Volledig verslag van de vergaderingen

Donderdag 27 oktober 2005 - Straatsburg

17. Oezbekistan

  De Voorzitter. Aan de orde is het debat over zes ontwerpresoluties over de mensenrechten in Oezbekistan⁽¹⁾.

  Józef Pinior (PSE), auteur. – (PL) Mijnheer de Voorzitter, in Oezbekistan wonen ruim 20 miljoen mensen, en de legendarische Timoer Lenk is er geboren. Het ligt aan de Zijderoute en speelt een cruciale geostrategische rol op het punt waar Europa, het Midden-Oosten en Azië samenkomen, een rol die het land gedurende zijn hele geschiedenis heeft gespeeld. De Oezbeken en de rijke cultuur van het land zijn voorbestemd om een sleutelrol te spelen in de vestiging van een internationale politieke orde die gebaseerd is op vrede, democratie en eerbied voor de mensenrechten.

Het autoritaire regime van Islam Karimov verstikt de democratische ambities van het Oezbeekse volk. Het schendt de fundamentele mensenrechten en heeft het bloedbad van Andijan op zijn geweten. Afgelopen zaterdag, 22 oktober 2005, is de oppositieleider en zakenman Sanjar Umarov in hechtenis genomen. Van zijn advocaat, Vitali Krasilovski, komen verontrustende berichten dat de heer Umarov aan een vernederende behandeling wordt blootgesteld in de gevangenis. De heer Krasilovski maakt zich zorgen over het welzijn van zijn cliënt, aangezien hij de heer Umarov slechts een paar minuten in de gevangenis mocht bezoeken, en deze daarbij niet in staat was om samenhangende antwoorden op diens vragen te geven. Dit is een van de vele schendingen van de mensenrechten door het regime-Karimov.

De Europese Unie kan niet werkloos toezien bij de situatie in Oezbekistan. Onze acties moeten zich richten op het Oezbeekse maatschappelijk middenveld en moeten dienen om goede betrekkingen aan te knopen met het Oezbeekse volk en om degenen te helpen die te kampen hebben met politieke vervolging door het autoritaire regime. Het blijft van fundamenteel belang dat vertegenwoordigers van het Parlement een bezoek brengen aan Oezbekistan. De Oezbeekse autoriteiten dienen ermee in te stemmen dat wij Andijan bezoeken en vertegenwoordigers van de media, de oppositie en non-gouvernementele organisaties ontmoeten. Graag wil ik kenbaar maken dat ik hoop dat de goede betrekkingen tussen de Europese Unie en Oezbekistan verder blijven bloeien, want deze betrekkingen zullen een impuls geven aan de ontwikkeling en de welvaart van het Oezbeekse volk. Ook zullen zij de vooruitgang van de democratie en de mensenrechten bevorderen in Oezbekistan en in Centraal-Azië als geheel.

  Carl Schlyter (Verts/ALE), auteur. – (SV) Mijnheer de Voorzitter, de Raad heeft op 3 oktober een goed besluit over het instellen van een wapenembargo genomen. Oezbekistan heeft geen wapens nodig; die wapens kunnen gebruikt worden om de eigen bevolking te onderdrukken. Het is goed dat wij vandaag eisen dat er een onafhankelijk onderzoek wordt verricht naar wat er in Andijan is gebeurd.

De media worden streng gecontroleerd en bijeenkomsten van de oppositie en volksbewegingen worden verhinderd. De eisen die wij aan president Karimov stellen, zijn echt niet zo moeilijk te vervullen. Hij hoeft zich alleen maar te houden aan de grondwet van zijn eigen land, want daarin staat dat er vrij verkeer en vrijheid van vereniging en vergadering moet zijn en dat de rechterlijke macht onafhankelijk moet zijn. Het is geen onredelijke eis dat een president zijn eigen grondwet naleeft, en dat is wat wij hier vandaag van hem eisen.

  Simon Coveney (PPE-DE), auteur. – (EN) Mijnheer de Voorzitter, ik moet mij verontschuldigen. Ik had uiteraard de vorige keer dat ik het woord voerde de aanwezige commissaris al welkom moeten heten, maar daarom doe ik dat bij dezen.

