B9‑0344/2021

Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie systematycznych represji na Białorusi i ich konsekwencji dla bezpieczeństwa europejskiego po uprowadzeniu kilku osób z unijnego samolotu cywilnego przechwyconego przez władze białoruskie

(2021/2741(RSP))

Parlament Europejski,

– uwzględniając swoje poprzednie rezolucje w sprawie Białorusi, zwłaszcza rezolucję z 26 listopada 2020 r. w sprawie trwającego łamania praw człowieka na Białorusi, w szczególności morderstwa Ramana Bandarenki[1], rezolucję z 17 września 2020 r. w sprawie sytuacji na Białorusi[2], rezolucję z 4 października 2018 r. w sprawie pogorszenia się sytuacji w zakresie wolności mediów na Białorusi, w szczególności w sprawie Karty ’97[3], rezolucję z 19 kwietnia 2018 r. w sprawie Białorusi[4], rezolucję z 6 kwietnia 2017 r. w sprawie sytuacji na Białorusi[5] oraz rezolucję z 24 listopada 2016 r. w sprawie sytuacji na Białorusi[6],

– uwzględniając oświadczenie wydane 24 maja 2021 r. w imieniu Unii Europejskiej przez wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa w sprawie wymuszonego przekierowania samolotu Ryanair (lot FR4978) do Mińska 23 maja 2021 r.,

– uwzględniając konkluzje Rady Europejskiej w sprawie Białorusi z 24 maja 2021 r., 1 października 2020 r. i 16 października 2020 r. oraz konkluzje Rady w sprawie Białorusi z 12 października 2020 r.,

– uwzględniając oświadczenie ministrów spraw zagranicznych G-7 i wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa z 27 maja 2021 r. w sprawie Białorusi,

– uwzględniając przyznanie 22 października 2020 r. Nagrody Parlamentu Europejskiego im. Sacharowa za wolność myśli za rok 2020 demokratycznej opozycji na Białorusi,

– uwzględniając art. 132 ust. 2 Regulaminu,

A. mając na uwadze, że 23 maja 2021 r. władze białoruskie użyły myśliwca MiG-29, aby zmusić samolot Ryanair, zarejestrowany w Polsce i odbywający lot między dwiema stolicami UE, do lądowania w Mińsku pod fałszywym pretekstem możliwego zagrożenia bombowego;

B. mając na uwadze, że władze białoruskie aresztowały pasażerów lotu Ramana Pratasiewicza, współzałożyciela i byłego redaktora naczelnego opozycyjnego kanału Nexta, oraz jego towarzyszkę Sofię Sapiegę; mając na uwadze, że Raman Pratasiewicz został umieszczony przez białoruski Komitet Bezpieczeństwa Państwowego (KGB) na liście osób zaangażowanych w działalność terrorystyczną i może mu teraz grozić kara śmierci;

C. mając na uwadze, że Raman Pratasiewicz był śledzony w Grecji przez „agentów wywiadu posiadających rosyjskie paszporty”, a po wymuszonym lądowaniu w Mińsku trzech innych pasażerów mających rosyjskie obywatelstwo dobrowolnie zrezygnowało z dalszego lotu FR4978, co wskazuje na współpracę między białoruskimi i rosyjskimi tajnymi służbami;

D. mając na uwadze, że wymuszone lądowanie samolotu odbywającego lot FR4978 naruszyło wiele norm prawa międzynarodowego, w tym konwencję chicagowską o międzynarodowym lotnictwie cywilnym oraz konwencję montrealską o zwalczaniu bezprawnych czynów skierowanych przeciwko bezpieczeństwu lotnictwa cywilnego;

E. mając na uwadze, że UE postanowiła zakazać przelotów samolotów białoruskich linii lotniczych przez przestrzeń powietrzną UE i uniemożliwić im dostęp do portów lotniczych UE, a wszyscy przewoźnicy z siedzibą w UE zostali wezwani do unikania przelotów nad Białorusią; mając na uwadze, że system sankcji UE wobec Białorusi obejmuje obecnie 88 osób i 7 podmiotów, w tym Aleksandra Łukaszenkę i jego syna;

