SPRAWOZDANIE w sprawie barier strukturalnych i finansowych w dostępie do kultury

14.5.2018 - (2017/2255(INI))

Komisja Kultury i Edukacji
Sprawozdawca: Bogdan Andrzej Zdrojewski

Procedura : 2017/2255(INI)
Przebieg prac nad dokumentem podczas sesji
Dokument w ramach procedury :  
A8-0169/2018
Teksty złożone :
A8-0169/2018
Teksty przyjęte :

PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

w sprawie barier strukturalnych i finansowych w dostępie do kultury

(2017/2255(INI))

Parlament Europejski,

–  uwzględniając art. 27 Powszechnej deklaracji praw człowieka,

–  uwzględniając art. 15 Międzynarodowego paktu praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych,

–  uwzględniając Kartę praw podstawowych Unii Europejskiej, w szczególności jej art. 22 i 25,

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 12 maja 2011 r. w sprawie uwalniania potencjału przedsiębiorstw z branży kultury i branży twórczej[1],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 12 września 2013 r. w sprawie promowania europejskiego sektora kultury i sektora kreatywnego na rzecz wzrostu gospodarczego i wzrostu zatrudnienia[2],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 30 listopada 2016 r. w sprawie spójnej polityki UE dla sektora kultury i sektora kreatywnego[3],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 10 kwietnia 2008 r. w sprawie przemysłu kulturalnego w Europie[4],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 7 czerwca 2007 r. w sprawie społecznego statusu artystów[5],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 12 maja 2011 r. w sprawie kulturowego wymiaru działań zewnętrznych UE[6],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 20 lutego 2004 w sprawie roli szkół i edukacji szkolnej w zwiększaniu dostępu do kultury[7],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 19 stycznia 2016 r. pt. „W kierunku aktu o jednolitym rynku cyfrowym”[8],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 8 września 2015 r. w sprawie dążenia ku zintegrowanemu podejściu do dziedzictwa kulturowego w Europie[9],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 19 stycznia 2016 r. w sprawie roli dialogu międzykulturowego, różnorodności kulturowej i edukacji w promowaniu podstawowych wartości UE[10],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 10 kwietnia 2008 r. w sprawie Europejskiej agendy kultury w dobie globalizacji[11],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 12 września 2013 r. w sprawie promowania europejskiego sektora kultury i sektora kreatywnego na rzecz wzrostu gospodarczego i wzrostu zatrudnienia[12],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 13 grudnia 2016 r. w sprawie spójnej polityki UE dla sektora kultury i sektora kreatywnego[13],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 1 czerwca 2017 r. w sprawie stawek podatku od wartości dodanej stosowanego do książek, gazet i czasopism[14],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 10 kwietnia 2008 r. w sprawie przemysłu kulturalnego w Europie[15],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 5 maja 2010 r. w sprawie komunikatu „Europeana – kolejne kroki”[16],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 25 października 2011 r. w sprawie mobilności i integracji osób niepełnosprawnych oraz europejskiej strategii na rzecz osób niepełnosprawnych 2010–2020[17],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 30 listopada 2017 r. w sprawie wdrażania europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności[18],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 2 marca 2017 r. w sprawie wykonania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1295/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. ustanawiającego program „Kreatywna Europa” (2014–2020) i uchylającego decyzje nr 1718/2006/WE, nr 1855/2006/WE i nr 1041/2009/WE[19],

  uwzględniając Konwencję Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych (UNCRPD), w szczególności jej art. 30 dotyczący udziału w życiu kulturalnym, rekreacji, spędzania czasu wolnego i sportu,

–  uwzględniając cel 11 oenzetowskiej agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, podpisanej we wrześniu 2015 r., w którym proponuje się, by miasta i osady ludzkie sprzyjały włączeniu społecznemu, były bezpieczne, odporne i zrównoważone,

–  uwzględniając Konwencję w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego przyjętą przez Organizację Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO) w dniu 20 października 2005 r.,

–  uwzględniając Konwencję ramową Rady Europy w sprawie znaczenia dziedzictwa kulturowego dla społeczeństwa (konwencja z Faro) z dnia 27 października 2005 r.,

–  uwzględniając rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1295/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. ustanawiające program „Kreatywna Europa” (2014–2020) i uchylające decyzje nr 1718/2006/WE, nr 1855/2006/WE i nr 1041/2009/WE[20],

–  uwzględniając rezolucję Rady z dnia 16 listopada 2007 r. dotyczącą europejskiego planu działań na rzecz kultury,

–  uwzględniając konkluzje Rady z dnia 23 grudnia 2014 r. w sprawie planu prac w dziedzinie kultury na lata 2015–2018[21],

–  uwzględniając unijny plan prac w dziedzinie kultury na lata 2015–2018,

–  uwzględniając konkluzje Rady z dnia 27 maja 2015 r. w sprawie oddziaływania sektora kultury i sektora kreatywnego, służącego stymulowaniu innowacji, stabilności gospodarczej i włączenia społecznego,

–  uwzględniając konkluzje Rady z dnia 31 maja 2016 r. w sprawie roli europejskiej biblioteki cyfrowej Europeana w zakresie dostępu cyfrowego do europejskiego dziedzictwa kulturowego oraz widoczności i wykorzystywania tego dziedzictwa,

–  uwzględniając rezolucję Rady z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie dostępności infrastruktury i działalności kulturalnej dla osób niepełnosprawnych,

–  uwzględniając wspólny komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 czerwca 2016 r. pt. „W stronę strategii UE w dziedzinie międzynarodowych stosunków kulturalnych” (JOIN(2016)0029),

–  uwzględniając sprawozdanie Komisji w sprawie wdrożenia Europejskiej agendy kultury (COM(2010)0390),

–  uwzględniając zieloną księgę Komisji z dnia 27 kwietnia 2010 r. pt. „Uwalnianie potencjału przedsiębiorstw z branży kultury i branży twórczej” (COM(2010)0183),

–  uwzględniając wniosek dotyczący decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Roku Dziedzictwa Kulturowego w 2018 r. (COM(2016)0543),

–  uwzględniając komunikat Komisji z dnia 26 września 2012 r. pt. „Promowanie sektora kultury i sektora kreatywnego na rzecz wzrostu gospodarczego i wzrostu zatrudnienia w UE” (COM(2012)0537),

–  uwzględniając komunikat Komisji z dnia 18 grudnia 2012 r. w sprawie treści na jednolitym rynku cyfrowym (COM(2012)0789),

–  uwzględniając komunikat Komisji z dnia 26 września 2012 r. pt. „ Ku zintegrowanemu podejściu do dziedzictwa kulturowego w Europie” (COM(2014)0477),

–  uwzględniając raport grupy roboczej ekspertów z państw członkowskich z 2012 r. w sprawie dostępu do kultury,

–  uwzględniając wyniki badań Eurobarometru nr 399 „Dostęp do kultury i uczestnictwo” oraz nr 466 „Dziedzictwo kulturowe”,

–  uwzględniając wyniki badań statystycznych Eurostatu za 2016 r. (Dane statystyczne w dziedzinie kultury),

–  uwzględniając art. 52 Regulaminu,

–  uwzględniając sprawozdanie Komisji Kultury i Edukacji (A8-0169/2018),

A.  mając na uwadze, że Powszechna deklaracja praw człowieka stwierdza w art. 27, że „Każdy człowiek ma prawo do swobodnego uczestniczenia w życiu kulturalnym społeczeństwa, do korzystania ze sztuki, do uczestniczenia w postępie nauki i korzystania z jego dobrodziejstw”, oraz mając na uwadze, że dostęp do kultury i możliwości ekspresji twórczej są ważne dla istnienia społeczeństwa demokratycznego opartego na wolności słowa i równości;

B.  mając na uwadze, że w konwencji z Faro uznano prawo do dziedzictwa kulturowego i zaapelowano o opracowanie innowacyjnych metod zarządzania dziedzictwem, tak aby władze publiczne mogły współpracować z innymi podmiotami, w tym ze stowarzyszeniami i osobami prywatnymi;

