Volledig verslag van de vergaderingen

Woensdag 8 oktober 2008 - Brussel

25. Beheer van de Noordpool in een geglobaliseerde wereld (debat)

  De Voorzitter. − Aan de orde is de behandeling van de mondelinge vraag van Diana Wallis, Bilyana Ilieva Raeva en Johannes Lebech, namens de ALDE-Fractie, aan de Commissie over het beheer van de Noordpool in een geglobaliseerde wereld (O-0084/2008 – B6-0467/2008).

  Diana Wallis, auteur. − (EN) Mijnheer de Voorzitter, de Noordpool is omschreven als de laatste denkbeeldige plaats. Voor veel mensen is het een speciale plaats. We zitten in het midden van het Internationale Pooljaar. Tijdens de vorige viering hiervan zag het Handvest van de Zuidpool het licht.

De Noordpool is anders. Er zijn volkeren en naties, maar het is ook het brandpunt van de wereldwijde klimaatverandering, met al zijn dreigingen, uitdagingen en mogelijkheden. Ik pleit al veel langer voor een noordpoolbeleid, wellicht via het mechanisme van de noordelijke dimensie – en ik was zeer verheugd dat ik een maand geleden namens onze Voorzitter een conferentie in Groenland mocht bijwonen, waar ik mijzelf voor het eerst omringd zag door ruim een dozijn Commissieambtenaren uit verschillende DG's. Men beseft nu dat dit belangrijk is.

We kijken uit naar de aanstaande mededeling van de Commissie, maar deze resolutie is er om u als commissaris de moed te geven om ferm te zijn en om te laten zien hoe belangrijk deze kwestie is voor het Parlement. Ja, we moeten de kwetsbaarheid van het noordpoolmilieu beschermen. Ja, we moeten kijken naar duurzame manieren om hulpbronnen in het noordpoolgebied te ontwikkelen, met name energiegerelateerde hulpbronnen. Ja, we moeten bekijken hoe we eventuele nieuwe zeeroutes veilig kunnen gebruiken.

Ik zou nog veel meer kunnen zeggen. Ik wil mijn collega's bedanken voor hun medewerking aan deze zeer belangrijke resolutie. Toen ons werelddeel herrees uit de Koude Oorlog zei Gorbatsjov dat de Noordpool een gebied van vreedzame internationale samenwerking zou moeten zijn. Ik ben van mening dat de Europese Unie de plicht heeft om dit te waarborgen, zowel voor onze eigen naties in het noordpoolgebied als voor onze buren daar – ik wens u dus veel moed toe bij uw mededeling.

  Vladimír Špidla, lid van de Commissie. − (FR) Mijnheer de Voorzitter, dames en heren, dit debat vindt plaats op een zeer gunstig moment. De Commissie heeft in haar mededeling van oktober 2007 over een geïntegreerd maritiem beleid voor de Europese Unie aangekondigd dat zij eind 2008 een overzicht zou presenteren van de belangen van de EU in het noordpoolgebied. Zij legt momenteel de laatste hand aan dit overzicht in de vorm van een mededeling getiteld “De Europese Unie en het Noordpoolgebied”, die wij medio november willen aannemen. Het noordpoolgebied wordt steeds belangrijker voor de wereld, en de Europese Unie is onlosmakelijk verbonden met deze regio. Het EU-beleid op gebieden zoals klimaatverandering, energie, vervoer en visserij heeft een direct effect op het noordpoolgebied.

Een deel van het grondgebied van drie lidstaten is gelegen in het noordpoolgebied. De zee- en landoppervlakten van dit gebied zijn kwetsbaar en vormen vitale componenten van het ecosysteem van de aarde. De gevolgen van de klimaatverandering manifesteren zich sneller en op een grotere schaal in het noordpoolgebied dan in de rest van de wereld. Sinds het begin van deze eeuw is het beleid inzake de noordelijke dimensie het succesvolle richtsnoer voor ons buitenlands beleid ten aanzien van het hoge Noorden. Het noordpoolgebied, inclusief de regio van de Barentszzee, is in het strategiedocument over de noordelijke dimensie uit 2006, dat is aangenomen in overleg met Rusland, Noorwegen en IJsland, erkend als een prioritair gebied.

