnym okresie programowania poprzez większe i bardziej konkretne ukierunkowanie działań na zmiany demograficzne jako obszar priorytetowy w przyjętych rozporządzeniach oraz rozpowszechnienie wytycznych mających na celu wsparcie państw członkowskich, regionów i samorządów lokalnych, co pozwoliłoby na wykorzystanie możliwości uwzględnienia zmian demograficznych, które oferują fundusze strukturalne i inwestycyjne, podczas opracowywania i wdrażania umów o partnerstwie i programów operacyjnych; bardziej aktywne podejście do kształtowania polityki demograficznej oraz wymiany dobrych praktyk i doświadczeń w celu pozyskania wiedzy instytucjonalnej; zapewnienie instytucjom zarządzającym i lokalnym zainteresowanym stronom wsparcia technicznego umożliwiającego realizację skutecznych strategii politycznych ukierunkowanych na zmiany demograficzne na szczeblu zarówno krajowym, jak i regionalnym; zobowiązanie samorządów terytorialnych do aktywnego uczestnictwa w projektowaniu i ocenie wewnętrznej programów wykorzystania funduszy i zarządzaniu nimi oraz konieczne rozpoznanie obszarów objętych problemami demograficznymi na poziomie NUTS 3 i na szczeblu lokalnych jednostek administracyjnych; zachęca do udzielenia wsparcia technicznego oraz szkolenia lokalnych zainteresowanych stron i organów zarządzających w celu wdrożenia skutecznych strategii politycznych stanowiących odpowiedź na zmiany demograficzne na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym; uważa, że często w niektórych państwach członkowskich dotacje regionalne na poziomie NUTS 2 maskują nierówności społeczno-terytorialne, wewnątrzregionalne, a nawet ponadregionalne; wzywa do uwzględnienia problemów występujących w terenie na unijnych mapach pomocy regionalnej, by można było kierować pomoc do obszarów w najbardziej niekorzystnej sytuacji;
15. domaga się, by Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego w większym stopniu przyczyniał się do tego, aby obszary o wysokich wskaźnikach starzenia się oraz dużym odsetku obszarów wiejskich i odpływu ludności mogły poprawić swoją infrastrukturę transportową i telekomunikacyjną, zmniejszyć przepaść cyfrową i poprawić poziom usług publicznych, a także by wspierał ten proces; podkreśla w związku z tym znaczenie „e-zdrowia”; wzywa państwa członkowskie i regiony do lepszego ukierunkowania dostępnych inwestycji w reakcji na zmiany demograficzne i ich oddziaływanie;
16. wzywa Komisję do wykorzystania środków polityki spójności, by zahamować rosnącą migrację z obszarów słabo zaludnionych, na których odpowiednia infrastruktura i odpowiedni poziom usług mają podstawowe znaczenie, zwłaszcza dla zatrzymania rodzin z dziećmi;
17. podkreśla, że Europejski Fundusz Społeczny (EFS) powinien nasilić działania w zakresie szkoleń i kształcenia młodych ludzi oraz wspierać zatrudnienie i ułatwić ludziom znalezienie lepszej równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, a także przeciwdziałać wykluczeniu społecznemu i cyfrowemu osób starszych; podkreśla ponadto, że fundusz powinien poprawić perspektywy zatrudnienia dzięki programom przygotowawczym dla mieszkańców podupadających regionów, a także dzięki wspieraniu na tych obszarach integracji cyfrowej i społecznej kobiet, młodych ludzi i osób starszych; w związku z tym zwraca uwagę, że podczas wykorzystywania Europejskiego Funduszu Społecznego do wspierania regionów najbardziej oddalonych zostaną dołożone starania, by zapewnić lepszą równowagę między życiem zawodowym a prywatnym; wzywa Komisję, by rozważyła powołanie specjalnej puli środków finansowych w ramach istniejących funduszy, której zadaniem będzie rozwiązywanie problemów na obszarach dotkniętych poważnymi i trwałymi trudnościami demograficznymi; nalega, by środki z tego funduszu przydzielono zgodnie z ustaleniami, które opierają się na priorytetach działania w perspektywie krótko-, średnio- i długoterminowej; podkreśla znaczenie uwzględnienia Funduszu Spójności w przyszłych strategiach w celu sprostania zmianom demograficznym, a jednocześnie przypomina, że przedmiotowy fundusz powstał z myślą o zwiększeniu spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej UE; uważa, że ważne jest zapewnienie znacznie większego wsparcia w ramach EFS na rzecz małych organizacji, które opracowują i realizują innowacyjne projekty społeczne, a także ogólnounijne, transnarodowe projekty pilotażowe, które podejmują kwestie społeczne i związane z zatrudnieniem, aby ułatwić innowacyjną współpracę regionalną, transgraniczną, transnarodową i makroregionalną, a tym samym podjąć wyzwania wynikające ze zmian demograficznych;