F. mając na uwadze, że od 1989 r. Białoruś doświadcza najbardziej brutalnych represji w Europie; mając na uwadze, że od początku protestów po sfałszowanych wyborach prezydenckich z 9 sierpnia 2020 r. ponad 400 osób, w tym 7 nieletnich, uznano za więźniów politycznych, uwięziono 35 tys. osób, przeciwko protestującym wszczęto około 3 tys. spraw karnych o podłożu politycznym, a także odnotowano ponad 4600 zarzutów tortur, przemocy i złego traktowania; mając na uwadze, że wiele przypadków złego traktowania osób zatrzymanych za udział w pokojowych protestach budzi poważne zaniepokojenie; mając na uwadze, że administracje ośrodków zatrzymania celowo stwarzają nieludzkie warunki przetrzymywania;

G. mając na uwadze nasilające się represje wobec przedstawicieli mniejszości polskiej na Białorusi, w tym aresztowanie i skazanie znanej polskiej działaczki i przewodniczącej Związku Polaków na Białorusi Andżeliki Borys oraz zatrzymanie dziennikarza, blogera i członka Związku Polaków na Białorusi Andrzeja Poczobuta; mając na uwadze, że reżim wywiera coraz silniejszą presję na polski system szkolnictwa na Białorusi – wymusza się zamykanie szkół, aresztuje się dyrektorów i przeprowadza szczegółowe kontrole; mając na uwadze, że Łukaszenka, w dążeniu do umocnienia swojej władzy, obsadził polską mniejszość w roli wroga; mając na uwadze, że aresztowaniu przywódców polskiej mniejszości towarzyszyła antypolska propaganda w telewizji państwowej, a także naciski na szkoły polskojęzyczne; mając na uwadze, że Łukaszenka ustanowił nowe święto na Białorusi, które ma być obchodzone 17 września, w rocznicę inwazji Związku Radzieckiego na Polskę w 1939 r.;

H. mając na uwadze, że z Mińska wydalono kilku dyplomatów państw członkowskich, a w geście solidarności z nimi inne państwa ograniczyły swoją obecność dyplomatyczną w Mińsku; mając na uwadze, że NATO postanowiło ograniczyć dostęp białoruskich urzędników;

I. mając na uwadze, że w pierwszych latach prezydentury Łukaszenki zaginęli przywódcy opozycji i krytyczni dziennikarze i przypuszcza się, że zostali zabici, prawdopodobnie przez tzw. szwadrony śmierci; mając na uwadze rosnącą liczbę wiarygodnych doniesień i dowodów na to, że w te zaginięcia i zabójstwa, zarówno na terytorium Białorusi, jak i za granicą, w tym w zaginięcie i zabójstwo Pawieła Szaramieta w Kijowie w 2016 r., byli zamieszani najwyżsi urzędnicy reżimu Łukaszenki;

J. mając na uwadze, że Witold Aszurak, działacz polityczny odbywający karę 5 lat pozbawienia wolności za prowadzenie protestów przeciwko reżimowi, zmarł w więzieniu, prawdopodobnie po torturach; mając na uwadze, że w wyniku presji, jakiej został poddany w areszcie, Sciapan Łatypau, białoruski działacz opozycji, podczas rozprawy sądowej przebił sobie gardło długopisem;

K. mając na uwadze, że Białoruś postanowiła rozpocząć komercyjną eksploatację niebezpiecznej elektrowni jądrowej w Ostrowcu;

1. pochwala naród białoruski za odwagę w obliczu represji ze strony reżimu Łukaszenki na Białorusi;

2. zdecydowanie potępia narażenie na niebezpieczeństwo życia 171 pasażerów na pokładzie samolotu Ryanair podczas lotu FR4978 oraz aresztowanie Ramana Pratasiewicza i jego towarzyszki Sofii Sapiegi;

3. żąda natychmiastowego i bezwarunkowego uwolnienia Ramana Pratasiewicza i Sofii Sapiegi; ponawia swoje wcześniejsze żądania uwolnienia wszystkich pozostałych więźniów politycznych przetrzymywanych w białoruskich więzieniach;

4. ponownie stwierdza, że nie uznaje wyboru Aleksandra Łukaszenki na prezydenta Białorusi; uważa obecny reżim na Białorusi za bezprawny, nielegalny i przestępczy; potępia prześladowanie tysięcy Białorusinów, którzy pokojowo protestowali w obronie swojego prawa do wolności, demokracji i godności; zdecydowanie potępia systematyczne represje wobec białoruskiego społeczeństwa za pokojowe zgromadzenia, za wypowiedzi w mediach społecznościowych i inne formy wyrażania poglądów;

