Debaty

Środa, 12 marca 2008 r. - Strasburg

12. Europejski kodeks postępowania w dziedzinie eksportu broni (debata)

  Przewodniczący. − Kolejnym punktem porządku dziennego są oświadczenia Rady i Komisji w sprawie Europejskiego kodeksu postępowania w dziedzinie eksportu broni.

  Janez Lenarčič, urzędujący przewodniczący. − (SL) Po pierwsze, w imieniu Rady chciałbym wyrazić zadowolenie z tradycyjnie już dobrych stosunków i współpracy między Grupą Roboczą ds. Eksportu Broni Konwencjonalnej (COARM) a Parlamentem Europejskim, a dokładniej podkomisją ds. bezpieczeństwa i obrony (SEDE). Jestem przekonany, że ta dobrze zorganizowana i doskonała współpraca będzie kontynuowana, i właśnie dlatego z radością przyjmuję dzisiejszą debatę.

Proszę mi pozwolić powiedzieć kilka słów na temat Kodeksu Postępowania Unii Europejskiej w sprawie wywozu broni. Jak wszyscy wiemy, kodeks ten został przyjęty w 1998 roku. Dał on Unii Europejskiej nową siłę do monitorowaniu handlu bronią. Zgodnie w tym kodeksem, Unia zaczęła przygotowywać roczne sprawozdania, które są właściwie sprawozdaniami dotyczącymi zakończonych transferów broni.

W tym roku powstanie dziesiąte roczne sprawozdanie. Chciałbym także wspomnieć, że sprawozdania te stają się coraz bardziej przejrzyste i bogatsze w informacje. Dzięki temu kodeksowi w ciągu ostatnich kilku lat większość państw członkowskich zaczęła publikować swoje własne roczne sprawozdania dotyczące eksportu broni i sprzętu wojskowego. W 2003 r. Unia Europejska zdefiniowała swoją własną listę broni i sprzętu wojskowego uwzględnionego w sprawozdaniu i zaczęła poważniej podchodzić do koordynacji polityki eksportu do poszczególnych krajów trzecich. Państwa członkowskie także wymieniają między sobą informacje na temat odrzuconych i ukończonych transakcji.

Dynamika ta znalazła także odbicie w międzynarodowych organizacjach, szczególnie tych, w których ważną rolę odgrywają państwa Unii Europejskiej. Stosuje się to szczególnie do Porozumienia z Wassenaar. Kodeks został ulepszony w 2006 i 2007 r., w szczególności dodatkami do instrukcji użytkownika.

Jak wiemy, kodeks nie jest prawnie wiążącym dokumentem. Jednakże państwa członkowskie czują się politycznie zobowiązane do przestrzegania jego postanowień. W przeszłości były pewne próby dodania do kodeksu wspólnego stanowiska, które stanowiłoby prawnie wiążący dokument, do którego musiałyby się stosować państwa członkowskie podczas eksportu broni. Jednakże nie osiągnięto jeszcze porozumienia w sprawie wspólnego stanowiska. Prezydencja słoweńska pracuje nad przyjęciem tego dokumentu podczas prezydencji słoweńskiej, tzn. w pierwszej połowie bieżącego roku, lub też przynajmniej nad osiągnięciem znacznego postępu w tej materii.

Być może nie będzie lepszej szansy na osiągnięcie tego postępu niż ta nadarzająca się podczas przygotowania dziesiątego sprawozdania Unii Europejskiej dotyczącego wdrażania kodeksu. Jednakże obecnie nie możemy z całą pewnością przewidzieć, czy nasze życzenie się spełni. Oczywiście nie przeszkodzi nam to w naszych staraniach. Tak więc wzywamy wszystkie państwa członkowskie do przekazania nam swoich opinii na ten temat, a także będziemy zachęcać je do współpracy w celu osiągnięcia wspólnego stanowiska. Jeśli nie będzie przeszkód, prezydencja słoweńska z przyjemnością zakończy procedurę i złoży sprawozdanie wszystkim zainteresowanym instytucjom, przede wszystkim Parlamentowi.