18. wyraża ubolewanie, że gwarancja dla młodzieży UE, której celem powinna być pomoc młodzieży bezrobotnej, nieposiadającej odpowiedniego przeszkolenia czy wykształcenia, poczyniła ograniczony postęp, a jej wyniki nie spełniły oczekiwań, jakie początkowo z nią wiązano, co zostało podkreślone w sprawozdaniu specjalnym nr 5/2017 Europejskiego Trybunału Obrachunkowego;
19. podkreśla, że EFIS, mając na celu unikanie różnic terytorialnych, powinien przynieść korzyści terenom o mniejszej dynamice zmian demograficznych przez zwiększenie inwestycji w dziedzinach mających priorytetowe znaczenie dla Unii, takich jak energetyka, transport, edukacja, działalność gospodarcza, innowacje, badania, MŚP, edukacja czy infrastruktura społeczna; jest zdania, że należy podjąć dyskusję na temat uznania szczególnego statusu regionów w niekorzystnej sytuacji demograficznej przy opracowywaniu polityki spójności na okres po roku 2020;
Rola przyszłej polityki spójności w reagowaniu na zmiany demograficzne
20. uważa, że polityka spójności daje odpowiednie narzędzia, za pomocą których można rozwiązywać problemy związane ze zmianami demograficznymi – szczególnie w połączeniu z innymi politykami unijnymi, krajowymi i regionalnymi – pod względem zarówno starzenia się, jak i spadku liczby ludności, i wobec tego powinna odgrywać bardziej znaczącą rolę we wspieraniu regionów w zakresie przystosowania się do zmian demograficznych; uważa, że powinno to znaleźć odzwierciedlenie także w rozporządzeniach dotyczących konkretnych funduszy w odniesieniu do radzenia sobie ze zmianami demograficznymi, w ramach wyraźnej kompetencji z art. 174 TFUE; zwraca się o opracowanie dokładnej definicji pojęcia „poważnych i trwałych niekorzystnych warunków demograficznych” ujętego w art. 174 TFUE i art. 121 rozporządzenia (UE) nr 1303/2013, która pozwoli na ilościowe rozpatrywanie problemów demograficznych z perspektywy statystyki; podkreśla znaczenie powiązań między obszarami miejskimi i wiejskimi oraz zachęca Komisję do rozważenia możliwości uzupełnienia zintegrowanych strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich o partnerstwa na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich i wiejskich; uważa, że Komisja powinna podjąć aktywne działania w celu zapobieżenia negatywnym skutkom zmian demograficznych oraz zapewnienia pomocy technicznej regionom najbardziej dotkniętym wyludnieniem;
21. podkreśla, że polityka spójności powinna sprzyjać zatrudnialności i włączeniu społecznemu kobiet, zwłaszcza matek, które mają problemy ze znalezieniem zatrudnienia; wzywa w związku z tym, by zapewniono kobietom dostęp do programów w dziedzinie szkoleń i kształcenia; podkreśla jednak, że uzyskane w ten sposób kwalifikacje powinny odpowiadać potrzebom na rynku pracy; podkreśla znaczenie wspierania młodych matek w powrocie do pracy przez zapewnienie zaplecza świadczącego rzetelną, całodzienną opiekę nad dziećmi w każdym wieku, w tym placówek przedszkolnych, aby zatrzymać proces wyludniania;
22. uważa, że aby podjąć wyzwania demograficzne, regiony powinny proaktywniej wykorzystywać europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne, aby zwalczać bezrobocie młodzieży oraz umożliwiać osobom młodym rozpoczęcie właściwej kariery zawodowej; zauważa, że można to osiągnąć przez wspieranie programów szkoleniowych dla osób młodych oraz przedsiębiorczości wśród młodzieży;
23. wzywa do ustanowienia w przyszłym rozporządzeniu w sprawie wspólnych przepisów (CPR) ram prawnych w celu uznania regionów borykających się z poważnymi i trwałymi wyzwaniami demograficznymi; kładzie nacisk na bardziej aktywne i ukierunkowane podejście w kształtowaniu polityki demograficznej, ponieważ rozbieżności regionalne w zakresie wzorców demograficznych najprawdopodobniej wywrą istotny, nierównomierny wpływ socjoekonomiczny na obszary europejskie, co może jeszcze bardziej zwiększyć dysproporcje regionalne w UE; wzywa do ulepszenia i uproszczenia zarządzania nowymi instrumentami mającymi na celu wzmocnienie podejścia oddolnego i wielopoziomowego sprawowania rządów, takimi jak rozwój lokalny kierowany przez społeczność i zintegrowane inwestycje terytorialne, aby w jeszcze większym stopniu włączyć podmioty na szczeblu lokalnym i regionalnym w kwestie zintegrowanego i całościowego podejścia do rozwoju regionalnego; apeluje o stworzenie usług świadczonych w oparciu o wykorzystanie portali, które to usługi pomogą przedsiębiorcom z obszarów wiejskich w nawiązywaniu lepszego kontaktu z ich partnerami prowadzącymi działalność na obszarach miejskich; podkreśla znaczenie uwzględniania w większym stopniu w ramach przyszłej polityki spójności specyfiki terytorialnej występującej na szczeblach niższych niż regionalny; podkreśla, że jedną z głównych przeszkód dla pomyślnej realizacji programów europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych w wielu jednostkach regionalnych i lokalnych jest brak wystarczających zdolności i solidnego zarządzania, oraz domaga się w związku z tym instrumentów budowania zdolności;