Het stemt mij tevreden in de gelegenheid te zijn kort het woord te voeren in verband met de ontwerpresolutie over Oezbekistan. Oezbekistan is een groot en zeer invloedrijk land in Centraal-Azië. Zijn stabiliteit heeft een rechtstreekse weerslag op de gehele regio en de EU heeft terecht geprobeerd contacten te leggen en betrekkingen aan te knopen met dit geografisch nabije en belangrijke land. Voor mij heeft deze ontwerpresolutie echter maar één doel: nogmaals vragen wat er afgelopen mei is gebeurd in Andijan en opnieuw oproepen tot het laten uitvoeren van een openbaar en onafhankelijk onderzoek. Er schijnen mensen te zijn die van mening zijn dat door aan te dringen op waarheidsvinding, we op een bepaalde manier stelling nemen tegen de Oezbeekse autoriteiten. De EU stelt de mensenrechten en het internationaal recht echter centraal in haar stelsel van waarden en het is derhalve onze verantwoordelijkheid om aan te dringen op het achterhalen van de waarheid in verband met deze tragedie.

Tot nu toe bestaan er drie versies van de "waarheid". Ten eerste de officiële versie van Oezbekistan en president Karimov, namelijk dat het ging om "een weloverwogen reactie op een islamistische opstand waarbij 187 criminelen zijn omgekomen". Vervolgens is er de versie van de media en de NGO's, waarin sprake is van een bloedbad waarbij vrouwen en kinderen zijn neergemaaid door gewapende politieagenten, waarna de lichamen naar een school in de buurt zijn gesleept en daar zijn achtergelaten tot de dag erna – terwijl niet alle slachtoffers dood waren – en toen pas naar het ziekenhuis zijn gebracht. We weten niet eens hoeveel doden er zijn gevallen. De berichten lopen uiteen van vijfhonderd tot vijftienhonderd mensen. De derde versie is die van de inwoners van Andijan, die men grotendeels het zwijgen heeft opgelegd of die aan geheugenverlies lijden. In feite zijn ze bang om hun mond open te doen, omdat enkele mensen die dat wel hebben gedaan zijn verdwenen.

De EU moet aandringen op een onafhankelijk onderzoek en we moeten actie ondernemen om ervoor te zorgen dat als men een dergelijk onderzoek weigert in te stellen, dit gevolgen zal hebben voor de betrekkingen tussen Oezbekistan en de Europese Unie.

  Ona Juknevičienė (ALDE), auteur. – (LT) De president van Oezbekistan, Islam Karimov, negeert openlijk en schaamteloos de wens van de internationale gemeenschap dat de hele waarheid wordt onthuld over wat er in mei van dit jaar in Andijan is gebeurd. Hij vormt zijn eigen versie van de waarheid. President Karimov vormt deze waarheid door de mensenrechten openlijk te schenden, de sporen van de moordpartijen uit te wissen en getuigen en hun verwanten het zijgen op te leggen. Kennelijk kan er maar één waarheid zijn in Oezbekistan: de door de autoriteiten sterk gecensureerde waarheid. Terrorisme en economische misdaden: dit zijn de twee vage etiketten waarachter de openlijk gewelddadige behandeling van de zogenaamde staatsvijanden worden verborgen. Toch geloof ik dat er een duidelijke scheidslijn moet worden getrokken tussen het verzekeren van veiligheid en repressie. De oppositie heeft, sedert het verbod dat tegen haar is uitgevaardigd, een radicale vorm aangenomen. Door de sociale onrechtvaardigheid en de repressie van afwijkende meningen wordt het religieus extremisme aangewakkerd. Inderdaad moet worden toegegeven dat Oezbekistan een aantrekkelijk doel is voor het islamitische extremisme, maar met een optreden als dat van de autoriteiten stopt men het islamitisch extremisme niet. Niet repressie maar alleen democratie en een onafhankelijke rechterlijke macht kunnen helpen in de strijd tegen het radicalisme. Mijnheer de Voorzitter, geachte afgevaardigden, ik vraag u dringend vandaag vóór de resolutie te stemmen, aangezien ik van mening ben dat dit een investering is in de pogingen om afwijkende meningen, tezamen met vrije meningsuiting en eerbiediging van de mensenrechten onder de burgers van Oezbekistan te bevorderen. Dat is de echte weg naar democratie.