Proszę pozwolić mi powiedzieć kilka słów na temat dwóch innych priorytetowych kwestii: wspólnego stanowiska w sprawie transakcji pośrednictwa związanych z bronią i sprzętem wojskowym i wysiłków państw członkowskich mających na celu przyjęcie międzynarodowej wiążącej umowy w sprawie handlu bronią.

Unia Europejska przyjęła wytyczne w sprawie transakcji pośrednictwa związanych z bronią w 2001 r., a wspólne stanowisko zostało przyjęte w 2003 roku. Poprzez zajęcie wspólnego stanowiska państwa członkowskie przyjęły na siebie obowiązek, by uwzględnić jego elementy w ustawodawstwie krajowym i w ten sposób nadzorować transakcje pośrednictwa i handel sprzętem wojskowym. Obecnie elementy wspólnego stanowiska zostały uwzględnione w ustawodawstwie krajowym przez 20 państw członkowskich, a siedem musi zakończyć ten proces. Prezydencja nadal będzie starała się czynić postępy w tej kwestii, a państwa, które nie zakończyły tego procesu, będą zachęcane do tego, by zrobiły to tak szybko, jak tylko to możliwe.

Teraz ostatnia kwestia: międzynarodowe porozumienie w sprawie handlu bronią. Jest to jeden z kluczowych projektów rozbrojeniowych. Jak wiecie, Rada Europejska przyjęła decyzję mającą na celu poparcie porozumienia międzynarodowego. Program ramowy składu grupy ekspertów rządowych pracujących na tym polu został zatwierdzony podczas zeszłorocznego Zgromadzenia Ogólnego. Informacje na temat początkowych prac tej grupy są zachęcające; niemniej jednak w proces ten należy włożyć dużo pracy i wysiłku.

W ramach naszych działań będziemy uważnie śledzić prace tej grupy i wspierać proces prowadzący do międzynarodowego porozumienia.

  Benita Ferrero-Waldner, komisarz. − Panie przewodniczący! W sprawie Iraku przemawiałam nieco dłużej, ale teraz postaram się streścić, tak aby w jak najlepszy sposób wykorzystać swój czas.

Nawet jeśli odpowiedzialność za kontrolę i monitorowanie sprzedaży broni spoczywa głównie na państwach członkowskich i w związku z tym na Radzie, Komisja jest także wyraźnie zainteresowana ze względu na jej wkład we wdrożenie strategii w sprawie ręcznej i lekkiej broni palnej zgodnie z wspólną polityką zagraniczną i bezpieczeństwa.

Bardzo cenimy efektywną kontrolę i monitorowanie eksportu broni z UE. Nadal jesteśmy jednak zaniepokojeni tym, że kontrola europejska powinna zachęcać inne regiony przynajmniej do przyjęcia i stosowania minimalnych standardów, by zapewnić, że legalna broń nie zmienia następnie swojego miejsca przeznaczenia i w ten sposób nie zaostrza konfliktów zbrojnych i naruszeń praw człowieka.

W związku z tym Komisja nadal angażuje się w działania państw członkowskich, państw trzecich, organizacji międzynarodowych i innych w celu ograniczenia finansowania nielegalnego przemytu broni, często powiązanego z przemytem innych towarów (szczególnie narkotyków), na przykład diamentów.

Wykorzystaliśmy nasze przewodnictwo w Komisji w procesie Kimberley w zeszłym roku, aby dopilnować rozwoju kontroli mającej na celu zapobieganie używaniu diamentów do finansowania zakupu broni przez grupy rebeliantów. Ponadto w ścisłej współpracy z odpowiednimi władzami celnymi mamy zamiar podjąć działania zgodnie z nowym Instrumentem na rzecz stabilności w celu zwalczania nielegalnego handlu bronią drogą powietrzną, mając szczególnie na uwadze samoloty latające do i z Afryki. Odgrywamy także pewną rolę we wdrażaniu embargo na broń poprzez zakaz powiązanej pomocy technicznej.