24. zwraca się do Komisji, aby rozważyła określenie nowych kryteriów za pomocą zmiennych demograficznych, gospodarczych, dotyczących oddziaływania na środowisko i dostępności, przy czym na podstawie tych kryteriów zostaną rozróżnione obszary borykające się z wyzwaniami demograficznymi, a także zwraca się o przeprowadzenie badań nad potencjalnymi wskaźnikami społeczno-ekonomicznymi i środowiskowymi w celu uzupełnienia wskaźnika PKB o kryteria obejmujące kapitał społeczny, oczekiwaną długość życia i jakość środowiska; uważa, że PKB i gęstość zaludnienia nie wskaźnikami, które jako takie wystarczą do zaklasyfikowania obszarów o poważnych i trwałych niekorzystnych warunkach demograficznych; zwraca się do Komisji o włączenie do polityki spójności, oprócz wskaźnika PKB, nowych, dynamicznych wskaźników, takich jak wskaźnik demograficzny, w szczególności unijny wskaźnik postępu społecznego w regionach, tak aby zapewnić bardziej kompletny obraz konkretnych wyzwań, przed jakimi stoją te regiony, lub by rozważyć dodatkowy przydział środków dla tych regionów, podobnie jak ma to miejsce w przypadku obszarów słabo zaludnionych w bieżącym okresie programowania (rozporządzenie w sprawie wspólnych przepisów, załącznik VII pkt 9); podkreśla, że potrzeba specjalnych narzędzi do nadzoru i oceny potencjału oraz rzeczywistego oddziaływania europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych w odniesieniu do rozwiązywania problemów związanych ze zmianami demograficznymi przez zapewnienie wytycznych oraz dalsze rozwijanie istotnych wskaźników demograficznych; podkreśla znaczenie istnienia aktualnych, rzetelnych i zdezagregowanych danych statystycznych w celu skuteczniejszego i bardziej obiektywnego zarządzania polityką, zwłaszcza w celu uzyskania bardziej szczegółowej wiedzy na temat charakterystyki poszczególnych terytoriów o małej gęstości zaludnienia; w związku z powyższym wzywa Eurostat do zapewnienia wyższego poziomu szczegółowości istotnych danych statystycznych na rzecz odpowiedniej europejskiej polityki demograficznej, w szczególności w zakresie przekazywanych wskaźników demograficznych, rodzinnych, społecznych i gospodarczych, a także wzywa do dezagregowania danych przynajmniej na poziomie niższym niż regionalny, tj. na poziomie NUTS 3;
25. uważa, że przyszła polityka spójności powinna obejmować specjalne środki dla obszarów najbardziej dotkniętych wyzwaniami demograficznymi, a także powinna być bardziej elastyczna, jeśli chodzi o dobór celów tematycznych czy współczynniki współfinansowania, aby skoordynować strategie wewnątrz- i międzyregionalne w obrębie tego samego państwa członkowskiego z uczestnictwem na szczeblu lokalnym; zwraca się do Komisji o rozważenie opracowania krajowej strategii w zakresie zmian demograficznych jako nowego uwarunkowania ex ante;
26. wzywa Komisję do włączenia nowej inicjatywy przewodniej w sprawie zmian demograficznych w ramach strategii „Europa 2020”, finansowanej z istniejących europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, obejmującej pakiet działań w trzech kategoriach: inteligentnego wzrostu gospodarczego poprzez działania wspierające regiony borykające się z wyzwaniami demograficznymi w dziedzinie ICT, badań, rozwoju i innowacji oraz MŚP; wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu – w drodze konkretnych działań w celu zachęcenia młodych ludzi do pozostania w ich regionach, zapewnienia trwałej odnowy pokoleniowej, samozatrudnienia i środków sprzyjających włączeniu społecznemu migrantów i uchodźców objętych ochroną międzynarodową; oraz trwałego wzrostu gospodarczego dzięki środkom wspierającym wspomniane regiony w procesie inwestowania w „zieloną gospodarkę”, w tym w systemy zrównoważonego transportu; z zadowoleniem przyjmuje działanie UE na rzecz inteligentnych wsi, w którym wezwano do zwrócenia w strategiach politycznych szczególnej uwagi na zniwelowanie przepaści cyfrowej między obszarami wiejskimi i miejskimi, a także do wykorzystania możliwości, jakie oferuje lepsza jakość sieci połączeń i cyfryzacja na obszarach wiejskich, oraz które wspiera inicjatywę „Inteligentne wyspy” jako oddolny wysiłek podjęty przez władze i społeczności europejskich wysp, a mający na celu poprawę życia na wyspach dzięki zrównoważonym i zintegrowanym rozwiązaniom;