  Erik Meijer (GUE/NGL), auteur. – Voorzitter, niet alleen in Oekraïne, Georgië of Kirgizië is na het instorten van de Sovjet-Unie een autoritair regime aan de macht gekomen, maar vooral ook in Belarus, Turkmenistan en Oezbekistan. Niet de democratie heeft daar gewonnen maar een groepje mensen dat ervaring opdeed in het oude staatsapparaat en de veiligheidsdiensten. Die mensen hebben geen enkele andere doelstelling dan zelf aan de macht te blijven. Zij maken de staatsbedrijven tot hun privé-eigendom, misvormen de verkiezingsresultaten, geven opposities zo min mogelijk ruimte, hinderen vrije organisaties, beperken de pers en gebruiken zo nodig geweld tegen hun volk.

Oezbekistan is toe aan een radicale verandering, maar de aanzet daartoe is op 13 mei met grof geweld tegen demonstranten verhinderd, waarbij honderden doden zijn gevallen. Sindsdien is de buitenwereld opvallend stil gebleven. Heeft dat te maken met economische en militaire belangen? Mag de dictatuur in Oezbekistan aanblijven, omdat die zich nuttig heeft gemaakt voor de militaire interventie in Afghanistan? Laten we de inwoners van het land in de steek? Europa mag hun rechten en vrijheden niet ondergeschikt maken aan andere overwegingen, de ontwerpresolutie draagt bij tot de noodzakelijke stellingname.

  Marcin Libicki (UEN), auteur. – (PL) Mijnheer de Voorzitter, het is een betreurenswaardig feit dat de historische doorbraak die in Polen leidde tot de vorming van een democratische regering in 1989, vervolgens tot de val van de Berlijnse Muur en tot het uiteenvallen van het gehele door Moskou geleide Oostblok, niet in alle landen van het voormalige communistische blok heeft geleid tot het ontstaan van een democratisch bewind dat de mensenrechten eerbiedigt. De omslag die wij Polen, Slowakije, Tsjechië en Hongarije hebben zien maken, waarbij systemen werden gevestigd op de grondslag van eerbied voor de mensenrechten, heeft in eerste instantie niet plaatsgevonden in Oekraïne. Het wachten is nog steeds op dergelijke veranderingen in Wit-Rusland, en helaas zien we daarvan ook nog geen tekenen in Oezbekistan.

Uit de gebeurtenissen van 13 mei 2005 bleek duidelijk hoe de huidige toestand in Oezbekistan is. De houding van de regering, die weigert buitenlandse waarnemers onderzoek te laten doen naar de vraag waarom er zoveel doden zijn gevallen, en die journalisten intimideert en extern toezicht in de weg staat, die houding betekent dat het Parlement een stevig standpunt moet innemen met betrekking tot dit vraagstuk. Om die reden eisen wij dat er onderzoeken worden uitgevoerd naar al deze kwesties en dat er democratie wordt ingevoerd in Oezbekistan.

  Bernd Posselt, namens de PPE-DE-Fractie. – (DE) Mijnheer de Voorzitter, Oezbekistan is een eeuwenoud cultureel landschap waaruit onder andere staten als de kanaten Buchara en Kokand zijn ontstaan, maar dat slachtoffer is geworden van een agressief kolonialisme. Vandaag hebben wij gedebatteerd over het Europees kolonialisme in Afrika, maar in Oezbekistan was sprake van het communistisch kolonialisme ten tijde van de Sovjet-Unie en eerder al van het tsaristisch kolonialisme in Centraal-Azië. Pas in 1989 kwam met de val van het communistische regime in Midden-Europa een einde aan dit kolonialisme – daarmee richt ik mij met name tot de heer Kohlíček.