C.  mając na uwadze, że w art. 22 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej nawołuje się do poszanowania różnorodności kulturowej, a w art. 25 uznaje się prawo osób w podeszłym wieku do uczestniczenia w życiu kulturalnym;

D.  mając na uwadze, że kultura wywiera duży wpływ na propagowanie, rozumienie i rozwój solidarności między społecznościami europejskimi i transeuropejskimi;

E.  mając na uwadze, że większość spośród konstytucji państw Unii Europejskiej w sposób bezpośredni lub pośredni odnosi się do kultury i problemu jej dostępności;

F.  mając na uwadze, że UE może uzupełniać politykę kulturalną i zachęcać do jej prowadzenia, natomiast na mocy art. 167 TFUE głównymi organami odpowiedzialnymi za politykę kulturalną w UE pozostają władze szczebla krajowego, regionalnego i lokalnego, zgodnie z zasadą pomocniczości;

G.  mając na uwadze, że wszelkie rodzaje barier, które utrudniają osobom lub społecznościom dostęp do procesów kulturalnych i ekosystemów kulturalnych oraz pełne uczestnictwo w nich, hamują rozwój prawdziwie demokratycznego i integracyjnego społeczeństwa;

H.  mając na uwadze, że kultura oferuje obywatelom europejskim większe możliwości rozwoju umiejętności osobistych, społecznych, kreatywnych i międzykulturowych;

I.  mając na uwadze, że zgodnie z szacunkami ONZ połowa ludności świata, czyli 3,5 mld osób, żyje obecnie w miastach; mając na uwadze, że do 2030 r. niemal 60 % światowej populacji będzie mieszkać na obszarach miejskich; mając na uwadze, że w związku z tym konieczne jest określenie strategii przewidujących skuteczne działania, które pozwolą rozwiązać wciąż obecne problemy i zapewnić wystarczająco dużo czasu na wprowadzenie zmian, aby stworzyć prawdziwie integracyjną przestrzeń miejską;

J.  mając na uwadze, że w zaleceniu Parlamentu i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie świadomość i ekspresję kulturalną zalicza się do podstawowych kompetencji niezbędnych do samorealizacji i rozwoju osobistego, aktywnego obywatelstwa, integracji społecznej i zatrudnienia[22];

K.  mając na uwadze, że w komunikacie Komisji z dnia 10 maja 2007 r. pt. „Europejska agenda kultury w dobie globalizacji świata” (COM(2007)0242) podkreśla się potrzebę ułatwienia dostępu do kultury i dzieł kultury oraz propagowania różnorodności kulturowej;

L.  mając na uwadze, że przyszłość innowacji kulturalnych w UE zależy od inwestycji w zasoby kreatywności, wiedzę i talenty twórcze;

M.  mając na uwadze, że plan prac w dziedzinie kultury na lata 2015–2018, przyjęty przez Radę w grudniu 2014 r., wymienia jako priorytety dostępną i integracyjną kulturę oraz propagowanie różnorodności kulturowej;

N.  mając na uwadze, że jednym z celów UE i jej państw członkowskich powinno być zmniejszanie nierówności społecznych i gospodarczych z myślą o propagowaniu społeczeństwa integracyjnego, w którym wszyscy mogą uczestniczyć; mając na uwadze, że silny, dynamiczny i różnorodny sektor kultury ma kluczowe znaczenie dla społeczeństwa integracyjnego;

O.  mając na uwadze, że uczestnictwo w działalności kulturalnej jest jednym ze sposobów wzbudzania poczucia przynależności do społeczeństwa; mając na uwadze, że budowa tożsamości społecznej jest ściśle powiązana z uczestnictwem w życiu kulturalnym; mając na uwadze, że uczestnictwo w działalności kulturalnej może przyczyniać się do zwiększania poczucia własnej wartości i poprawy jakości życia, przede wszystkich u osób doświadczających jakiejś formy marginalizacji ze względu na brak zatrudnienia, chorobę lub z jakiegokolwiek innego powodu;

P.  mając na uwadze, że integracyjny sektor kultury to sektor, który daje wszystkim jednakowe możliwości uczestnictwa i rozwijania umiejętności twórczych, niezależnie od środowiska społeczno-ekonomicznego, kulturowego lub religijnego, a także od jakiejkolwiek niepełnosprawności;

Q.  mając na uwadze, że w wielu regionach obywatele często korzystają z bibliotek publicznych i lokalnych instytucji kultury, które nierzadko są jedynymi punktami dostępu do informacji i kultury, zwłaszcza na obszarach wiejskich lub oddalonych;

R.  mając na uwadze wpływ, jaki nowe technologie cyfrowe mogą mieć na zarządzanie sektorem kultury, dialog i tworzenie nowych grup odbiorców, a także na upowszechnianie działalności kulturalnej;

S.  mając na uwadze, że nowe technologie cyfrowe i platformy internetowe oferują istotne możliwości zwiększenia poziomu uczestnictwa i twórczości kulturalnej;

T.  mając na uwadze, że osoby z państw trzecich są niedostatecznie reprezentowane w różnych obszarach kultury w UE; mając na uwadze, że dotyczy to również osób niepełnosprawnych;

U.  mając na uwadze, że raport grupy roboczej ekspertów z państw członkowskich w sprawie dostępu do kultury[23] definiuje dostęp w kategoriach umożliwienia nowym odbiorcom skorzystania z dostępnej oferty kulturalnej; mając na uwadze, że oznacza to dotarcie do nowych odbiorców lub obywateli i przybliżenie im dziedzictwa kulturowego i innych zasobów kulturowych;

V.  mając na uwadze, że technologie cyfrowe zmieniły sposób, w jaki ludzie uzyskują dostęp do treści kulturowych, wytwarzają je, rozpowszechniają i korzystają z nich;

W.  mając na uwadze, że uruchomiona w 2008 r. platforma Europeana stała się wspólnym europejskim projektem kulturalnym umożliwiającym cyfrowy dostęp do europejskiego dziedzictwa kulturowego;

X.  mając na uwadze, że jednym ze szczegółowych celów programu „Kreatywna Europa” jest zdobywanie nowej i szerszej publiczności oraz poprawa dostępu do dzieł kultury i pracy twórczej w Unii i poza nią, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci, młodzieży, osób niepełnosprawnych i grup niedoreprezentowanych;

Y.   mając na uwadze, że na szczeblu wspólnotowym i w państwach członkowskich istnieją inicjatywy mające na celu zapewnienie lepszego dostępu do infrastruktury kultury i działalności kulturalnej dla osób niepełnosprawnych;

Z.  mając na uwadze, że różnorodność procedur i systemów podatkowych w UE utrudnia mobilność artystów i pracowników sektora kultury ogólnie, gdyż jest źródłem nadmiernych formalności administracyjnych, które są często nieproporcjonalne do faktycznych, skromnych dochodów uzyskiwanych w wyniku działalności tych osób;

AA.  mając na uwadze, że opracowywanie rzetelnych, porównywalnych i aktualnych statystyk dotyczących kultury, będących podstawą należytego kształtowania polityki kulturalnej, jest jednym z międzysektorowych priorytetów planu prac w dziedzinie kultury na lata 2015–2018, który uwypukla potencjał gospodarczy sektora kultury i sektora kreatywnego oraz ich wpływ na dobrostan społeczny;

AB.  mając na uwadze, że dostęp do badań jakościowych i zasobów porównywalnych danych umożliwia skuteczne monitorowanie i analizę wpływu polityki kulturalnej na kulturę, gospodarkę i społeczeństwo;

AC.  mając na uwadze, że kultura pomaga propagować społeczeństwo oparte na wiedzy, wymianę doświadczeń i wspólną historię powszechną;