W Unii Europejskiej kontrola przemytu broni odgrywa decydującą rolę w walce z brakiem poczucia bezpieczeństwa i przestępczością, a szczególnie przestępczością zorganizowaną. Opracowywana właśnie polityka mająca na celu zwalczanie przemytu broni uwzględnia umacnianie kontroli legalnej sprzedaży i posiadania broni w Unii. Ma to objąć odpowiednie monitorowanie przemieszczania broni Unii i rozwijanie współpracy pomiędzy krajowymi kierownictwami odpowiedzialnymi za ten aspekt.

Poza tymi staraniami, wyraźnie widzimy, że znaczna część broni znajduje się w posiadaniu przestępców i jest dostępna na czarnym rynku. Nielegalny przewóz broni przez granicę, a także przewóz nieoznakowanej broni, stanowią ważne źródła nielegalnej broni. Obecnie podejmujemy kroki na szczeblu europejskim mające na celu umocnienie zasad przetrzymywania i oznaczania, rozwój systemu eksportu/importu broni do użytku cywilnego i poprawienie współpracy pomiędzy krajowymi instytucjami egzekwującymi prawo.

Poprawa możliwości śledzenia broni jest kluczowym celem, i podejmujemy zewnętrznie konkretne kroki poza Unią w celu zaradzenia problemowi wynikającemu z pozostałości materiałów wybuchowych i broni lekkiej w regionach kryzysowych, zgodnie z Instrumentem na rzecz stabilności. Na przykład rozważamy obecnie wsparcie projektu zajmującego się niewybuchami i innymi pozostałościami materiałów wybuchowych w Bośni.

Z pewnością będziemy dalej wspierać wysiłki państw członkowskich mające na celu ustanowienie traktatu w sprawie handlu bronią, jak powiedział przewodniczący Rady, pomimo że nie mamy żadnych złudzeń i wiemy, że zajmie to dużo czasu. Jednak miejmy nadzieję, że stanie się to wkrótce.

  Urszula Gacek, w imieniu ugrupowania PPE-DE. – Panie przewodniczący! Przez prawie 10 lat Rada ociągała się z przekształceniem kodeksu postępowania w sprawie przewozu broni w prawnie wiążący dokument. Przez ostatnie dwa lata nie było przeszkód technicznych w przyjęciu wspólnego stanowiska sprawie kodeksu. Jak w końcu mamy zamiar posprzątać własne podwórko?

Po pierwsze, w państwach członkowskich istnieje obecnie około 400 firm produkujących broń. Biorąc pod uwagę fakt, że koszta prac badawczo-rozwojowych w tym przemyśle są bardzo wysokie, firmy naturalnie chcą maksymalizować zyski poprzez możliwie jak najdłuższe serie produkcyjne, sprzedawanie umów licencyjnych i, w skrócie, szukanie rynków zbytu, gdzie tylko jest to możliwe. Firmy z 20 krajów, których rządy nałożyły ścisłe ograniczenia na eksport broni, są w oczywisty sposób w niekorzystnej sytuacji w porównaniu z konkurentami, których rządy wykazują więcej pobłażliwości. Wszystkie firmy powinny mieć równe szanse.

Po drugie, mamy udokumentowane przypadki firm z UE dostarczających broni do Chin, Kolumbii, Etiopii i Erytrei. Jak możemy z jednej strony przyklaskiwać wszystkim wysiłkom mającym na celu promowanie rozwoju gospodarczego, demokracji i praw człowieka i jednocześnie uniemożliwiać to, przyczyniając się do brutalnych konfliktów?

Po trzecie, w misjach pokojowych UE i NATO angażujemy personel wojskowy z państw członkowskich, ale, nie stosując się do kodeksu postępowania, narażamy ich na ostrzelanie z broni pochodzącej z naszych państw członkowskich na skutek nieodpowiedzialnego przekazywania broni.

Po czwarte, jak możemy wyobrazić sobie przyszłość Europy ze wspólną polityką zagraniczną i bezpieczeństwa, jeśli w tak podstawowej sprawie nie potrafimy zająć wspólnego stanowiska?

Na koniec, zanim staniemy w tej izbie broniąc praw człowieka i demokracji, upewnijmy się, że podejmiemy działania nadające sens naszej retoryce.