Wij hebben de plicht de situatie daar vanuit een realistisch perspectief te bekijken. Deze landen werden gestraft door ze in monoculturen te veranderen, ze te plunderen en uit te zuigen, en nu bevinden zij zich in het moeizame proces dat ertoe moet leiden dat zij zelfstandige staten worden. Daar moeten wij enig begrip voor hebben en daar moeten wij hen volledig in steunen en intensief bij helpen. Dit betekent echter niet dat wij schendingen van de mensenrechten door de vingers kunnen zien.

Ons verzoek is helder en duidelijk: wij eisen dat de Oezbeekse regering de onderzoeken, die al veel eerder hadden moeten plaatsvinden, niet langer verhindert, dat zij alle gevangenen vrijlaat en dat zij de grondrechten en de mensenrechten eerbiedigt. Wij zullen hier echter alleen vooruitgang boeken door middel van dialoog, niet door de andere partij als een klein kind te behandelen.

Wij dienen ons ervan bewust te zijn dat er ook terroristen en destabiliserende elementen in de gehele regio aanwezig zijn. Wij mogen bovendien de nog steeds voortdurende invloed van Moskou niet vergeten, dat onlangs nog grote hoeveelheden trapmijnen aan Oezbekistan heeft geleverd – waarover wij hier in het Parlement dikwijls hebben gedebatteerd – die onder andere zijn bedoeld om de grenzen te versterken. Nog steeds gedragen Russische troepen zich daar alsof dit nog altijd een koloniaal gebied is. Ook dat mogen wij niet zomaar accepteren, temeer daar in dit gebied belangrijke geostrategische belangen van de machten – niet in de laatste plaats wat betreft de energiesector – met elkaar botsen.

Derhalve wil ik nogmaals duidelijk benadrukken dat in dit gebied twee zaken tegenover elkaar staan: enerzijds het mensenrechtenbeleid en een open en eerlijk partnerschap en anderzijds kolonialisme, in welke vorm dan ook.

  Karin Scheele, namens de PSE-Fractie. – (DE) Mijnheer de Voorzitter, in de resolutie van vandaag wordt de weigering door de Oezbeekse regering veroordeeld om opheldering te verschaffen in verband met het onderzoek naar de gebeurtenissen in mei 2005. Bovendien wordt daarin het belang onderstreept van een onafhankelijke internationale onderzoekscommissie die de mogelijkheden moet krijgen de details onmiddellijk op te helderen en de lopende processen ongehinderd te volgen.

Hoeveel mensen er die dagen in mei daadwerkelijk zijn omgekomen in Andijan, heeft de wereld tot dusver niet kunnen achterhalen. Volgens gegevens van de mensenrechtenorganisaties ligt het aantal slachtoffers tussen de vijfhonderd en duizend, volgens de Oezbeekse regering waren er 176 slachtoffers. Steeds opnieuw gebruikt president Karimov het islamisme als een botte bijl om politieke tegenstanders – ongeacht hun politieke kleur – uit te schakelen. Het is derhalve van belang dat wij nadrukkelijk eisen dat de mensenrechtenactivisten, journalisten en leden van de politieke oppositie die nu nog vastzitten, worden vrijgelaten.

  Tobias Pflüger, namens de GUE/NGL-Fractie. – (DE) Mijnheer de Voorzitter, iedereen die naar de meedogenloze schendingen van de mensenrechten in Oezbekistan kijkt, zou verwachten dat er harde kritiek op het Oezbeekse regime wordt geuit, niet dat er relativerend over gesproken wordt, zoals wij de heer Posselt zojuist hebben horen doen. In plaats daarvan werkt een EU-lidstaat – Duitsland – zeer nauw samen met Oezbekistan. Duitsland heeft in Termes een militaire basis die van cruciaal geopolitiek belang is, met name voor militaire operaties in Afghanistan. De NAVO heeft mij verteld dat dit geen basis van de NAVO is, hoewel deze wel door NAVO-landen wordt gebruikt, evenals door de EU-lidstaten Nederland, België, Zweden, Noorwegen, Denemarken, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Griekenland en Spanje.

Duitsland verleent Oezbekistan aanzienlijke economische en militaire hulp. Naar verluidt gaat het daarbij om 2 miljard euro, evenals om het ter beschikking stellen van munitiefabrieken, oude wapens, enzovoort. Het mensenrechtenbeleid van de EU is huichelachtig, als enerzijds de meedogenloze schendingen van mensenrechten terecht worden veroordeeld, terwijl anderzijds het regime in Oezbekistan om geopolitieke redenen militaire en economische steun ontvangt.