AD.  mając na uwadze, że sektor kultury UE zatrudnia ok. 8,4 mln osób (co stanowi 3,7 % zatrudnionych ogółem)[24] oraz mając na uwadze, że potencjał tych osób w zakresie rozwoju gospodarczego wciąż nie jest w pełni wykorzystywany;

AE.  mając na uwadze, że osoby, które za pośrednictwem produkcji kulturalnej dążą do wyrażenia swojej tożsamości oraz do poszerzenia i trwałego rozwoju dostępu do kultury, stają w obliczu trudności i wyzwań;

Dostęp do kultury i uczestnictwo w kulturze

1.  podkreśla, że uznaje dostęp do kultury za podstawowe prawo wszystkich obywateli, zgodnie z art. 27 Powszechnej deklaracji praw człowieka, który uznaje udział w życiu kulturalnym za jedno z podstawowych praw człowieka; wskazuje ponadto, że prawo to zapisano w konwencji z Faro, w której uznano prawo do uczestniczenia w życiu kulturalnym i doceniono rolę dziedzictwa kulturowego w budowaniu pokojowo nastawionego i demokratycznego społeczeństwa; apeluje zatem do państw członkowskich będących sygnatariuszami o przyspieszenie procesu ratyfikacji, a do pozostałych państw, które nie są stroną konwencji – o wykorzystanie wyjątkowej okazji, jaką daje Europejski Rok Dziedzictwa Kulturowego, i jej podpisanie; 

2.  wskazuje na znaczenie holistycznego stosowania koncepcji dostępności i jej wartość jako instrumentu gwarantującego, że każda osoba obcująca z kulturą czy korzystająca z placówek i inicjatyw kulturalnych jest postrzegana w swej szerszej i pełniejszej istocie, i że, w związku z tym, uwzględnia się szczególne potrzeby osób niepełnosprawnych, aby zapewnić im równe szanse, rzeczywistą integrację społeczną i aktywny udziału w życiu społecznym;

3.   podkreśla niezaprzeczalne znaczenie aktywnego i dostępnego sektora kulturalnego dla rozwoju inkluzyjnego społeczeństwa oraz wzmacniania wspólnego zbioru wartości uniwersalnych i aktywnego obywatelstwa europejskiego, co jest kluczowe dla umożliwienia obywatelom owocnego i konstruktywnego uczestnictwa w życiu publicznym, przy jednoczesnym propagowaniu dziedzictwa kulturowego Europy oraz rozwijaniu europejskiej różnorodności kulturowej i językowej; w związku z tym wzywa państwa członkowskie oraz Unię, w ramach jej kompetencji, aby opracowały i wdrożyły niezbędne środki specjalne mające zagwarantować dostęp do życia kulturalnego oraz udział w nim;

4.  sprzyja włączeniu i różnorodności jako nieodłącznym elementom planowania, rozwoju organizacyjnego i rekrutacji w sektorze kultury na szczeblu europejskim, krajowym i regionalnym; zachęca również państwa członkowskie do systematycznego monitorowania środków służących realizacji tego celu;

5.  przypomina o znaczeniu roli UE w promowaniu i ułatwianiu lepszej koordynacji polityk kulturalnych na wszystkich poziomach; zauważa, że na tej podstawie podmioty z całej UE będą mogły opracować kompleksową i skuteczną politykę promującą dostęp do kultury i uczestnictwo w kulturze, a także pozycjonować kulturę jako niezwykle istotny element projektu integracji europejskiej;

6.  uważa dostęp do kultury i uczestnictwo w kulturze za zagadnienie o charakterze przekrojowym, w związku z czym podkreśla znaczenie koordynacji polityki kulturalnej z innymi dziedzinami polityki, takimi jak polityka edukacyjna, społeczna, gospodarcza, regionalna, zagraniczna, cyfrowa czy medialna;

7.  zaleca państwom członkowskim, by opracowały strategię działalności kulturalnej skierowanej do dzieci i młodzieży;

8.  uznaje wspieranie i zapewnianie inkluzyjnego i odpowiedniego dostępu do kultury za jeden z priorytetów agendy politycznej oraz nawołuje do włączania w główny nurt innych obszarów polityki aspektów dostępności kultury i uczestnictwa w kulturze, gdyż nie tylko wniesie to pozytywny wkład w te obszary, ale również wpłynie na synergiczną współpracę międzysektorową w duchu art. 167 TFUE;

9.  stwierdza, że kompendium krajowych polityk kulturalnych opracowane i zarządzane przez Radę Europy oraz platforma ekspertów to bardzo użyteczne narzędzia służące polityce kulturalnej w Europie i poza nią; ubolewa jednak, że od 2011 r. poczyniono niewielkie postępy w dziedzinie gromadzenia danych, a szczególnie analizy danych, i dlatego zaleca, aby Rada przystąpiła do przeglądu istniejących treści, w tym polityk kulturalnych na szczeblu lokalnym i regionalnym;

10.  podkreśla, że pojęcia dostępu do kultury i uczestnictwa w kulturze są ze sobą ściśle powiązane; zauważa, że strategie upowszechnienia dostępności kultury i uczestnictwa w kulturze powinny być realizowane poprzez identyfikację niedoreprezentowanych grup oraz projektowanie i wdrażanie inicjatyw lub programów mających na celu zwiększenie ich uczestnictwa oraz usuwanie istniejących barier;

11.  podkreśla potrzebę gromadzenia danych dotyczących udziału osób niepełnosprawnych w działalności kulturalnej;

12.  ubolewa, że bariery finansowe nadal uniemożliwiają obywatelom, szczególnie z grup defaworyzowanych, pełne korzystanie z przysługującego im podstawowego prawa do udziału w życiu kulturalnym i dostępu do kultury, oraz że utrudnia to skuteczne wykonywanie tego prawa podstawowego;

13.  przypomina, jak ważny jest rozwój platform służących dzieleniu się doświadczeniami i wymianie doświadczeń na szczeblu regionalnym, krajowym i europejskim;

14.  podkreśla znaczenie zagwarantowania wszystkim obywatelom wysokiej jakości oferty kulturalnej jako podstawy do propagowania aktywnego, demokratycznego i inkluzyjnego obywatelstwa;

Bariery finansowe

15.   podkreśla, że stałe i ciągłe finansowanie ze środków publicznych odgrywa podstawową rolę w tworzeniu prężnej sceny kulturalnej i pozostaje niezbędnym narzędziem wspierania działań kulturalnych w UE, aby mogły one osiągnąć potencjał gospodarczy, przyczyniając się do trwałego wzrostu i spójności społecznej oraz finansowania infrastruktury kulturalnej; w związku z tym wzywa Komisję i państwa członkowskie, aby w ramach ich odnośnych kompetencji przeznaczały odpowiednią część budżetów na publiczne wsparcie kultury i wzmocnienie synergii z EFRR i innymi funduszami finansowania kultury, w tym programami ułatwiającymi badania naukowe i innowacje oraz dostępnymi instrumentami polityki spójności;

16.  wzywa Komisję i państwa członkowskie do zadbania o to, by środki publiczne przeznaczane na kulturę nie były obniżane, niezależnie od potencjalnych trudności gospodarczych, z jakimi mogłoby borykać się dane państwo członkowskie w przyszłości;

17.   ubolewa, że spadek koniunktury zwykle prowadził i nadal zbyt często prowadzi w pierwszej kolejności do cięć wydatków publicznych przeznaczanych na kulturę oraz ma negatywny wpływ na budżety na działalność kulturalną;