27. uważa, że wieloletnie ramy finansowe na okres po 2020 r. powinny nadać silną, zdecydowaną dynamikę działaniom służącym rozwiązaniu problemów demograficznych, z uwzględnieniem obecnej sytuacji demograficznej i tendencji w tej dziedzinie, oraz muszą objąć wspieranie rozwiązań, w których w razie potrzeby wykorzystuje się ukierunkowane środki, takie jak finansowanie z budżetu; wzywa, by wspólna polityka rolna w większym stopniu przyczyniała się do wzmocnienia za pośrednictwem drugiego filaru przeznaczonego na rozwój obszarów wiejskich i finansowanego z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, usług i infrastruktury na rzecz włączenia społecznego i cyfrowego, a także by przyczyniła się do odwrócenia negatywnych tendencji społecznych i gospodarczych oraz do zatrzymania wyludniania się obszarów o poważnych i trwałych niekorzystnych warunkach demograficznych; wzywa władze krajowe, regionalne i lokalne do wymiany doświadczeń, wzorców oraz nowych podejść do zapobiegania negatywnym skutkom zmian demograficznych; uważa, że transeuropejskie sieci transportowe oraz autostrady morskie powinny obejmować obszary o poważnych i trwałych niekorzystnych warunkach demograficznych;
28. podkreśla wartość dodaną jednolitej metodyki rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność dla wszystkich europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych w zakresie rozwoju i wdrażania zintegrowanych i odpowiednio dostosowanych rozwiązań oddolnych; wyraża jednak ubolewanie, że stosowanie strategii rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność jest obowiązkowe wyłącznie w przypadku EFRROW oraz że podejście lokalne i oparte na uczestnictwie jest coraz rzadsze w przypadku EFRR, EFS i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego (EFMR); wzywa zatem Komisję, by wprowadziła obowiązek stosowania strategii rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność w przypadku wszystkich europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych;
°
° °
29. zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie oraz Komisji.
- [1] Dz.U. L 347 z 20.12.2013, s. 320.
- [2] Tamże, s. 289.
- [3] Tamże, s. 470.
- [4] Tamże, s. 259.
- [5] Tamże, s. 303.
- [6] Teksty przyjęte, P8_TA(2016)0049.
- [7] Dz.U. L 347 z 20.12.2013, s. 281.
- [8] Teksty przyjęte, P8_TA(2017)0099.
- [9] Teksty przyjęte, P8_TA(2016)0213.
- [10] Teksty przyjęte, P8_TA(2015)0309.
- [11] Teksty przyjęte, P8_TA(2016)0211.
- [12] Dz.U. C 153 E z 31.5.2013, s. 9.
- [13] Dz.U. C 74 E z 13.3.2012, s. 19.
- [14] Dz.U. C 50 E z 21.2.2012, s. 55.
- [15] Dz.U. C 184 E z 6.8.2009, s. 75.
- [16] Dz.U. C 292 E z 1.12.2006, s. 131.
- [17] Dz.U. C 17 z 18.1.2017, s. 40.
- [18] Dokument roboczy Europejskiej Sieci Obserwacyjnej Rozwoju Terytorialnego i Spójności Terytorialnej (ESPON). Luksemburg, EUWT ESPON, marzec 2017 r.
- [19] Eurostat, „The EU in the World” [UE na świecie], wydanie z 2016 r..
- [20] Eurostat, „Eurostat Yearbook” [Rocznik statystyczny Eurostatu], wydanie z 2016 r.
UZASADNIENIE
Zmiany demograficzne są jednym z głównych wyzwań, którym europejskie regiony muszą stawić czoła teraz i w niedalekiej przyszłości. Dane prognostyczne opublikowane przez Eurostat wskazują na proces starzenia się Europy. Według tych danych udział ludności w wieku produkcyjnym ma spaść z 65,5 % w roku 2015 do 56,2 % w roku 2080 przy jednoczesnym wzroście udziału ludności w wieku powyżej 65 lat, tj. z 18,9 % w roku 2015 do 28,7 % w roku 2080[1]. Oznacza to, że obecny stosunek ludności w wieku produkcyjnym do ludności w podeszłym wieku spadnie z około 4:1 do 2:1 w roku 2080. Jednocześnie zgodnie z prognozą całkowita liczba ludności w Europie będzie wzrastać wolniej niż dotychczas do roku 2050, a następnie zacznie stopniowo spadać aż do roku 2075. Przewiduje się, że w okresie 2008–2030 spadek liczby ludności wystąpi w co trzecim regionie – głównie w Europie Środkowej, wschodnich Niemczech, południowych Włoszech i północnej Hiszpanii[2]. Sprawozdawczyni chciałaby zwrócić w tym miejscu uwagę na niektóre z najistotniejszych problemów, jakie opisane tendencje demograficzne powodują w odniesieniu do obszarów UE na szczeblu regionalnym i lokalnym. Należy podkreślić, że wyzwania demograficzne Unii Europejskiej nie są ani nowe, ani nieznane. Bezprecedensowość obecnej sytuacji wynika z nasilenia tych procesów oraz z problemów, które powstają w regionach, w których kilka lub wszystkie z tych procesów występują jednocześnie, wzmacniając się wzajemnie.
