ΠΡΟΤΑΣΗ ΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ σχετικά με τη σύνοδο κορυφής ΕΕ-Ρωσίας στη Στοκχόλμη στις 18 Νοεμβρίου 2009
4.11.2009
σύμφωνα με το άρθρο 110, παράγραφος 2, του Κανονισμού
Elmar BrokJosé, Ignacio Salafranca Sánchez-Neyra, Ιωάννης Κασουλίδης εξ ονόματος της Ομάδας PPE
Βλ. επίσης την κοινή πρόταση ψηφίσματος RC-B7-0128/2009
B7‑0131/2009
Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με τη σύνοδο κορυφής ΕΕ-Ρωσίας στη Στοκχόλμη στις 18 Νοεμβρίου 2009
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο,
– έχοντας υπόψη τη συμφωνία εταιρικής σχέσης και συνεργασίας (ΣΕΣΣ) ΕΕ-Ρωσίας, που τέθηκε σε ισχύ το 1997 και έληξε το 2007,
– έχοντας υπόψη τις διαπραγματεύσεις για μια νέα γενική συμφωνία συνεργασίας μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας, οι οποίες δρομολογήθηκαν κατά τη σύνοδο κορυφής ΕΕ-Ρωσίας που πραγματοποιήθηκε στις 26 και 27 Ιουνίου 2008 στο Χάντι-Μανσίσκ,
– έχοντας υπόψη τις παλαιότερες εκθέσεις και ψηφίσματά του για τη Ρωσία και τις σχέσεις ΕΕ-Ρωσίας, και ιδίως το ψήφισμά του της 17ης Σεπτεμβρίου 2009 σχετικά με τη δολοφονία ακτιβιστών των ανθρώπινων δικαιωμάτων στη Ρωσία, το ψήφισμά του της 17ης Σεπτεμβρίου 2009 σχετικά με τις εξωτερικές πτυχές της ενεργειακής ασφάλειας και το ψήφισμά του της 19ης Ιουνίου 2008 σχετικά με τη σύνοδο κορυφής ΕΕ-Ρωσίας στις 26-27 Ιουνίου 2008 στο Χάντι-Μανσίσκ,
– έχοντας υπόψη την τελική δήλωση και τις συστάσεις που εκδόθηκαν από την κοινοβουλευτική επιτροπή συνεργασίας ΕΕ-Ρωσίας ύστερα από την 11η συνεδρίασή της, που πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες στις 16-17 Φεβρουαρίου 2009,
– έχοντας υπόψη τις διαβουλεύσεις ΕΕ-Ρωσίας για τα ανθρώπινα δικαιώματα,
– έχοντας υπόψη την έκβαση της συνεδρίασης του μόνιμου συμβουλίου εταιρικής σχέσης ΕΕ-Ρωσίας, που πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες στις 19 Οκτωβρίου 2009,
– έχοντας υπόψη το σχέδιο ημερήσιας διάταξης για την επικείμενη σύνοδο κορυφής ΕΕ-Ρωσίας, που θα πραγματοποιηθεί στη Στοκχόλμη στις 18 Νοεμβρίου 2009,
– έχοντας υπόψη το άρθρο 110, παράγραφος 2, του Κανονισμού του,
A. εκτιμώντας ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει προσηλωμένη στη διαδικασία της περαιτέρω ανάπτυξης των σχέσεών της με τη Ρωσία, στην κατεύθυνση μιας βαθειάς και εκτεταμένης οικονομικής ολοκλήρωσης και αλληλεξάρτησης,
B. εκτιμώντας ότι η σύναψη μιας νέας γενικής συμφωνίας συνεργασίας μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας, για την οποία ο έκτος γύρος διαπραγματεύσεων πραγματοποιήθηκε στις αρχές Οκτωβρίου 2009 και ο επόμενος προβλέπεται για τα μέσα Δεκεμβρίου 2009, παραμένει ύψιστης σημασίας για την περαιτέρω ανάπτυξη και εντατικοποίηση της συνεργασίας μεταξύ των δύο εταίρων,