Grupa PPE-DE gratuluje autorom tego wniosku rezolucji. Wierzymy, że przytłaczające poparcie ze strony Parlamentu pomoże Radzie znaleźć wyjście z obecnego politycznego impasu i wreszcie pozwoli uczynić z kodeksu postępowania prawny wymóg dla wszystkich państw członkowskich.

  Ana Maria Gomes, w imieniu ugrupowania PSE. – (PT) Wniosek rezolucji w sprawie Kodeksu postępowania w sprawie wywozu broni wyraża frustrację Parlamentu spowodowaną obecnym impasem w tak ważnym instrumencie, jak właśnie stwierdziła sprawozdawczyni, pani posłanka Gacek, której niniejszym muszę pogratulować.

Dziesięć lat po ustanowieniu, kodeks jest nadal źródłem dumy dla tych, którzy wierzą, że Unia Europejska musi przewodzić w globalnej debacie na temat kontroli handlu bronią. Z radością przyjmujemy coraz bardziej zharmonizowane stosowanie kodeksu, szczegóły w rocznych sprawozdaniach przedstawianych przez państwa członkowskie i inicjatywy podjęte przez Radę. Jednakże wszystkie te postępy schodzą na dalszy plan wobec najważniejszej sprawy: konieczności przekształcenia kodeksu w prawnie wiążący dokument.

Wiemy, że przekształcenie kodeksu postępowania we wspólne stanowisko wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa zostało powiązane ze zniesieniem embarga na broń eksportowaną do Chin. Parlament odrzuca ten szantaż, który jest źródłem trzyletniego impasu. Nikt nie może pozostać nieświadomy tego, że broń sprzedana przez Pekin reżimowi sudańskiemu jest używana w konflikcie w Darfurze, a także służy, na przykład, nielegalnemu reżimowi wojskowemu do prześladowania Birmańczyków. Sytuacja ta bardzo frustruje Parlament, ponieważ od dawna znamy praktyczne i teoretyczne powody, które powinny pozbawić Radę jej wahań. Europejska polityka zagraniczna bez wspólnych i wiążących zasad eksportu broni będzie zawsze niepełna i nieefektywna. Ponadto jedną z najbardziej znaczących przeszkód w pełnym zharmonizowaniu wewnętrznego rynku sprzętu obronnego jest właśnie znaczna liczba przepisów dotyczących eksportu UE.

Na koniec, istnieje również pytanie dotyczące zasad: Unia Europejska może przedstawiać siebie jako odpowiedzialnego i wewnętrznie spójnego gracza międzynarodowego w tym zakresie i może przewodzić pracom nad ulepszeniem prawodawstwa międzynarodowego tylko wtedy, jeśli jest postrzegana jako model do naśladowania. Oczywiście liczymy na prezydencję słoweńską i ministra Lenarčiča. Jednakże wskazaliśmy już następne państwo, które będzie przewodniczyło UE, Francję, państwo, które jest szczególnie odpowiedzialne za ten nadal trwający impas, i nadszedł czas, by rozwiązać pewne kwestie i uznać to, jak ważne jest, aby Unia Europejska znalazła się na czele efektywnego i odpowiedzialnego multilateralizmu.

  Fiona Hall, w imieniu grupy ALDE. – Panie przewodniczący! Minęło 10 lat, odkąd UE uzgodniła kodeks postępowania w sprawie eksportu broni; fakt, że kodeks ten nie został przekształcony w efektywny instrument kontroli eksportu broni przez wszystkie firmy i rządy UE, przynosi nam wstyd. W rezultacie broń europejska jest nadal przekazywana do stref konfliktu.

UE stawia się w niepojętej sytuacji, w której dostarcza broń i napędza konflikty w tych samych krajach, do których jednocześnie przekazuje środki na pomoc rozwojową. Jak mamy to wyjaśnić naszym obywatelom? Jak mamy wyjaśnić, na przykład, że niektóre państwa członkowskie nadal sprzedają amunicję kasetową i jednocześnie UE wydaje miliony euro na likwidację min? Na przykład w 2005 r. w Libanie zostały użyte tysiące bomb rozpryskowych z niszczycielskim skutkiem, a następnie w 2006 r. UE wydała 525 milionów euro na pomoc rozwojową dla Libanu, częściowo także na usuwanie niewypałów.