Het beleid inzake de noordelijke dimensie is echter altijd meer gericht geweest op Europa, met name Noordwest-Rusland. In de uitgebreide mededeling die op stapel staat, wordt voorgesteld dat de Europese Unie proactiever en gecoördineerder optreedt in het noordpoolgebied en dat haar beleid zich toespitst op drie grote beleidsdoelstellingen: beschermen en in stand houden van het noordpoolgebied in samenwerking met zijn bewoners, bevorderen van het duurzaam gebruik van hulpbronnen van het noordpoolgebied en verbeteren van het multilateraal bestuur van het noordpoolgebied.

De klimaatverandering is het gevolg van een wereldwijd proces en de Europese Unie moet een vooraanstaande rol blijven vervullen in de strijd tegen dit verschijnsel. In onze mededeling wordt absolute prioriteit gegeven aan de bescherming en de instandhouding van het milieu, hoewel dit niet per se het duurzaam gebruik van de hulpbronnen van het noordpoolgebied zou mogen uitsluiten.

De Commissie is tevens van plan om in nauwe samenwerking met de landen in deze regio onze bijdrage voor het noordpoolgebied te verhogen, met name voor zijn bestuur, zoals blijkt uit de verklaring van Ilulissat door de vijf Arctische kuststaten van mei 2008. De tijd lijkt nog niet rijp te zijn voor een bindend juridisch kader dat is toegesneden op dit gebied. Wij moeten gebruik maken van de brede rechtsgrondslag van het VN-verdrag inzake het recht van de zee en andere internationale verdragen.

Desalniettemin zien wij duidelijk de noodzaak het bestaande juridische kader volledig ten uitvoer te leggen en ervoor te zorgen dat het wordt nageleefd, maar wij moeten ons tevens richten op het nader uitwerken en aanpassen ervan aan de nieuwe werkelijkheid. Ons doel is mee te werken aan het opzetten van een systeem dat gebaseerd is op samenwerking en dat de levensvatbaarheid van dit gebied alsmede de vrijheid en gelijkheid in termen van toegang waarborgt. Wij erkennen dat het van cruciaal belang is de coördinatie te verbeteren en meer strategische richtsnoeren aan te reiken.

De Commissie zal een reeks voorstellen in die richting doen, die met name voorzien in uitbreiding van het noordpoolhoofdstuk van haar beleid inzake de noordelijke dimensie. Wij willen dat onze mededeling de aanzet geeft tot diepgaandere overdenkingen over de verschillende thema’s die aan de orde zijn, zodat het fundament wordt gelegd voor een toekomstig EU-noordpoolbeleid. Onze mededeling roept op tot een beter gecoördineerde aanpak van Arctische kwesties en zal worden gevolgd door diepgaandere overdenkingen over verschillende onderwerpen. Zij kan zodoende de grondslag vormen van een allesomvattend EU-beleid ten aanzien van dit gebied.

Het staat buiten kijf dat een krachtiger beleid op dit gebied als basis zal dienen voor toekomstige discussies over de toekomst van het noordpoolgebied, waardoor de Europese Unie in staat zal zijn van begin af aan een grote bijdrage te leveren.

  Tunne Kelam, namens de PPE-DE-Fractie. – (EN) Mijnheer de Voorzitter, ik wil mevrouw Wallis bedanken voor het initiëren van dit debat en deze resolutie. Er zijn meerdere redenen voor. Allereerst bestaan voor het noordpoolgebied nog geen multilaterale normen en regelgeving, met name het zeevervoer wordt niet geregeld door internationale veiligheidsregels en dit zal in de nabije toekomst tot ernstige risico's leiden.

Ten tweede ondergaat het gebied een drastische klimaatverandering, waarop we moeten reageren.

Ten derde is het noordpoolgebied van groeiend economisch belang omdat het wellicht een vijfde van de nog niet ontdekte olie- en gasvoorraad van de wereld bevat. De strijd tussen verschillende belanghebbende landen om de toegang tot en het beheer van deze bronnen is zelfs al begonnen. Het planten van de Russische vlag onder de noordpool het afgelopen jaar is slechts één teken hiervan.