18.   przypomina, że inwestycje w sektor kultury i sektor kreatywny pozwalają na uwolnienie znaczącego i wciąż niedocenianego potencjału tych sektorów w zakresie wspierania różnorodności kulturowej i innowacji społecznych, a jednocześnie tworzenia trwałego dobrobytu gospodarczego i zatrudnienia, oraz że takie inwestycje mają bezpośrednie przełożenie na rozwój nowych umiejętności, cyfryzację, przedsiębiorczość, innowacje oraz kształtowanie nowych modeli biznesowych, a także wzmocnienie konkurencyjności europejskiego sektora kultury i sektora kreatywnego, wykorzystywanie możliwości oraz uzyskiwanie dostępu do nowych szans, rynków i odbiorców na arenie międzynarodowej; uważa zatem, że sektor prywatny odgrywa decydującą rolę, uzupełniając inwestycje publiczne, oraz apeluje do państw członkowskich, aby rozważyły wprowadzenie środków ustawodawczych przewidujących ulgi podatkowe w przypadku dotacji pieniężnych przekazywanych przez podmioty prywatne na rzecz wspierania kultury;

19.  zwraca uwagę, że rozdrobnienie, niska wartość dodana oraz działalność na własny rachunek wielu mężczyzn i kobiet w sektorze kreatywnym nie mogą prowadzić do tego, że sektor kultury i sektor kreatywny staną się modelowym przykładem źle opłacanej pracy lub pracy charakteryzującej się niskim zabezpieczeniem socjalnym, przypominając jednocześnie, że działalność kulturalna jest ogólnie uznawana za ciekawe zajęcie; proponuje w związku z tym opracowanie solidnych procedur przeglądu na rzecz dobrej pracy w sektorze kreatywnym;

20.  podkreśla, że dostęp ludności do dóbr i usług kulturalnych oraz wsparcie produkcji i form wyrazu kulturowego wzmacniają gospodarkę kreatywną i tym samym przyczyniają się do rozwoju kraju;

21.  zauważa, że brakowi finansowania sektora kulturalnego można zaradzić za pomocą bodźców podatkowych na rzecz mecenatu prywatnego;

22.  zwraca uwagę na problemy związane z opodatkowaniem dochodu w wymiarze transgranicznym, z którymi muszą się borykać artyści występujący w całej Europie, i dlatego zaleca jednolity model, który byłby korzystny dla pracowników i osób samozatrudnionych oraz wykluczałby podwójne opodatkowanie;

23.  wzywa do inwestowania w mikroprzedsiębiorstwa, aby pobudzać kreatywność i innowacyjność i promować w ten sposób rozwój regionalny i lokalny;

24.  podkreśla, że wysoka cena dóbr i usług kulturalnych jest jedną z barier w uczestnictwie w kulturze, na którą zwracają uwagę respondenci w badaniach Eurobarometru i Eurostatu[25]; zdecydowanie zaleca, aby w związku z tym państwa członkowskie i regiony podejmowały ukierunkowane na konkretne grupy publiczności – w szczególności studentów, rodziny wielodzietne i osoby starsze – działania mające na celu niwelowanie barier finansowych w dostępie;

25.  podkreśla, że wysokie koszty ubezpieczenia eksponatów wystawowych i przedstawień przekładają się również na wysokie ceny biletów wstępu do muzeów, teatrów i galerii sztuki i często uniemożliwiają mniejszym instytucjom opracowywanie programów na miarę ich ambicji i oczekiwań publiczności, co sprawia, że przepaść między mniejszymi instytucjami, bliższymi swej publiczności, a dużymi instytucjami uznanymi na arenie międzynarodowej coraz bardziej się pogłębia;

26.  podkreśla rolę, jaką adekwatna polityka fiskalna w odniesieniu do sektora kultury i sektora kreatywnego może odgrywać w zwiększaniu dostępu do kultury i uczestnictwa w kulturze; zauważa jednak, że pośrednie wsparcie dziedzictwa kulturowego przez wprowadzanie obniżonych stawek VAT nie może zastąpić bezpośrednich subsydiów; wzywa do lepszej koordynacji krajowych polityk kulturalnych oraz stawek VAT stosowanych jako narzędzie stymulujące uczestnictwo w kulturze;

27.  przypomina, że państwa członkowskie powinny rozważyć możliwość uspójnienia polityki podatkowej pod względem dochodów pracowników sektora kultury oraz artystów przebywających w różnych krajach przez krótki czas, ponieważ mogą oni z tego powodu podlegać różnym przepisom i procedurom administracyjnym w przypadku każdego występu, warsztatów lub każdego pobytu; sugeruje, aby minimalna harmonizacja mająca wspierać mobilność artystów i pracowników sektora kultury była traktowana jako priorytet pozwalający wspierać różnorodność twórczą i różnorodność kultury w całej UE i poza nią, a nie stanowiła przeszkody z powodu obciążeń administracyjnych, które nie są proporcjonalne do dochodów z pracy w dziedzinie kultury;

28.  zachęca państwa członkowskie i instytucje publiczne do inwestowania w decentralizację działalności kulturalnej przez tworzenie infrastruktury w regionach odległych lub różne tymczasowe wystawy kulturalne; zachęca prywatne instytucje kulturalne, by również inwestowały w decentralizację geograficzną;

29.  z zadowoleniem przyjmuje wniosek dotyczący zmiany dyrektywy w sprawie VAT, która umożliwiłaby państwom członkowskim stosowanie jednakowej stawki VAT w przypadku e-publikacji i publikacji drukowanych; uważa, że rozróżnienie pomiędzy stawkami VAT nakładanymi na publikacje fizyczne i elektroniczne jest anachronizmem i jest nie do utrzymania w erze cyfrowej; wzywa Radę do bezzwłocznego przyjęcia wniosku Komisji w tej sprawie;

30.  podkreśla znaczenie godzenia życia osobistego i zawodowego, jeżeli chodzi o dostęp do różnego rodzaju działalności kulturalnej, a także o korzystanie z niej i uczestnictwo w niej;

Bariery i wyzwania edukacyjne

31.  podkreśla, że poziom edukacji jest jednym z najważniejszych czynników mających znaczący wpływ na poziom uczestnictwa w kulturze; podkreśla, że wyższy poziom wykształcenia przekłada się na wyższy poziom uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych[26]; zaznacza, że przedmioty humanistyczne, nauka języków w szkole i edukacja kulturalna stanowią integralną część edukacji ogólnej, ponieważ przyczyniają się do eliminowania różnic społecznych, i dlatego wymagają takiego samego finansowania co dziedziny STEM;

32.  podkreśla, że wiedza jest w założeniu produktem interakcji kulturowych, które wpływają na osoby naznaczone piętnem kulturowym i stanowią odzwierciedlenie ich zachowań;

33.  zachęca do interaktywnego i pluralistycznego podejścia wspólnotowego do opracowywania polityki w dziedzinie kultury i kształcenia, aby przyczynić się do większego zainteresowania kulturą i udziałem w niej, propagować europejskie dziedzictwo kulturowe oraz rozwijać europejską różnorodność kulturową i językową;

34.  zauważa, że jedną z najczęściej wskazywanych przez respondentów badań Eurostatu i Eurobarometru[27] barier w udziale w kulturze jest brak zainteresowania; w tym kontekście zaznacza, że wspieranie popytu, rozumiane jako budowanie zainteresowania i rozumienia kultury poprzez edukację formalną, nieformalną i pozaformalną, powinno być priorytetowym zadaniem pod względem zwiększania dostępu do kultury i udziału w kulturze;

35.  zaleca upowszechnienie europejskiej legitymacji studenckiej i uzupełnienie jej o uprawnienia do bezpłatnego dostępu do unijnych instytucji kulturalnych;

36.  przypomina o rudymentarnej roli szkół i rodzin jako kluczowych platform kontaktu młodych ludzi z kulturą oraz kształtowania potrzeb i kompetencji kulturowych; wzywa państwa członkowskie do podjęcia działań w celu szerszego wprowadzenia edukacji kulturalnej i artystycznej do szkolnych programów nauczania, zarówno w kształceniu formalnym, jak i nieformalnym;

37.  podkreśla, jak ważne jest, by państwa członkowskie, w ścisłej współpracy z władzami regionalnymi i lokalnymi i w drodze finansowania lub dotacji, zapewniały w szkołach państwowych kształcenie w zakresie muzyki;

