SPRAWOZDANIE w sprawie stosowania postanowień Traktatu dotyczących obywatelstwa UE

29.1.2019 - (2018/2111(INI))

Komisja Spraw Konstytucyjnych
Sprawozdawczyni: Maite Pagazaurtundúa Ruiz

Poprawki

• 001-002 (PDF - 109 KB)
• 001-002 (DOC - 69 KB)
• 003-008 (PDF - 125 KB)
• 003-008 (DOC - 77 KB)

UZASADNIENIE – STRESZCZENIE FAKTÓW I USTALENIA

Wprowadzenie

Zgodnie z art. 9 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) i art. 20 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) każda osoba będąca obywatelem państwa członkowskiego jest obywatelem Unii. Obywatelstwo UE uzupełnia obywatelstwo państwa członkowskiego, nie zastępując go, i składa się na nie szereg praw i obowiązków powiązanych z prawami i obowiązkami wynikającymi z obywatelstwa państwa członkowskiego.

Obywatelstwo UE nigdy jednak nie odgrywało w pełni takiej roli, jaką obywatele europejscy mają w innych aspektach konstrukcji europejskiej, i ma bardzo ograniczone bezpośrednie skutki dla przeciętnego obywatela.

Obywatelstwo europejskie jest konstrukcją, która nie ma odpowiednika nigdzie indziej na świecie. Jego wprowadzenie stanowi urzeczywistnienie projektu europejskiego, jednak jego pełny potencjał jest bezsprzecznie niewykorzystany. Celem niniejszego sprawozdania w sprawie stosowania postanowień Traktatu dotyczących obywatelstwa jest dokonanie oceny skuteczności koncepcji zawartych w Traktatach. Sprawozdanie zostało również przygotowane w celu wydania zaleceń dla instytucji europejskich z zamierzeniem poprawy wdrożenia tychże koncepcji, ich zakresu i skuteczności, a także w trosce o zmniejszenie luki między procesem integracji europejskiej a potencjałem oferowanym przez obywatelstwo europejskie.

Działania w celach informacyjnych

W procesie przygotowywania sprawozdania przeprowadzono następujące działania w celu zdobycia informacji:

-  spotkania techniczne z Komisją Europejską, DG JUST, C3 – Obywatelstwo i swobodne przemieszczanie się,

-  analiza opracowań akademickich dotyczących swobodnego przemieszczania się, przeciwdziałania dyskryminacji, bezpaństwowości, nabywania obywatelstwa oraz badań przeprowadzonych przez Departament Tematyczny C na temat przeszkód w prawie do swobodnego przemieszczania się i pobytu obywateli UE i ich rodzin (wrzesień 2016 r.), a także przez Dyrekcję ds. Analiz Parlamentu Europejskiego w sprawie programu Europa dla Obywateli na lata 2014–2020 (lipiec 2016 r.),

-  analiza sprawozdania Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej pt. „Urzeczywistnienie praw obywateli UE: sądy krajowe egzekwujące swobodę przemieszczania się i powiązane prawa” (sierpień 2018 r.),

-  przegląd orzecznictwa dotyczącego w szczególności swobodnego przemieszczania się i stosowania dyrektywy 2004/38/UE, zwłaszcza w sprawach Zhu i Chen (C-200/02), Ruiz Zambrano (C-34/09), Rottmann (C-135/08), McCarthy (C-434/09), Dereci (C-256/11), O i in. (C-356/11 & C-357/11) Iida (Iida, C-40/11), Alimanovic (C-67/14).

Niejednoznaczny status obywatelstwa UE

Samo pojęcie „obywatelstwa europejskiego” zawiera pewne nieścisłości pomimo faktu, że Traktat z Lizbony określa UE jako unię państw i obywateli.

Główna nieścisłość wynika z faktu, że korzystanie z szeregu tych praw jest bezpośrednio powiązane z jednolitym rynkiem na mocy postanowień Traktatu o swobodzie przepływu, a tym samym dotyczy jedynie mobilnych obywateli: obejmują one prawa wyborcze, a także zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową. Tylko z niewielkiej liczby praw obywatele UE mogą korzystać niezależnie. Należą do nich wspieranie inicjatywy obywatelskiej (art. 24 TFUE), dostęp do dokumentów (art. 11 TUE) i prawo do składania petycji, prawo do zwracania się do Rzecznika Praw Obywatelskich i prawo do pisemnego zwracania się do instytucji UE w dowolnym języku urzędowym (art. 24), a także, w pewnym stopniu, prawo do ochrony konsularnej (art. 23 TFUE). Korzystanie z tych praw jest bardziej złożone, ponieważ obywatelstwo UE jest powiązane z szeregiem innych postanowień, w szczególności z postanowieniami Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.

Sądy unijne w dużej mierze przyczyniły się do rozwoju obywatelstwa UE, opierając się na przesłance, że „[…] status obywatela Unii ma stanowić podstawowy status obywateli państw członkowskich”[1]. Dokonały tego, po pierwsze, uściślając szereg koncepcji przyjętych w prawodawstwie dotyczącym swobodnego przemieszczania się, które zostało następnie skonsolidowane w dyrektywie 2004/38/UE w sprawie obywatelstwa UE. Po drugie Trybunał Sprawiedliwości UE stopniowo uściślił relację między środkami krajowymi a obywatelstwem UE. W szczególności przyjął orzecznictwo, zgodnie z którym art. 20 TFUE „sprzeciwia się przepisom krajowym, których skutkiem byłoby pozbawienie obywateli Unii skutecznego korzystania z istoty praw przyznanych im w związku ze statusem obywatela Unii”[2].

Prawa polityczne

Z politycznego punktu widzenia charakter obywatelstwa odzwierciedla przynależność obywateli do wspólnoty politycznej, w powiązaniu z kluczowymi elementami, takimi jak prawomocność procesu podejmowania decyzji i uczestnictwo obywateli w działaniach politycznych. Rola praw politycznych polega na umacnianiu aktywnego uczestnictwa obywateli w procesie politycznym i przyczynianiu się do rzetelnej administracji.

Artykuł 15 TFUE (dostęp do dokumentów), art. 22 TFUE (prawo do głosowania w wyborach europejskich i lokalnych w państwie członkowskim zamieszkania) oraz art. 24 TFUE (prawo do składania petycji) stanowią ugruntowane postanowienia i tworzą fundament praw politycznych przyznanych w ramach obywatelstwa europejskiego. Chociaż średni odsetek głosujących w wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2014 r. wyniósł 42,6 %, młodzi Europejczycy (w wieku od 18 do 24 lat) stanowią grupę, w której prawdopodobieństwo powstrzymania się od głosowania jest największe. Według najnowszego badania Eurobarometr tylko 19 % ankietowanych Europejczyków znało datę kolejnych wyborów europejskich, 31 % podało złą odpowiedź, a 50 % odpowiedziało „nie wiem”.

Wraz z wejściem w życie Traktatu z Lizbony art. 15 ust. 3 TFUE stał się podstawą prawną publicznego dostępu do dokumentów. W postanowieniu tym publiczne prawo dostępu do dokumentów obejmuje wszystkie instytucje, organy i jednostki organizacyjne UE, wciąż nie ma jednak szans na przyjęcie nowego rozporządzenia dostosowującego system publicznego dostępu do dokumentów do wymogów Traktatu.

Jednym z fundamentalnych praw ustanowionych w traktatach są postanowienia o zakazie dyskryminacji, które zostały włączone do podstawy prawnej art. 19 TFUE. Chociaż przyjęto kilka dyrektyw sektorowych, od 2008 r. nie osiągnięto niestety porozumienia w sprawie horyzontalnej dyrektywy dotyczącej przeciwdziałania dyskryminacji.

W związku z przypadkami nadużywania danych osobowych zagwarantowanie bezpieczeństwa i integralność wyborów stały się również przedmiotem publicznej troski. Należy podkreślić cenny wkład Komisji w poprawę bezpieczeństwa przebiegu zbliżających się wyborów europejskich[3].

Europejska inicjatywa obywatelska (art. 24 TFUE) jest kluczowym instrumentem demokratycznego uczestnictwa obywateli, który obecnie jest poddawany przeglądowi. Od 2012 r. jedynie cztery inicjatywy zakończyły się sukcesem: Right2Water (Prawo do wody), One of Us (Jeden z nas), Stop Vivisection (Stop wiwisekcji) oraz Stop Glyphosate (Zakaz stosowania glifosatu). Rozporządzenie w sprawie europejskiej inicjatywy obywatelskiej jest obecnie poddawane przeglądowi, któremu przyświeca wspólny cel umocnienia tego jedynego prawa obywateli UE do aktywnego uczestniczenia w jej życiu politycznym.

„Europa dla obywateli” to program UE, którego celem jest wzmacnianie obywatelstwa europejskiego przez zachęcanie do aktywnego uczestnictwa obywateli w życiu demokratycznym UE. W bieżącym roku Komisja przedstawiła wniosek dotyczący następcy programu, tj. programu „Prawa i Wartości”[4].

Warto odnotować, że w programach tych duży nacisk kładzie się na kształcenie. Chociaż UE ma ograniczone kompetencje w tej dziedzinie, potencjał Traktatów UE, a w szczególności art. 165 TFUE, rzadko był wykorzystywany jako podstawa prawna do promowania europejskiego wymiaru edukacji obywatelskiej.

Musimy pamiętać, że obywatele, którzy korzystają w pełni ze swoich demokratycznych praw zgodnie z zasadami praworządności, to obywatele, którzy będą przywiązani do demokracji, którą sami stworzyli, oraz że zgodnie z art. 2 TUE demokracja i praworządność są wartościami Unii Europejskiej.

Swoboda przemieszczania się

Swoboda przemieszczania się i pobytu (art. 21 TUE), zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową (art. 18 TUE) oraz swoboda przepływu pracowników (art. 45 TUE) są prawdopodobnie tymi aspektami obywatelstwa europejskiego, które są najbliższe ludziom, ponieważ są to swobody, z których można korzystać na co dzień[5] – także prawdopodobnie dlatego, że są swobodami opartymi nieodłącznie na zaufaniu, solidarności i spójności europejskiej.

Należy jednak podkreślić, że obywatele europejscy nabywają prawo do swobody przemieszczania się tylko wtedy, gdy decydują się na wyjazd (według Eurostatu ponad 16 mln Europejczyków mieszka w innym państwie członkowskim). Dyrektywa 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich (dyrektywa o prawach obywateli)[6] została nakreślona z myślą o usprawnieniu korzystania z tych praw przez ograniczenie formalności administracyjnych. W badaniach i sprawozdaniach Komisji, Parlamentu Europejskiego oraz innych organów i agencji UE podkreślano jednak konsekwentnie niedociągnięcia w jej wdrażaniu[7]. Badania wykazały, że szereg państw członkowskich ma znaczne trudności z identyfikacją odpowiedniego orzecznictwa odnoszącego się do praktyki organów i sądów krajowych. W przypadkach dotyczących dostępu do zatrudnienia i różnych usług (wynajem, bankowość, kształcenie), a także w kwestiach podatkowych odnotowywano również dyskryminację ze względu na przynależność państwową, niezwiązaną bezpośrednio z dyrektywą o prawach obywateli, lecz dotyczącą korzystania ze swobody przemieszczania się. Wreszcie ułatwienie prawa wjazdu i pobytu członków rodziny obywateli UE, którzy są obywatelami państw trzecich, w niektórych państwach członkowskich pozostaje problematyczne – często odmawia się im dostępu do przyspieszonych procedur uzyskania wizy i nakłada się na nich nadmierne wymogi administracyjne na granicach.

Swoboda przemieszczania się jest jedną z kluczowych kwestii problematycznych w negocjacjach dotyczących brexitu. Status obywatelstwa ponad 4,5 mln osób (3,5 mln Europejczyków żyjących w Zjednoczonym Królestwie i ponad miliona Brytyjczyków mieszkających w innych państwach członkowskich) wciąż nie został rozwiązany.

Prawa za granicą

Prawo do ochrony konsularnej gwarantowane na mocy art. 23 TUE wynika z faktu, że nie wszystkie państwa członkowskie utrzymują ambasady lub placówki konsularne we wszystkich krajach na świecie (14 państw trzecich ma tylko jedną ambasadę w jednym państwie członkowskim UE).

Znajomość tych praw pozostaje ograniczona, podobnie jak korzystanie z nich, dlatego ocena ich stosowania jest uzasadniona. Warto rozważyć, jak można dodatkowo wzmocnić rolę delegatur UE, mając w szczególności na uwadze, że dyrektywa 2016/679 pozostawia elastyczność w kwestii podziału pracy między nimi a przedstawicielstwami państw członkowskich.

Znajomość unijnych praw obywatelskich i korzystanie z nich

Znajomość i rozumienie praw wynikających z obywatelstwa UE jest jednym z problemów przekrojowych odnoszących się do wszystkich aspektów obywatelstwa omówionych powyżej. Z ostatnich badań Eurobarometr[8] poświęconych obywatelstwu wynika, że tylko 54 % respondentów posiada pewną wiedzę na temat swoich praw przysługujących im jako obywatelom UE, natomiast 45 % nie ma takiej wiedzy, a 67 % respondentów chciałoby mieć więcej informacji na ten temat. Zarówno lepsze, jak i jaśniejsze informacje na temat tych praw, a także jasna i aktualna interpretacja możliwości korzystania z nich mają kluczowe znaczenie dla pomyślności obywatelstwa UE.