We roepen de Commissie dan ook op om met een mededeling over het noordpoolgebied te komen, waarin onderwerpen en werkprocedures worden voorgesteld. We kijken er met name naar uit dat de Commissie het energie- en veiligheidsbeleid voor het noordpoolgebied op de agenda zet.

De EU moet haar eigen noordpoolbeleid vormen, en daarbij twee landen betrekken die ons zeer nabij zijn: IJsland en Noorwegen. De noordelijke dimensie van de EU heeft deels betrekking op de noordpoolproblematiek, maar het is duidelijk geworden dat er een uitgebreid EU-beleid voor de Noordpool nodig is om recht te doen aan de brede en belangrijke context van de noordpoolproblematiek. Tot slot stellen we voor dat de Commissie moet beginnen met internationale onderhandelingen om uiteindelijk een internationaal verdrag te sluiten ter bescherming van de Noordpool.

  Michel Rocard, namens de PSE-Fractie. – (FR) Mijnheer de Voorzitter, commissaris, het verheugt velen van ons hier dat u zojuist een aantal positieve ontwikkelingen hebt aangekondigd die nooit eerder zijn genoemd en die ongetwijfeld worden vermeld in de mededeling van de Commissie aan het Parlement en de Raad, waarnaar wij reikhalzend uitkijken. Uw antwoord wekte echter de indruk dat u zich niet helemaal bewust bent van het feit dat de zaak escaleert.

Ten eerste heeft het Intergouvernementeel Panel inzake klimaatverandering ons met een wetenschappelijke consensus die thans wordt gedeeld, laten weten dat het noordpoolgebied wordt blootgesteld aan grotere bedreigingen dan die waaraan wij slechts vier of vijf jaar geleden dachten. De levensomstandigheden van de Inuit worden bedreigd en de biodiversiteit is in gevaar. Vele soorten, waaronder de ijsbeer, worden eveneens bedreigd.

Ten tweede was de Arctische zeeroute deze zomer voor de eerste maal sinds meerdere duizenden jaren bevaarbaar vanuit het oosten en het westen. Dat is nog nooit eerder gebeurd. Tevens werden onlangs drijvende olielagen, ontgassingen en olieschade in het noordpoolgebied gemeld.

Ten derde heeft mijn collega van de PPE-DE ons er zojuist aan herinnerd dat een Russische onderzeeër een Russische vlag onder de noordpool heeft geplant. Wat had dat te betekenen? Rusland eist uitbreiding van zijn maritieme zone tot op zijn gehele continentale plat. Dat maakt 38 procent uit van de totale oppervlakte van het noordpoolgebied. Dit is een verschrikkelijke situatie omdat het de opmaat vormt naar de militarisering van het noordpoolgebied. De enige manier, commissaris, om deze procedure, die aanhangig is bij de VN-Commissie voor de Grenzen van het Continentaal Plat, te stuiten is beginnen met onderhandelingen over een internationaal beschermingsverdrag. Dit woord is nooit eerder gevallen.

De Europese Unie heeft met Groenland en Denemarken een land dat grenst aan het noordpoolgebied, en twee andere staten die liggen in het noordpoolgebied. Wij hebben nauwe banden met IJsland. De Europese Unie heeft de macht dit land te vragen – en naar mijn mening is dit dringend noodzakelijk, zowel in het belang van de veiligheid als in het kader van het beleid ten aanzien van de scheepvaart en de klimaatbescherming – initiatieven voort te zetten die energieoverschotten opleveren.

Wij moeten nu onderhandelingen beginnen over een verdrag ter bescherming van het noordpoolgebied, analoog aan dat over het zuidpoolgebied. Ik weet dit omdat ik een van de instigatoren van die onderhandelingen ben. Met dit in mijn achterhoofd stel ik voor snel te handelen. We hebben geen tijd te verliezen. Dit moet gebeuren voordat de VN-commissie de behandeling van de Russische eis afrondt.

