Volledig verslag van de vergaderingen

Dinsdag 11 maart 2008 - Straatsburg

22. Energiestatistieken (debat)

  De Voorzitter. – Aan de orde is het verslag (A6-0487/2007) van de heer Turnes, namens de Commissieindustrie, onderzoek en energie, over het voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad betreffende energiestatistieken (COM(2006)0850 – C6-0035/2007 – 2007/0002(COD)).

  Joaquín Almunia, lid van de Commissie. − (ES) Mevrouw de Voorzitter, vorig jaar werden cruciale beslissingen over klimaatverandering en energiebeleid genomen. De Europese Unie is vastbesloten en geëngageerd om iets aan klimaatverandering te doen. Ze gaat de uitdaging aan om zekere, duurzame en competitieve energie te kunnen waarborgen.

Een jaar geleden, in maart 2007, legde de Europese Raad precieze en bindende doelstellingen vast, met het ambitieuze plan de uitstoot van broeikasgassen te verminderen en het gebruik van hernieuwbare energie op te drijven.

Zoals u weet heeft de commissie bepaalde voorstellen op dit vlak ingediend. Door al deze ambities moet de ontwikkeling van onze energiesituatie op hoogstaand niveau continu en gedetailleerd worden gemonitord, omdat energieconsumptie verantwoordelijk is voor meer dan tachtig procent van onze CO²-uitstoot. Lidstaten moeten ook hun energieafhankelijkheid op de voet volgen, vooral dan met betrekking tot aardgas en olie. Het voorstel voor een verordening betreffende energiestatistieken maakt onderdeel uit van een energiepakket dat de commissie vorig jaar aannam.

In het verleden werden statistieken over energie verzameld op basis van vrijwillige overeenkomsten met de lidstaten en op deze manier gebeurt dit al jaren. Zowel de Commissie als het Parlement zijn het erover eens dat het verzamelen van deze statistieken vanaf nu te belangrijk is om van vrijwillige overeenkomsten af te laten hangen. Door de liberalisering van de gas- en elektriciteitsmarkten zijn bovendien meer partijen betrokken. Het logische gevolg hiervan is dat informatie verzamelen veel ingewikkelder is geworden, waardoor een juridische basis nodig is voor dit uiterst belangrijke werk.

Dit voorstel voor een verordening is het resultaat van een verzoek van het Europees Parlement aan de Commissie om een juridische verbintenis om aan Europese burgers op periodieke basis en op gepaste tijdstippen gegevens over energie in Europa te verstrekken. Bovendien zijn energiestatistieken een zeer dynamisch gegeven en het voorstel voor een verordening past in het kader van het verlangen van het Europees Parlement om statistieken met betrekking tot energie-efficiëntie en hernieuwbare energie te verbeteren.

Dit alles is een weerspiegeling van de constructieve atmosfeer die gedurende de gesprekken tussen onze instellingen overheerste om tot een definitief ontwerp van het voorstel voor een verordening te komen. Vandaag beginnen we hierover in het Parlement te debatteren.

Ten slotte wil ik dit betoog afsluiten met alle hoofdrolspelers in dit proces, vooral de rapporteur van het Europees Parlement, te bedanken voor hun inzet bij de creatie van een juridische basis waardoor we in de Europese Unie in de toekomst over transparante energiegegevens zullen beschikken.

  Claude Turmes, rapporteur. − (FR) Mevrouw de Voorzitter, energie staat opnieuw op de politieke agenda. Commissaris, toen u uw positie in Brussel innam, bedroeg de prijs van een vat olie 25 Amerikaanse dollar. Vandaag is dat 105 Amerikaanse dollar. Om deze energie-uitdaging aan te gaan – of dit nu kadert binnen klimaatverandering, het olietekort, onze geopolitieke afhankelijkheid ten grondslag van de situatie, onze economische kwetsbaarheid en de wispelturigheid van olie- of gasprijzen – moet volgens mij, nu meer dan ooit, een Europees energiebeleid worden uitgestippeld.