38.  zaleca, aby państwa członkowskie traktowały kształcenie jako jedną z najważniejszych działalności kulturalnych, ponieważ stymulowanie popytu oznacza przede wszystkim zapewnienie ludziom umiejętności i wiedzy, umożliwiających im kontakt ze sztuką; przypomina, że podtrzymywanie zainteresowania kulturą jest skuteczniejsze, jeżeli realizuje się je od najmłodszych lat, dlatego uważa, że należy poświęcić kulturze więcej miejsca w programach szkolnych, a także zwiększyć zasoby ludzkie i materialne, aby osiągnąć ten cel; wzywa do zapewnienia szkołom finansowania wizyt w muzeach i innych instytucjach kulturalnych, ponieważ przyczyni się to jednocześnie do zwiększenia zainteresowania kulturą i uczestnictwa młodzieży, a także zapewnienia dodatkowych środków dla instytucji kulturalnych;

39.  podkreśla znaczenie systemów szkolnictwa państwowego w zapoznawaniu dzieci z różnorodnością świata kultury, co pomaga w formowaniu nowej publiczności i upowszechnianiu kultury; podkreśla również znaczenie nawiązywania przez różne instytucje kulturalne partnerstw z placówkami edukacyjnym na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym;

40.  zachęca państwa członkowskie oraz władze regionalne i lokalne do wspierania programów pozaszkolnej edukacji kulturalnej dla wszystkich, w szczególności dla dzieci i młodzieży w trudnej sytuacji, za pośrednictwem programów mających na celu prezentowanie tym młodym ludziom różnych form ekspresji artystycznej lub ułatwiających im bliższe poznanie dotychczasowego dorobku kulturowego;

41.  podkreśla rolę lokalnych instytucji kulturalnych, w tym ośrodków kulturalnych i bibliotek jako kluczowych podmiotów pozwalających przezwyciężać bariery w dostępie do kultury i uczestniczenia w niej; wzywa zatem państwa członkowskie do aktywnego wspierania takich instytucji kulturalnych;

42.  apeluje o większe docenienie i zrozumienie roli społecznej bibliotek publicznych i wspólnotowych instytucji kulturalnych, zwłaszcza na obszarach wiejskich lub oddalonych, nie tylko przez zwiększenie finansowania publicznego, lecz także przez ustanowienie partnerstw i zapewnienie im odpowiednich zasobów ICT i zasobów kadrowych z dostępem do szkoleń, a także przekształcenie ich w instytucje mogące poprawić jakość życia ludności i wspierać rozwój lokalny;

43.  wskazuje, że ustanawianie partnerstw ma zasadnicze znaczenie dla przyciągania potencjalnych odbiorców do działalności kulturalnej oraz że można to osiągnąć na przykład poprzez współpracę z organizacjami studenckimi oraz organizacjami reprezentującymi migrantów i osoby niepełnosprawne, tak by wyjść naprzeciw ich zainteresowaniom i potrzebom;

44.  podkreśla znaczenie wspierania inicjatyw na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym, promujących kontakt, współpracę i wymianę doświadczeń między tradycyjnymi dziedzinami sztuki, instytucjami kulturalnymi i różnymi organizacjami wielokulturowymi lub reprezentującymi mniejszości, a także między zawodowym i amatorskim sektorem kultury;

45.  zaleca opracowanie spójnej strategii wsparcia projektów edukacyjnych proponowanych przez instytucje kultury; podkreśla, że projekty te stanowią narzędzia wspomagające i budujące świadomość oraz kompetencje kulturowe i wiedzę międzykulturową, przez co służą jako punkt wyjścia do długotrwałego zaangażowania widowni w działalność kulturalną;

46.  zachęca państwa członkowskie do tworzenia przeznaczonych dla młodzieży programów związanych ze spędzaniem wolnego czasu w instytucjach kulturalnych;

47.  wzywa Komisję i państwa członkowskie do przyjęcia środków w celu zapewnienia bardziej powszechnego dostępu do instytucji kulturalnych, a także do opracowania kompleksowej europejskiej strategii w zakresie dostępu do przestrzeni publicznej, zwłaszcza w dziedzinie kultury na zabudowanym obszarze miejskim, takiej jak muzea, teatry, kina, biblioteki, sale koncertowe itp.;

48.  wzywa państwa członkowskie, aby zachęcały do tworzenia stypendiów naukowych lub staży dla studentów uczelni państwowych lub prywatnych w instytucjach kulturalnych lub instytucjach zarządzania kulturą;

Bariery strukturalne

49.  zwraca uwagę na uwarunkowany strukturalnie, często niższy wskaźnik uczestnictwa w kulturze wśród mieszkańców obszarów wiejskich[28] i w tym kontekście na rolę małych, lokalnych ośrodków kultury, infrastruktury transportowej oraz wsparcia dla zrównoważonej turystyki kulturalnej w ułatwianiu dostępu do instytucji kulturalnych;

50.  zwraca uwagę, że europejskie dziedzictwo kulturowe jest najbardziej wyjątkowe na całym świecie ze względu na swoją różnorodność i bogactwo oraz podkreśla, że turystyka kulturalna może w dużym stopniu przyczynić się do zrównoważonej gospodarki, a także wzmacniania spójności i integracji społecznej; dlatego też wzywa państwa członkowskie do zintensyfikowania działań i inwestycji, aby rozwijać zrównoważoną i długoterminową politykę turystyki kulturalnej;

51.  apeluje o większe inwestycje w sektorze kultury w celu wzmocnienia lokalnych gospodarek i promowania turystyki kulturalnej; odnotowuje, że turystyka kulturalna, w synergii z nauką, sektorem pierwotnym, ośrodkami rzemieślniczymi i przemysłowymi, a także mobilnością, to decydujące elementy zapewnienia bliższej i bardziej humanistycznej Europy;

52.  zaleca zwiększanie inwestycji w dostęp do kultury na obszarach najbardziej oddalonych, górskich i oddalonych w celu tworzenia zdecentralizowanych możliwości kulturalnych;

53.  zauważa potrzebę dalszych działań na rzecz poprawy dostępu osób niepełnosprawnych do infrastruktury kulturalnej pozbawionej barier fizycznych i technicznych, a także do działalności kulturalnej i do mediów; wzywa państwa członkowskie i Komisję, by w ramach swoich kompetencji kontynuowały pracę na rzecz integracji osób niepełnosprawnych poprzez kulturę oraz wysiłki mające na celu wyeliminowanie istniejących barier;

54.  uznaje potrzebę opracowania metod zarządzania dziedzictwem kulturowym opartych na uczestnictwie i na podejściu skupiającym się na społecznościach lokalnych, w sposób pozwalający na przejęcie popytu i zaangażowanie szerszego grona odbiorców, przy jednoczesnym uwzględnieniu przede wszystkim młodzieży, osób niepełnosprawnych oraz grup niedoreprezentowanych i zmarginalizowanych;

55.  zwraca się do państw członkowskich i podlegających im instytucji kulturalnych o zagwarantowanie dostępności oferty kulturalnej dla wszystkich, przewidując szczególne środki w odniesieniu do niektórych grup społecznych, takich jak dzieci i młodzież, osoby starsze, osoby niepełnosprawne lub migranci;

56.  zwraca uwagę na potrzebę zwiększenia przez państwa członkowskie inwestycji we wdrażanie uniwersalnego systemu umożliwiającego czytanie i pisanie za pomocą dotyku (system Braille'a) w najrozmaitszych infrastrukturach i technologiach kulturalnych; wzywa do zwiększenia inwestycji w produkcję książek, czasopism i gazet codziennych w postaci dźwiękowej, a także w stosowanie języka migowego w przedstawieniach teatralnych;