Γ. εκτιμώντας ότι η ΕΕ και η Ρωσία, η οποία είναι μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, έχουν ευθύνη για τη διατήρηση της παγκόσμιας σταθερότητας, και ότι η ενίσχυση της συνεργασίας και οι σχέσεις καλής γειτονίας μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τη σταθερότητα, την ασφάλεια και την ευημερία της Ευρώπης,
Δ. εκτιμώντας ότι η προσχώρηση της Ρωσίας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ) θα συνέβαλλε σημαντικά στην περαιτέρω βελτίωση των οικονομικών σχέσεων μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας, με την προϋπόθεση μιας δεσμευτικής προσήλωσης στην πλήρη τήρηση και εκπλήρωση των δεσμεύσεων και υποχρεώσεων του ΠΟΕ, και θα προετοίμαζε το έδαφος για μια ουσιαστική και εκτεταμένη συμφωνία οικονομικής ολοκλήρωσης μεταξύ των δύο εταίρων,
E. εκτιμώντας ότι η ενέργεια και η ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού αντιπροσωπεύουν μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρώπη και ένα από τα βασικότερα πεδία συνεργασίας με τη Ρωσία· ότι χρειάζονται κοινές προσπάθειες για την πλήρη και αποτελεσματική αξιοποίηση των συστημάτων μεταφοράς ενέργειας, τόσο των ήδη υπαρχόντων όσο και εκείνων που πρόκειται να αναπτυχθούν περαιτέρω· ότι η σοβαρή εξάρτηση της ΕΕ από εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα ρωσικής προέλευσης υπάρχει κίνδυνος να υπονομεύσει την ανάπτυξη μιας ευρωπαϊκής προσέγγισης έναντι της Ρωσίας που να είναι ισορροπημένη, συνεκτική και βασισμένη σε αξίες,
ΣΤ. εκτιμώντας ότι η ΕΕ και η Ρωσία μπορούν και πρέπει να παίξουν από κοινού ενεργό ρόλο στην εδραίωση της ειρήνης και της ασφάλειας στην ευρωπαϊκή ήπειρο και, ειδικότερα, να συνεργαστούν για την επίτευξη μιας ειρηνικής και βασισμένης στο διεθνές δίκαιο διευθέτησης της διένεξης ανάμεσα στη Γεωργία και τις αποσχισθείσες περιοχές της τής Νότιας Οσετίας και της Αμπχαζίας, καθώς και των διενέξεων του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και της Υπερδνειστερίας,
Ζ. εκτιμώντας ότι στις 25 Οκτωβρίου 2009 οι ρώσοι συνοριοφύλακες συνέλαβαν 16 γεωργιανούς πολίτες από το γεωργιανό χωριό Γκρεμίσχεβι οι οποίοι φέρεται ότι πέρασαν το διοικητικό σύνορο ανάμεσα στη Γεωργία και την αποσχισθείσα περιοχής της Νότιας Οσετίας· έχοντας υπόψη ότι οι διαμάχες τέτοιου είδους πλήττουν σοβαρά την ελεύθερη κυκλοφορία και την πρόσβαση σε γεωργικές εκτάσεις και από τις δύο πλευρές των διοικητικών συνόρων και πρέπει να επιλύονται μεταξύ των ενδιαφερομένων στο πλαίσιο του μηχανισμού πρόληψης και αντιμετώπισης επεισοδίων, στον οποίο συμπροεδρεύουν ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) και την αποστολή επιτήρησης της ΕΕ στη Γεωργία (EUMM),