5. domaga się, by władze białoruskie zaprzestały licznych naruszeń praw procesowych i gwarancji dla oskarżonych i ich adwokatów, w szczególności praktyki prowadzenia rozpraw w procesach karnych za zamkniętymi drzwiami;

6. podkreśla, że od sfałszowanych wyborów prezydenckich z 9 sierpnia 2020 r. uwięziono 35 tys. osób, wszczęto około 3 tys. spraw karnych o podłożu politycznym, a także odnotowano ponad 4600 zarzutów tortur, przemocy i złego traktowania; zwraca uwagę, że według stanu z 1 czerwca 2021 r. było 454 więźniów politycznych, a ich liczba nadal rośnie; zwraca uwagę, że kobiety, które odegrały ważną rolę w protestach na Białorusi, padają ofiarą ciągłych represji, gróźb i złego traktowania w areszcie;

7. wzywa UE, aby wprowadziła czwarty pakiet sankcji wobec urzędników, którzy uczestniczyli w oszustwach wyborczych i naruszeniach praw człowieka na Białorusi, w tym sędziów oraz funkcjonariuszy KGB i urzędników państwowych, których nazwiska są publicznie znane m.in. dzięki kanałowi Nexta; podkreśla, że sankcjami należy też objąć przedsiębiorstwa, które wspierają reżim Łukaszenki; zaleca wprowadzenie sankcji sektorowych obejmujących zakaz importu produktów naftowych, nawozów potasowych, produktów metalowych oraz drewna i wyrobów z drewna, z których wiele wytwarzają więźniowie w koloniach karnych; zaleca skoordynowanie sankcji z demokratycznymi sojusznikami, takimi jak Zjednoczone Królestwo, Stany Zjednoczone, Kanada i Ukraina, oraz kontynuowanie prac nad kompleksową, wielostronną strategią na rzecz wzmocnienia demokracji, niezależności i suwerenności Białorusi, aby wykazać solidarność społeczności międzynarodowej z narodem białoruskim przeciwko nieuczciwym i brutalnym działaniom rządu białoruskiego; reżimowi białoruskiemu i powiązanym z nim podmiotom nie należy udzielać żadnych pożyczek, gwarancji kredytowych, ubezpieczeń, finansowania ani innej podobnej pomocy finansowej;

8. apeluje ponadto o całkowite zamrożenie wszelkiej współpracy z sektorem publicznym na Białorusi, a zamiast tego wspieranie sektora prywatnego, społeczeństwa obywatelskiego i organizacji działających poza granicami kraju, aby udzielać poparcia ruchom demokratycznym;

9. postuluje wskazanie i ujawnienie prywatnych dóbr i majątku Aleksandra Łukaszenki i innych wysokich rangą przywódców reżimu; sankcje powinny obowiązywać, chyba że: osoby, które uwięziono za działalność prodemokratyczną na Białorusi, zostaną uwolnione; wycofane zostaną umotywowane politycznie zarzuty prawne przeciwko wszystkim członkom opozycji i niezależnym dziennikarzom na Białorusi; wszystkie przypadki zabójstw i zaginięć przywódców opozycji i dziennikarzy na Białorusi zostaną wyjaśnione; zaprzestane zostaną wszelkie formy prześladowania i represji wobec niezależnych mediów, niezależnych związków zawodowych, organizacji pozarządowych, organizacji religijnych (w tym ich przywódców i członków) oraz opozycji politycznej na Białorusi; na Białorusi będą organizowane wolne i uczciwe wybory prezydenckie i parlamentarne, zgodnie ze zobowiązaniami podjętymi w ramach OBWE i z udziałem obserwatorów międzynarodowych;

10. wzywa Europejską Agencję Bezpieczeństwa Lotniczego i Organizację Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego, aby w trybie pilnym przeprowadziły dochodzenie w sprawie tego bezprecedensowego aktu piractwa lotniczego, żeby ocenić, czy transport lotniczy i bezpieczeństwo pasażerów były zagrożone; wyraża w związku z tym zadowolenie z decyzji o zakazie przelotów samolotów białoruskich linii lotniczych przez przestrzeń powietrzną UE i uniemożliwieniu im dostępu do portów lotniczych UE, a także z zadowoleniem przyjmuje apel do wszystkich przewoźników z siedzibą w UE o unikanie przelotów nad Białorusią;