57.  wskazuje na potrzebę usunięcia przeszkód – w szczególności fiskalnych – w mobilności artystów i specjalistów w dziedzinie kultury; podkreśla wpływ tych działań na poszerzenie oferty kulturalnej w Europie; wyraża uznanie dla programu „Kreatywna Europa” za wkład w sukces mobilności kulturalnej i osób związanych zawodowo z tym sektorem, a także za zachęcanie do upowszechniania wysokiej jakości wydarzeń i projektów kulturalnych;

58.  przypomina, że bariery w dostępie do kultury występują częściej na szczeblu lokalnym, w związku z czym należy zwiększyć inwestycje w różnego rodzaju projekty mobilności kulturalnej, aby umożliwić rozwój i zapewnić spójność społeczną wspólnot lokalnych;

59.  wzywa Komisję, by postrzegała mobilność artystów europejskich i artystów z państw trzecich jako atut w promowaniu pokoju, wymianie światopoglądów i obalaniu stereotypów społecznych i kulturowych;

60.  przypomina, że bariery językowe mogą mieć niekorzystny wpływ na zainteresowanie kulturą, w związku z czym apeluje o większą wielojęzyczność w produkcjach kulturalnych;

61.  zaleca, aby państwa członkowskie podjęły niezbędne środki w celu ułatwienia osobom niepełnosprawnym i osobom o ograniczonej sprawności ruchowej transportu i dostępu do instytucji kulturalnych;

Bariery i wyzwania cyfrowe

62.   wyraża przekonanie, że narzędzia cyfrowe, właściwie stosowane i wdrażane oraz poparte umiejętnościami cyfrowymi na odpowiednim poziomie, mogą umożliwić pokonywanie barier w dostępie do kultury uwarunkowanych takimi czynnikami jak: niekorzystne położenie geograficzne, niepełnosprawność, pochodzenie społeczne, język, brak czasu czy środków finansowych; zauważa, że narzędzia cyfrowe mogą być środkiem służącym do pokonywania barier społecznych lub mentalnych, z zastrzeżeniem, że nie będą pociągały za sobą wygaszania inwestycji związanych z geograficzną decentralizacją działalności kulturalnej; uważa zatem, że w tym kontekście edukacja cyfrowa powinna być częścią procesu uczenia się już od najmłodszych lat w celu rozwoju odpowiednich kompetencji i wiedzy;

63.  zaleca Komisji opracowanie spójnej strategii cyfrowej ukierunkowanej na infrastrukturę i działalność kulturalną, aby zwiększyć ich potencjał;

64.  zauważa problem wykluczenia cyfrowego i podkreśla konieczność jego zwalczania; w tym kontekście przypomina, że cyfryzacja wymaga od instytucji kulturalnych i edukacyjnych oraz od samych odbiorców zdobywania nowych kompetencji, umiejętności i wiedzy; podkreśla w szczególności potrzebę budowania potencjału związanego z wykorzystaniem nowych technologii cyfrowych w instytucjach kulturalnych oraz ich dostosowaniem do wyzwań związanych ze zmianami technologicznymi;

65.  podkreśla, że cyfryzacja i udostępnianie w internecie materiałów kulturalnych w Europie powinny odbywać się przy pełnym poszanowaniu twórców i praw własności intelektualnej; dlatego też uważa, że prawa własności intelektualnej nie powinny utrudniać realizacji ogólnego celu publicznego polegającego na rozszerzaniu dostępu do kreatywnych treści, informacji oraz wiedzy, a także na wspieraniu ich rozpowszechniania; zwraca ponadto uwagę na pilną potrzebę zapewnienia bezpiecznego środowiska cyfrowego artystom i twórcom umożliwiającego im otrzymywanie godziwego wynagrodzenia za ich pracę, a także zapewniającego godziwe wynagrodzenie w przypadku transgranicznego dostępu do ich dzieł;

66.  wzywa Komisję do dalszego nadawania priorytetowego charakteru innowacyjnym podejściom do rozwoju widowni i zaangażowania odbiorców, w tym za pośrednictwem nowych technologii, w ramach programów unijnych, zwłaszcza w ramach programu „Kreatywna Europa” i jego następnych generacji;

67.  wzywa państwa członkowskie do uwzględnienia rozwoju widowni w ich strategiach dla kultury i strategiach cyfrowych oraz wspierania wykorzystywania technologii cyfrowych w celu ułatwiania dostępu do treści kulturowych;

68.  uznaje wkład platformy Europeana i instytucji państw członkowskich w zakresie cyfryzacji i dostępności treści kulturowych; w kontekście Europejskiego Roku Dziedzictwa Kulturowego wzywa do zapewniania ciągłego wsparcia i większych zasobów na potrzeby projektu oraz do promowania publicznego dostępu do zasobów i usług cyfrowych w zakresie dziedzictwa kulturowego; domaga się gruntownej przebudowy tej strony, aby lepiej dostosować ją do zaawansowanych technologii, a także wzywa do opracowania prawdziwej polityki komunikacji odpowiadającej bogactwu treści zgromadzonych na tej stronie;

69.  podkreśla potrzebę gromadzenia danych dotyczących kultury i zarządzania nimi w kontekście odbiorców cyfrowych w celu umożliwienia organizacjom kulturalnym lepszego zrozumienia potrzeb odbiorców i opracowania spójnego podejścia do publiczności cyfrowej;

70.  zauważa, że treści kulturowe odgrywają istotną rolę w procesie akceptacji nowych technologii przez szersze grono odbiorców, a także w rozwoju umiejętności cyfrowych i umiejętności korzystania z mediów wśród obywateli europejskich;

o

o  o

71.   zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie i Komisji.

  • [1]  Dz.U. C 377 E z 7.12.2012, s. 142.
  • [2]  Dz.U. C 93 z 9.3.2016, s. 95.
  • [3]  Teksty przyjęte, P8_TA(2016)0486.
  • [4]  Dz.U. C 247 E z 15.10.2009, s. 25.
  • [5]  Dz.U. C 125 E z 22.5.2008, s. 223.
  • [6]  Dz.U. C 377 E z 7.12.2012, s. 135.
  • [7]  Dz.U. C 98 E z 23.4.2004, s. 179.
  • [8]  Teksty przyjęte, P8_TA(2016)0009.
  • [9]  Teksty przyjęte, P8_TA(2015)0293.
  • [10]  Teksty przyjęte, P8_TA(2016)0005.
  • [11]  Dz.U. C 247 E z 15.10.2009, s. 32.
  • [12]  Dz.U. C 93 z 9.3.2016, s. 95.
  • [13]  Teksty przyjęte, P8_TA(2016)0486.
  • [14]  Teksty przyjęte, P8_TA(2017)0233.
  • [15]  Dz.U. C 247 E z 15.10.2009, s. 25.
  • [16]  Dz.U. C 81 E z 15.3.2011, s. 16.
  • [17]  Teksty przyjęte, P7_TA(2011)0453.
  • [18]  Teksty przyjęte, P8_TA(2017)0474.
  • [19]  Teksty przyjęte, P8_TA(2017)0062.
  • [20]  Dz.U. L 347 z 20.12.2013, s. 221.
  • [21]  Dz.U. C 463 z 23.12.2014, s. 4.
  • [22]  Dz.U. L 394 z 30.12.2006, s. 10.
  • [23]  Raport pt. „Policies and good practices in the public arts and cultural institutions to promote better access to and wider participation in culture”, październik 2012.
  • [24]  Eurostat – Culture statistics – cultural employment (2017) [Eurostat – Statystyki w zakresie kultury – zatrudnienie w sektorze kultury (2017)], http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Culture_statistics_-_cultural_employment
  • [25]  Eurobarometr 399.
  • [26]  Eurostat, Dane statystyczne w dziedzinie kultury, wydanie 2016, s.116–136; dane Eurostatu z 2015 r. – EU Survey on Income and Living Conditions [Unijne badanie na temat dochodów i warunków życia].
  • [27]  Badanie Eurobarometru nr 399, Eurostat (dane z 2015 r. - EU Survey on Income and Living Conditions (EU-SILC).
  • [28]  Eurostat (dane z 2015 r. - EU Survey on Income and Living Conditions).