Potencjał art. 25 TFUE

Obywatelstwo Unii Europejskiej ma teraz jednak działać w nowym i złożonym wymiarze, który nie został bezpośrednio przewidziany w Traktatach – ma ono ugruntowywać strukturę europejską. Artykuł 25 TFUE ma wyjątkowy potencjał odzwierciedlania nowych wymiarów przyszłej ewolucji praw obywateli UE. W ramach procedury mającej na celu rozwijanie i umacnianie tych praw ambicja ta pozostaje zapewne w gestii państw członkowskich i Komisji.

• [1]  Sprawa Grzelczyk (C-184/99)
• [2]  Sprawa Ruiz Zambrano (C-34/09)
• [3]  Zalecenie Komisji z dnia 12 września 2018 r. w sprawie sieci współpracy wyborczej, przejrzystości w internecie, ochrony przed cyberincydentami i zwalczania kampanii dezinformacyjnych w kontekście wyborów do Parlamentu Europejskiego.
• [4]  COM(2018)0383.
• [5]  „Europeizacja” codziennego życia dla znacznego odsetka obywateli europejskich jest większa niż nam się wydaje. Na przykład ponad 50 % Europejczyków komunikuje się regularnie z rodziną lub przyjaciółmi za granicą za pośrednictwem telefonu, internetu, poczty lub poczty elektronicznej, odwiedziło co najmniej jedno inne państwo członkowskie w ostatnich dwóch latach, ogląda telewizję w języku obcym lub zna co najmniej jedno inne państwo UE (zob. EUCROSS, projekt badawczy finansowany przez UE).
• [6]  Dz.U. L 158 z 30.4.2004, s. 77.
• [7]  Zob. na przykład najnowsze uwagi Agencji Praw Podstawowych w sprawozdaniu pt. „Urzeczywistnienie praw obywateli UE: sądy krajowe egzekwujące swobodę przemieszczania się i powiązane prawa” (2018 r.).
• [8]  Wiosenny Eurobarometr 89/2018, sprawozdanie na temat obywatelstwa.

PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

w sprawie stosowania postanowień Traktatu dotyczących obywatelstwa UE

(2018/2111(INI))

Parlament Europejski,

–  uwzględniając art. 2, 3, 6, 9, 10, 11, 12, 21 i 23 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), a także art. 8, 9, 10, 15, 18, 20, 21, 22, 23 24, 26, 45, 46, 47, 48, 153 i 165 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE),

–  uwzględniając art. 10 i 11 TUE oraz art. 10 ust. 3, który stanowi, że „[k]ażdy obywatel ma prawo uczestniczyć w życiu demokratycznym Unii”,

–  uwzględniając art. 3 ust. 2 TUE, w którym zapewnia się swobodę przepływu osób,

–  uwzględniając Kartę praw podstawowych Unii Europejskiej,

–  uwzględniając wieloletnie ramy finansowe na lata 2020–2027,

–  uwzględniając rozporządzenie (WE) nr 1049/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 maja 2001 r. w sprawie publicznego dostępu do dokumentów Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji[1],

–  uwzględniając dyrektywę 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, zmieniającą rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylającą dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG[2],

–  uwzględniając rozporządzenie Rady (UE) nr 390/2014 z dnia 14 kwietnia 2014 r. ustanawiające program „Europa dla obywateli”[3],

–  uwzględniając rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 492/2011 z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Unii[4],

–  uwzględniając rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/589 z dnia 13 kwietnia 2016 r. w sprawie europejskiej sieci służb zatrudnienia (EURES), dostępu pracowników do usług w zakresie mobilności i dalszej integracji rynków pracy oraz zmiany rozporządzeń (UE) nr 492/2011 i (UE) nr 1296/2013[5],

–  uwzględniając dyrektywę 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych[6],

–  uwzględniając dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/55/UE z dnia 20 listopada 2013 r. zmieniającą dyrektywę 2005/36/WE w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych[7] i rozporządzenie (UE) nr 1024/2012 w sprawie współpracy administracyjnej za pośrednictwem systemu wymiany informacji na rynku wewnętrznym[8],

–  uwzględniając wniosek dotyczący dyrektywy Rady ustanawiającej unijny tymczasowy dokument podróży i uchylającej decyzję 96/409/WPZiB (COM(2018)0358),

–  uwzględniając dyrektywę Rady (UE) 2015/637 z dnia 20 kwietnia 2015 r. w sprawie środków koordynacji i współpracy mających ułatwić ochronę konsularną niereprezentowanych obywateli Unii w państwach trzecich oraz uchylającą decyzję 95/553/WE,

–  uwzględniając wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego program „Prawa i Wartości” (COM(2018)0383),

–  uwzględniając komunikat Komisji z dnia 2 lipca 2009 r. pt. „Wytyczne w celu skuteczniejszej transpozycji i stosowania dyrektywy 2004/38/WE w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich” (COM(2009)0313),

–  uwzględniając sprawozdanie Komisji z dnia 24 stycznia 2017 r. zatytułowane „Wzmocnienie praw obywateli w Unii demokratycznych zmian. Sprawozdanie na temat obywatelstwa UE z 2017 r.” (COM(2017)0030),

–  uwzględniając zalecenie Komisji z dnia 12 września 2018 r. w sprawie sieci współpracy wyborczej, przejrzystości w internecie, ochrony przed cyberincydentami i przeciwdziałania kampaniom dezinformacyjnym w kontekście wyborów do Parlamentu Europejskiego (C(2018)5949),

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 16 lutego 2017 r. w sprawie poprawy funkcjonowania Unii Europejskiej dzięki wykorzystaniu potencjału traktatu z Lizbony[9],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 28 października 2015 r. w sprawie europejskiej inicjatywy obywatelskiej[10] oraz wniosek Komisji dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie europejskiej inicjatywy obywatelskiej (COM(2017)0482),

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 16 stycznia 2014 r. w sprawie obywatelstwa UE na sprzedaż[11],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 12 kwietnia 2016 r. w sprawie zdobywania wiedzy o UE w szkole[12],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 2 marca 2017 r. w sprawie wdrożenia rozporządzenia Rady (UE) nr 390/2014 z dnia 14 kwietnia 2014 r. ustanawiającego program „Europa dla Obywateli” na lata 2014–2020[13],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 15 marca 2017 r. w sprawie przeszkód utrudniających obywatelom UE swobodne przemieszczanie się i podejmowanie pracy na rynku wewnętrznym[14],

–  uwzględniając opinię Komitetu Regionów z dnia 31 stycznia 2013 r. pt. „Wzmocnienie obywatelstwa UE poprzez propagowanie praw wyborczych obywateli UE”,

–  uwzględniając badania opublikowane w 2016 r. przez Departament Tematyczny C Parlamentu Europejskiego pt. „Przeszkody w prawie do swobodnego przemieszczania się i pobytu obywateli UE i ich rodzin”,

–  uwzględniając sprawozdanie Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej z 2018 r. pt. „Urzeczywistnienie praw obywateli UE: sądy krajowe egzekwujące swobodę przemieszczania się i powiązane prawa”,

–  uwzględniając wyniki badania Eurobarometr 89/2018,

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 7 lutego 2018 r. w sprawie składu Parlamentu Europejskiego[15],

–  uwzględniając swoje stanowisko z dnia 4 lipca 2018 r. w sprawie projektu decyzji Rady zmieniającej Akt dotyczący wyborów przedstawicieli do Parlamentu Europejskiego w powszechnych wyborach bezpośrednich, załączony do decyzji Rady 76/787/EWWiS, EWG, Euratom z dnia 20 września 1976 r. („akt wyborczy”)[16],

–  uwzględniając swoją decyzję z dnia 7 lutego 2018 r. w sprawie przeglądu porozumienia ramowego dotyczącego stosunków między Parlamentem Europejskim a Komisją[17],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027 i zasobów własnych[18],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 14 listopada 2018 r. w sprawie wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027 – stanowisko Parlamentu z myślą o osiągnięciu porozumienia[19],

–  uwzględniając komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów z dnia 12 września 2018 r. zatytułowany „Zapewnienie wolnych i uczciwych wyborów europejskich” (COM(2018)0637),

–  uwzględniając art. 52 Regulaminu, a także art. 1 ust. 1 lit. e) decyzji Konferencji Przewodniczących z dnia 12 grudnia 2002 r. w sprawie procedury udzielania zgody na sporządzenie sprawozdań z własnej inicjatywy i załącznik 3 do tej decyzji,

–  uwzględniając sprawozdanie Komisji Spraw Konstytucyjnych oraz opinie przedstawione przez Komisję Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych i Komisję Petycji (A8-0041/2019),

A.  mając na uwadze, że obywatelstwo UE i powiązane z nim prawa zostały wprowadzone po raz pierwszy w 1992 r. na mocy traktatu z Maastricht, a następnie zostały wzmocnione w Traktacie z Lizbony, który wszedł w życie w grudniu 2009 r., lecz zostały wdrożone tylko częściowo;

B.  mając na uwadze, że zgodnie z prawami, wartościami i zasadami, na których opiera się Unia i które zostały podkreślone w art. 2 i 6 TUE, obywatel znajduje się w samym centrum projektu europejskiego; mając na uwadze, że debata na temat przyszłości Europy obejmuje zatem również refleksję na temat siły naszej wspólnej tożsamości;

C.  mając na uwadze, że zasady przejrzystości, uczciwości i rozliczalności instytucji UE i procesów decyzyjnych, zapisane w art. 10 i 11 TUE oraz w art. 41 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, są istotnymi elementami koncepcji obywatelstwa i mają zasadnicze znaczenie dla budowania i wzmacniania wiarygodności i zaufania do Unii jako całości; mając na uwadze, że sięganie do tymczasowych ustaleń i instrumentów międzyrządowych w różnych obszarach polityki UE, a także zwracanie się do nieformalnych organów decyzyjnych, obchodząc przy tym zwykłą unijną procedurę legislacyjną i powodując jej dezinstytucjonalizację, grozi poważnym naruszeniem takich zasad;

D.  mając na uwadze, że UE napotykała trudności w sprostaniu licznym kryzysom o poważnych konsekwencjach społeczno-gospodarczych, które doprowadziły do pojawienia się ideologii populistycznych i nacjonalistycznych opartych na tożsamości sprzyjającej wykluczeniu i kryteriach supremacji, które są sprzeczne z wartościami europejskimi;

E.  mając na uwadze, że niezadowalające zarządzanie różnymi kryzysami pogłębiło rozczarowanie obywateli niektórymi wynikami projektu integracji z UE; mając na uwadze, że kluczowe znaczenie ma zagwarantowanie, by obywatelstwo UE było uznawane za ceniony przywilej wśród obywateli, w tym dzięki przywróceniu zaufania do projektu UE, przyznaniu pierwszeństwa promowaniu wszystkich praw obywatelskich, w tym praw cywilnych, politycznych i społecznych, poprawie jakości demokracji w Unii, praktycznemu korzystaniu z podstawowych praw i wolności oraz możliwości udziału każdego obywatela w życiu demokratycznym Unii, przy jednoczesnym zapewnieniu większego zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego w procesy podejmowania decyzji i ich wdrażania;

F.  mając na uwadze, że obecny przegląd europejskiej inicjatywy obywatelskiej ma na celu poprawę jej skuteczności oraz wzmocnienie demokracji partycypacyjnej i aktywnego obywatelstwa;

G.  mając na uwadze, że dostęp do obywatelstwa UE uzyskuje się w drodze posiadania obywatelstwa państwa członkowskiego, które regulowane jest prawem krajowym; mając jednocześnie na uwadze, że prawa i obowiązki wynikające z obywatelstwa UE są określone w prawie UE i nie są zależne od państw członkowskich, w związku z czym państwa członkowskie nie mogą ich ograniczać w nieuzasadniony sposób;

H.  mając na uwadze, że w kwestii dostępu do obywatelstwa krajowego państwa członkowskie powinny kierować się zasadami prawa UE, takimi jak zasady proporcjonalności, praworządności i niedyskryminacji, które zostały dokładnie rozwinięte w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej;

I.  mając na uwadze, że perspektywa brexitu uwidoczniła znaczenie praw obywatelskich UE, zwłaszcza wśród młodych Europejczyków, oraz ich rolę w życiu milionów obywateli UE, a ponadto zwiększyła w UE wiedzę na temat konsekwencji potencjalnej utraty takich praw po obu stronach;

J.  mając na uwadze, że średnia frekwencja w wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2014 r. wyniosła 42,6 %; mając na uwadze, że według najnowszego badania Eurobarometr z maja 2018 r. tylko 19 % ankietowanych Europejczyków znało datę kolejnych wyborów europejskich;

K.  mając na uwadze, że obywatele UE praktycznie nie znają biur Europe Direct, mimo że odgrywają one główną rolę informacyjną;

L.  mając na uwadze, że w całej UE istnieje ponad 400 centrów informacyjnych Europe Direct, które przyczyniają się do przekazywania przez Komisję informacji na temat polityki Unii Europejskiej mającej bezpośrednie znaczenie dla obywateli, w celu utrzymania kontaktu z obywatelami na szczeblu lokalnym i regionalnym;

M.  mając na uwadze, że koncepcja obywatelstwa definiuje relacje obywateli ze społecznością polityczną, w tym ich prawa, obowiązki i odpowiedzialność; mając na uwadze, że art. 20 TFUE daje obywatelom UE prawo do głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach lokalnych w państwie członkowskim miejsca zamieszkania na takich samych warunkach jak obywatele tego państwa;

N.  mając na uwadze, że obywatele europejscy są bezpośrednio reprezentowani w Parlamencie Europejskim, a każdy obywatel musi być traktowany przez instytucje UE z jednakową uwagą; mając na uwadze, że art. 8 TFUE ustanawia zasadę uwzględniania problematyki płci, stanowiąc, że „we wszystkich swoich działaniach Unia zmierza do zniesienia nierówności oraz wspierania równości mężczyzn i kobiet”;