Nie oszukujmy się, że jedynie państwa spoza UE dostarczają broń do krajów pozostających w konflikcie zbrojnym: 7 z 10 największych eksporterów broni to państwa członkowskie UE. Czyż nie nadszedł czas, byśmy zainwestowali w rozwiązanie konfliktu w targanych konfliktami państwach zamiast w sprzedaż broni?

Pilnie potrzebne są mechanizmy mające na celu odpowiednią kontrolę przesyłu i przeładunku broni i zapobieganie transakcjom pośrednictwa nielegalnej broni przez firmy europejskie zlokalizowane poza UE. Jednak pierwszym krokiem musi być przekształcenie kodeksu postępowania z 1998 r. w prawnie wiążący dokument. Tak więc proszę prezydencję słoweńską, by zrobiła wszystko, co w jej mocy, by odblokować patową sytuację w Radzie i przyjąć wspólne stanowisko.

  Raül Romeva i Rueda, w imieniu grupy Verts/ALE. – (ES) Panie przewodniczący! Jako sprawozdawca kontroli eksportu broni z Unii Europejskiej, miałem możliwość przyjrzeć się z bliska procesowi przekształcania obecnego kodeksu postępowania w bardziej efektywny i sprawny instrument, który zapewnia lepszą i większą kontrolę eksportu broni z terytorium UE i przez firmy UE.

Niemniej jednak, pomimo prac technicznych wykonanych przez Grupę Roboczą ds. Eksportu Broni Konwencjonalnej (COARM) nadal nie rozumiemy – a moi koledzy stwierdzili to samo – dlaczego Rada stawia opór przed przyjęciem wspólnego stanowiska, które pozwoliłoby nam przekształcić obecny kodeks postępowania w prawnie wiążący instrument.

Pomimo nadmiernej tajemnicy otaczającej tego rodzaju debaty, wiemy, że jedynie kilka państw przeciwstawia się podjęciu takiego kroku, zwłaszcza Francja, która, jak się wydaje, uzależnia tę decyzję od zniesienia embargo na eksport broni do Chin.

Musimy jeszcze raz podkreślić, że są to dwie zupełnie różne sprawy: łączenie ich w ten sposób pokazuje brak odpowiedzialności w związku z niezliczonymi ofiarami, które codziennie muszą się borykać z konsekwencjami tak nieodpowiedzialnej polityki w sprawie eksportu broni.

Tak więc z radością przyjmuję zaangażowanie prezydencji słoweńskiej w zakończenie procesu przekształcania kodeksu we wspólne stanowisko w czasie trwania tego mandatu, pomimo iż przypominam sobie, że poprzednie prezydencje na próżno składały takie same obietnice. Mam nadzieję, że zakończy się to sukcesem i możecie liczyć na nasze pełne poparcie. Chciałbym także podkreślić, że to właśnie brak kontroli i obecna niedbałość sprawiają, że europejska broń, zarówno legalnie, jak i nielegalnie, ląduje w rękach grup terrorystycznych, dyktatorów i frakcji wojskowych, które zagrażają życiu i przyszłości milionów ludzi, którym, zgodnie z zapotrzebowaniem, aczkolwiek nie bez pewnego cynizmu, następnie wysyłamy naszą pomoc humanitarną.

  Tobias Pflüger, w imieniu grupy GUE/NGL. – (DE) Panie przewodniczący! Siadamy tu przynajmniej raz w roku i omawiamy kwestię eksportu broni, podczas gdy przez resztę czasu transakcje odbywają się bez przeszkód. Przez lata Parlament wzywał do stworzenia prawnie wiążącego kodeksu postępowania, a Rada nie mogła dojść w tej kwestii do porozumienia. Byłbym wdzięczny, gdybyście zechcieli nam szczerze powiedzieć, które państwo członkowskie przeszkadza w tym procesie. Fakt, że kodeks postępowania nie jest prawnie wiążący, przynosi nam hańbę. Podczas gdy ten proces się ciągnął, UE i państwa członkowskie stały się największym światowym eksporterem broni. Broń jest stworzona do tego, by zabijać! Wszelki eksport broni jest niewłaściwy.