1. Wskazanie obszarów Unii Europejskiej dotkniętych przez zmiany demograficzne i wyzwań stojących przed tymi obszarami
Jednym z podstawowych wyzwań przy definiowaniu polityki demograficznej na szczeblu europejskim jest potrzeba uwzględnienia w tej polityce wszystkich obszarów w państwach członkowskich, które zmagają się z poważną niekorzystną sytuacją demograficzną i nierównowagą demograficzną, wraz z charakterystyką tych obszarów i ich szczególnymi cechami. Wymaga to ścisłego określenia zjawisk demograficznych i stanu równowagi dla danej populacji i na danym obszarze.
Można wskazać cztery podstawowe problemy związane ze zmianami demograficznymi w regionach UE. Stanowią one główne wyzwania Unii Europejskiej w tym zakresie, szczególnie gdy występują w połączeniu ze sobą, jak ma to miejsce na wielu obszarach, co powoduje nasilenie niektórych z ich najbardziej negatywnych skutków.
Pierwszym wyzwaniem jest niska gęstość zaludnienia. Jest to dobrze znane zjawisko obejmujące dwa aspekty, które mogą współwystępować na niektórych obszarach: z jednej strony istnieje aspekt historyczny regionów z modelem równowagi między liczbą ludności a zajmowanym przez nią obszarem o niskiej gęstości zaludnienia, co było konsekwencją szczególnych cech tych obszarów (fizycznych, demograficznych, politycznych itp.); z drugiej strony, zjawisko to może być trwającym od niedawna, ale ciągłym procesem spadku gęstości zaludnienia, zmieniającym dotychczasowe warunki osiedlania się. Jednym ze zjawisk powiązanych z tymi procesami jest polaryzacja terytorialna: ludność napływa do określonych ośrodków, podczas gdy duża część obszarów zależnych jest opustoszała. Z tego też względu ważne jest przeanalizowanie niskiej gęstości zaludnienia w odpowiedniej skali. Pod tym względem regiony poziomu NUTS 3 są bardziej odpowiednie niż regiony poziomu NUTS 2, a w wielu przypadkach wyzwania związane z gęstością zaludnienia stają się bardziej widoczne przy uwzględnieniu skali jednostek samorządu lokalnego.
Drugim wyzwaniem jest starzenie się społeczeństwa, Podobnie jak niska gęstość zaludnienia, jest to znane i powszechne zjawisko demograficzne w Unii Europejskiej i również w tym przypadku można wyróżnić dwa różne scenariusze w zależności od charakteru i nasilenia tego zjawiska: starzenie się społeczeństwa może być skutkiem stopniowych przemian demograficznych; może też wynikać w większym stopniu z zaburzenia konstrukcji piramidy ludności, polegającego na tym, że wydłużeniu średniego trwania życia towarzyszy emigracja młodzieży i dorosłych oraz spadek współczynnika urodzeń i populacji dzieci.
Trzecim wyzwaniem jest spadek współczynnika urodzeń, który pociąga za sobą drastyczny spadek populacji niemowląt i małych dzieci, a tym samym powoduje zmianę oczekiwań w zakresie zastępowalności pokoleń oraz średniookresowej równowagi wskaźnika obciążenia demograficznego. Nie jest to nowe zjawisko, przy czym w niektórych regionach proces ten nie wydaje się stabilizować.
Czwartym i ostatnim wyzwaniem jest stały spadek liczby ludności, który jest w dużym stopniu konsekwencją wyżej opisanych zjawisk oraz jednocześnie pogłębia pozostałe problemy demograficzne w miejscach, w których występuje. W wielu regionach Unii oraz w jeszcze większej liczbie jednostek lokalnych trwa poważny i ciągły proces wyludniania się, wynikający zarówno z naturalnej dynamiki, jak i ruchów migracyjnych. Są zatem regiony, których ujemny bilans rósł przez lata, co doprowadziło do utraty znacznej części populacji. Wyludniania się nie należy mylić z niską gęstością zaludnienia, ponieważ to pierwsze zjawisko występuje zarówno na słabo zaludnionych, jak i gęsto zaludnionych obszarach. Analogicznie, niektóre regiony o niskiej gęstości zaludnienia nie wyludniają się, ale utrzymują bilans z przeszłych okresów.
Klasyfikacja NUTS, jako skala analizy demograficznej, pozwala na uwzględnienie dużej części problemów demograficznych, z jakimi zmagają się regiony Unii. Kwestie te stają się jeszcze bardziej oczywiste, gdy za poziom odniesienia przyjmie się jednostki samorządu lokalnego. Dostępne środki techniczne umożliwiają analizę w dowolnej skali, należy jednak przypomnieć, że strategie polityczne są w większym stopniu zależne od struktury politycznej.