Om een goed Europees energiebeleid uit te stippelen, heb je echter een goede database nodig. Ik denk dat we vanavond eigenlijk zullen stemmen voor de ontwikkeling van een goede database. Statistieken zullen noodzakelijk zijn en dit is een zeer belangrijk punt: maar ook omdat het parlement echt een succes heeft geboekt, omdat de statistieken, die tot hiertoe vooral bestonden uit zeer gedetailleerde gegevens omtrent fossiele energie (kolen, olie en gas), aan de 21ste eeuw zullen worden aangepast. En in de 21ste eeuw zal energie op hernieuwbare energiebronnen gericht zijn.

Vanaf 2020 zullen hernieuwbare energiebronnen, met twintig procent, de belangrijkste energiebron in Europa zijn. Daarom moeten deze statistieken worden aangepast en we gaan ze aanpassen in overeenstemming met de vraag naar energie. Het is onthutsend vast te stellen hoe slecht de kwaliteit van nationale statistieken – en dus ook de Europese statistieken – is, vooral van statistieken met betrekking tot gebouwen, consumptie van huishoud- en kantoorartikelen, alsook met betrekking tot transport.

Ik denk bovendien dat we nog iets belangrijks hebben verwezenlijkt, namelijk transparantie met betrekking tot de nucleaire ketting. Door de nieuwe wetgeving zal Europa veel duidelijker moeten zijn, inclusief met betrekking tot het eerste deel van de nucleaire ketting waardoor er een einde komt aan een redelijk kafkaiaanse situatie. Europa voert 98 procent van haar uranium in. In de statistieken, in het statistisch jaarboek van Europa, verscheen nucleaire energie als een inheemse energiebron omdat de statistieken niet waren aangepast. Op dit vlak is er dus vooruitgang geboekt.

Een ander succes is het feit dat de statistieken vijf maanden vroeger zullen worden gepubliceerd. Het is een hevige strijd geweest, vooral dan tegen de Raad, maar we hebben gewonnen. Ook colleteraal is er vooruitgang geboekt, namelijk in de zin dat de lidstaten – en vooral Duitsland, dat het moeilijkst te overtuigen was – zullen worden gedwongen om meer te investeren in statistieken. Van dit platform wil ik gebruik maken om alle Europese statistici te bedanken die de afgelopen tien jaar, met zeer beperkte middelen, voor de statistieken hebben moeten zorgen en nog steeds zorgen. Vandaag komen ze in een betere positie terecht omdat de ministers van Financiën energiestatistieken vanaf nu veel ernstiger zullen moeten nemen.

Deze overwinning is voor het Parlement een gedeelde overwinning. Ik wil mevrouw Trautmann, mevrouw Hall en mevrouw Korhola bedanken voor het verrichtte werk. Ik wil ook het parlementair personeel bedanken, alsook mevrouw Cordero van het Portugese voorzitterschap, die eigenlijk de persoon is die ons heeft geholpen om tot een akkoord te komen en ten slotte de Eurostat-ambtenaren die mij getolereerd hebben, soms namiddag na namiddag, en mijn vervelende vragen beantwoord hebben. Dus ook voor hen: bedankt.

  Eija-Riitta Korhola, namens de PPE-DE-Fractie. – (FI) Mevrouw de Voorzitter, energiestatistieken op Gemeenschapsniveau zijn altijd op een gentlemen’s agreement gebaseerd geweest. Het was op voorhand duidelijk waarop de statistieken waren gebaseerd, hoe accuraat ze moesten zijn en wanneer ze klaar moesten zijn om ingediend te worden.

Zo is het echter al een tijdje niet meer. De uitbreiding van de EU, bepaalde praktijken op het vlak van gegevensverzameling die ermee gepaard gingen, en andere hervormingen, zoals de liberalisering van de energiemarkten en alternatieve vormen van energie, hebben in de Gemeenschap al snel gezorgd voor het ontwerp van een juridisch raamwerk voor de verzameling van statistieken.

Het compromispakket dat voor u ligt is het resultaat van intense gesprekken waarbij in bepaalde mate gezocht moest worden naar een beschaafde toon. Deze werd uiteindelijk in het voordeel van allen toch gevonden. Het proces omtrent energiestatistieken zou louter een voetnoot zijn bij de arbeidsstatistieken van het Parlement. De rapporteur, de heer Turmes, is er echter in geslaagd rond droge en technische statistieken een officieel politiek spel te spelen en diepe emoties los te maken. De vraag naar gedetailleerde statistieken over de cyclus van splijtstoffen, het eindgebruik van energie en uitgebreide statistieken over hernieuwbare energie, alsook ambitieuze vragen om de jaarlijkse verslagen van Eurostat voor te stellen, waren allemaal voorbeelden van politiek georiënteerde stappen.