O.  mając na uwadze, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) orzekł w szeregu spraw, iż obywatele państwa członkowskiego mogą powoływać się na prawo wynikające z obywatelstwa UE wobec tego państwa[20];

P.  mając na uwadze, że wiele państw członkowskich oferuje tzw. programy złotych wiz i systemy inwestycyjne jako sposób na uzyskanie obywatelstwa;

Q.  mając na uwadze, że swoboda przemieszczania się daje obywatelom Unii możliwość podróżowania, studiowania, pracy i życia w innych państwach UE; mając na uwadze, że ponad 16 milionów Europejczyków korzysta z przysługującego im prawa do pobytu w innym państwie UE;

R.  mając na uwadze, że prawo do swobodnego przemieszczania się ma kluczowe znaczenie dla obywatelstwa UE oraz uzupełnia inne swobody na rynku wewnętrznym UE; mając na uwadze, że młodzi Europejczycy są szczególnie przywiązani do swobody przemieszczania się, którą uważa się za najbardziej pozytywne osiągnięcie UE po zapewnieniu pokoju w Europie;

S.  mając na uwadze, że wdrożenie dyrektywy 2004/38 napotkało trudności praktyczne, a Europejczycy wciąż mogą mieć trudności z przemieszczaniem się do innego państwa członkowskiego lub zamieszkaniem w nim w wyniku dyskryminacji ze względu na przynależność państwową, wymogi związane z wjazdem i pobytem; mając na uwadze, że Trybunał Sprawiedliwości w wielu orzeczeniach dążył do uściślenia kluczowych koncepcji związanych z mobilnością obywateli UE;

T.  mając na uwadze, że prawo do ochrony konsularnej zostało zagwarantowane w art. 20 i 23 TFUE, w związku z czym obywatele UE przebywający na terytorium państwa trzeciego, w którym państwo członkowskie ich przynależności państwowej nie jest reprezentowane, mają prawo do ochrony udzielanej przez dowolne inne państwo członkowskie na tych samych warunkach, na jakich udziela ono ochrony swoim obywatelom; mając na uwadze, że obywatele europejscy z państwa członkowskiego nieposiadającego reprezentacji w danym państwie trzecim mogą być narażeni na sytuacje kryzysowe, klęski żywiołowe lub wydarzenia takie jak ataki terrorystyczne;

U.  mając na uwadze, że Komisja przedstawiła w sprawozdaniu w sprawie obywatelstwa UE z 2017 r. zobowiązanie do zorganizowania ogólnounijnej kampanii informacyjnej na temat obywatelstwa UE, aby pomóc obywatelom lepiej zrozumieć przysługujące im prawa; mając na uwadze, że tę powinność lepszego informowania obywateli UE o ich prawach i obowiązkach muszą wypełniać zarówno państwa członkowskie, jak i społeczeństwo obywatelskie;

V.  mając na uwadze, że według sprawozdania Komisji na temat obywatelstwa UE z 2017 r. od 2012 r. coraz więcej osób zgłasza, że doświadczyło jakiejś formy dyskryminacji;

W.  mając na uwadze, że utworzenie strefy Schengen oraz włączenie dorobku Schengen do unijnych ram prawnych znacznie zwiększyło swobodę przemieszczania się na terytorium UE i jest jednym z największych osiągnięć procesu integracji europejskiej;

X.  mając na uwadze, że wprowadzenie obywatelstwa europejskiego jest zwieńczeniem europejskiego projektu, którego potencjał nie został jeszcze w pełni zrealizowany; podkreśla, że jest to unikalna struktura, niespotykana nigdzie indziej na świecie;

1.  uważa, że nie wdrożono wszystkich postanowień dotyczących obywatelstwa UE w stopniu odpowiadającym ich pełnemu potencjałowi, mimo że takie wdrożenie umożliwiłoby konsolidację tożsamości europejskiej; podkreśla, że stworzenie obywatelstwa UE dowiodło, iż może istnieć forma obywatelstwa, którego nie określa narodowość i które stanowi podstawę obszaru politycznego, z którego wynikają prawa i obowiązki określone przez Unię Europejską, a nie przez państwo; wzywa instytucje Unii do przyjęcia niezbędnych środków w celu poprawy wdrażania, zakresu i skuteczności postanowień Traktatu dotyczących obywatelstwa, a także odpowiednich postanowień zapisanych w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej; zwraca uwagę, że obywatele europejscy nie są wystarczająco świadomi swoich praw wynikających z obywatelstwa UE;

2.  przypomina, że obywatelstwo UE uzupełnia obywatelstwo państwa członkowskiego; podkreśla, że obywatelstwo UE umożliwia obywatelom komplementarność wielu tożsamości, natomiast radykalny nacjonalizm i ideologie populistyczne ograniczają taką możliwość; jest zdania, że aktywne obywatelstwo i zachęcanie do aktywności obywatelskiej mają kluczowe znaczenie dla wzmocnienia poczucia przynależności do projektu politycznego, aby wspierać pogłębianie wspólnego poczucia tożsamości europejskiej, wzajemne zrozumienie, dialog międzykulturowy i współpracę transnarodową oraz tworzenie otwartych, inkluzywnych, spójnych i odpornych społeczeństw;

3.  uważa, że pełne wdrożenie przez unijne instytucje, organy, urzędy i agencje Karty praw podstawowych Unii Europejskiej oraz aktywne promowanie praw i zasad w niej przewidzianych stanowi jeden z kluczowych czynników zagwarantowania skutecznego zaangażowania obywateli w demokratyczny proces unijny oraz nadaje konkretny wymiar postanowieniom zawartym w art. 20 TFUE;

4.  podkreśla, że zbiór praw i obowiązków wynikających z obywatelstwa Unii nie może być ograniczany bez uzasadnienia; w związku z powyższym wzywa państwa członkowskie, by skorzystały ze swoich prerogatyw w zakresie przyznawania obywatelstwa w duchu uczciwej współpracy, w tym w przypadku dzieci obywateli UE mających trudności w spełnieniu kryteriów obywatelstwa zgodnie z przepisami krajowymi; podkreśla, że pomyślne korzystanie z praw obywatelskich zakłada ochronę i promowanie wszystkich praw i wolności zapisanych w Karcie praw podstawowych UE, w tym dotyczących osób z niepełnosprawnością, które powinny móc korzystać ze swoich praw podstawowych w taki sam sposób jak pozostali obywatele, oraz że uwzględnianie aspektu płci jest wdrażane w celu zapewnienia kobietom pełnego korzystania z praw związanych z obywatelstwem UE;

5.  przypomina, że obywatelstwo UE niesie również szerzej zakrojone skutki i przyznaje prawa w zakresie uczestnictwa w życiu demokratycznym wynikające z art. 10 i 11 TUE; podkreśla, że na potrzeby korzystania z prawa do udziału w życiu demokratycznym Unii decyzje powinny być podejmowane w sposób jak najbardziej otwarty i jak najbliższy obywatelowi, w związku z czym zasadnicze znaczenie ma zapewnienie odpowiednich gwarancji przejrzystości w procesie decyzyjnym oraz zwalczanie korupcji;

6.  wyraża ubolewanie, że w niektórych państwach członkowskich stosuje się odstępstwa od części Traktatów, co podważa prawa obywateli, które na mocy Traktatów powinny być takie same dla wszystkich, i de facto powoduje powstawanie różnic w przestrzeganiu tych praw;

7.  zwraca uwagę, że program Erasmus+, program „Prawa, równość i obywatelstwo” i program „Europa dla Obywateli” zapewniają obywatelom UE, a zwłaszcza młodzieży, ogromne korzyści dzięki zwiększeniu ich wiedzy na temat ich statusu jako obywateli UE oraz na temat praw wynikających z tego statusu i wartości leżących u jego podstaw; jest zdania, że europejskie programy wolontariatu, takie jak wolontariat europejski i Europejski Korpus Solidarności również stanowią integralną część budowania obywatelstwa europejskiego; podkreśla kluczowe znaczenie takich programów, zwłaszcza wśród młodzieży, i wzywa do ich większego wspierania finansowego;

Prawa polityczne

8.  wyraża zaniepokojenie tendencją do spadku frekwencji wyborczej zarówno w wyborach krajowych, jak i w wyborach do Parlamentu Europejskiego, zwłaszcza wśród młodych ludzi; jest przekonany, że wzmocnienie sfery publicznej UE oraz pełne wdrożenie obywatelstwa europejskiego może potencjalnie pomóc w odwróceniu tej tendencji poprzez zwiększenie wśród obywateli poczucia przynależności do społeczności europejskiej i pobudzanie demokracji pośredniej;

9.  przypomina, że listy ponadnarodowe mogą wzmocnić sferę publiczną UE w ramach wyborów unijnych przez promowanie ogólnounijnej debaty opartej na dziedzinach polityki dotyczących kwestii unijnych, zamiast kształtowania kampanii wyborczej wokół zagadnień krajowych;

10.  dostrzega wysiłki Komisji mające na celu promowanie programów wzmacniających obywatelstwo europejskie i znajomość wśród obywateli ich praw politycznych; dostrzega jednak niewielkie postępy we wdrażaniu art. 165 TFUE jako podstawy prawnej promowania europejskiego wymiaru w edukacji obywatelskiej; uznaje za kluczowe promowanie uczestnictwa obywateli w życiu demokratycznym UE i uważa, że opracowanie unijnych programów w systemach kształcenia powinno być priorytetem umożliwiającym dalsze wykorzystanie potencjału obywatelstwa UE;

11.  ponownie wyraża ubolewanie wobec faktu, że niektórzy obywatele UE są pozbawiani prawa wyborczego w państwie członkowskim ich przynależności państwowej i nie mogą uczestniczyć w krajowych wyborach parlamentarnych w państwie członkowskim zamieszkania; podkreśla, że utrata praw wyborczych wynikająca ze stałego pobytu w innym państwie członkowskim mogłaby zniechęcać obywateli do przenoszenia się do innego państwa członkowskiego, a tym samym stanowić potencjalne naruszenie art. 18 TFUE;

12.  uważa, że w systemie demokracji przedstawicielskiej istotne jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania instytucji UE w celu ochrony wszystkich praw politycznych obywateli UE; podkreśla znaczenie dostępności informacji na temat obywatelstwa UE oraz praw wynikających z jego posiadania we wszystkich językach urzędowych Unii Europejskiej, tak by wzmocnić pojęcie obywatelstwa UE; ubolewa, że od wejścia w życie Traktatu z Lizbony art. 15 ust. 3 TFUE, który stał się podstawą prawną publicznego dostępu do dokumentów i który obejmuje przepisami dotyczącymi dostępu wszystkie unijne instytucje, organy, agencje i urzędy, nie został jeszcze w pełni wdrożony; uważa, że państwa członkowskie stale utrudniają postępy w dążeniu do przyjęcia nowego rozporządzenia;

Swoboda przemieszczania się

13.  przyjmuje z zadowoleniem korzyści, które swobodne przemieszczanie się przynosi obywatelom UE i gospodarkom państw członkowskim; podkreśla, że prawa wynikające z dyrektywy 2004/38/WE w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich nie zawsze są znane i respektowane, co skutkuje przeszkodami w swobodnym przemieszczaniu się i pobycie obywateli UE i członków ich rodzin, a także ich dyskryminacją; przypomina, że państwa członkowskie mają obowiązek ochrony praw do swobodnego przemieszczania się, w tym prawa do łączenia rodzin, w przypadku małżonków tej samej płci;

14.  jest zaniepokojony faktem, że wykładnia określonych przepisów i pojęć zawartych w dyrektywie 2004/38/WE przez sądy krajowe różni się nie tylko między państwami członkowskimi, lecz czasami również w obrębie tej samej jurysdykcji; odnotowuje z zaniepokojeniem, że organy krajowe nie zawsze mają pełną świadomość praw i obowiązków ustanowionych w dyrektywie 2004/38/WE;

15.  podkreśla problem braku informacji lub przekazywania nieprawidłowych lub mylących informacji dotyczących wymogów wizowych dla członków rodzin lub praw pobytu; nalega, by państwa członkowskie zapewniły wyeliminowanie niepotrzebnych przeszkód utrudniających korzystanie z prawa wjazdu/pobytu, w szczególności dla obywateli państw trzecich, którzy są członkami rodzin obywateli UE;

16.  wyraża zaniepokojenie z powodu trudności, jakie obywatele napotykają w procesie uznawania ich kwalifikacji zawodowych na terytorium Europy; wyraża przekonanie, że dyrektywa w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych i europejskie ramy kwalifikacji pomogły w ułatwieniu uznawania kwalifikacji zawodowych między państwami członkowskimi; uważa również, że uznawanie kwalifikacji zawodowych jest kluczowe dla zagwarantowania wyższego stopnia mobilności zarówno studentów, jak i pracowników; apeluje do Komisji Europejskiej, by nadal dążyła do ułatwiania w jak największym zakresie uznawania kwalifikacji zawodowych;

17.  wyraża głębokie zaniepokojenie ustaleniami wynikającymi z badania przeprowadzonego przez Agencję Praw Podstawowych Unii Europejskiej, która stwierdziła dyskryminację w dostępie do zatrudnienia, dostępie do różnych usług, takich jak wynajem samochodu lub mieszkania, lub niektórych usług bankowych, a także w dziedzinie kształcenia i opodatkowania; podkreśla, że dyskryminacja ze względu na przynależność państwową może stwarzać bariery dla swobodnego przemieszczania się obywateli Unii; wzywa UE i państwa członkowskie do zwrócenia szczególnej uwagi na monitorowanie takich przypadków dyskryminacji oraz do podjęcia zdecydowanych działań w celu zapobieżenia im;