  Danutė Budreikaitė, namens de ALDE-Fractie. – (LT) Nog niet zo lang geleden ging het bij het noordpoolgebied om de nationale veiligheid van de landen die aan de Noordpool grenzen, en om wetenschappelijk onderzoek. Door de klimaatverandering en de smeltende gletsjers winnen nu andere aspecten, zoals milieubescherming, energiebronnen en menselijke gezondheid, aan prioriteit. Helaas lijken de economische belangen de boventoon te voeren, vooral als het gaat om energiebronnen en het beschikbaar komen van nieuwe zeeroutes voor handels- en personenvervoer. Volgens wetenschappelijke gegevens herbergt het noordpoolgebied 30 procent van de onontdekte gasreserves van de wereld, 20 procent van de natuurlijke reserves aan vloeibaar gas en 13 procent van de olievoorraden. De afgelopen jaren hebben de landen die aan de Noordpool grenzen, en verscheidene andere landen, door middel van hun optreden en nadrukkelijke claims hun ambities om zich de hulpbronnen in het noordpoolgebied voor alleengebruik toe te eigenen, niet onder stoelen of banken gestoken. Daarbij is er onder de landen die aan de Noordpool grenzen, onenigheid over de toewijzing van de invloedssferen. Ik verwelkom de ideeën achter de oproep om een Europees beleid voor het hoge Noorden uit te stippelen, dat ook economische en milieuzaken omvat, evenals de ideeën over de vraag hoe de plaatselijke bevolking zich moet aanpassen aan de gevolgen van de klimaatverandering. Wat energie betreft moet de problematiek van het noordpoolgebied deel uitmaken van het gemeenschappelijke Europese energiebeleid; het is hoog tijd om de daad bij het woord te voegen.

  Satu Hassi, namens de Verts/ALE-Fractie. – (FI) Mijnheer de Voorzitter, dames en heren, mijn hartelijke dank aan mevrouw Wallis en de anderen die deze zaak ter sprake hebben gebracht. Ook vanuit de ruimte kun je zien dat de planeet Aarde opwarmt. Dat is te zien aan het feit dat het ijs rond de Noordpool in de zomer steeds verder wegsmelt. Dit moet voor ons een waarschuwing zijn om meer actie te ondernemen om het klimaat te beschermen. In plaats daarvan is er een strijd begonnen om de exploitatie van de Arctische olie- en gasreserves.

Wij hebben snel een internationaal verdrag voor het beheer van het noordpoolgebied nodig, maar het uitgangspunt en hoofddoel ervan moet de bescherming van de regio zijn: een soortgelijk moratorium dus als voor Antarctica. Als wij alleen op het smelten van het noordelijke ijs reageren door de exploitatie van fossiele brandstoffen te vergroten, maken wij het probleem van de klimaatverandering nog ernstiger dan het al is.

  Avril Doyle (PPE-DE). – (EN) Mijnheer de Voorzitter, het noordpoolgebied speelt een steeds belangrijkere geostrategische rol in de wereld, en we worden nu geconfronteerd met de opening van tot nog toe gesloten zeewegen als rechtstreeks gevolg van de wereldwijde klimaatverandering.

Dit zou echter geen verrassing moeten zijn voor ons omdat de Noordpool veel sneller opwarmt, met een temperartuurstijging van 2 °C in de afgelopen honderd jaar, tegen een gemiddelde stijging van 0,6 °C in de rest van de wereld. Dit zeer fragiele en kwetsbare ecosysteem komt steeds meer onder druk te staan van landen die hunkeren naar hulpbronnen en het potentieel ervan willen exploiteren. Zonder enig multilateraal bestuur is het niet gegarandeerd dat deze landen het benodigde respect kunnen opbrengen voor de duurzame levensstijl van de inheemse volken of voor het fundamentele belang van de Noordpool als stabiliserende kracht voor het wereldklimaat.

De Noordpool is belangrijk voor de wereldwijde klimaatstabiliteit, en ik wil er bij de Commissie op aandringen dat dit volledig wordt weerspiegeld in de aanstaande mededeling van de Commissie over het noordpoolbeleid, uiteraard samen met kwesties op het gebied van energie- en veiligheidsbeleid.