H. εκτιμώντας ότι στις 19 Οκτωβρίου 2009 η Ρωσία και οι ΗΠΑ ξανάρχισαν τις συνομιλίες στη Γενεύη για τη σύνταξη μιας νέας συμφωνίας που θα διαδεχθεί τη Συνθήκη για τη μείωση των στρατηγικών όπλων (START), κάνοντας το πρώτο απτό βήμα για το ξεπέρασμα της ψυχρότητας στις σχέσεις ΗΠΑ-Ρωσίας, το οποίο είχε αναγγελθεί από την κυβέρνηση Ομπάμα· ότι στις 23 Οκτωβρίου 2009 ο υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ Robert Gates δήλωσε σε μια συνέντευξη Τύπου, ύστερα από την υπουργική σύνοδο του ΝΑΤΟ στη Μπρατισλάβα, πως οι ρωσικοί σταθμοί ραντάρ στη Γκαμπαλά και στο Αρμαβίρ, τους οποίους η Ρωσία πρότεινε για χρήση από κοινού, θα μπορούσαν να αποδειχτούν πραγματικά χρήσιμοι στο συνολικό σύστημα πυραυλικής άμυνας για την Ευρώπη, το οποίο εγκαθιστούν τώρα οι ΗΠΑ, ανοίγοντας έτσι την προοπτική να γίνουν οι ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και η Ρωσία εταίροι στην οικοδόμηση κοινού συστήματος πυραυλικής άμυνας· και ότι, από τις 18 Σεπτεμβρίου έως τις 5 Οκτωβρίου 2009, η Ρωσία και η Λευκορωσία διεξήγαγαν στρατηγικά γυμνάσια τα οποία ήταν εναρμονισμένα με τις διαδικασίες που καθόρισε το έγγραφο της Βιέννης του ΟΑΣΕ το 1999, αλλά προκάλεσαν σοβαρές ανησυχίες όσον αφορά τη συμμόρφωσή τους προς το γράμμα και το πνεύμα του προγράμματος ανατολικής εταιρικής σχέσης και της ΣΕΣΣ ΕΕ-Ρωσίας,
Θ. εκτιμώντας ότι εξακολουθούν να υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες για τις εξελίξεις στη Ρωσία όσον αφορά τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, τον αυξανόμενο κρατικό έλεγχο στα μέσα ενημέρωσης, την αδυναμία της αστυνομίας και των δικαστικών αρχών να εντοπίσουν τους υπεύθυνους για τις δολοφονίες δημοσιογράφων και προασπιστών των ανθρώπινων δικαιωμάτων, τα κατασταλτικά μέτρα κατά της αντιπολίτευσης, την επιλεκτική εφαρμογή του νόμου από τις αρχές και το άμεμπτο των εκλογών, συμπεριλαμβανομένων των τοπικών και περιφερειακών εκλογών της 11ης Οκτωβρίου 2009· και ότι στις 16 Δεκεμβρίου 2009 θα απονεμηθεί το βραβείο Σαχάροφ στην οργάνωση Μεμόριαλ και σε άλλους προασπιστές των ανθρώπινων δικαιωμάτων στη Ρωσία,
Ι. εκτιμώντας ότι η ΕΕ πρέπει οπωσδήποτε να έχει ενιαία φωνή, να δείχνει αλληλεγγύη και να εμφανίζει ενότητα στις σχέσεις της με τη Ρωσία, καθώς και να βασίζει τις σχέσεις αυτές στα αμοιβαία συμφέροντα και στις κοινές αξίες,
1. επισημαίνει ότι η σύνοδος κορυφής ΕΕ-Ρωσίας, που θα πραγματοποιηθεί στη Στοκχόλμη στις 18 Νοεμβρίου 2009, θα επικεντρωθεί στην οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση, στην κλιματική αλλαγή, στην ενέργεια και την ενεργειακή ασφάλεια και σε ορισμένα περιφερειακά και διεθνή ζητήματα, και εκφράζει την ελπίδα ότι η σύνοδος αυτή θα βελτιώσει περαιτέρω τις σχέσεις ΕΕ-Ρωσίας·
2. διατυπώνει εκ νέου την πεποίθησή του ότι η Ρωσία παραμένει σημαντικός εταίρος για την επίτευξη μιας εκτεταμένης συνεργασίας και ότι η ΕΕ μοιράζεται με τη Ρωσία, όχι μόνο οικονομικά και εμπορικά συμφέροντα, αλλά και τον στόχο της στενής συνεργασίας τόσο σε διεθνές επίπεδο όσο και στον κοινό μας χώρο γειτονίας·