18.  podkreśla rolę, jaką w rozwoju osobistym osób młodych odgrywa mobilność sprzyjająca uczeniu się i wymianie kulturowej oraz lepszemu zrozumieniu aktywnego obywatelstwa i jego praktycznego wymiaru; zachęca państwa członkowskie do wspierania unijnych programów promujących mobilność;

19.  docenia znaczenie kultury, sztuki i nauki jako nieodłącznych aspektów aktywnego obywatelstwa UE; podkreśla ich rolę w umacnianiu wśród obywateli wspólnego poczucia przynależności do Unii, lepszego wzajemnego zrozumienia i pobudzania dialogu międzykulturowego;

Ochrona konsularna

20.  zwraca uwagę, że prawie 7 mln obywateli UE mieszka obecnie w krajach poza UE i oczekuje się, że do 2020 r. liczba ta wzrośnie do co najmniej 10 mln;

21.  uważa, że prawo do ochrony konsularnej służy wszystkim obywatelom UE i przypomina, że dyrektywa 2015/637 z dnia 20 kwietnia 2015 r. w sprawie ochrony konsularnej[21] zawiera możliwie jak najszerszą wykładnię ochrony konsularnej, rozumianej jako wszelki rodzaj wsparcia konsularnego; podkreśla, że świadomość tych praw pozostaje ograniczona;

22.  wzywa Komisję do opublikowania oceny wdrożenia dyrektywy (UE) 2015/637 i uruchomienia postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego tam, gdzie takie postępowanie ma zastosowanie; wzywa państwa członkowskie do opracowania protokołów awaryjnych uwzględniających niereprezentowanych obywateli w celu poprawy komunikacji w sytuacjach awaryjnych w koordynacji z przedstawicielstwami innych państw członkowskich i delegaturami UE; przypomina o swoich wielokrotnych apelach o wzmocnienie roli delegatur UE w państwach trzecich i podkreśla wartość dodaną sieci dyplomatycznej UE obecnej na miejscu;

Petycja do Parlamentu Europejskiego oraz skarga do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich

23.  podkreśla znaczenie prawa do składania petycji, ustanowionego odpowiednio w art. 227 TFUE i art. 44 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, a także prawa do zwracania się do Rzecznika Praw Obywatelskich zapisanego w art. 228 TFUE i art. 43 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej; pochwala pracę Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich w obszarze przeciwdziałania niewłaściwemu administrowaniu w instytucjach, organach i agencjach Unii, a w szczególności w dziedzinie przejrzystości; podkreśla, że przejrzystość ma duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania demokracji i uczestnictwa w życiu demokratycznym Unii, oraz budzi zaufanie wśród jej obywateli; w związku z powyższym popiera zalecenia Rzecznika Praw Obywatelskich zawarte w niedawnym sprawozdaniu specjalnym w sprawie przejrzystości procesu legislacyjnego Rady;

Zalecenia

24.  zaleca Komisji, by korzystała z prerogatyw powierzonych jej na mocy  art. 258 TFUE i by zwróciła się do TSUE o orzeczenie, czy pozbawienie praw wyborczych z powodu stałego pobytu w innym państwie członkowskim UE powinno zostać uznane za naruszenie swobody przemieszczania się i pobytu; ponownie apeluje do państw członkowskich o wdrożenie opracowanego przez Komisję Wenecką Kodeksu dobrej praktyki w sprawach wyborczych, w tym zakazu pozbawiania ekspatriantów prawa głosu w wyborach do parlamentów krajowych;

25.  proponuje Komisji, aby w ramach procedury ustanowionej w art. 25 TFUE rozszerzyła prawa wymienione w art. 20 ust. 2 TFUE, tak by dać obywatelom UE możliwość wyboru miejsca głosowania albo w państwie członkowskim przynależności państwowej, albo w państwie członkowskim zamieszkania, oraz by objąć taką możliwością wszystkie wybory, zgodnie z możliwościami konstytucyjnymi każdego państwa członkowskiego;

26.  wzywa państwa członkowskie do wprowadzenia narzędzi e-demokracji na szczeblu lokalnym i krajowym oraz do ich prawidłowego wdrożenia do procesu politycznego w celu ułatwienia demokratycznego uczestnictwa zarówno obywatelom, jak i rezydentom;

27.  uważa, że przegląd ram prawnych regulujących europejską inicjatywę obywatelską stanowi okazję do zwiększenia udziału obywateli w kształtowaniu polityki UE dzięki mniej biurokratycznym i bardziej dostępnym instrumentom;

28.  wzywa Komisję do opracowania solidniejszych praktyk w zakresie politycznych i prawnych działań następczych dotyczących udanej europejskiej inicjatywy obywatelskiej;

29.  domaga się, by inwestować większe środki w tworzenie i realizację dodatkowych programów i inicjatyw sprzyjających rozwojowi europejskiej przestrzeni publicznej, w której korzystanie z podstawowych praw i swobód, dobrobyt społeczny i przestrzeganie wartości europejskich stają się wzorem tożsamości obywatelskiej; z zadowoleniem przyjmuje program „Prawa i Wartości” jako cenny przykład aktywnego wsparcia Unii na rzecz wartości i praw, które wynikają z obywatelstwa UE i są zapisane w Traktatach, w tym przez wspieranie organizacji społeczeństwa obywatelskiego, które promują i chronią te prawa i wartości; podkreśla znaczenie utrzymania obecnego budżetu na program „Prawa i Wartości”; zdecydowanie sprzeciwia się jego ograniczeniu w nowych wieloletnich ramach finansowych na lata 2021–2027, co zaproponowała Komisja;

30.  zdecydowanie zachęca europejskie partie polityczne i ich członków do zapewnienia zrównoważonej pod względem płci reprezentacji kandydatów przez wykorzystanie list w systemie suwakowym lub innych równoważnych metod;

31.  proponuje, aby znacznie zwiększyć widoczność biur Europe Direct; podkreśla, że biura te powinny działać jako pośrednicy współpracujący z administracją publiczną w państwach członkowskich i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego (w tym związkami zawodowymi, stowarzyszeniami biznesowymi oraz organami publicznymi i prywatnymi) w celu aktywnego informowania obywateli europejskich o ich prawach i obowiązkach, a także w celu zwiększenia udziału obywateli na szczeblu lokalnym w życiu demokratycznym Unii Europejskiej; zachęca państwa członkowskie i jednostki działające na szczeblach regionalnym i lokalnym do aktywnej współpracy z tymi biurami; podkreśla, że takie biura powinny tworzyć synergię z programami takimi jak Europa dla Obywateli; zwraca się do Komisji o dopilnowanie, by te biura zapewniły centralizację odpowiednich informacji, które umożliwią obywatelom UE korzystanie z przysługujących im praw oraz ułatwią korzystanie z praw wynikających z obywatelstwa UE; uważa, że należy jeszcze bardziej usprawnić system SOLVIT, aby skuteczniej działać w celu ochrony praw obywateli UE, zanim skorzystają oni z wszelkich sądowych lub administracyjnych środków odwoławczych;

32.  w związku z powyższym wzywa Komisję do przedstawienia wniosku wzmacniającego zarówno rolę biur Europe Direct, jak i korzystanie z obywatelstwa UE w oparciu o prawa przysługujące pracownikom w związku ze stosowaniem dyrektywy 2014/54, w tym prawa obywateli UE do ochrony przed dyskryminacją, do korzystania z prawa do głosowania na mocy art. 22 TFUE, do swobodnego przemieszczania się na mocy art. 21 TFUE i dyrektywy 2004/38/UE oraz prawa członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się;

33.  wzywa Komisję do systematycznego reagowania na przypadki naruszenia dyrektywy 2004/38/WE przez państwa członkowskie i zwraca się o przeredagowanie unijnych wytycznych w sprawie stosowania i interpretowania przepisów dotyczących obywateli UE, tak aby uwzględnić ostatnie orzeczenia TSUE i tym samym zapewnić pełną skuteczność prawa UE;

34.  wzywa do spójnego uwzględniania problematyki płci we wszystkich działaniach UE, w szczególności podczas przyjmowania prawodawstwa lub wdrażania polityk związanych z obywatelstwem UE;

35.  przypomina, że od 2014 r. Parlament wielokrotnie wyrażał zaniepokojenie, iż wszelkie krajowe programy, które przewidują bezpośrednią lub pośrednią sprzedaż obywatelstwa UE, są sprzeczne z samą istotą obywatelstwa europejskiego; zwraca się do Komisji o monitorowanie takich programów i przygotowanie sprawozdania na temat krajowych systemów przyznawania obywatelstwa UE inwestorom, tak jak przewidziano w sprawozdaniu na temat obywatelstwa z 2017 r.;

36.   wyraża ubolewanie, że w sprawozdaniu Komisji na temat obywatelstwa z 2017 r. nie zawarto żadnego odniesienia do Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, prawa do składania petycji, prawa do odwoływania się do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, prawa dostępu do dokumentów ani praw do popierania EIO; wzywa Komisję do pełnego uwzględnienia postanowień Karty i zaradzenia wspomnianym brakom w następnej ocenie;

37.  zwraca uwagę na rosnącą liczbę obywateli Unii, którzy ucierpieli w zamachach terrorystycznych poza terytorium własnego kraju, w związku z czym pilnie wzywa do ustanowienia w państwach członkowskich protokołów dotyczących udzielania pomocy Europejczykom, którzy nie są obywatelami tych państw, w razie ataku terrorystycznego, zgodnie z dyrektywą (UE) 2017/541 w sprawie zwalczania terroryzmu;

38.  proponuje państwom członkowskim, by ustanowiły europejskie święto publiczne w dniu 9 maja w celu wzmocnienia europejskiego poczucia przynależności i stworzenia przestrzeni dla ruchów i działań obywatelskich;

39.  ponownie wzywa Komisję do przedstawienia wniosku dotyczącego wdrożenia zaleceń Parlamentu dotyczących unijnego mechanizmu na rzecz demokracji, praworządności i praw podstawowych;

40.   jest głęboko przekonany, że zasada niedyskryminacji stanowi fundament obywatelstwa europejskiego oraz jest zarówno ogólną zasadą, jak i podstawową wartością prawa Unii zgodnie z art. 2 TUE; wzywa Radę do ostatecznego przyjęcia horyzontalnej dyrektywy UE w sprawie niedyskryminacji, dającej dodatkową gwarancję praw podstawowych w Unii Europejskiej w drodze przyjęcia konkretnego unijnego prawodawstwa pozwalającego w pełni wdrożyć art. 18 i 19 TFUE przy zastosowaniu podejścia horyzontalnego; wyraża ubolewanie, że po dziesięciu latach od opublikowania wniosku Komisji Rada nadal blokuje dyrektywę w sprawie niedyskryminacji;

41.  zwraca uwagę na ustanowione w Traktatach zobowiązanie do przystąpienia do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (EKPC); wzywa Komisję do podjęcia niezbędnych kroków w celu sfinalizowania przystąpienia Unii do EKPC oraz w celu przyjęcia przystąpienia do Europejskiej karty społecznej;

42.  podkreśla, że wysokiej jakości edukacja obywatelska (formalna i nieformalna) dla osób w każdym wieku ma kluczowe znaczenie dla swobodnego korzystania z demokratycznych praw obywateli i prawidłowego funkcjonowania demokratycznego społeczeństwa; zwraca uwagę, że tylko ciągłe działania edukacyjne mogą zapewnić większy udział w wyborach na szczeblu europejskim oraz zwiększyć zrozumienie międzykulturowe i solidarność w Europie, a także przezwyciężyć dyskryminację, uprzedzenia i różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn; zaleca, by zastosować art. 165, 166 i 167 TFUE jako podstawę prawną badania potencjału polityki w dziedzinie edukacji, szkolenia zawodowego i młodzieży;

43.  przypomina o tym, że partie polityczne na szczeblu europejskim powinny przyczyniać się „do kształtowania europejskiej świadomości politycznej i wyrażania woli obywateli Unii” (art. 10 ust. 4 TUE); apeluje w związku z tym, aby umożliwić poszczególnym obywatelom Unii bezpośrednie ubieganie się o członkostwo w partiach politycznych na szczeblu europejskim;

44.  przypomina, że należy promować europejski wymiar wyborów do Parlamentu Europejskiego w celu wniesienia wkładu w potencjalne przyszłe prace Parlamentu w drodze korzystania z przysługującego mu prawa inicjatywy ustawodawczej na mocy art. 225 TFUE; wzywa Komisję i państwa członkowskie do wzmocnienia działań na rzecz promowania praw obywatelskich wśród obywateli europejskich, w szczególności praw wyborczych; podkreśla, że lepsze i bardziej ukierunkowane informacje na temat polityki europejskiej oraz wpływu prawodawstwa UE na codzienne życie obywateli przyczyniłoby się do poprawy frekwencji w wyborach europejskich; przypomina o potrzebie promowania udziału w wyborach europejskich przez zwiększenie widoczności europejskich partii politycznych; ponownie podkreśla, że promowanie udziału w wyborach europejskich stanowi wspólną odpowiedzialność obywateli, państw członkowskich i UE; podkreśla potrzebę poinformowania obywateli o ostatniej reformie prawa wyborczego, w tym o systemie „głównych kandydatów” (Spitzenkandidat); podkreśla znaczenie polityczne i symbolikę tej postaci pod względem wzmocnienia obywatelstwa UE;