UZASADNIENIE

Wprowadzenie

Niniejsze sprawozdanie jest pierwszym całościowym sprawozdaniem Komisji Kultury i Edukacji dotyczącym w sposób bezpośredni zagadnienia dostępu do kultury. Sprawozdawca uznaje problematykę dostępu do kultury za temat leżący u podstaw polityki kulturalnej rozpatrywanej zarówno z perspektywy narodowej, jak i wspólnotowej, a także przede wszystkim kluczowy z perspektywy obywateli. Przypominając o zasadniczym znaczeniu aktywnego i dostępnego sektora kulturalnego dla rozwoju integracyjnego społeczeństwa demokratycznego, sprawozdawca podkreśla rolę wspierania i poprawy dostępu do kultury jako jednego z głównych priorytetów w agendzie politycznej oraz wzywa do włączania aspektu dostępu do kultury oraz uczestnictwa w kulturze do głównego nurtu w innych obszarach polityki.

Celem sprawozdania jest przeprowadzenie przekrojowej analizy istniejących przeszkód w dostępie do kultury i uczestnictwa w kulturze. Zasięg tematyczny sprawozdania jest zdecydowanie szerszy niż wskazywałby jego tytuł. Sprawozdanie dotyczy bowiem nie tylko barier strukturalnych i finansowych w dostępie, ale także społecznych i cyfrowych oraz zdecydowanie najważniejszego problemu – barier edukacyjnych. Większość analizowanych przeszkód współistnieje lub jest ze sobą blisko powiązana, co ukazuje złożoność problemu dostępu do kultury i uczestnictwa w kulturze oraz daje podwaliny tezie sprawozdawcy o przekrojowym charakterze zagadnienia i zasadniczym znaczeniu koordynacji polityki kulturalnej z innymi dziedzinami polityki.

Dostęp do kultury jako prawo i wartość

Dostęp do kultury jest jednym z praw podstawowych gwarantowanych na poziomie wielu dokumentów prawnych. Począwszy od Powszechnej deklaracji praw człowieka ONZ, której art. 27, stwierdza, że „Każdy człowiek ma prawo do swobodnego uczestniczenia w życiu kulturalnym społeczeństwa, do korzystania ze sztuki, do uczestniczenia w postępie nauki i korzystania z jego dobrodziejstw”, a skończywszy na większości konstytucji państw Unii Europejskiej, które w sposób bezpośredni lub pośredni odnoszą się do kultury i dostępu do niej. Problematyka dostępu do kultury i uczestnictwa w kulturze uznawana jest za priorytetową również na poziomie UE. Obowiązujący plan prac w dziedzinie kultury na lata 2015–2018, przyjęty przez Radę w 2014 r., wymienia jako swój naczelny priorytet dostępną i sprzyjającą włączeniu kulturę.

Bariery w dostępie do kultury i uczestnictwie w kulturze

Sprawozdawca podkreśla, że pojęcia dostępu do kultury i uczestnictwa w niej są ściśle ze sobą powiązane. Uważa również, iż strategie wzmacniania dostępu do kultury i uczestnictwa w kulturze powinny być realizowane w drodze określenia grup niedoreprezentowanych, a także opracowywania i wdrażania inicjatyw lub programów mających na celu zwiększenie ich uczestnictwa oraz usuwanie istniejących barier. Kluczowe w tym kontekście pozostaje dla sprawozdawcy prowadzenie polityki opartej na dowodach uzyskanych w drodze zakrojonych na szeroką skalę badań oraz gromadzenia danych na temat barier w dostępie do kultury, uczestnictwa w kulturze, rozwoju widowni i ich wpływu na poziomie indywidualnym i społecznym. Doceniając wysiłki m.in. Eurostatu i ESSnet-Culture w dziedzinie statystyk dotyczących sektora kultury, sprawozdawca przypomina o niesłabnącej, zasadniczej roli aktualnych badań statystycznych i jakościowych oraz dostępu do porównywalnych zasobów danych, umożliwiających skuteczne monitorowanie i analizę kulturowego, gospodarczego i społecznego wpływu polityk w dziedzinie kultury.

Sprawozdawca uważa, że istniejące bariery w dostępie są punktem wyjścia do budowania strategii odpowiedzi na wyzwania, przed którymi stoją dzisiaj instytucje kulturalne, państwa członkowskie, a także władze lokalne i regionalne, które są w dużej mierze odpowiedzialne za kształtowanie polityki kulturalnej, zgodnie z zasadą pomocniczości. Zdecydowanie podkreśla jednak kluczową rolę UE w promowaniu i ułatwianiu lepszej koordynacji polityk kulturalnych na wszystkich szczeblach. Z zadowoleniem przyjmuje w tym kontekście działania w ramach otwartej metody koordynacji, która jest podstawową metodą działania we współpracy państw członkowskich w ramach polityki kulturalnej. W kontekście niniejszego sprawozdania sprawozdawca podkreśla wartość wypracowanego w ramach otwartej metody koordynacji raportu grupy roboczej ekspertów z państw członkowskich w sprawie dostępu do kultury[1].

Bariery finansowe

Sprawozdawca zwraca uwagę, że względy finansowe stanowią ciągle jedną z istotnych barier w dostępie do kultury i uczestnictwie w kulturze. Zauważa, że wysoka cena dóbr i usług kulturalnych jest drugą barierą w uczestnictwie w kulturze wyróżnianą przez respondentów w specjalnym badaniu Eurobarometru nr 399 nt. dostępu do kultury i uczestnictwa w kulturze. Względy finansowe powstrzymują respondentów od udziału w koncertach (25%), chodzenia do kina (22%), teatru (20%) lub opery, a także od oglądania na żywo baletu oraz występów tanecznych (14%)[2]. W tym kontekście sprawozdawca podkreśla, że podstawowym narzędziem finansowania działalności kulturalnej pozostaje publiczne wsparcie i wzywa w związku z tym Komisję i państwa członkowskie, aby w ramach swoich kompetencji, przeznaczały wystarczającą część swoich budżetów na publiczne wsparcie kultury. Sprawozdawca zachęca do wspierania dostępu w drodze obniżki cen biletów dla konkretnych grup, podziela jednak opinię, iż aby środki te były w pełni skuteczne pod względem zwiększania uczestnictwa, powinny być ujęte w ramach szerszej strategii oraz ściśle skoordynowane z narodowymi politykami kulturalnymi. Podobnie w przypadku polityki fiskalnej sprawozdawca, uznając jej niezaprzeczalny potencjał w pośrednim stymulowaniu zwiększania uczestnictwa w kulturze i dostępu do niej, zaznacza, że wprowadzanie obniżonych stawek VAT nie może zastąpić bezpośrednich subsydiów oraz wzywa do lepszej koordynacji krajowych polityk kulturalnych oraz stawek VAT stosowanych jako narzędzie wspierające uczestnictwo w kulturze.

Bariery i wyzwania edukacyjne

Sprawozdawca uważa przede wszystkim, że dziś nie podaż, lecz popyt ma większe znaczenie dla uczestnictwa w kulturze. W tym kontekście szczególnie niepokojące są najnowsze dane Eurostatu dotyczące uczestnictwa w kulturze, które wskazują, iż prawie 40% przypadków braku uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych w UE wynikało z braku zainteresowania.[3] Sprawozdawca uważa, że dane te wskazują na bariery edukacyjne i wyzwania, przed jakimi stajemy w kontekście uczestnictwa w kulturze. Sprawozdawca uważa, że poziom edukacji jest jednym z najważniejszych czynników mających wpływ nie tylko na poziom, ale przede wszystkim na jakość uczestnictwa w kulturze. Sprawozdawca jest także głęboko przekonany, że wspieranie popytu, czyli propagowanie zainteresowania kulturą i jej rozumienia za pośrednictwem edukacji, ma kluczowe znaczenie w celu zwiększenia dostępu do kultury i uczestnictwa w kulturze. Podkreśla w tym kontekście fundamentalną rolę szkół w kształtowaniu potrzeb i kompetencji kulturowych, jak również kluczową rolę lokalnych ośrodków kulturalnych i bibliotek, jako podmiotów pozwalających przezwyciężać bariery w dostępie do kultury i uczestniczenia w niej.