3. εκφράζει την υποστήριξή του προς τις προσπάθειες για τη διαμόρφωση των μελλοντικών σχέσεων με τη Ρωσία κατά πραγματιστικό τρόπο, με εστίαση στη συνεχιζόμενη συνεργασία βάσει των «τεσσάρων κοινών χώρων», στις διαπραγματεύσεις για μια νέα γενική συμφωνία συνεργασίας και στην τήρηση των μέχρι τούδε δεσμεύσεων και συμφωνιών·
4. χαιρετίζει την επιτευχθείσα πρόοδο στις διαπραγματεύσεις για τη νέα συμφωνία ΕΕ-Ρωσίας, η οποία πρέπει να καλύπτει όλα τα πεδία συνεργασίας των συμβαλλομένων μερών και να αντιπροσωπεύει ένα βήμα προς τα εμπρός σε σχέση με την τρέχουσα ΣΕΣΣ, από την άποψη τόσο του ουσιαστικού χαρακτήρα των δεσμεύσεων όσο και των καλυπτόμενων θεμάτων·
5. εκφράζει τη λύπη του για το γεγονός ότι η σημερινή κατάσταση στους τομείς της δημοκρατίας, των ανθρώπινων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου στη Ρωσία, η οποία είναι μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης και του ΟΑΣΕ, προκαλεί σοβαρή ανησυχία όσον αφορά την προθυμία και την ικανότητα της Ρωσίας να συμμορφωθεί προς αυτές τις αρχές και αξίες, και κατά συνέπεια επιμένει ότι η προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων πρέπει να αποτελεί καίριο θέμα στην ημερήσια διάταξη της συνόδου κορυφής ΕΕ-Ρωσίας και αναπόσπαστο μέρος της νέας συμφωνίας ΕΕ-Ρωσίας·
6. επαναλαμβάνει ότι υποστηρίζει τον στόχο της ένταξης της Ρωσίας στον ΠΟΕ, που θα δημιουργήσει ίσους όρους ανταγωνισμού για τις επιχειρηματικές κοινότητες και των δύο πλευρών και θα βοηθήσει σημαντικά τις ρωσικές προσπάθειες για την οικοδόμηση μιας οικονομίας σύγχρονης, διαφοροποιημένης και με υψηλή τεχνολογία· καλεί τη Ρωσία να προβεί στις αναγκαίες ενέργειες για να ξεπεραστούν τα απομένοντα εμπόδια στη διαδικασία προσχώρησης, και ειδικότερα οι ρωσικοί εξαγωγικοί δασμοί, το ύψος των σιδηροδρομικών τελών διαμετακόμισης για τα εμπορεύματα που διασχίζουν τη Ρωσία και οι περιορισμοί στις εισαγωγές κρέατος, γάλακτος και φυτικών προϊόντων, και υποστηρίζει ότι, ύστερα από αυτό, η ΕΕ πρέπει να αρχίσει συζητήσεις για τη σύναψη συμφωνίας ελεύθερων συναλλαγών με τη Ρωσική Ομοσπονδία· χαιρετίζει εν προκειμένω την απόφαση της Ρωσίας, της Λευκορωσίας και του Καζαχστάν να εγκαταλείψουν την προσπάθειά τους να προσχωρήσουν στον ΠΟΕ ως ενιαία τελωνειακή ένωση, κάτι που θα μπορούσε να προκαλέσει πολυετή παράταση των διαπραγματεύσεων·
7. εκφράζει ωστόσο την ανησυχία του για ορισμένα μέτρα που έλαβε η Ρωσία για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης· καλεί εν προκειμένω τη ρωσική κυβέρνηση να επανεξετάσει τα μέτρα αυτά υπό το πρίσμα της δέσμευσης που ανέλαβε κατά την πρόσφατη σύνοδο κορυφής του G20 ότι δεν θα προσφύγει σε μέτρα προστατευτισμού για την αντιμετώπιση της κρίσης·