Oczywiście państwa członkowskie dostarczają broń również do regionów ogarniętych konfliktami. Na przykład turecka inwazja północnego Iraku, która naruszyła prawo międzynarodowe, została przeprowadzona z użyciem, między innymi, broni z Niemiec. Państwa UE także prowadzą wojny, przede wszystkim w Iraku czy Afganistanie, i dostarczają broni do zaprzyjaźnionych krajów prowadzących wojny. Musimy położyć temu kres raz na zawsze. Zabrońmy w ogóle eksportu broni.

Dobra podwójnego zastosowania, cywilnego i wojskowego, muszą także zostać uwzględnione w kodeksie postępowania, tak jak towary ponownie eksportowane. Przedstawiliśmy poprawki dotyczące obydwu tych zagadnień do uwzględnienia w jutrzejszej debacie i bardzo chcę zobaczyć, czy zostaną one przyjęte przez Parlament. Jak już mówiłem, eksportowana broń codziennie zabija ludzi, tak więc musimy natychmiast to powstrzymać.

  Janez Lenarčič, urzędujący przewodniczący. − (SL) Jak rozumiem, ogólny nastrój uczestników tej debaty wskazuje na to, że popierają oni propozycję, by kodeks postępowania jak najszybciej stał się pranie wiążący. Powinienem dodać, że prezydencja podziela ten cel i mam nadzieję, panie pośle Pflüger, że w tym roku będziemy mieć więcej szczęścia i uda nam się to osiągnąć, lub też przynajmniej, jak powiedziałem we wprowadzeniu, uda nam się osiągnąć znaczny postęp w tym kierunku.

Chciałbym podziękować za wsparcie wysiłków Rady w celu osiągnięcia wspólnego stanowiska i możecie państwo być pewni, że prezydencja słoweńska do samego końca będzie dokładać wszelkich starań.

Chciałbym podziękować pani posłance Gomes, która zwróciła uwagę na to, że istnieją próby włączenia nowych graczy do wdrożenia kodeksu, a konkretnie tych spoza granic Unii Europejskiej. Poprzednie prezydencje, na przykład w 2007 r., w szczególności obejmowały w tych działaniach kraje Zachodnich Bałkanów. Istnieją także działania związane z innymi krajami, takimi jak Turcja, Ukraina, kraje Afryki Północnej i inne kraje Europy Wschodniej.

Zakończę wyrażając nadzieję, że podczas kolejnej parlamentarnej debaty na ten temat dyskusja będzie obejmowała nie tylko kodeks, ale także wspólne stanowisko.

  Przewodniczący. − Otrzymałem sześć projektów rezolucji⁽¹⁾ złożonych zgodnie z art. 103 ust. 2 Regulaminu.

Zamykam debatę.

Głosowanie odbędzie się we czwartek.

Oświadczenia pisemne (art. 142)

  Tunne Kelam (PPE-DE), na piśmie. – Wzywam państwa członkowskie UE do przyjęcia Kodeksu Postępowania Unii Europejskiej w sprawie wywozu broni. UE opiera się na wspólnych wartościach i porozumieniach potępiających nielegalny eksport broni i eksport broni do krajów, które naruszają te wartości. W rzeczywistości fakt, że rządy kilku państw członkowskich dają pierwszeństwo narodowym interesom politycznym i handlowym i nadal sprzedają broń, jest szkodliwy dla naszych zasad.

Traktat lizboński umacnia rolę UE jako gracza globalnego. Tak więc niezwykle istotne jest poważne potraktowanie Kodeksu Postępowania Unii Europejskiej w sprawie wywozu broni w celu rzetelnego wprowadzenia przez wszystkie państwa członkowskie. Chciałbym w związku z tym wezwać Radę do udzielenia wiarygodnego wyjaśnienia, dlaczego przyjęcie wspólnego stanowiska jest opóźnione.

(1) Patrz protokół