Statistieken moeten echter een neutraal werktuig zijn, niets meer. Als schaduwrapporteur voor mijn fractie, kreeg ik de rol van scheidsrechter toegewezen. De standpunten van Eurostat en de Raad waren ver verwijderd van de doelstellingen van onze rapporteur.

Ik wil alle betrokken partijen bedanken voor hun zin voor compromis, waardoor de wetgeving waarop we allen hebben zitten wachten nu snel van kracht kan gaan. De hervormingen, waarop de heer Turmes aanstuurt, zullen ook voor de wetgeving in overweging worden genomen, maar op een realistische manier. We zijn het tevens eens geraakt over wat de wetgeving moet dekken en wat moet worden overgelaten aan andere wetgevingsgebieden. Een uitstekend voorbeeld hiervan is turf: op dit moment nemen we geen standpunt in over de classificatie ervan als fossiel of als hernieuwbare brandstof, in deze context in de zin dat die zich elk jaar hernieuwt. Laat dat debat maar over aan het toekomstige debat over de richtlijn over nieuwe vormen van hernieuwbare energie. Ongetwijfeld zullen op dat moment onze wegen opnieuw kruisen.

  Catherine Trautmann, namens de PSE-Fractie. – (FR) Mevrouw de Voorzitter, commissaris, dames en heren, terwijl Europa zich geleidelijk begint te voorzien van instrumenten om klimaatverandering door CO²-uitstoot tegen te gaan en Europese burgers aan den lijve de stijgende brandstofprijzen ondervinden, is het natuurlijk zeer belangrijk om een juridische basis te voorzien voor de verzameling en verspreiding van energiestatistieken. Met de uitdagingen waarvoor we staan, vinden we het echter even belangrijk om ze consistent te maken: energie besparen en onze energiemix opnieuw definiëren, met minder fossiele energie en veel meer hernieuwbare energie. De nieuwe elementen van deze wetgeving zijn daarom meer een coherente nieuwe bepaling van de scope van de statistieken dan een reeks sporadische toevoegingen.

Mijn aanpak als schaduwrapporteur voor de Socialistische fractie in het Europees Parlement zal geweest zijn om ervoor te zorgen dat deze statistieken bruikbaarder zijn voor Europese burgers, maar ook voor diegenen die hen besturen. Ze zullen meer betrouwbaar worden voor analyses en bij de besluitvorming nuttiger zijn als hulpmiddel.

Voor burgers vochten we voor, een slag die we hebben thuisgehaald, meer toegang tot transparante statistieken over zaken die hen het meest aanbelangen: wonen en transport, maar ook de nucleaire industrie. Vóór de gebruikelijke Energieraden, die elke lente worden gehouden, zullen voor overheden de meest up-to-date gegevens beschikbaar worden gemaakt. We zullen zien in welke mate deze doelstellingen worden behaald. In tussentijd is het resultaat van deze wijzigingen volgens mij redelijk beperkt, in de zin dat ze de werklast van de lidstaten of de verschillende betrokken partners niet onnodig verhogen.

Het is op dit vlak dat ik onze rapporteur, de heer Turmes, wil bedanken voor zijn zin voor compromis, alsook heel zijn team.

Ten slotte wil ik Eurostat graag bedanken voor de zeer waardevolle en efficiënte ondersteuning die mee gezorgd heeft voor een resultaat dat als zeer gedegen wordt beschouwd.

  Fiona Hall, namens de ALDE-Fractie. – (EN) Mevrouw de Voorzitter, ik wil de heer Turmes bedanken voor zijn uitstekend werk als rapporteur en zijn nauwe samenwerking met collega’s.

Energiestatistieken zijn zoals de fundamenten van een gebouw: je ziet ze vanbuiten niet, maar zonder stort heel het gebouw in.

Op dit moment werken we aan splinternieuwe manieren om energie in kaart te brengen. De EU heeft nieuwe doelstellingen gesteld met betrekking tot energie-efficiëntie, hernieuwbare energiebronnen en CO²-uitstoot. Uit ervaring weten we echter dat het gemakkelijker is om doelstellingen te stellen dan ze te implementeren. De enige manier om te weten of we doen wat we vooropstellen is door acties statistisch te meten.