45.  przypomina, że Parlament Europejski jest parlamentem całej Unii i że odgrywa on istotną rolę w zapewnieniu legitymacji instytucji politycznych UE w drodze pociągania ich do odpowiedzialności przez zapewnienie właściwej kontroli parlamentarnej; dlatego nalega, by zagwarantować, skonsolidować i wzmocnić uprawnienia legislacyjne i kontrolne Parlamentu Europejskiego;

46.  przypomina o wytycznych Komisji dotyczących stosowania unijnych przepisów o ochronie danych osobowych w kontekście wyborczym oraz komunikat z dnia 12 września 2018 r. w sprawie zapewnienia wolnych i uczciwych wyborów europejskich (COM(2018)0637); apeluje o podjęcie wszelkich starań w celu zadbania o to, by wybory były wolne od wszelkich ingerencji stanowiących nadużycie; podkreśla zapotrzebowanie na sprecyzowaną politykę UE w celu zwalczania antyeuropejskiej propagandy i celowego wprowadzania w błąd;

47.  zachęca Komisję do intensywniejszego promowania udziału demokratycznego w drodze wzmożonego dialogu Komisji z obywatelami, szerzenia wśród nich wiedzy na temat roli prawodawstwa UE w ich codziennym życiu oraz podkreślania przysługującego im czynnego i biernego prawa wyborczego w wyborach lokalnych, krajowych i europejskich;

48.  zachęca Komisję, by wykorzystała w tym celu media społecznościowe i narzędzia cyfrowe, przy czym należy położyć szczególny nacisk na zwiększenie udziału młodzieży i osób z niepełnosprawnościami; wzywa do opracowywania i wdrażania narzędzi e-demokracji, takich jak platformy internetowe, tak by bardziej bezpośrednio włączyć obywateli w życie demokratyczne UE, zwiększając w ten sposób ich zaangażowanie;

49.  popiera wydawanie i rozpowszechnianie prasy i materiałów multimedialnych we wszystkich językach urzędowych UE, których celem jest szerzenie wiedzy wśród obywateli UE na temat ich praw i poprawa ich zdolności do skutecznego egzekwowania tych praw w każdym państwie członkowskim;

50.  uważa, że z uwagi coraz większy wpływ mediów społecznościowych na życie obywateli, instytucje europejskie powinny dalej rozwijać nowe mechanizmy i publiczne strategie polityczne, które mają służyć ochronie praw podstawowych jednostek w środowisku cyfrowym; podkreśla potrzebę bezpiecznej, uczciwej i przejrzystej wymiany danych dotyczących obywateli; podkreśla, że wolne media i dostęp do mnogości opinii są nieodzownym elementem zdrowej demokracji oraz że umiejętność korzystania z mediów ma zasadnicze znaczenie i należy ją rozwijać od najmłodszych lat;

51.  zachęca do stosowania art. 25 TFUE w celu podjęcia działań, które mogłyby ułatwić korzystanie z obywatelstwa europejskiego na co dzień;

52.  zwraca się do Komisji, aby w kolejnym sprawozdaniu na temat obywatelstwa zgodnie z art. 25 TFUE uwzględniła ewolucję praw wynikających z obywatelstwa UE w prawodawstwie wtórnym i orzecznictwie, a także by zaproponowała plan działania rekapitulujący wszystkie te postępy w celu formalnego uwzględnienia rozwoju Unii w tej dziedzinie;

53.  podkreśla, że ostatecznym celem tych działań, zgodnie z procedurą określoną w art. 25 TFUE, byłoby podjęcie konkretnych inicjatyw na rzecz konsolidacji praw i wolności obywatelskich określonych w statucie obywatelstwa UE, na wzór inicjatyw na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych, w tym podstawowych praw i wolności zapisanych w Karcie praw podstawowych UE, wraz z prawami socjalnymi określonymi w Europejskim filarze praw socjalnych i wartościami ustanowionymi w art. 2 TUE, jako podstawowych elementów europejskiej „przestrzeni publicznej”, obejmującej między innymi model zarządzania adekwatny do tej przestrzeni publicznej, oparty na zasadach godności, wolności, praworządności, demokracji, pluralizmu, tolerancji, sprawiedliwości i solidarności, równości i niedyskryminacji, które zostałyby uwzględnione w przyszłej lub ewentualnej reformie traktatów;

°

°  °

54.  zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie, Komisji oraz państwom członkowskim.

• [1]  Dz.U. L 145 z 31.5.2001, s. 43.
• [2]  Dz.U. L 158 z 30.4.2004, s. 77.
• [3]  Dz.U. L 115 z 17.4.2014, s. 3.
• [4]  Dz.U. L 141 z 27.5.2011, s. 1.
• [5]  Dz.U. L 107 z 22.4.2016, s. 1.
• [6]  Dz.U. L 255 z 30.9.2005, s. 22.
• [7]  Dz.U. L 354 z 28.12.2013, s. 132.
• [8]  Dz.U. L 316 z 14.11.2012, s. 1.
• [9]  Dz.U. C 252 z 18.7.2018, s. 215.
• [10]  Dz.U. C 355 z 20.10.2017, s. 17.
• [11]  Dz.U. C 482 z 23.12.2016, s. 117.
• [12]  Dz.U. C 58 z 15.2.2018, s. 57.
• [13]  Dz.U. C 263 z 25.7.2018, s. 28.
• [14]  Dz.U. C 263 z 25.7.2018, s. 98.
• [15]  Dz.U. C 463 z 21.12.2018, s. 83.
• [16]  Teksty przyjęte, P8_TA(2018)0282.
• [17]  Dz.U. C 463 z 21.12.2018, s. 89.
• [18]  Teksty przyjęte, P8_TA(2018)0226.
• [19]  Teksty przyjęte, P8_TA(2018)0449.
• [20]  Na przykład wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8 marca 2011 r. w sprawie C-34/09 Gerardo Ruiz Zambrano przeciwko Office national de l’emploi (ONEM), ECLI:EU:C:2011:124, wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 2 marca 2010 r. w sprawie C-135/08 Janko Rottman przeciwko Freistaat Bayern, ECLI:EU:C:2010:104, wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 maja 2011 r. w sprawie C-434/09 Shirley McCarthy przeciwko Secretary of State for the Home Department, ECLI:EU:C:2011:277 oraz wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie C-256/11 Muat Dereci i in. przeciwko Bundesministerium für Inneres, ECLI:EU:C:2011:734.
• [21]  Dz.U. L 106 z 24.4.2015, s. 1.

OPINIA Komisji Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych (11.1.2019)

dla Komisji Spraw Konstytucyjnych

w sprawie stosowania postanowień Traktatu dotyczących obywatelstwa UE
(2018/2111(INI))

Sprawozdawczyni komisji opiniodawczej: Martina Anderson

WSKAZÓWKI

Komisja Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych zwraca się do Komisji Spraw Konstytucyjnych, jako komisji przedmiotowo właściwej, o uwzględnienie w końcowym tekście projektu rezolucji następujących wskazówek:

–  uwzględniając sprawozdanie Komisji z dnia 24 stycznia 2017 r. zatytułowane „Wzmocnienie praw obywateli w Unii demokratycznych zmian. Sprawozdanie na temat obywatelstwa UE z 2017 r.” (COM(2017)0030),

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 12 grudnia 2017 r. w sprawie sprawozdania w sprawie obywatelstwa UE – 2017 r.: wzmocnienie praw obywateli w Unii demokratycznych przemian[1],

–  uwzględniając dyrektywę 2004/38/WE[2] Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich,

–  uwzględniając konkluzje Rady z dnia 9 czerwca 2011 r. w sprawie zakończenia procesu oceny stanu przygotowania Bułgarii i Rumunii do wdrożenia dorobku Schengen (odpowiednio 9166/3/11 i 9167/3/11),

–  uwzględniając notyfikację o zamiarze wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z Unii Europejskiej przekazaną Radzie Europejskiej przez brytyjskiego premiera w dniu 29 marca 2017 r. zgodnie z art. 50 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE),

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 13 listopada 2018 r. w sprawie norm minimalnych dla mniejszości w UE[3],

–  uwzględniając swoją rezolucję z dnia 7 lutego 2018 r. w sprawie ochrony i niedyskryminacji mniejszości w państwach członkowskich UE[4],

A.  mając na uwadze, że zgodnie z art. 2 TUE Unia Europejska opiera się na poszanowaniu godności człowieka, wolności, demokracji, równości, państwa prawa, jak również poszanowania praw człowieka;

B.  mając na uwadze, że Karta praw podstawowych UE ujmuje wszystkie prawa jednostki, prawa obywatelskie, polityczne, gospodarcze i społeczne, z których korzystają obywatele UE; mając na uwadze, że celem Karty jest ochrona obywateli europejskich przed dyskryminacją z jakiegokolwiek powodu, w tym ze względu na płeć, rasę, kolor, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne lub wszelkie inne opinie, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną; mając na uwadze, że w art. 18 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) zakazuje się dyskryminacji ze względu na przynależność państwową;

C.  mając na uwadze, że konsolidacja praw obywateli i instytucji demokratycznych wiąże się również ze zwalczaniem wszelkich form dyskryminacji i nierówności płci;

D.  mając na uwadze, że niezbędnym warunkiem pomyślnego korzystania z praw obywatelskich jest respektowanie przez państwa członkowskie wszystkich praw i wolności zapisanych w Karcie praw podstawowych;

E.  mając na uwadze, że obywatelstwo UE uzyskuje się dzięki obywatelstwu państwa członkowskiego i wyraźnie uzupełnia ono obywatelstwo krajowe zgodnie z art. 9 TUE; mając na uwadze, że obywatelstwo UE ma charakter dodatkowy w stosunku do obywatelstwa krajowego i nie zastępuje go; mając na uwadze, że państwa członkowskie powinny korzystać ze swoich prerogatyw w zakresie wydawania obywatelstwa w duchu uczciwej współpracy, zgodnie z Traktatami, które skonsolidowały prawa i gwarancje obywatelstwa UE, nadając tym samym Karcie praw podstawowych jej wartość prawną; mając na uwadze, że Irlandia Północna to szczególny przypadek, gdzie obywatele – zgodnie ze wspólnym porozumieniem między UE i Zjednoczonym Królestwem z grudnia 2017 r. – powinni korzystać z przysługujących im praw i mieć do nich dostęp jak obywatele UE, tam gdzie zamieszkują; zwraca uwagę, że art. 20 TFUE stanowi, iż każda osoba posiadająca obywatelstwo państwa członkowskiego jest również obywatelem Unii i korzysta z praw oraz podlega obowiązkom, o których mowa w traktatach i w Karcie praw podstawowych;

F.  mając na uwadze, że prawo do równego traktowania to jedna z fundamentalnych zasad Unii Europejskiej i podstawowe prawo przysługujące wszystkim ludziom; mając na uwadze, że art. 9 TUE ustanawiający obywatelstwo Unii Europejskiej wyraźnie stwierdza, że Unia musi przestrzegać zasady równości swych obywateli, którzy są traktowani z jednakową uwagą przez jej instytucje, organy i jednostki organizacyjne;

G.  mając na uwadze, że około 8 % obywateli UE należy do mniejszości narodowych, a około 10 % posługuje się językiem regionalnym lub językiem mniejszości; mając na uwadze, że UE wciąż nie opracowała wspólnych unijnych ram w celu zagwarantowania ich praw, co może obejmować punkty odniesienia i sankcje;

H.  mając na uwadze, że według sprawozdania Komisji na temat obywatelstwa UE z 2017 r. od 2012 r. coraz więcej osób zgłasza, że doświadczyło jakiejś formy dyskryminacji;

I.  mając na uwadze, że swoboda przemieszczania się stanowi jedną z czterech podstawowych wolności UE, kamień węgielny integracji europejskiej i jedno z najbardziej cenionych praw obywateli UE; mając na uwadze, że prawo do swobodnego przemieszczania się i korzystanie z niego są kluczowym elementem obywatelstwa UE; mając na uwadze, że obywatele UE mogą nadal napotykać szereg utrzymujących się oraz nowych przeszkód ograniczających korzystanie ze swobody przemieszczania się i pobytu, takich jak nadmierne wymagania dotyczące dokumentów, uciążliwe procedury uzyskiwania prawa do pobytu, trudności w uzyskaniu dostępu do świadczeń zdrowotnych lub przedłużające się procedury uzyskiwania pozwolenia na pracę lub uznawania kwalifikacji zawodowych; mając na uwadze, że niektórzy obywatele Unii zostali wydaleni lub został w stosunku do nich wydany nakaz wydalenia na terenie UE;

J.  mając na uwadze, że utworzenie strefy Schengen oraz włączenie dorobku Schengen do unijnych ram prawnych znacznie zwiększyło swobodę przemieszczania się na terenie UE i stanowi jedno z największych osiągnięć procesu integracji europejskiej; mając na uwadze, że Rada potwierdziła w konkluzjach z dnia 9 czerwca 2011 r. (9166/3/11 i 9167/3/11) pomyślne zakończenie procesu oceny oraz techniczną gotowość Bułgarii i Rumunii do przystąpienia do strefy Schengen;

K.  mając na uwadze, że Parlament Europejski jest jedyną bezpośrednio wybieraną instytucją Unii Europejskiej; mając na uwadze, że zasady demokracji przedstawicielskiej, odpowiedzialności i przejrzystości są podstawowymi filarami Parlamentu Europejskiego;