  Urszula Krupa, namens de IND/DEM-Fractie. – (PL) Mijnheer de Voorzitter, in de aanloop naar de parlementsverkiezingen in Oezbekistan die voor december op het programma staan, voert het Europees Parlement opnieuw een debat over schendingen van de mensenrechten.

Oezbekistan is een voormalige sovjetrepubliek. Hoewel het land zich gedeeltelijk heeft weten los te maken van het communistische regime, wordt de macht nog steeds op dezelfde wijze uitgeoefend. Islam Karimov, de zittende president en voormalig eerste secretaris van de Communistische Partij, heeft zich ontpopt als een dictator. Hij probeert de rivalen van Rusland, Europa en de Verenigde Staten, gunstig te stemmen; het laatstgenoemde land maakte er tot voor kort gebruik van militaire bases. De regio Oezbekistan is politiek en economisch van strategisch belang voor zowel Rusland als de Verenigde Staten, en dat maakt de situatie in de republiek nog complexer. Sinds 2001 is het land een van de belangrijkste bondgenoten van de VS in de strijd tegen het terrorisme in Azië.

Samen met Rusland is Oezbekistan ook lid van de Shanghai Five, een forum dat de bestrijding van terrorisme in Azië beoogt. Moskou gebruikt de dreiging van het islamitisch fundamentalisme als middel om Oezbekistan angst aan te jagen om het op die wijze binnen zijn invloedsfeer te houden.

Oezbekistan is een land dat rijk is aan grondstoffen, zoals olie en gas. Vooral dankzij Amerikaanse hulp heeft het een zekere mate van economisch succes weten te boeken. Het is ook een land waar de verschillende etnische bevolkingsgroepen met een islamitische, orthodoxe en katholieke achtergrond vroeger vreedzaam samenleefden. Sinds kort echter is het land getuige van schendingen van de mensenrechten en vervolging van de oppositie, met name de islamitische oppositie, onder andere doordat de druk vanuit het buitenland en de autoritaire praktijken van Karimov tot confrontaties leiden.

Op 13 mei werd een demonstratie in Andijan op gewelddadige wijze de kop ingedrukt, waarbij wellicht honderden burgers de dood vonden. Ondanks protesten zijn degenen die het bloedbad hebben aangericht niet berecht, en de pers is stilletjes voorbijgegaan aan de tragedie. Buitenlandse waarnemers, Amnesty International en Human Rights Watch maken gewag van ongekende en barbaarse martelpraktijken jegens tegenstanders van het regime in Oezbeekse gevangenissen, van schendingen van de mensenrechten en van de vervolging van onafhankelijke journalisten en politieke activisten die de waarheid hebben onthuld omtrent de gebeurtenissen van 13 mei. Na een aantal mislukte aanslagen op zijn leven duidt president Karimov critici uit de islamitische hoek nu aan als fanatici en terroristen, waarmee hij de vervolging van onafhankelijke politieke denkers in de oppositie rechtvaardigt.

De Heilige Vader Johannes Paulus II drukte ons op het hart dat vrijheid altijd een uitdaging is. Hij zei ook dat macht en vrijheid op gespannen voet met elkaar staan, en dat macht slechts kan worden uitgeoefend door anderen te dienen. De internationale gemeenschap en degenen die machtsposities bekleden moeten altijd voorrang geven aan de menselijke waardigheid en aan de mensenrechten boven economische belangen. Daarom roepen wij er ook toe op de vervolging te beëindigen, de menselijke waardigheid te eerbiedigen en te voldoen aan de fundamentele verplichtingen die voortvloeien uit het Handvest van de Grondrechten en de democratische beginselen.

  Olli Rehn, lid van de Commissie. (EN) Mijnheer de Voorzitter, naar aanleiding van het bloedbad in Andijan en de hardnekkige weigering van Oezbekistan om een onafhankelijk internationaal onderzoek naar deze gebeurtenissen toe te staan, heeft de Europese Unie zich zeer vastberaden opgesteld tegenover Oezbekistan door middel van de goedkeuring van de conclusies van de Raad van 3 oktober, die volgden op eerdere conclusies die in mei waren goedgekeurd.