We hebben zowel statistieken met betrekking tot energievraag als -voorziening nodig. We hebben gedetailleerde statistieken nodig over hernieuwbare en fossiele brandstoffen. We hebben verbeterde statistieken over nucleaire energie nodig die op Europees niveau wordt verzameld en vergeleken. Bovendien moeten deze statistieken veel sneller worden verwerkt zodat we snel feedback hebben. Het is vooral belangrijk dat deze statistieken een hele poos vóór de energietoppen in maart beschikbaar zijn.

Ten slotte ben ik er blij mee dat turf in de categorie van de fossiele brandstoffen blijft. In Groot-Brittannië wordt veenland beschouwd als kostbaar leefgebied dat moet worden beschermd. Turf hernieuwt langzaam zodat het ongepast zou zijn om het te zien als een hernieuwbare energiebron.

  Avril Doyle (PPE-DE). – (EN) Mevrouw de Voorzitter, klimaatverandering, energievoorzieningszekerheid, prijsstijgingen, stroomuitval in delen van Europa en het Gazprom-conflict in Oekraïne hebben Europese burgers en beleidsmakers bewuster gemaakt van de complexiteit van onze energiesituatie, die dringend accurate, tijdige en volledige statistische gegevens nodig heeft. In dit opzicht ben ik blij met het voorstel van de commissie en het werk dat werd uitgevoerd door de rapporteur, de heer Turmes. Hierbij wil ik hem ook van ganser harte feliciteren met zijn benoeming als rapporteur van de Richtlijn betreffende de bevordering van elektriciteitsopwekking uit hernieuwbare energiebronnen.

Energieverbruik is verantwoordelijk voor 80 procent van de totale CO²-uitstoot van de EU. De beschikbaarheid van tijdige en betrouwbare basislijngegevens over de energiesituatie in de EU is van cruciaal belang. Niet enkel om onze doelstellingen in het kader van het Protocol van Kyoto te realiseren, maar ook in een post-2012-scenario. Hoe kunnen we op internationaal niveau zonder dergelijke basislijngegevens immers op betrouwbare wijze akkoord gaan met transparante doelstellingen met betrekking tot de reductie van fossiele brandstoffen en het toenemende gebruik van hernieuwbare energiebronnen? Dat kunnen we niet. Op dit moment gebeurt de verzameling van energiestatistieken traag, inefficiënt en vaak onvolledig, zelfs inaccuraat. Zoals de rapporteur correct zegt loopt de publicatie van energiedata van Eurostat een aanzienlijke vertraging op. Kan de commissaris bevestigen dat deze wetgeving zal resulteren in een tijdige beschikbaarheid van onmisbare energiestatistieken en dat het statistisch model, dat we hier in de EU gebruiken, vergelijkbaar is met het model dat, bijvoorbeeld, in de VSA en door andere spelers wordt gebruikt, zodat we gegevens kunnen vergelijken?

Ten slotte ga ik met de rapporteur akkoord als hij zegt dat de nieuwe wetgeving moet zorgen voor de bescherming van gegevensmanipulatie. Accurate, verifieerbare en zuivere Eurostat-statistieken zijn van cruciaal belang voor het huidige en toekomstige beleid inzake klimaatverandering en energie, zoals de Gemeenschapsregeling voor de handel in broeikasgasemissierechten , gedeelde inspanningen en voorstellen inzake hernieuwbare energie.

  Teresa Riera Madurell (PSE). – (ES) Mevrouw de Voorzitter, commissaris, dames en heren, indien wij als Europese Unie een samenhangend energiebeleid willen opbouwen en op het internationale energietoneel met één stem willen spreken, is het van wezenlijk belang dat we over volledige en betrouwbare statistieken beschikken die ons in staat stellen gemakkelijk vergelijkingen te maken. Het is ook van wezenlijk belang dat er goede coördinatie plaatsvindt met en tussen de lidstaten. Wij denken daarom dat het belangrijk is dat de tekst van de Commissie stelt dat hun deelname verplicht is.

Het is ook belangrijk, zoals mevrouw Trautmann al zei, dat het nieuwe voorstel bedrijven of de andere betrokken partijen niet met meer werk opzadelt. Daarom verwelkomen wij het feit dat het voorstel niet probeert de uit te voeren statistische taken te veranderen, maar veeleer een gemeenschappelijk wettelijk kader vaststelt dat methodologische uniformiteit garandeert en daardoor het vergelijken van gegevens vereenvoudigt.