L.  mając na uwadze, że obywatele europejscy są bezpośrednio reprezentowani w Parlamencie Europejskim oraz posiadają demokratyczne bierne i czynne prawa wyborcze w wyborach europejskich, niezależnie od szczególnych ustaleń z niektórymi państwami członkowskimi, jak przewidziano w traktatach; mając na uwadze, że prawa te powinny być przestrzegane nawet w przypadku obywateli zamieszkujących na terytorium innego państwa członkowskiego; mając na uwadze, że obywatele UE powinni, zgodnie z art. 22 TFUE i art. 10 TUE, mieć prawo do głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego;

M.  mając na uwadze, że swoboda przemieszczania się jest jedną z najważniejszych zasad w Unii Europejskiej; mając na uwadze, że obywatele europejscy, którzy skorzystali z przysługującego im prawa do swobodnego przemieszczania się, mogą zostać pozbawieni prawa do głosowania lub napotkać na przeszkody w głosowaniu w wyborach europejskich i lokalnych w przyjmujących państwach członkowskich, w których prawo to nie jest odpowiednio ułatwione i promowane;

N.  mając na uwadze, że brexit najbardziej zdecydowanie wpłynie na Irlandię Północną; mając na uwadze, że usztywnienie granicy z Republiką Irlandii budzi szczególny niepokój, wpływając na swobodę przemieszczania się i prawa wynikające z obywatelstwa UE;

O.  mając na uwadze, że wprowadzenie obywatelstwa europejskiego stanowi osiągnięcie europejskiego projektu, którego potencjał nie został jeszcze w pełni zrealizowany; podkreśla, że jest to unikalna struktura, niespotykana nigdzie indziej na świecie;

1.  podkreśla, że UE ma obowiązek chronić mniejszości i gwarantować ich prawa w takim samym stopniu, jak czyni to w odniesieniu do większości; zwraca uwagę, że art. 2 TUE określa ochronę mniejszości jako jedną z podstawowych wartości UE; zauważa ponadto, że art. 21 Karty praw podstawowych (dotyczący niedyskryminacji) oraz art. 22 (dotyczący różnorodności kulturowej, religijnej i językowej) przybrały wiążącą prawnie postać w TFUE; odnotowuje, że wszystkie obecne prawa dostępne na mocy Karty i europejskiej konwencji praw człowieka (EKPC), a także nadzór i ochrona zapewniane przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, mają podstawowe znaczenie dla obywateli Irlandii Północnej w odniesieniu do wdrożenia porozumienia wielkopiątkowego;

2.  podkreśla, że rdzenne społeczności mniejszości narodowych, etnicznych i językowych przyczyniają się w szczególny sposób do europejskiej różnorodności i kultury; przypomina, że ochrona i promowanie różnorodności kulturowej i językowej w państwach członkowskich i pomiędzy nimi stanowi fundamentalną wartość, a jednocześnie jest jednym z głównych zadań Unii Europejskiej;

3.  zwraca uwagę, że obywatele europejscy nie są wystarczająco świadomi swoich praw wynikających z obywatelstwa UE, w tym prawa do głosowania w wyborach europejskich i lokalnych, a także prawa do otrzymania ochrony konsularnej w ambasadach innych państw członkowskich; wzywa Komisję i państwa członkowskie do promowania udziału obywateli w życiu demokratycznym przez pełne informowanie ich na temat przysługujących im praw wyborczych oraz usuwanie barier w ich uczestnictwie, a także do zajęcia się kwestiami dostępności, uczestnictwa, niedyskryminacji i równości, tak aby wszyscy obywatele UE, w tym osoby z niepełnosprawnościami, mogli korzystać z przysługujących im praw podstawowych w taki sam sposób jak inni obywatele;

4.  zauważa, że istnieją państwa członkowskie, które nie rozszerzają praw głosu w wyborach do Parlamentu Europejskiego na swoich obywateli, będących obywatelami europejskimi, a praktyka ta ogranicza różnorodność poglądów w Parlamencie i zmniejsza odpowiedzialność instytucji europejskich względem obywateli europejskich; uważa, że państwa członkowskie powinny zagwarantować, aby ich obywatele mieli zapewnioną ochronę ich wszelkich praw gospodarczych, społecznych, politycznych, środowiskowych i demokratycznych wynikających z obywatelstwa UE; zwraca uwagę, że w państwach członkowskich istnieją różne praktyki w zakresie stosowania prawa zapisanego w art. 20 ust. 2 TFUE; zachęca państwa członkowskie, aby rozszerzały uprawnienia do głosowania w jak największym możliwym stopniu;

5.  wzywa Komisję do systematycznego monitorowania stosowania dyrektywy 2004/38/WE w państwach członkowskich i do podjęcia odpowiednich środków w celu usunięcia ewentualnych przeszkód w swobodnym przemieszczaniu się, tak aby umożliwić wszystkim obywatelom UE korzystanie z pełnej swobody przemieszczania się bez odprawy granicznej;

6.  wzywa Radę i Radę Europejską, by umożliwiły wszystkim państwom, które spełniają niezbędne kryteria techniczne, przystąpienie do strefy Schengen i zapewniły tym samym wszystkim obywatelom UE możliwość korzystania ze swobody przemieszczania się bez ograniczeń w postaci odpraw granicznych;

7.  zauważa, że prawie 7 mln obywateli UE mieszka obecnie w krajach poza UE i oczekuje się, że do 2020 r. liczba ta wzrośnie do co najmniej 10 mln; kładzie nacisk na konieczność wspierania przez państwa członkowskie szerokiego uczestnictwa demokratycznego w nadchodzących wyborach europejskich w 2019 r.; wzywa do pełnego i skutecznego wdrożenia dyrektywy (UE) 2015/637, aby zapewnić ochronę konsularną obywatelom UE przebywającym w państwach trzecich, gdzie państwa członkowskie, z których pochodzą, nie są reprezentowane;

8.  wyraża zaniepokojenie praktykami stosowanymi przez niektóre państwa członkowskie, jak np. „złotymi wizami”, polegającymi na przyznawaniu obywatelom państw trzecich praw obywatelskich jedynie w zamian za inwestycje na podstawie minimalnych kryteriów; podkreśla, że obywatelstwa UE nie należy sprowadzać do towaru; apeluje do państw członkowskich o zaprzestanie sprzedaży kart pobytu i obywatelstwa za pośrednictwem złotych wiz i programów dla inwestorów, ponieważ wiążą się one z dużym zagrożeniem związanym z korupcją, nadużyciami i niewłaściwym wykorzystywaniem strefy Schengen do celów przestępczych; wzywa Komisję w związku z jej wnioskiem, aby uważnie przeanalizowała krajowe programy przyznawania obywatelstwa UE inwestorom, zwracając szczególną uwagę na to, w jaki sposób państwa członkowskie powinny wykonywać swoje kompetencje w zakresie przyznawania obywatelstwa w pełni zgodnie z prawem UE;

9.  pilnie wzywa państwa członkowskie do wzięcia pod uwagę specyficznej sytuacji dzieci obywateli Unii korzystających z praw przewidzianych w traktatach, w przypadku gdy dzieci te mogą mieć trudności ze spełnieniem kryteriów obywatelstwa zawartych w przepisach krajowych, szczególnie jeśli wymóg dotyczący obywatelstwa obejmuje przedstawienie bliskich związków z odnośnym państwem;

10.  odnotowuje z zaniepokojeniem, że prawo do życia rodzinnego wielu obywateli UE pozostających w związku małżeńskim lub innym stałym związku z obywatelami państw trzecich może być narażone na szwank ze względu na prawo krajowe lub jego słabe wdrożenie, podobnie jak ich możliwość korzystania z praw przewidzianych w traktatach podczas podróżowania w UE;

11.  apeluje do państw członkowskich o proporcjonalność wszelkich decyzji o wydaleniu obywateli UE będących obywatelami innego państwa członkowskiego z ich terytorium i przypomina, że decyzje te muszą odnosić się do konkretnej osoby po szczegółowym zbadaniu okoliczności i odbywać się z poszanowaniem praw podstawowych;

12.  wzywa Agencję Praw Podstawowych do uwzględnienia zwalczania dyskryminacji w zakresie języka regionalnego lub języka mniejszości na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym w jej programie pracy;

13.  uważa, że aby urzeczywistnić postanowienia odnoszące się do mniejszości i do równości wszystkich obywateli Unii zawarte odpowiednio w art. 2 i art. 9 TUE oraz aby lepiej wykorzystać potencjał obywatelstwa UE, Unia powinna podjąć działania w celu zagwarantowania ochrony swoich podstawowych wartości oraz praw mniejszości; ponownie podkreśla, że należy opracować kompleksowy unijny system ochrony rdzennych mniejszości narodowych, etnicznych i językowych przez włączenie istniejących instrumentów prawa międzynarodowego i stosowanie sprawdzonych najlepszych praktyk w UE; uważa, że takie ramy powinny posiadać własne wysokie standardy i powinien im towarzyszyć solidny mechanizm monitorujący;

14.  zdecydowanie potępia coraz częstsze przejawy rasizmu, ksenofobii, dyskryminacji i mowy nienawiści, a także formy przemocy ze strony organizacji neofaszystowskich i neonazistowskich, które miały miejsce w kilku państwach członkowskich UE;

15.  podkreśla, że ochrona praw i interesów obywateli EU-27, którzy mieszkają lub mieszkali w Zjednoczonym Królestwie, a także obywateli Zjednoczonego Królestwa, którzy mieszkają lub mieszkali w państwach EU-27, musi zostać uznana za absolutny priorytet w negocjacjach dotyczących wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z UE; wyraża głębokie zaniepokojenie obecnym stanem negocjacji dotyczących wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z UE i dramatycznym wpływem, jaki scenariusz braku porozumienia wywarłby na życie ponad pięciu milionów osób; wzywa rząd Zjednoczonego Królestwa i rząd Irlandii do zapewnienia ochrony praw obywateli UE mieszkających w Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej po brexicie, zgodnie z traktatami UE i odpowiednimi umowami międzynarodowymi;

16.  wzywa Komisję do szybkich i stanowczych działań, domagając się od państw członkowskich wszelkich właściwych danych i kontroli w celu zapewnienia, by integralność i bezpieczeństwo systemu Schengen nie zostały narażone.

INFORMACJE O PRZYJĘCIU PRZEZ KOMISJĘ OPINIODAWCZĄ

Data przyjęcia	10.1.2019
Wynik głosowania końcowego	+: –: 0:	40 7 0
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Asim Ademov, Martina Anderson, Heinz K. Becker, Monika Beňová, Michał Boni, Caterina Chinnici, Rachida Dati, Frank Engel, Laura Ferrara, Romeo Franz, Kinga Gál, Ana Gomes, Nathalie Griesbeck, Sylvie Guillaume, Monika Hohlmeier, Sophia in ‘t Veld, Cécile Kashetu Kyenge, Monica Macovei, Roberta Metsola, Claude Moraes, Ivari Padar, Judith Sargentini, Birgit Sippel, Csaba Sógor, Helga Stevens, Traian Ungureanu, Bodil Valero, Marie-Christine Vergiat, Udo Voigt, Josef Weidenholzer, Cecilia Wikström, Kristina Winberg, Tomáš Zdechovský, Auke Zijlstra
Zastępcy obecni podczas głosowania końcowego	Dennis de Jong, Anna Hedh, Lívia Járóka, Marek Jurek, Jean Lambert, Jeroen Lenaers, Andrejs Mamikins, Angelika Mlinar, Maite Pagazaurtundúa Ruiz, Christine Revault d’Allonnes Bonnefoy
Zastępcy (art. 200 ust. 2) obecni podczas głosowania końcowego	Norbert Erdős, Fernando Ruas, Adam Szejnfeld

GŁOSOWANIE KOŃCOWE W FORMIE GŁOSOWANIA IMIENNEGO W KOMISJI OPINIODAWCZEJ

40	+
ALDE	Nathalie Griesbeck, Sophia in ‘t Veld, Angelika Mlinar, Maite Pagazaurtundúa Ruiz, Cecilia Wikström
EFDD	Laura Ferrara
GUE/NGL	Martina Anderson, Dennis de Jong, Marie-Christine Vergiat
PPE	Asim Ademov, Heinz K. Becker, Michał Boni, Rachida Dati, Frank Engel, Kinga Gál, Monika Hohlmeier, Lívia Járóka, Jeroen Lenaers, Roberta Metsola, Fernando Ruas, Csaba Sógor, Adam Szejnfeld, Traian Ungureanu, Tomáš Zdechovský
S&D	Monika Beňová, Caterina Chinnici, Ana Gomes, Sylvie Guillaume, Anna Hedh, Cécile Kashetu Kyenge, Andrejs Mamikins, Claude Moraes, Ivari Padar, Christine Revault d’Allonnes Bonnefoy, Birgit Sippel, Josef Weidenholzer
VERTS/ALE	Romeo Franz, Jean Lambert, Judith Sargentini, Bodil Valero

7	-
ECR	Marek Jurek, Monica Macovei, Helga Stevens, Kristina Winberg
ENF	Auke Zijlstra
NI	Udo Voigt
PPE	Norbert Erdős

0	0

Objaśnienie używanych znaków:

+  :  za

-  :  przeciw

0  :  wstrzymało się

• [1]  Dz.U. C 369 z 11.10.2018, s. 11.
• [2]  Dz.U. L 158 z 30.4.2004, s. 77.
• [3]  Teksty przyjęte, P8_TA(2018)0447.
• [4]  Dz.U. C 463 z 21.12.2018, s. 21.

OPINIA Komisji Petycji (21.11.2018)

dla Komisji Spraw Konstytucyjnych

w sprawie stosowania postanowień Traktatu dotyczących obywatelstwa UE
(2018/2111(INI))

Sprawozdawca komisji opiniodawczej: Notis Marias

WSKAZÓWKI

Komisja Petycji zwraca się do Komisji Spraw Konstytucyjnych, jako komisji przedmiotowo właściwej, o uwzględnienie w końcowym tekście projektu rezolucji następujących wskazówek:

1.  przypomina, że obywatelstwo Unii ustanowione w art. 20 TFUE, oprócz przyznania wymienionych w tym artykule praw do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich, do głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach lokalnych w państwie członkowskim zamieszkania, do ochrony konsularnej przez inne państwo członkowskie, jeżeli zachodzi taka konieczność, a także do składania petycji i do odwoływania się do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich w dowolnym z języków Traktatów, ma również szersze skutki i przyznaje prawa w dziedzinie uczestnictwa w życiu demokratycznym wynikające m.in. z takich podstaw prawnych jak art. 11 TUE i art. 24 TFUE oraz rozdział V Karty praw podstawowych Unii Europejskiej;

2.  uważa, że instytucje UE powinny zwiększyć starania na rzecz poprawy skuteczności egzekwowania praw wyborczych obywateli Unii w celu skutecznego rozwiązania problemu coraz mniejszej frekwencji w wyborach; podkreśla, że prawo wyborcze wielu państw członkowskich wciąż jest skomplikowane lub dyskryminacyjne i niekiedy stwarza nadmierne przeszkody w korzystaniu z prawa do głosowania bądź bezpośrednio to uniemożliwia, zwłaszcza w przypadku obywateli Unii korzystających z prawa do swobodnego przemieszczania się, których liczba według szacunków sięga 15 mln; wzywa Komisję do podjęcia działań następczych w związku z pozbawieniem prawa do głosowania obywateli Unii mających miejsce zamieszkania w innym państwie członkowskim oraz do zaproponowania konkretnych działań mających na celu ochronę ich praw politycznych; wzywa Komisję i państwa członkowskie do aktywnego utrzymania najlepszych praktyk, które wspierają czynne i bierne prawa wyborcze obywateli Unii w wyborach do Parlamentu Europejskiego zgodnie z art. 22 ust. 2 TFUE, w tym poprzez ogłoszenie prawa wyborczego co najmniej na rok przed wyborami w UE, zwalczanie fałszywych informacji i wszelkich przejawów populistycznej retoryki oraz promowanie edukacji i pluralizmu mediów; uważa, że media publiczne i prywatne powinny prezentować poglądy posłów do Parlamentu Europejskiego w sposób zapewniający obiektywność i pluralizm;

3.  przypomina, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) przyczynia się do stopniowego rozwoju pojęcia obywatelstwa do tego stopnia, że niektóre aspekty zyskały względną autonomię w kontekście europejskiego porządku konstytucyjnego; przypomina, że art. 20 TFUE wyklucza środki krajowe, które skutkują pozbawieniem obywateli Unii możliwości rzeczywistego korzystania z istoty praw przyznanych z racji ich statusu jako obywateli Unii[1];

4.  przypomina, że zgodnie z art. 17 TUE powołanie przewodniczącego Komisji musi odbywać się z uwzględnieniem wyniku wyborów do Parlamentu Europejskiego; podkreśla znaczenie polityczne i symbolikę polityczną tej postaci w kontekście obywatelstwa Unii i uważa, że przewodniczący kolejnej Komisji powinien zostać zaproponowany przez Radę Europejską spośród głównych kandydatów i powinna to być osoba, która może ogólnie zyskać większe poparcie poszczególnych grup Parlamentu Europejskiego;

5.  jest głęboko przekonany, że zasada niedyskryminacji stanowi fundament obywatelstwa europejskiego oraz jest zarówno ogólną zasadą, jak i podstawową wartością prawa Unii zgodnie z art. 2 TUE; podkreśla w szczególności, że art. 10 TFUE zakazuje dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną przy określaniu i realizacji polityk i działań; przypomina, że art. 21 Karty praw podstawowych również określa zakaz dyskryminacji z tych względów oraz ze względu na cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne lub wszelkie inne poglądy, przynależność do mniejszości narodowej, majątek lub urodzenie; przypomina, że dyrektywą w sprawie równości rasowej (2000/43/WE)[2] wprowadzono zakaz dyskryminacji ze względu na rasę lub pochodzenie etniczne w kontekście zatrudnienia; przypomina, że dyrektywa w sprawie równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług (2004/113/WE)[3] oraz dyrektywa w sprawie równego traktowania kobiet i mężczyzn (2006/54/WE)[4] gwarantują równe traktowanie jedynie w odniesieniu do zabezpieczenia społecznego; wyraża ubolewanie, że po upływie ponad 10 lat od terminu transpozycji tych dyrektyw nadal nie są one wdrażane;

6.  wyraża ubolewanie, że po 10 latach od publikacji wniosku Komisji Rada nadal blokuje dyrektywę antydyskryminacyjną wdrażającą zasadę równego traktowania poza rynkiem pracy i rozszerzającą ochronę przed dyskryminacją o podejście horyzontalne; uważa, że najbliższe prezydencje Rady powinny dążyć do wypracowania stanowiska w sprawie tej dyrektywy przed końcem kadencji;

7.  ponownie podkreśla wyniki wysłuchania publicznego prowadzonego przez Komisję Petycji w czerwcu 2017 r. pt. „Przywrócenie zaufania obywateli do projektu europejskiego”, w którym podkreślono między innymi potrzebę zwiększenia otwartości i przejrzystości procesu decyzyjnego i instytucji UE dla wszystkich obywateli Unii; uważa, że bezpośredni udział obywateli i pełna przejrzystość na wszystkich etapach procesów decyzyjnych w UE mają zasadnicze znaczenie dla zwiększenia demokratycznych praw obywateli i przeciwdziałania deficytowi demokratycznemu na szczeblu UE; podkreśla, że dzięki wiarygodnemu przewodzeniu walce z korupcją Unia dokonałaby istotnego kroku nie tylko na rzecz zapewnienia dobrej administracji we wszystkich państwach członkowskich i ochrony ogólnych interesów podatników, ale także na rzecz umocnienia swojego wizerunku w oczach obywateli Unii; uważa, że UE powinna stanowić wzór do naśladowania i stosować najwyższe standardy w celu zapobiegania wszelkim konfliktom interesów, również w odniesieniu do nominacji na odpowiednie stanowiska w instytucjach i agencjach UE; wyraża ubolewanie w związku z niedawnymi przypadkami wystąpienia efektu „drzwi obrotowych” w przypadku komisarzy, które niekorzystnie wpływają na postrzeganie Unii przez opinię publiczną;

8.  przypomina, że w celu zapewnienia skutecznego wdrożenia przez państwa członkowskie prawa Unii w zakresie wszystkich praw obywatelskich wynikających z Traktatów, zwłaszcza prawa do swobodnego przemieszczania się, Komisja jako strażnik Traktatów winna dopełnić swoich wszystkich obowiązków wynikających z art. 258–260 TFUE; wzywa Komisję do wykorzystania w tym celu wszystkich narzędzi i mechanizmów pozostających w jej dyspozycji; podkreśla znaczenie zwiększenia skuteczności i widoczności unijnych działań decyzyjnych i działań na rzecz egzekwowania prawa, tak aby obywatele Unii kształtowali swoją opinię o UE na podstawie dokładniejszych informacji;

9.  odsyła do swojej rezolucji z dnia 12 grudnia 2017 r. w sprawie sprawozdania na temat obywatelstwa UE z 2017 r.: wzmocnienie praw obywateli w Unii demokratycznych zmian[5], w której podkreślono między innymi, że państwa członkowskie nie mogą w nieuzasadniony sposób ograniczać poszczególnych praw i obowiązków zapisanych w Traktacie; podkreśla, że niezbędnym warunkiem pomyślnego korzystania z praw obywatelskich jest respektowanie przez państwa członkowskie wszystkich praw i wolności zapisanych w Karcie praw podstawowych;

10.  zachęca wszystkie instytucje europejskie do walki ze zjawiskiem „obwiniania Brukseli”, w którym państwa członkowskie obarczają Unię Europejską odpowiedzialnością za decyzje, które same podjęły jako członkowie Rady; wzywa Radę do zapewnienia większej przejrzystości jej procesów decyzyjnych;

11.  wzywa do uwzględniania aspektu płci i perspektywy płci we wszystkich procesach oceny i weryfikacji obowiązujących tekstów ustawodawczych i przyszłych wniosków ustawodawczych dotyczących obywatelstwa;

12.  przypomina o przyczynianiu się partii politycznych na szczeblu europejskim „do kształtowania europejskiej świadomości politycznej i wyrażania woli obywateli Unii” (art. 10 ust. 4 TUE); apeluje w związku z tym, aby umożliwić poszczególnym obywatelom Unii bezpośrednie ubieganie się o członkostwo w partiach politycznych na szczeblu europejskim;

13.  uznaje, że korzystanie przez obywateli Unii z praw wyborczych na poziomie lokalnym, zgodnie z art. 22 ust. 1 TFUE, ma istotny związek z prawem do swobodnego przemieszczania się i obywatelstwem Unii; uważa, że demokracja uczestnicząca na szczeblu UE byłaby bardziej skuteczna, gdyby przyjęto prawdziwie demokratyczne sprawowanie rządów, które byłoby w stanie zagwarantować pełną przejrzystość, skuteczną ochronę praw podstawowych, bezpośrednie zaangażowanie obywateli w procesy decyzyjne UE i włączenie kwestii priorytetowych dla obywateli Unii do agendy politycznej UE; uważa, że należy wzmocnić narzędzia demokracji uczestniczącej i demokracji bezpośredniej, także aby zwiększyć polityczne zaangażowanie obywateli w życie społeczności lokalnych i krajowych; wzywa w związku z tym Komisję do podejmowania dalszych działań w oparciu o najlepsze wzorce również w celu zwiększenia frekwencji w miejskich i lokalnych wyborach samorządowych w całej Unii, w szczególności poprzez działania edukacyjne, uświadamianie znaczenia wyborów lokalnych, informowanie o uprawnieniach obywateli Unii w tym zakresie oraz bezpośrednią promocję udziału w takich wyborach; przyznaje, że należy zająć się obecną sytuacją, w której obywatele niektórych państw członkowskich tracą prawo do głosowania w wyborach krajowych w kraju pochodzenia, a jednocześnie nie są uprawnieni do głosowania w wyborach krajowych w kraju zamieszkania; utrzymuje, że takie pozbawianie obywateli Unii prawa wyborczego jest niezgodne z ich traktatowym prawem do pełnego uczestnictwa w demokratycznym życiu Unii;

14.  przypomina, że prawo do składania petycji zgodnie z art. 227 TFUE stanowi formalny kanał bezpośredniej komunikacji obywateli z instytucjami UE, wskazywania uchybień i braku spójności w prawie Unii w odniesieniu do celu, jakim jest zapewnienie pełnej ochrony praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych, oraz zgłaszania nieprawidłowego stosowania lub nieprawidłowej transpozycji prawa unijnego przez organy krajowe; zauważa, że o ile obywatele w całej Unii mają świadomość przysługującego im prawa do składania petycji, instytucje UE wciąż nieskutecznie rozpatrują i rozwiązują problemy zgłaszane im przez obywateli w petycjach; wzywa instytucje UE do przyjęcia skutecznej strategii mającej na celu zapewnienie pełnej ochrony praw podstawowych obywateli oraz poprawę współpracy z organami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi, zwłaszcza w tych obszarach polityki, których dotyczy największa liczba petycji, a mianowicie: środowisko, prawa podstawowe (zwłaszcza prawa głosu i prawa dziecka), swobodny przepływ osób, sprawy społeczne i zatrudnienie, dyskryminacja i imigracja;

15.  podkreśla, że prawo do składania petycji do Parlamentu Europejskiego jest podstawowym elementem obywatelstwa Unii; ponownie podkreśla, że zgodnie z art. 227 TFUE i art. 44 Karty praw podstawowych prawo do składania petycji przysługuje każdemu obywatelowi Unii i każdej osobie fizycznej lub prawnej mającej miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w państwie członkowskim; przypomina istnienie istotnego związku między procedurą petycji a działaniami z zakresu monitorowana i egzekwowania prawa prowadzonymi przez Komisję zgodnie z art. 258–260 TFUE; apeluje do wszystkich instytucji UE oraz państw członkowskich, by przyczyniły się do upowszechniania informacji i edukacji na temat prawa do składania petycji wśród wszystkich obywateli Unii jako narzędzia służącego propagowaniu demokracji uczestniczącej i zwiększaniu zaangażowania obywatelskiego; podkreśla, że absolutną koniecznością jest pełna dostępność instytucji UE i informacji o tym, czego dotyczy prowadzona przez nie polityka, w tym dostępność za pomocą środków cyfrowych i dla osób niepełnosprawnych;

16.  podkreśla znaczenie prawa każdego obywatela Unii oraz każdej osoby fizycznej lub prawnej mającej miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w państwie członkowskim do składania, zgodnie z art. 24 i 228 TFUE, do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich skarg dotyczących przypadków niewłaściwego administrowania w działaniach instytucji UE, zwłaszcza w odniesieniu do prawa dostępu do dokumentów publicznych; apeluje, aby zarówno instytucje UE, jak i państwa członkowskie bardziej intensywnie uświadamiały to prawo wszystkim obywatelom Unii; zauważa, że możliwość odwołania się przez obywateli do otwartej, efektywnej i niezależnej administracji europejskiej jest nadal niezbędna z punktu widzenia skutecznego korzystania z tego prawa zgodnie z art. 41 Karty praw podstawowych; przypomina o art. 1 TUE, który stanowi, że decyzje powinny być podejmowane jak najbliżej obywateli; przypomina istotny wkład urzędu Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich w zwiększenie ogólnej przejrzystości i otwartości unijnego procesu decyzyjnego i legislacyjnego, przez co wspiera on aktywne uczestnictwo obywateli Unii w tych procesach i zwiększa ich zaufanie; w tym kontekście w pełni popiera zalecenia Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich w ramach strategicznego dochodzenia OI/2/2017/TE w sprawie przejrzystości debat legislacyjnych w organach przygotowawczych Rady UE;