Het pakket beperkende maatregelen voorziet onder meer in de gedeeltelijke opschorting van de partnerschaps- en samenwerkingsovereenkomst, een wapenembargo, een selectief visumverbod, alsmede in de overweging van maatregelen in het kader van de Verenigde Naties en de OVSE. Op die manier geeft de Unie een zeer duidelijk en krachtig politiek signaal af aan Oezbekistan.

De Commissie staat volledig achter de lidstaten met betrekking tot het opleggen van het visumverbod. De regelingen voor de tenuitvoerlegging hiervan worden momenteel afgerond. Ook staat de Commissie volledig achter de tenuitvoerlegging van het wapenembargo en heeft zij wetgeving voorbereid voor de Raad die onmiddellijk in werking kan treden.

Met betrekking tot de partnerschaps- en samenwerkingsovereenkomst (PSO) heeft de Commissie met onmiddellijke ingang alle verdere technische bijeenkomsten met Oezbekistan opgeschort. Dat betekent dat we de bijeenkomsten van de subcomités voor handel en investeringen, voor vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid, en het samenwerkingscomité hebben opgeschort.

Hoewel het initiatief ten aanzien van de zitting van de Samenwerkingsraad bij de lidstaten ligt, stelt de Commissie zich op het standpunt dat de zitting doorgang kan vinden om onze politieke dialoog met Oezbekistan niet helemaal af te breken.

De Commissie neemt kennis van het besluit om de bijeenkomst van de zesde Parlementaire samenwerkingscommissie EU-Oezbekistan uit te stellen en betreurt dat de delegatie geen toestemming heeft gekregen om naar de regio Andijan te reizen of om zonder beperkingen te kunnen praten met leden van de oppositie, niet-gouvernementele organisaties en de onafhankelijke media.

Met betrekking tot de communautaire steun heeft de Commissie ingestemd met een verlaging en heroriëntatie van de EU-steun van 11 miljoen tot 9,25 miljoen euro in dit jaar, en van 9 miljoen tot 7,25 miljoen euro voor volgend jaar. Ondanks deze verlagingen zijn wij ervan overtuigd dat we doelgerichte EU-steun moeten blijven verlenen. Die steun moet gericht zijn op armoedebestrijding in de Vallei van Fergana en de ontwikkeling van een maatschappelijk middenveld, alsmede op juridische en justitiële hervormingen en de ontwikkeling van het hoger onderwijs.

Ik wil graag van deze gelegenheid gebruik maken om te benadrukken dat de mensenrechtensituatie zoals die bestond voor de gebeurtenissen in mei al zeer somber was en de Commissie ernstige zorgen baarde. Om slechts enkele van onze zorgen te noemen, zou de Commissie zich allereerst zeer verheugen over een openbare toezegging ter ondersteuning van de veroordeling van foltering door president Karimov.

Daarnaast zal de Commissie bij Oezbekistan blijven aandringen op het onverwijld instellen van een moratorium op alle terechtstellingen totdat de doodstraf in 2008 zal worden afgeschaft. De Commissie maakt zich verder zorgen over berichten waarin melding wordt gemaakt van het arresteren en lastig vallen van mensen, waaronder mensenrechtenactivisten, journalisten en lokale activisten die vraagtekens hebben geplaatsts bij de versie van de gebeurtenissen zoals die door de autoriteiten naar buiten is gebracht.

De Commissie zal haar inspanningen op het gebied van de strijd tegen de drugssmokkel blijven voortzetten, en hetzelfde geldt voor het verbeteren van het grensbeheer en de energie- en vervoersnetwerken. Het uitsluiten van Oezbekistan van dergelijke regionale programma's zou meer schade toebrengen aan de buurlanden van Oezbekistan dan aan Oezbekistan zelf.

  De Voorzitter. Het debat is gesloten.

De stemming vindt vandaag om 16.00 uur plaats.

(1) Zie notulen.