Bariery strukturalne

Z perspektywy barier strukturalnych sprawozdawca w pierwszej kolejności pragnie zwrócić uwagę na barierę, którą można określić mianem geograficznej, wyrażanej jako odległość od centrów życia kulturalnego, takich jak teatry, muzea, biblioteki, domy kultury czy kina. Według badania Eurobarometru nr 399 osoby zamieszkujące obszary wiejskie lub w znacznej odległości od dużych skupisk miejskich zdecydowanie rzadziej uczestniczą w życiu kulturalnym, przede wszystkim z uwagi na brak oferty, a w drugiej kolejności ze względu na koszty. Co ciekawe, brak zainteresowania kulturą wśród mieszkańców wsi i małych miasteczek jest porównywalny (odpowiednio 38% i 37%), i niewiele różni się od tego deklarowanego przez mieszkańców dużych miast (32%)[4]. W tym kontekście sprawozdawca podkreśla rolę poprawy infrastruktury transportowej oraz wsparcia turystyki kulturalnej w ułatwianiu dostępu do instytucji kulturalnych. Sprawozdawca jest również świadomy wyzwań, przed jakimi stoimy pod względem poprawy dostępu do infrastruktury i działalności kulturalnej oraz mediów dla osób niepełnosprawnych. Zwraca również uwagę, iż nie dysponujemy wystarczającymi danymi dotyczącymi dostępności instytucji kulturalnych dla osób niepełnosprawnych. Ani w badaniu Eurobarometru nr 345 poświęconym dostępności w szerokim zakresie, ani w badaniu Eurobarometru nr 399 nie podjęto próby szczegółowego uwzględnienia tych aspektów. Z perspektywy poszerzania oferty kulturalnej kluczowe znaczenie ma również zwrócenie uwagi na istniejące przeszkody w zakresie mobilności samych artystów i specjalistów w dziedzinie kultury w Europie.

Bariery i wyzwania cyfrowe

Podkreślając znaczenie bezpośredniego kontaktu z kulturą, sprawozdawca uważa digitalizację i dostęp online do treści kulturowych za niezbędne dla umożliwienia szerszego dostępu do kultury i wiedzy. Zaznacza również, że wykorzystanie nowych technologii do celów kulturalnych umożliwia dotarcie do nowych, trudno dostępnych lub nietradycyjnych odbiorców. Warto w tym kontekście przypomnieć, że nowe formy dostępu do kultury i uczestnictwa w kulturze online rozwinęły się częściowo dzięki zwiększonej liczbie gospodarstw domowych posiadających dostęp do internetu; należy również zwrócić uwagę, że w latach 2010–2015 odsetek gospodarstw domowych w UE posiadających dostęp do internetu wzrósł z 70 do 83%[5]. Sprawozdawca zauważa jednak, iż ten znaczący wzrost wskazuje także pośrednio na istnienie problemu wykluczenia cyfrowego stanowiącego przeszkodę również w dostępie do kultury i uczestnictwa w kulturze. W tym kontekście sprawozdawca przypomina, że digitalizacja wymaga od instytucji kulturalnych i edukacyjnych oraz od samych odbiorców zdobywania nowych umiejętności i wiedzy. W szczególności pragnie zaś zwrócić uwagę na potrzebę budowania potencjału związanego z wykorzystaniem nowych technologii i możliwości cyfrowych w instytucjach kulturalnych oraz ich dostosowaniem do wyzwań związanych ze zmianami technologicznymi. Ponadto w kontekście wszelkich działań związanych z digitalizacją i dostępnością internetową materiałów kulturalnych sprawozdawca podkreśla konieczność pełnego poszanowania praw twórców przy dążeniu do jak najszerszego dostępu do treści kulturalnych.

Wnioski

Sprawozdawca uznaje wskazanie i diagnozę ww. barier za kluczowe dla procesu zwiększania dostępu do kultury oraz uczestnictwa w kulturze. Doceniając znaczenie kreatywności i innowacyjności jako immanentnych aspektów kultury, wskazuje na potrzebę ułatwiania działalności artystycznej samym artystom, jak również zapewniania obywatelom dostępu do efektów działalności sektorów kulturalnego i kreatywnego. Sprawozdawca zdecydowanie podkreśla przekrojowość zagadnień związanych z kulturą oraz ich wpływ na inne dziedziny życia społecznego, w tym znaczenie kultury dla wzrostu gospodarczego. W związku z tym w sposób szczególny dostrzega konieczność dbałości rządów państw członkowskich o odpowiednie kształcenie artystów i publiczności, a także o stan infrastruktury artystycznej oraz materialnego dziedzictwa kulturowego. Tak zarysowane cele pozwolą w długiej perspektywie na właściwy rozwój społeczeństwa integracyjnego oraz wzmacnianie aktywnego obywatelstwa europejskiego.

  • [1]  Raport pt. „Policies and good practices in the public arts and cultural institutions to promote better access to and wider participation in culture”, październik 2012.
  • [2]  Badanie Eurobarometru nr 399.
  • [3]  Eurostat (dane z 2015 r. - EU Survey on Income and Living Conditions (EU-SILC).
  • [4]  Badanie Eurobarometru nr 399.
  • [5]  Eurostat, Dane statystyczne w dziedzinie kultury, wydanie 2016.

INFORMACJE O PRZYJĘCIU SPRAWOZDANIAW KOMISJI PRZEDMIOTOWO WŁAŚCIWEJ

Data przyjęcia

25.4.2018

 

 

 

Wynik głosowania końcowego

+:

–:

0:

27

0

0

Posłowie obecni podczas głosowania końcowego

Isabella Adinolfi, Dominique Bilde, Andrea Bocskor, Angel Dzhambazki, Jill Evans, María Teresa Giménez Barbat, Petra Kammerevert, Curzio Maltese, Stefano Maullu, Momchil Nekov, Yana Toom, Sabine Verheyen, Julie Ward, Bogdan Brunon Wenta, Theodoros Zagorakis, Francis Zammit Dimech, Bogdan Andrzej Zdrojewski, Milan Zver, Krystyna Łybacka

Zastępcy obecni podczas głosowania końcowego

Eider Gardiazabal Rubial, Elena Gentile, Sylvie Guillaume, Emma McClarkin, Martina Michels, Michel Reimon, Liliana Rodrigues, Remo Sernagiotto

GŁOSOWANIE KOŃCOWE W FORMIE GŁOSOWANIA IMIENNEGO W KOMISJI PRZEDMIOTOWO WŁAŚCIWEJ

27

+

ALDE

María Teresa Giménez Barbat, Yana Toom

ECR

Angel Dzhambazki, Emma McClarkin, Remo Sernagiotto

EFDD

Isabella Adinolfi

ENF

Dominique Bilde

GUE/NGL

Curzio Maltese, Martina Michels

PPE

Andrea Bocskor, Stefano Maullu, Sabine Verheyen, Bogdan Brunon Wenta, Theodoros Zagorakis, Francis Zammit Dimech, Bogdan Andrzej Zdrojewski, Milan Zver

S&D

Eider Gardiazabal Rubial, Elena Gentile, Sylvie Guillaume, Petra Kammerevert, Krystyna Łybacka, Momchil Nekov, Liliana Rodrigues, Julie Ward

VERTS/ALE

Jill Evans, Michel Reimon

0

-

 

 

0

0

 

 

Objaśnienie używanych znaków:

+  :  za

-  :  przeciw

0  :  wstrzymało się

Ostatnia aktualizacja: 31 maja 2018
Informacja prawna - Polityka ochrony prywatności