En zoals paragraaf 9 van onze resolutie zegt: "door de gevolgen die het heeft voor het mondiale klimaat en door zijn unieke natuurlijke milieu, verdient [het Noordpoolgebied] bijzondere aandacht als de EU haar standpunt opstelt voor de in 2009 in Kopenhagen te houden COP 15 voor het Raamverdrag inzake klimaatverandering" en als we een kader bespreken voor multilateraal bestuur van dit unieke gebied.

  Libor Rouček (PSE). - (CS) Dames en heren, het noordpoolgebied is het enige deel van de wereld waarop nog geen multilaterale regels en bepalingen van toepassing zijn. De interesse voor dit gebied en het geopolitieke en strategische belang ervan zijn de laatste tijd echter opvallend toegenomen. In het noordpoolgebied vindt meer scheepvaartverkeer plaats, zowel voor commerciële als voor toeristische doeleinden. Er is steeds meer interesse voor de rijkdom aan mineralen. De klimaatverandering heeft negatieve gevolgen voor de manier van leven van de inheemse bevolking en voor de biodiversiteit. Om al deze redenen moet er een internationale discussie worden gevoerd met als doel het sluiten van een verdrag voor bescherming van het noordpoolgebied, te vergelijken met het Protocol van Madrid bij het Verdrag inzake Antarctica uit 1991. Drie landen uit het gebied zijn lid van de Europese Unie en twee andere zijn lid van de gemeenschappelijke Europese Economische Ruimte. De Europese Unie zou dan ook een belangrijke rol moeten spelen in toekomstige internationale onderhandelingen betreffende het noordpoolgebied.

Zoals we eerder hebben gehoord, werkt de Europese Commissie op dit moment aan een mededeling over haar beleid inzake het noordpoolgebied. In onze gezamenlijke ontwerpresolutie roepen we de Commissie op rekening te houden met alle bovengenoemde aspecten. Zoals mevrouw Wallis eerder al zei, vinden we het ook van cruciaal belang dat de Noordpool en de Noordelijke IJszee gevrijwaard blijven van militaire eenheden of kernwapens. Daarnaast willen we de Commissie oproepen om na te denken over het oprichten van een speciale afdeling voor het noordpoolgebied, die zich bezig kan houden met het bereiken van deze doelstellingen en de aanpak van de problematiek.

  Richard Seeber, rapporteur. − (DE) Mijnheer de Voorzitter, we moeten ons er allemaal van bewust zijn dat we wel iets van het noordpoolgebied weten, maar dat het al met al toch in de waarste zin van het woord een witte vlek is, met name in verband met het internationale recht. De heer Kelam heeft erop gewezen dat er voor dit gebied nog geen wetgeving inzake het vervoer over zee is.

Ook de natuurlijke rijkdommen en bodemschatten spelen een rol. Er wordt geschat dat 22 procent van alle olie- en gasvoorraden zich in dit gebied bevinden, en daarom is het voor de toekomst van Europa van het allergrootste belang. Daarom is het ook een uitstekende zaak dat we – onder leiding van mevrouw Wallis – deze resolutie hebben ingediend.

Nu is de Commissie aan zet, ze moet een concept voorleggen, een strategie met concrete doelstellingen en maatregelen. Daar schort het volgens mij nog aan. We zijn weliswaar wakker geworden, en pakken het probleem aan, maar we hebben nog geen strategische keuzes gemaakt. We mogen in dit verband namelijk niet nummer twee zijn! Sommige Arctische buurlanden, met name Rusland, proberen ons voor voldongen feiten te stellen, en wanneer we hier zo lang treuzelen zullen we moeite hebben om tegen een grootmacht als Rusland ons mannetje te staan .

Al met al mag Europa het veld ook niet aan de lidstaten overlaten. Dit is een kwestie van gemeenschappelijk belang, en het zou onaanvaardbaar zijn als we bijvoorbeeld vanwege het slechte functioneren van het GBVB het veld zouden ruimen voor een paar lidstaten. Er staat namelijk te veel op het spel voor Europa als geheel.