2. Wpływ tych wyzwań demograficznych na obszary polityki
Sprawozdawczyni jest świadoma, że zmiany demograficzne – ze względu na ich znaczny społeczny, gospodarczy i środowiskowy wpływ na rozwój lokalny – stwarzają nowe wyzwania w wielu obszarach polityki dla europejskich regionów dotkniętych tym problemem, a jednocześnie nowe możliwości rozwoju. Wyzwania te są coraz częściej centralnym punktem debat na temat przyszłości UE. Regiony muszą przystosować świadczone usługi, infrastruktury i tworzenie polityki do tych demograficznych wzorców i trendów. Niezbędne są skuteczne działania w ramach polityki, w szczególności w poniższych obszarach
a. Zatrudnienie
W pewnej skali istnieje silne terytorialne powiązanie mieszkańców z miejscem zatrudnienia, na przykład na szczeblu regionu lub prowincji. Przemieszczenia ludności są w tym przypadku jedynie wynikiem stałego dostosowywania struktury demograficznej do struktury produkcyjnej. Nie można tego jednak powiedzieć w odniesieniu do szczebla lokalnego, ponieważ mogą istnieć zachęty skłaniające do wyboru miejsca zamieszkania w określonej odległości od miejsca zatrudnienia lub przeciwnie, mogą istnieć przeszkody utrudniające zamieszkanie przy miejscu zatrudnienia lub w jego okolicy. Ogólnie rzecz biorąc, chodzi o równowagę pomiędzy dostępnością mieszkań, usług, rozrywek oraz innych niematerialnych wartości, takich jak np. koszt dojazdu do miejsca zapewniającego takie udogodnienia w odpowiedniej ilości i jakości. Niepewność zatrudnienia wśród młodzieży oraz długie godziny pracy osób z tej grupy wiekowej nie sprzyjają przywróceniu odpowiedniego współczynnika urodzeń. Nowe formy zatrudnienia – na bardziej niepewnych warunkach, zapewniające mniejszą stabilność – zachęcają do większej mobilności geograficznej. Ponieważ w przyszłości zatrudnienie może zależeć od włączenia technologii i sztucznej inteligencji do procesów produkcyjnych, niewykluczona będzie większa elastyczność terytorialnego powiązania mieszkańców z miejscem zatrudnienia.
b. Planowanie przestrzenne obszarów miejskich i wiejskich
W niektórych regionach występuje zjawisko polaryzacji, tj. wyludniania się obszarów wiejskich/oddalonych przy jednoczesnym koncentrowaniu się ludności w ośrodkach miejskich i metropolitalnych. Tendencje te nasilają się od czasu kryzysu gospodarczego. Regiony te muszą się przystosować, ponieważ zmiany demograficzne stwarzają nowe potrzeby w zakresie rozwoju lokalnego, z konsekwencjami dla mieszkalnictwa, transportu, mobilności i edukacji. Jednocześnie można rozpoznać efekt aglomeracji: brak zarządzania gospodarką stwarza sytuację, w której wymogi zwiększania wydajności i skłonność do maksymalizacji zysków prowadzą do koncentracji działalności gospodarczej w kilku miejscach, co prowadzi do powstawania aglomeracji, które na pewnym szczeblu mogą powodować straty w korzyściach skali. Straty te mają większy wpływ na budżety publiczne i na rodziny niż na przedsiębiorstwa, dlatego trudno jest ograniczyć te dążenia, tak aby osiągnąć społecznie „optymalną” skalę. Ta tendencja do koncentracji inwestycji, którą można zaobserwować na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym, prowadzi do skupiania się ludności w bardzo niewielu punktach oraz do opustoszenia dużych obszarów. Jednakże efekt aglomeracji sam w sobie stanowi czynnik przyciągający ludność ze względu na widoczną dostępność usług publicznych i komercyjnych oraz ze względu na fakt, że kumulacja popytu na pracę na danym obszarze stwarza oczekiwania związane z ofertą wysokiej jakości miejsc pracy i mobilnością społeczną.
c. Infrastruktura
Infrastruktura jest kluczowym czynnikiem przy wyborze miejsca dla inwestycji, ponieważ zapewnia dostęp do rynków dostaw i sprzedaży produktów. Na niektórych rynkach technologie komunikacyjne umożliwiają obejście ograniczeń geograficznych. Niemniej konieczne jest zapewnienie ich pełnego zasięgu i konkurencyjnych warunków pod względem ceny i jakości, które obecnie nie istnieją. Infrastruktura ułatwia również dostęp do usług, w szczególności zaś technologie informacyjno-komunikacyjne, które otwierają drzwi do świata wirtualnego i jego możliwości bez żadnych granic. Są one niewątpliwie istotnym czynnikiem w zakresie przyciągania i zatrzymania ludności na danym obszarze.