Bovendien zijn nauwkeurige, tijdige en complete statistieken ook vereist voor begrip van de complexiteit van onze energiesituatie en voor het gedetailleerd kwantitatief bewaken van de voortgang in de richting van onze doelen.

Wij zijn derhalve met de rapporteur eens dat het op terreinen als energie-efficiëntie nodig is de statistieken die we hebben, te verbeteren. Efficiëntie is nu een prioriteit voor ons beleid op het gebied van energie en klimaatverandering. De huidige statistieken voorzien niet in de noodzakelijke gegevens voor het berekenen van coëfficiënten die op dit gebied niet absoluut noodzakelijk zijn.

De ontwikkeling van de kernenergiesector en van duurzame energie werpt ook aanzienlijke problemen op die moeten worden opgelost. Dit zijn maar een paar voorbeelden van de beperkingen van ons huidige systeem die, naast interessante voorstellen om ze op te heffen, zeer goed worden behandeld in het verslag van de heer Turmes; ik wil hem graag danken voor zijn uitstekende werk.

  Jerzy Buzek (PPE-DE). – (PL) Mevrouw de Voorzitter, ik wil de rapporteur graag gelukwensen met een prima verslag. Ook wil ik de commissaris gelukwensen met het initiatief dat de Commissie heeft genomen.

Ik steun dit verslag, met name omdat het over een gemeenschappelijk energiebeleid gaat, in het bijzonder over een gemeenschappelijk buitenlands energiebeleid. Er is echter nog een reden, en voor mij is die eigenlijk belangrijker: we laten de lidstaten een keuze waar het gaat om primaire energie (de energiemix), terwijl we tegelijkertijd de uitstoot van CO2 beperken en een gemeenschappelijke energiemarkt creëren.

Als we kosten willen vergelijken en er in de toekomst achter willen komen welke nuluitstootoplossingen het beste zijn en welke oplossingen het meest economisch, moeten we een basis voor vergelijking hebben. Een gemeenschappelijke markt met concurrentiewerking en bovenal effectief investeren vereisen goede, vergelijkbare statistische gegevens. Dergelijke gegevens zijn nodig voor investeerders, in het bijzonder particuliere investeerders, als we op de energiemarkt een efficiënt beleid willen voeren. We zullen ook in staat zijn gegevens van individuele lidstaten te vergelijken inzake specifieke prijzen en kosten – iets wat we niet kunnen met de statistische gegevens waarover we op het moment beschikken, vooral door een gebrek aan gegevens over duurzame energiebronnen.

Er is één uiteindelijke vraag: wie zal er van deze gegevens kunnen profiteren, en hoe? Op dit punt is er nog onduidelijkheid en de praktijk zal het uitwijzen. Het is erg belangrijk dat wij aandacht besteden aan de mate waarin dergelijke gegevens in de toekomst toegankelijk zullen zijn en aan de vraag hoe we dat deel van de gegevens gaan beschermen dat niet openbaar mag worden.

  Silvia-Adriana Ţicău (PSE). – (RO) Ik wil de rapporteur graag feliciteren met zijn werk.

Energie en klimaatverandering zijn prioriteiten van de Europese Unie. Daarom zijn energiestatistieken die de Unie in staat stellen deze sector in te schatten en de nodige acties te ondernemen, buitengewoon belangrijk.

Op 26 februari 2008 heeft Eurostat een reeks statistische indicatoren voor energie, vervoer en milieu gepubliceerd. Inzake energie treffen we indicatoren aan voor energie-afhankelijkheid, energie-intensiteit, energiebronnen, finaal energieverbruik, duurzame energie, energie-efficiëntie en energieprijzen. Wat betreft de klimaatverandering, treffen we informatie aan over de uitstoot van broeikasgassen.

De lidstaten zullen verplicht zijn de gegevens te verstrekken die nodig zijn om de indicatoren te verkrijgen waar de voorgestelde verordening om vraagt. Er zullen aanzienlijke fondsen nodig zijn voor het verzamelen en verwerken van die gegevens.