8. επιπροσθέτως, επισημαίνει εκ νέου τη σπουδαιότητα που έχουν η δημιουργία του κοινού οικονομικού χώρου (ΚΟΧ) μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας και η περαιτέρω ανάπτυξη των στόχων που συμφωνήθηκαν στο πλαίσιο του χάρτη πορείας του ΚΟΧ, ιδίως όσον αφορά τη δημιουργία μιας ανοιχτής και συσσωματωμένης αγοράς μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας·
9. καλεί το Συμβούλιο και την Επιτροπή να εντείνουν τις προσπάθειές τους για την επίλυση των προβλημάτων στα συνοριακά σημεία διέλευσης ΕΕ-Ρωσίας, να συμμετάσχουν στην υλοποίηση συγκεκριμένων σχεδίων και να αξιοποιήσουν πλήρως τους χρηματοδοτικούς πόρους του μηχανισμού γειτονίας και εταιρικής σχέσης και του INTERREG για τη διασυνοριακή συνεργασία· αποδοκιμάζει το γεγονός ότι η Ρωσία εξακολουθεί να μην τηρεί τη δέσμευσή της για σταδιακή κατάργηση των τελών της διέλευσης από τον εναέριο χώρο της Σιβηρίας και καλεί τη Ρωσία να υπογράψει τη συμφωνία που επιτεύχθηκε για το θέμα αυτό κατά τη σύνοδο κορυφής της Σαμάρα·
10. χαιρετίζει την εντατικοποίηση του διαλόγου ΕΕ-Ρωσίας σχετικά με την ενέργεια, η οποία αποτελεί μία από τις σημαντικότερες πτυχές της συνεργασίας μεταξύ των δύο πλευρών· υπογραμμίζει τη σπουδαιότητα των ενεργειακών εισαγωγών για τις ευρωπαϊκές οικονομίες, ένα γεγονός που δημιουργεί δυνατότητες για περαιτέρω εμπορική και οικονομική συνεργασία μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας· τονίζει ότι η συνεργασία αυτή πρέπει να βασίζεται στις αρχές της αλληλεξάρτησης και της διαφάνειας, και ταυτόχρονα στην ισότητα των όρων πρόσβασης στις αγορές, στην υποδομή και στις επενδύσεις· καλεί το Συμβούλιο και την Επιτροπή να μεριμνήσουν για την ενσωμάτωση των αρχών της Συνθήκης του ενεργειακού χάρτη, και του προσαρτημένου σε αυτήν πρωτοκόλλου για τη διαμετακόμιση, στη νέα συμφωνία μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας·
11. προσβλέπει στην υπογραφή μιας συμφωνίας μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και Ρωσίας για τη δημιουργία συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης στον τομέα της ενεργειακής ασφάλειας, το οποίο να καλύπτει τη γνωστοποίηση, τη διαβούλευση και την υλοποίηση, και καλεί τη σουηδική Προεδρία και την Επιτροπή να εργασθούν μαζί με τις ρωσικές αρχές, τη Gazprom, τις ουκρανικές αρχές και τη Naftohaz Ukrainy, προκειμένου να αποτραπεί κάθε επανάληψη των διακοπών του ενεργειακού εφοδιασμού οι οποίες σημειώθηκαν τα τελευταία χρόνια·
12. τονίζει ότι η Ρωσία χρειάζεται να υποστηρίξει πλήρως δεσμευτικούς στόχους για την κλιματική αλλαγή μετά το Κιότο και καλεί τη σουηδική Προεδρία και το Συμβούλιο να συνεργαστούν με τη Ρωσία για την επίτευξη παγκόσμιας συμφωνίας κατά τη διάσκεψη του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή, που θα πραγματοποιηθεί στην Κοπεγχάγη από τις 7 έως τις 18 Δεκεμβρίου 2009·