17.  sugeruje zmianę rozporządzenia nr 1049/2001[6] w sprawie dostępu do dokumentów w celu zwiększenia tego prawa przysługującego obywatelom i społeczeństwu obywatelskiemu w UE;

18.  zdecydowanie wierzy, że przejrzystość jest podstawowym elementem praworządności, a zapewnienie jej przestrzegania w całym procesie legislacyjnym wpływa na skuteczne korzystanie z prawa do głosowania i prawa do kandydowania w wyborach oraz z innych praw, takich jak prawo do wolności wypowiedzi, w szczególności jego aspekt wolności słowa, i prawo do otrzymywania informacji; uważa też, że dbałość o aktywne obywatelstwo europejskie wymaga utworzenia marginesu umożliwiającego nadzorowanie, kontrolę i ocenę tego procesu przez opinię publiczną oraz ewentualne zakwestionowanie wyniku; podkreśla, że przyczyniłoby się to do stopniowego zapoznawania się przez obywateli z podstawowymi koncepcjami procesu legislacyjnego i wspierałoby partycypacyjne aspekty demokratycznego życia Unii;

19.  uważa, że wielojęzyczność w instytucjach i w ich interakcji z obywatelami jest zasadniczym aspektem wzmacniania pojęcia obywatelstwa Unii; wzywa do zwiększenia starań na rzecz zapewnienia w jak największym stopniu dostępności dokumentów urzędowych nie tylko w trzech językach roboczych;

20.  zachęca państwa członkowskie do podniesienia rangi edukacji politycznej dotyczącej kwestii UE, m.in. praw obywateli Unii, w ich programach nauczania oraz do odpowiedniego dostosowania programów kształcenia nauczycieli;

21.  zauważa związek między prawami wynikającymi z obywatelstwa Unii a europejskim filarem praw socjalnych; podkreśla, że prawo do swobodnego przemieszczania się i podejmowania pracy w Unii można wzmocnić wyłącznie za pomocą dodatkowych środków ustawodawczych zapewniających równe szanse i równy dostęp do rynku pracy, uczciwe warunki pracy oraz ochronę socjalną i włączenie społeczne w całej Unii; wzywa Komisję, aby przedsięwzięła konkretne środki w celu kontynuacji wdrażania europejskiego filaru praw socjalnych; wzywa państwa członkowskie do pełnego i skutecznego wdrożenia rozporządzenia (WE) nr 987/2009[7] dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w celu zapewnienia możliwości przenoszenia świadczeń z tytułu zabezpieczenia społecznego (w tym emerytur państwowych, ubezpieczeń zdrowotnych, zasiłków dla bezrobotnych i świadczeń rodzinnych);

22.  podkreśla potrzebę odejścia od polityki oszczędnościowej oraz przyjęcia skutecznych i spójnych strategii politycznych na szczeblu UE w celu zagwarantowania pełnego zatrudnienia i odpowiedniej ochrony socjalnej, najwyższego poziomu kształcenia i szkoleń oraz najwyższego poziomu ochrony zdrowia ludzi i środowiska;

23.  wyraża ubolewanie, że w niektórych państwach członkowskich stosuje się odstępstwa od części Traktatów UE, co podważa prawa obywateli, które na mocy Traktatów powinny być takie same dla wszystkich, i de facto powoduje powstawanie różnic w przestrzeganiu tych praw;

24.  uważa, że przegląd ram prawnych regulujących europejską inicjatywę obywatelską stanowi okazję do zwiększenia udziału obywateli w kształtowaniu polityki UE przez sprawienie, aby instrument ten był mniej biurokratyczny, bardziej dostępny i skuteczniejszy; podkreśla, że Unia musi zapewnić środki na odpowiednią infrastrukturę i wystarczające wsparcie na rzecz przeprowadzenia w całości europejskiej inicjatywy obywatelskiej; przypomina, że inicjatywy obywatelskie zasługują na odpowiednią uwagę ze strony instytucji UE, jak podkreślono w niedawnym orzecznictwie TSUE (sprawa T-646/13, Minority SafePack – one million signatures for diversity in Europe przeciwko Komisji Europejskiej); podkreśla konieczność opracowania bardziej kompleksowych przepisów i lepszych praktyk w odniesieniu do politycznych i prawnych działań następczych dotyczących skutecznych europejskich inicjatyw obywatelskich;

25.  przyznaje, że wraz z wystąpieniem Zjednoczonego Królestwa z UE obywatele Unii po raz pierwszy zostaną pozbawieni obywatelstwa Unii oraz związanych z nim praw, przywilejów i możliwości ochrony; przypomina, że konieczne jest zagwarantowanie, aby osoby, którym przyznano obywatelstwo Unii i które korzystały z wiążących się z tym przywilejów, nie znalazły się w próżni prawnej po pozbawieniu ich tego obywatelstwa, w szczególności wbrew ich woli, co jest widoczne w związku z wystąpieniem Zjednoczonego Królestwa z Unii; apeluje o zapewnienie praw obywatelskich na podstawie umowy sporządzonej odrębnie od trwających negocjacji w sprawie wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z UE, aby prawa te nie były przedmiotem procesu politycznego oraz by podlegały ochronie, nawet jeśli negocjacje nie doprowadzą do osiągnięcia porozumienia; rozważa możliwość zachowania obywatelstwa Unii na całe życie lub nabycia obywatelstwa na zasadzie stowarzyszenia przez osoby, które zostały pozbawione obywatelstwa Unii;

26.  uważa, że usługa SOLVIT powinna być w dalszym ciągu włączona do głównego nurtu i w celu zwiększenia jej skuteczności należy nadać ośrodkom SOLVIT dodatkowe uprawnienia w zakresie rozwiązywania problemów związanych z prawami do swobodnego przemieszczania się, w tym z prawem do wjazdu, oraz w zakresie pobytu i dyskryminacji, przed skorzystaniem z jakiegokolwiek środka zaskarżenia lub środka administracyjnego, co oszczędzi obywatelom czasu, spowoduje, że nie będą oni musieli korzystać ze środków odwoławczych, oraz pozwoli w porę reagować na ich problemy;

27.  uważa, że programy obywatelstwa Unii, takie jak Erasmus+ czy Europa dla Obywateli, wraz z innymi inicjatywami mającymi na celu promowanie demokratycznego uczestnictwa w życiu Unii, takimi jak pozyskiwanie wiedzy z tłumu (crowdsourcing), są kluczowymi elementami, które należy odnowić i wzmocnić w nadchodzących wieloletnich ramach finansowych;

28.  uważa, że Karta praw podstawowych włączona do Traktatu z Lizbony jest najważniejszym aktem prawnym kształtującym obywatelstwo Unii, zarówno pod względem symboliki, jak i treści; wyraża ubolewanie, że ze względu na art. 51 Karty w połączeniu z powtarzającą się jego restrykcyjną wykładnią Karta często nie znajduje zastosowania;

29.  uważa, że pomimo wysiłków podejmowanych przez instytucje europejskie wciąż brakuje wiedzy na temat praw w wielu państwach członkowskich, co stanowi najbardziej znaczącą przeszkodę w pełnym korzystaniu z praw wynikających ze statusu obywatela Unii;

30.  podkreśla, że zbiór praw i obowiązków wynikających z obywatelstwa Unii nie może być ograniczany bez uzasadnienia;

31.  wzywa państwa członkowskie do lepszego informowania obywateli Unii o ich prawach i obowiązkach oraz do wspierania równości w dostępie do tych praw zarówno w kraju ich pochodzenia, jak i w każdym innym państwie członkowskim;

32.  przypomina, że traktat lizboński określa procedurę jego zmiany, o której mowa w art. 48 TUE; podkreśla, że jest to cenne narzędzie służące dalszemu rozszerzeniu możliwości związanych z obywatelstwem Unii; zauważa, że od ostatniej zmiany Traktatu minęło 10 lat i jest to jeden z najdłuższych okresów bez przeglądu w ciągu ostatnich dziesięcioleci; uważa, że rzeczywistość związana z brexitem stanowi wyraźne uzasadnienie i wyjątkowy impuls do zapoczątkowania nowego procesu rewizji Traktatu; proponuje zapoczątkowanie nowej konwencji europejskiej w tym celu.

INFORMACJE O PRZYJĘCIU W KOMISJI OPINIODAWCZEJ

Data przyjęcia	21.11.2018
Wynik głosowania końcowego	+: –: 0:	19 1 6
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Margrete Auken, Beatriz Becerra Basterrechea, Andrea Cozzolino, Pál Csáky, Miriam Dalli, Rosa Estaràs Ferragut, Eleonora Evi, Takis Hadjigeorgiou, Peter Jahr, Rikke-Louise Karlsson, Svetoslav Hristov Malinov, Lukas Mandl, Notis Marias, Ana Miranda, Miroslavs Mitrofanovs, Marlene Mizzi, Gabriele Preuß, Eleni Theocharous, Cecilia Wikström
Zastępcy obecni podczas głosowania końcowego	Urszula Krupa, Kostadinka Kuneva, Julia Pitera, Ángela Vallina
Zastępcy (art. 200 ust. 2) obecni podczas głosowania końcowego	Asim Ademov, Adam Szejnfeld, Mihai Ţurcanu

GŁOSOWANIE KOŃCOWE W FORMIE GŁOSOWANIA IMIENNEGO W KOMISJI OPINIODAWCZEJ

19	+
ALDE ECR EFDD GUE/NGL NI PPE S&D Verts/ALE	Beatriz Becerra Basterrechea, Cecilia Wikström, Urszula Krupa, Notis Marias, Eleni Theocharous Eleonora Evi Takis Hadjigeorgiou, Kostadinka Kuneva, Ángela Vallina Rikke-Louise Karlsson Pál Csáky, Julia Pitera Andrea Cozzolino, Miriam Dalli, Marlene Mizzi, Gabriele Preuß Margrete Auken, Ana Miranda, Miroslavs Mitrofanovs

1	-
PPE	Rosa Estaràs Ferragut

6	0
PPE	Asim Ademov, Peter Jahr; Svetoslav Hristov Malinov, Lukas Mandl Adam Szejnfeld, Mihai Ţurcanu,

Objaśnienie używanych znaków:

+  :  za

-  :  przeciw

0  :  wstrzymało się

• [1]  Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 8 marca 2011 r., Gerardo Ruiz Zambrano v Office national de l’emploi (ONEm), C-34/09, ECLI:EU:C:2011:124.
• [2]  Dyrektywa Rady 2000/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzająca w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne, Dz.U. L 180 z 19.7.2000, s. 22.
• [3]  Dyrektywa Rady 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzająca w życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług, Dz.U. L 373 z 21.12.2004, s. 37.
• [4]  Dyrektywa 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy, Dz.U. L 204 z 26.7.2006, s. 23.
• [5]  Dz.U. C 369 z 11.10.2018, s. 11.
• [6]  Rozporządzenie (WE) nr 1049/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 maja 2001 r. w sprawie publicznego dostępu do dokumentów Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji, Dz.U. L 145 z 31.5.2001, s. 43.
• [7]  Dz.U. L 284 z 30.10.2009, s. 1.

INFORMACJE O PRZYJĘCIU PRZEZ KOMISJĘ PRZEDMIOTOWO WŁAŚCIWĄ

Data przyjęcia	22.1.2019
Wynik głosowania końcowego	+: –: 0:	19 3 0
Posłowie obecni podczas głosowania końcowego	Gerolf Annemans, Mercedes Bresso, Pascal Durand, Esteban González Pons, Danuta Maria Hübner, Ramón Jáuregui Atondo, Alain Lamassoure, Jo Leinen, Maite Pagazaurtundúa Ruiz, Markus Pieper, Paulo Rangel, Helmut Scholz, György Schöpflin, Pedro Silva Pereira, Barbara Spinelli, Josep-Maria Terricabras, Kazimierz Michał Ujazdowski
Zastępcy obecni podczas głosowania końcowego	Pervenche Berès, Ashley Fox, Sylvia-Yvonne Kaufmann
Zastępcy (art. 200 ust. 2) obecni podczas głosowania końcowego	Michael Gahler, Jarosław Wałęsa

GŁOSOWANIE KOŃCOWE W FORMIE GŁOSOWANIA IMIENNEGO W KOMISJI PRZEDMIOTOWO WŁAŚCIWEJ

19	+
ALDE	Maite Pagazaurtundúa Ruiz
GUE/NGL	Helmut Scholz, Barbara Spinelli
NI	Kazimierz Michał Ujazdowski
PPE	Michael Gahler, Esteban González Pons, Danuta Maria Hübner, Alain Lamassoure, Markus Pieper, György Schöpflin, Jarosław Wałęsa
S&D	Pervenche Berès, Mercedes Bresso, Ramón Jáuregui Atondo, Sylvia Yvonne Kaufmann, Jo Leinen, Pedro Silva Pereira
VERTS/ALE	Pascal Durand, Josep Maria Terricabras

3	-
ECR	Ashley Fox
ENF	Gerolf Annemans
PPE	Paulo Rangel

0	0

Objaśnienie używanych znaków:

+  :  za

-  :  przeciw

0  :  wstrzymało się