d. Świadczenie usług
Społeczeństwo konsumenckie ugruntowało powiązanie dostępności usług – zarówno społecznych, jak i komercyjnych – z jakością życia. Powstaje błędne koło wzajemnych powiązań świadczenia usług publicznych i prywatnych z liczbą ludności: wskutek spadku zaludnienia zmniejsza się ilość usług i miejsc pracy oferowanych mieszkańcom, co ostatecznie prowadzi do emigracji spowodowanej brakiem dostępności usług i możliwości zatrudnienia. Polityka przełamująca to błędne koło musi uwzględnić komercjalizację usług, ustanowienie bardzo elastycznych systemów transportu publicznego i politykę fiskalną kompensującą koszty mobilności, a także zachęty do świadczenia usług objazdowych na obszarach wiejskich lub usług zlokalizowanych w małych ośrodkach. Usługi internetowe w dziedzinie zdrowia, usług społecznych, kształcenia lub kultury mogą mieć kompensujący wpływ, ale nie eliminują braku usług świadczonych bezpośrednio na rzecz mieszkańców. Ich wdrożenie będzie wymagało, w stosownych przypadkach, prowadzenia aktywnej polityki na rzecz dostosowania do tego sposobu dostarczania usług.
e. Transport
Na wyludnionych obszarach o dużym rozproszeniu mieszkańców zapewnienie trwałego transportu publicznego jest równie trudne jak konieczne do zagwarantowania integracji społecznej mieszkańców. Istnieje potrzeba zapewnienia elastyczności i stabilności tych usług. Są to usługi nieopłacalne dla prywatnych firm i wymagają znacznego wsparcia z budżetu publicznego. Należy rozważyć możliwość wypróbowania współpracy publiczno-prywatnej w tym zakresie.
3. Znaczenie polityki spójności w radzeniu sobie z wyzwaniami demograficznymi
W tym kontekście sprawozdawczyni chciałaby podkreślić znaczenie środków polityki spójności, ponieważ często są one głównymi narzędziami reagowania na wyzwania demograficzne ma szczeblu regionalnym i lokalnym oraz często stanowią uzupełnienie strategii krajowych i regionalnych. Uważa ona między innymi, że:
1. istnieje potrzeba lepszej koordynacji instrumentów UE w celu zapewnienia bardziej kompleksowego podejścia do zmian demograficznych: potencjał działań w ramach polityki spójności był do tej pory ograniczony z powodu braku przekrojowej europejskiej strategii rozwiązywania problemów demograficznych;
2. należy zapewnić większą integrację i elastyczność działań wspieranych przez fundusze strukturalne w celu zwiększenia komplementarności i spójności w radzeniu sobie ze zmianami demograficznymi;
3. istnieje potrzeba dalszego zbadania potencjału funduszy strukturalnych w zakresie reagowania na zmiany demograficzne. W wytycznych dotyczących funduszy strukturalnych i inwestycyjnych należy w większym stopniu i bardziej szczegółowo koncentrować się na zmianach demograficznych jako obszarze priorytetowym;
4. skutkami zmian demograficznych powinny zajmować się władze lokalne i regionalne we współpracy z władzami państwowymi i instytucjami europejskimi: każdy z tych szczebli ma do odegrania rolę w zapewnianiu dopasowania polityk i strategii oraz w wymianie najlepszych praktyk w tym obszarze;
5. sprawozdawczyni chciałaby również podkreślić znaczenie nieustannego zwiększania na każdym szczeblu świadomości wagi, jaką mają wyzwania związane ze zmianami demograficznymi dla Unii Europejskiej, jak również zwrócić uwagę na potencjał funduszy strukturalnych w radzeniu sobie ze zmianami demograficznymi.
- [1] Eurostat, „Eurostat Yearbook” [Rocznik statystyczny Eurostatu], wydanie z 2016 r.
- [2] Parlament Europejski, Dyrekcja Generalna ds. Polityki Wewnętrznej Unii Europejskiej, Departament Tematyczny B, „W jaki sposób polityka regionalna i polityka spójności mogą pomóc w sprostaniu wyzwaniom demograficznym?” (na zamówienie Komisji Rozwoju Regionalnego), 2013, s. 21.