Daarom doe ik nogmaals een beroep op de Commissie om zo snel mogelijk een gedetailleerde en concrete strategie voor te leggen, zodat wij er in het Parlement over kunnen discussiëren. Er staat gewoon te veel op het spel, we kunnen er niet gewoon rustig de tijd voor nemen.

  Vladimír Špidla, lid van de Commissie. – (CS) Mijnheer de Voorzitter, dames en heren, volgens mij laat dit debat duidelijk zien dat bij dit probleem fundamentele strategische belangen een rol spelen, of het nou wordt bekeken vanuit het oogpunt van milieubescherming of vanuit een geopolitiek oogpunt. Ook blijkt dat we niet veel tijd meer hebben en er duidelijke redenen zijn voor de Europese Unie om haar beleid te formuleren. Het is echter ook helder dat sommige voorstellen ingewikkeld zijn, en dat de situatie in het noordpoolgebied over het algemeen erg ingewikkeld is, zowel vanuit de Europese Unie als vanuit het internationale recht bezien. We moeten bijvoorbeeld niet vergeten dat belangrijke landen zoals Noorwegen, IJsland, Groenland en de Russische Federatie geen lid zijn van de Europese Unie en we onze strategie dus niet kunnen baseren op het uitoefenen van kust- en territoriale rechten.

Het blijft echter een feit dat er een strategie moet worden opgesteld. De Commissie werkt in ieder geval op dit moment aan een dergelijke strategie en zal snel, binnen een paar weken, met een mededeling op dit gebied komen. Dames en heren, ik heb niet genoeg tijd om op al uw opmerkingen een antwoord te geven, maar ik heb ze genoteerd en de Commissie zal ze meenemen. Zoals ik kort heb geprobeerd uit te leggen, zijn sommige kwesties bijzonder ingewikkeld en bijzonder gecompliceerd.

  De Voorzitter. − Er zijn drie ontwerpresoluties⁽¹⁾ ingediend, overeenkomstig artikel 108, lid 5, van het Reglement.

Het debat is gesloten.

De stemming vindt morgen plaats.

Schriftelijke verklaringen (Artikel 142)

  András Gyürk (PPE-DE), schriftelijk. – (HU) De Noordpool is de afgelopen jaren een van de symbolen van de klimaatverandering geworden. Het gebied kan daarnaast vanwege de onbenutte voorraden grondstoffen binnen afzienbare tijd het epicentrum worden van internationale conflicten. De opwaardering van de regio blijkt ook uit het feit dat één land al een duidelijk signaal heeft afgegeven dat het aanspraak maakt op dit gebied.

Het is niet de taak van het Europees Parlement in geografische discussies te verzanden over wie dit gebied toebehoort. Ik wil echter wel de aandacht vestigen op enkele aspecten.

Ten eerste kunnen eventuele onafgehandelde kwesties alleen worden opgelost met juridische en diplomatieke middelen en niet door het plaatsen van een vlag. We zijn van mening dat de huidige internationale regelgeving, al is die verre van perfect, een kader kan scheppen voor de afhandeling van deze kwestie langs diplomatieke weg.

Ten tweede kunnen de onbenutte energiebronnen op de Noordpool, gezien de toenemende Europese vraag, bijdragen aan de voorzieningszekerheid in Europa. Tegelijkertijd moeten we echter tot uiting brengen dat de winning het biologische evenwicht van het gebied niet mag verstoren: milieuoverwegingen moet onder alle omstandigheden recht worden gedaan. In mijn optiek garanderen de huidige internationale regels dit alles nog niet in geruststellende mate.

Ik vind het belangrijk op te merken dat de exploitatie van de voorraden in het noordpoolgebied slechts een aanvullende rol zal spelen bij de energievoorziening van Europa. Deze bronnen zullen alleen al om deze reden geen invloed uitoefenen op de bredere inzet van hernieuwbare energiebronnen en de voortgaande inspanningen ter verbetering van de energie-efficiëntie.

(1) Zie notulen.