Amendement 14 verwijst ook naar tijdwinst door het gebruik van informatietechnologie bij het verzamelen en verwerken van gegevens. Amendement 5 wijst op de noodzaak van veiligstelling van de aanvoer van de belangrijkste brandstoffen en de tijdige beschikbaarheid van precieze gegevens op Europees niveau, om op EU-niveau op oplossingen te kunnen anticiperen en deze te coördineren in geval van eventuele tekorten. Dit ligt in het verlengde van de solidariteitsclausule in geval van energietekorten onder het Verdrag van Lissabon. Europese burgers hebben dergelijke correcte en nauwkeurige gegevens nodig.

  Paul Rübig (PPE-DE). – (DE) Mevrouw de Voorzitter, dames en heren, dit verslag is heel belangrijk voor ons allen, want de details vormen natuurlijk de basis van politieke besluiten. Het is daarom ook belangrijk in de toekomst verschil te maken tussen financiële en producttransacties. We weten allemaal hoe energieprijzen worden beïnvloed door de verschillende sectoren. Maar het verschil tussen productie, handel en verbruik speelt ook een grote rol. We moeten juist hier beginnen met intelligente metingen, niet alleen bij de consument, maar ook aan de verschillende beschikbare meetpunten.

De keuze van de te gebruiken methode om de diverse kosten voor de statistiek onder controle te krijgen is ook van belang voor ons. We willen heel graag bureaucratie buiten spel zetten en tegelijkertijd meer efficiëntie in de statistieken creëren. De keuze voor een methode is hier dan ook belangrijk als het gaat om toekomstig gebruik – het nemen van steekproeven, volledig geautomatiseerde analyse, just-in-time, zonder decodering, vergelijkbaar in de hele EU, maar ook mondiaal. De proportionaliteit is ook belangrijk voor de verschillende agentschappen. We moeten ervoor zorgen dat zekerheid van aanvoer op een transparante manier beschikbaar is als universele maatstaf, dat er differentiatie plaatsvindt tussen kosten en prijzen en dat het hele systeem duurzaam is.

  Claude Turmes, rapporteur. − (EN) Mevrouw de Voorzitter, ik heb maar een paar opmerkingen. Wat turf betreft – helaas is mevrouw Korhola al weg –, uit onze definitie blijkt heel duidelijk dat turf onder fossiele energie valt. We hebben de definitie van turf van het IPCC overgenomen en die maakt heel duidelijk dat turf niet duurzaam is. Dus in dat opzicht moet een aantal Finse politici en Finse lobbyisten ophouden met dromen, de richtlijn lezen en zich aan de feitelijke tekst houden.

Het idee van wekelijkse metingen van de Europese benzinevoorraad is één kwestie waarvan het me spijt dat ik dat niet voor elkaar heb kunnen krijgen. Onze olieprijs in Europa wordt bepaald door het wekelijkse bulletin van het ministerie van Energiezaken van de VS. Doordat Europa geen onafhankelijke oliestatistieken heeft, worden onze prijzen feitelijk bepaald door de schaarste op de markt van de VS en zijn we niet in staat aan de markt te laten zien dat de Europese markt vaak veel minder krap is dan die van de VS. Nu wij het hier niet gedaan hebben kunnen krijgen, mijnheer de commissaris, zou de Commissie in de voortgaande discussies hierover bij het IEA misschien het initiatief kunnen nemen om in elk geval te kijken naar wat we in Europa zouden kunnen winnen met wekelijkse Europese oliestatistieken. Sommige experts hebben me verteld dat we ook de olieprijs zouden kunnen verlagen met deze maatregel alleen.

Nu moeten we aan het werk, want het is belangrijk dat de Commissie wordt gecoördineerd. De Commissie heeft een energiemarktobservatorium ingericht in het DG Energie en Vervoer, dus het is belangrijk dat Eurostat en dit nieuwe observatorium nauw samenwerken. Ten slotte wens ik de ambtenaren van Eurostat en van de lidstaten veel energie en moed toe, want zij zullen nu vaak in comitologie bijeen moeten komen en dit in echte statistieken omzetten.

Ik dank u nogmaals hartelijk, u allen, voor uw vriendelijke woorden. Misschien kan ik u zelfs een glas champagne aanbieden aan het eind van deze lange avond!

  De Voorzitter. – Het debat is gesloten.

De stemming vindt morgen om 12.00 uur plaats.