STANOWISKO W FORMIE POPRAWEK Komisji Praw Kobiet i Równouprawnienia (22.6.2017)
dla Komisji Rozwoju Regionalnego
w sprawie wykorzystania instrumentów polityki spójności przez regiony w reakcji na zmiany demograficzne
Sprawozdawca: Arne Gericke
POPRAWKI
Komisja Praw Kobiet i Równouprawnienia zwraca się do Komisji Rozwoju Regionalnego, jako komisji przedmiotowo właściwej, o wzięcie pod uwagę następujących poprawek:
Poprawka 1 Projekt sprawozdania Motyw E a (nowy) | |||||||||||||
|
Projekt sprawozdania |
Poprawka | ||||||||||||
|
|
Ea. mając na uwadze, że kobiety, a zwłaszcza samotne matki, są w większym stopniu narażone na ubóstwo i marginalizację społeczną;
| ||||||||||||
Poprawka2 Projekt sprawozdania Motyw E b (nowy) | |||||||||||||
| |||||||||||||
Poprawka3 Projekt sprawozdania Motyw E c (nowy) | |||||||||||||
| |||||||||||||
Poprawka 4 Projekt sprawozdania Motyw G a (nowy) | |||||||||||||
| |||||||||||||
Poprawka 5 Projekt sprawozdania Motyw G b (nowy) | |||||||||||||
| |||||||||||||
Poprawka 6 Projekt sprawozdania Motyw G c (nowy) | |||||||||||||
|
Projekt sprawozdania |
Poprawka | ||||||||||||
|
|
Gc. mając na uwadze, że równouprawnienie kobiet i mężczyzn stanowi ważny instrument rozwoju gospodarczego i spójności społecznej;
| ||||||||||||
Poprawka 7 Projekt sprawozdania Motyw J a (nowy) | |||||||||||||
| |||||||||||||
Poprawka 8 Projekt sprawozdania Ustęp 1 a (nowy) | |||||||||||||
| |||||||||||||
Poprawka 9 Projekt sprawozdania Ustęp 2 a (nowy) | |||||||||||||
| |||||||||||||
Poprawka 10 Projekt sprawozdania Ustęp 3 a (nowy) | |||||||||||||
| |||||||||||||
Poprawka 11 Projekt sprawozdania Ustęp 3 b (nowy) | |||||||||||||
| |||||||||||||
Poprawka 12 Projekt sprawozdania Ustęp 7 a (nowy) | |||||||||||||
| |||||||||||||
Poprawka 13 Projekt sprawozdania Ustęp 7 a (nowy) | |||||||||||||
| |||||||||||||
Poprawka 14 Projekt sprawozdania Ustęp 7 b (nowy) | |||||||||||||
| |||||||||||||
Poprawka 15 Projekt sprawozdania Ustęp 7 c (nowy) | |||||||||||||
| |||||||||||||
Poprawka 16 Projekt sprawozdania Ustęp 7 d (nowy) | |||||||||||||
| |||||||||||||
Poprawka 17 Projekt sprawozdania Ustęp 7 e (nowy) | |||||||||||||
| |||||||||||||
Poprawka 18 Projekt sprawozdania Ustęp 7 f (nowy) | |||||||||||||
| |||||||||||||
Poprawka 19 Projekt sprawozdania Ustęp 8 a (nowy) | |||||||||||||
| |||||||||||||
Poprawka 20 Projekt sprawozdania Ustęp 10 a (nowy) | |||||||||||||
| |||||||||||||
Poprawka 21 Projekt sprawozdania Ustęp 14 a (nowy) | |||||||||||||
| |||||||||||||
INFORMACJE O PRZYJĘCIU OPINIIW KOMISJI OPINIODAWCZEJ
|
Data przyjęcia |
20.6.2017 |
|
|
|
|
INFORMACJE O PRZYJĘCIU SPRAWOZDANIAW KOMISJI PRZEDMIOTOWO WŁAŚCIWEJ
|
Data przyjęcia |
9.10.2017 |
|
|
|
|
|
Wynik głosowania końcowego |
+: –: 0: |
28 6 0 |
|||
|
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego |
Franc Bogovič, Andrea Cozzolino, Rosa D’Amato, John Flack, Iratxe García Pérez, Krzysztof Hetman, Marc Joulaud, Louis-Joseph Manscour, Martina Michels, Iskra Mihaylova, Jens Nilsson, Andrey Novakov, Paul Nuttall, Konstantinos Papadakis, Mirosław Piotrowski, Stanislav Polčák, Liliana Rodrigues, Maria Spyraki, Ruža Tomašić, Ángela Vallina, Monika Vana, Matthijs van Miltenburg, Lambert van Nistelrooij, Derek Vaughan, Joachim Zeller |
||||
|
Zastępcy obecni podczas głosowania końcowego |
Daniel Buda, Andor Deli, Raffaele Fitto, John Howarth, Ivana Maletić, Tonino Picula |
||||
|
Zastępcy (art. 200 ust. 2) obecni podczas głosowania końcowego |
James Carver, Esther Herranz García, Susanne Melior |
||||
GŁOSOWANIE KOŃCOWE W FORMIE GŁOSOWANIA IMIENNEGO W KOMISJI PRZEDMIOTOWO WŁAŚCIWEJ
|
28 |
+ |
|
|
ECR |
Raffaele Fitto, John Flack, Mirosław Piotrowski, Ruža Tomašić |
|
|
EFDD |
Rosa D'Amato |
|
|
GUE/NGL |
Martina Michels, Ángela Vallina |
|
|
PPE |
Franc Bogovič, Daniel Buda, Esther Herranz García, Krzysztof Hetman, Marc Joulaud, Ivana Maletić, Andrey Novakov, Stanislav Polčák, Maria Spyraki, Joachim Zeller, Lambert van Nistelrooij |
|
|
S&D |
Andrea Cozzolino, Iratxe García Pérez, John Howarth, Louis-Joseph Manscour, Susanne Melior, Jens Nilsson, Tonino Picula, Liliana Rodrigues, Derek Vaughan |
|
|
VERTS/ALE |
Monika Vana |
|
|
6 |
- |
|
|
ALDE |
Iskra Mihaylova, Matthijs van Miltenburg |
|
|
EFDD |
James Carver, Paul Nuttall |
|
|
NI |
Konstantinos Papadakis |
|
|
PPE |
Andor Deli |
|
|
0 |
0 |
|
|
|
|
|
Objaśnienie używanych znaków:
+ : za
- : przeciw
0 : wstrzymało się