11. zdecydowanie potępia akty represji i wrogie działania władz przeciwko przedstawicielom mniejszości polskiej oraz przeciwko polskiemu systemowi szkolnictwa na Białorusi; wzywa w związku z tym do bezwarunkowego uwolnienia Andżeliki Borys, Andrzeja Poczobuta i innych więźniów politycznych; przypomina, że niedawne akty represji są elementem nasilającej się kampanii nękania i prześladowania przez władze białoruskie diaspory polskiej;

12. apeluje do władz międzynarodowych o ścisłą współpracę w celu zbadania wszystkich przypadków tortur i zabójstw, które miały miejsce od momentu objęcia władzy przez Łukaszenkę; jest zdania, że do czasu ustanowienia specjalnego mechanizmu odpowiedzialności za przestępstwa w formie specjalnego trybunału należy częściej korzystać z jurysdykcji uniwersalnej;

13. jest głęboko zaniepokojony współpracą Rosji z reżimem Łukaszenki i jej poparciem dla tego reżimu i wzywa w związku z tym wiceprzewodniczącego /wysokiego przedstawiciela do wprowadzenia dalszych sankcji wobec Federacji Rosyjskiej;

14. podkreśla, że UE musi pozostać wierna sprawie demokracji na Białorusi; z zadowoleniem przyjmuje przedstawiony przez Komisję zarys pakietu wsparcia gospodarczego w wysokości 3 mld EUR na rzecz przyszłej demokratycznej Białorusi; wzywa UE, aby wykorzystała program Erasmus+ oraz inne programy stypendialne i granty do pomocy studentom wydalonym z białoruskich uniwersytetów za działalność prodemokratyczną;

15. apeluje o wydalenie Białorusi z międzynarodowych organizacji sportowych, w tym Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego, oraz o zawieszenie udziału jej krajowych drużyn w mistrzostwach Europy i świata we wszystkich dyscyplinach sportu, w tym w tegorocznych igrzyskach olimpijskich w Tokio, a także we wszelkich wydarzeniach klubowych lub mistrzostwach na szczeblu międzynarodowym;

16. wzywa przywódców demokratycznych do uwzględnienia sytuacji na Białorusi w ich programach dotyczących stosunków z Rosją oraz na wszystkich spotkaniach światowych przywódców, w tym G-7;

17. wzywa UE i państwa członkowskie, aby potwierdziły poparcie dla demokratycznej, suwerennej i niezależnej Białorusi; z zadowoleniem przyjmuje ogłoszenie przez Komisję planu dotyczącego pakietu wsparcia gospodarczego w wysokości 3 mld EUR na rzecz przyszłej demokratycznej Białorusi;

18. ponawia apel o zwiększenie pomocy dla niezależnych mediów zarówno na Białorusi, jak i poza nią, takich jak kanał telewizyjny Biełsat, oraz dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego, obrońców praw człowieka i niezależnych dziennikarzy;

19. wyraźnie stwierdza, że UE nigdy nie zgodzi się na dalszą integrację Białorusi z Federacją Rosyjską, omawianą podczas tajnych rozmów służących negocjowaniu wsparcia dla Łukaszenki, który nie ma legitymacji demokratycznej do prowadzenia takich rozmów;

20. wyraża solidarność z Łotwą w związku z nieuzasadnionym wydaleniem jej dyplomatów przez Białoruś; potępia wszczęcie dochodzenia przez białoruskiego prokuratora generalnego przeciwko ministrowi spraw zagranicznych Łotwy oraz burmistrzowi miasta stołecznego Rygi;

21. ponownie wyraża zaniepokojenie z powodu komercyjnej eksploatacji elektrowni jądrowej w Ostrowcu położonej zaledwie 50 km od Wilna i zwraca uwagę na zagrożenia, jakie się z nią wiążą, dla innych państw UE, takich jak Polska, Łotwa i Estonia;

22. zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie, Komisji, wiceprzewodniczącemu Komisji / wysokiemu przedstawicielowi Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa oraz władzom Republiki Białorusi i Federacji Rosyjskiej.