13. χαιρετίζει την πρόοδο που σημείωσαν η ΕΕ και η Ρωσία όσον αφορά τη μεταξύ τους δημιουργία κοινού χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, και επαναλαμβάνει την έκκλησή του προς τα κράτη μέλη της ΕΕ και τη Ρωσία να υλοποιήσουν πλήρως τις συμφωνίες για τις θεωρήσεις και την επανεισδοχή· ζητά περαιτέρω συνεργασία όσον αφορά τη λαθρομετανάστευση, τη βελτίωση των ελέγχων στα έγγραφα ταυτότητας και την ενίσχυση της ανταλλαγής πληροφοριών για την τρομοκρατία και το οργανωμένο έγκλημα· τονίζει ότι το Συμβούλιο και η Επιτροπή πρέπει να εξασφαλίσουν τη συμμόρφωση της Ρωσίας προς όλους τους όρους οποιασδήποτε συμφωνίας για τη μακροπρόθεσμη κατάργηση των θεωρήσεων, ώστε να αποτραπεί κάθε κενό ασφαλείας στην Ευρώπη·
14. καλεί το Συμβούλιο και την Επιτροπή να επιδιώξουν κοινές πρωτοβουλίες με τη ρωσική κυβέρνηση όσον αφορά την ενίσχυση της ασφάλειας και της σταθερότητας στον κόσμο, και ειδικότερα στον κοινό χώρο γειτονίας, και την επίτευξη ειρηνικής και βασισμένης στο διεθνές δίκαιο διευθέτησης των διενέξεων στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ και στην Υπερδνειστερία και, πρωτίστως, μεταξύ της Γεωργίας και των αποσχισθεισών περιοχών της τής Νότιας Οσετίας και της Αμπχαζίας·
15. χαιρετίζει εν προκειμένω τα επιτεύγματα της EUMM, η οποία απέδειξε την προθυμία και την ικανότητα της ΕΕ να ενεργεί αποφασιστικά για την προάσπιση της ειρήνης και της σταθερότητας και συνέβαλε στη δημιουργία των απαραίτητων συνθηκών για την εφαρμογή των συμφωνιών της 12ης Αυγούστου και της 8ης Σεπτεμβρίου 2008· επαναλαμβάνει τη δέσμευσή του υπέρ της εδαφικής ακεραιότητας της Γεωργίας και καλεί όλες τις πλευρές να τηρήσουν στο ακέραιο τις δεσμεύσεις τους· επισημαίνει ότι η EUMM διαθέτει εντολή που καλύπτει ολόκληρη τη χώρα, και ζητά να της παραχωρηθεί ανεμπόδιστη πρόσβαση στην Αμπχαζία και στη Νότια Οσετία, μια πρόσβαση που μέχρι τώρα δεν έχει γίνει δεκτή· επαναλαμβάνει την πλήρη προσήλωσή του στις συνομιλίες της Γενεύης και στη συνέχιση της συμπροεδρίας του φόρουμ αυτού από την ΕΕ, τον ΟΗΕ και τον ΟΑΣΕ·
16. ζητά από την Προεδρία να εκφράζει την υποστήριξη της ΕΕ προς τις συνομιλίες μεταξύ Ρωσίας και ΗΠΑ για μια νέα συμφωνία που θα διαδεχθεί τη START και προς τις πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στην ανάπτυξη κοινού συστήματος πυραυλικής άμυνας με συμμετοχή των ΗΠΑ, της Ρωσίας και του NATO·
17. αναθέτει στον Πρόεδρό του να διαβιβάσει το παρόν ψήφισμα στο Συμβούλιο, στην Επιτροπή, στις κυβερνήσεις και τα κοινοβούλια των κρατών μελών και της Ρωσικής Ομοσπονδίας, στο Συμβούλιο της Ευρώπης και στον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη.