Volledig verslag van de vergaderingen

Woensdag 22 oktober 2008 - Straatsburg

5. Plechtige vergadering - Vertegenwoordiging van de VN voor de Alliantie der beschavingen

  De Voorzitter. – Geachte heer Sampaio, Hoge Vertegenwoordiger van de VN voor de Alliantie der beschavingen, beste collega’s, het is mij een grote eer en het doet mij veel genoegen om u, mijnheer Sampaio, hier in het Europees Parlement te mogen begroeten.

U hebt het Europees Parlement reeds in 1998 bezocht, als president van Portugal. Sindsdien is de Europese Unie niet alleen gegroeid wat het aantal lidstaten betreft, maar ook zijn haar ambitie en verantwoordelijkheden toegenomen.

Ik ben bijzonder verheugd over uw aanwezigheid hier in uw hoedanigheid van Hoge Vertegenwoordiger voor de Alliantie der beschavingen, een initiatief van de Verenigde Naties, omdat uw bezoek in het kader van het huidige Europees Jaar van de interculturele dialoog voor ons allen van groot belang is.

Via de Alliantie van de Verenigde Naties levert u een waardevolle bijdrage aan de bevordering van wederzijds respect en begrip tussen de landen. Ik ben ervan overtuigd dat uw enthousiasme en uw lange ervaring ten goede komen aan de talrijke initiatieven die uw organisatie op het gebied van jeugd, onderwijs, media en migratie stimuleert. Vooral onderwijs en het media- en amusementsgebied zijn van groot belang voor de interculturele dialoog.

In het eindverslag van de Alliantie der beschavingen staan gedetailleerde en nuttige voorstellen voor beide gebieden. Zo wordt vastgesteld dat er meer nieuw lesmateriaal moet worden ontwikkeld, zoals bijvoorbeeld schoolboeken die het wederzijds begrip kunnen bevorderen.

Het op gang brengen van een interculturele dialoog mag niet beperkt blijven tot speciale, publieksgerichte maatregelen als symposia, gemeenschappelijke verklaringen of symbolische gebaren. In het kader van het Jaar van de interculturele dialoog hebben de Europese Unie en het Europees Parlement zich ingespannen om niet slechts intentieverklaringen af te geven, maar met heel concrete initiatieven bij te dragen aan een beter begrip tussen de verschillende culturen.

Wij hebben veel belangrijke personen hier in de plenaire vergadering uitgenodigd en u bent één van hen.

Belangrijk is dat we deze interculturele dialoog niet alleen in dit jaar, 2008, voeren maar ook in het volgende jaar en de jaren daarna.

Mijnheer Sampaio, wij zijn dankbaar dat u vandaag de weg naar ons hebt kunnen vinden, naar dit Parlement dat 27 landen en ongeveer 500 miljoen burgers vertegenwoordigt. Het is voor mij een groot genoegen u te mogen vragen nu tot ons te spreken. Jorge Sampaio, gaat uw gang!

  Jorge Sampaio, Hoge Vertegenwoordiger van de VN voor de Alliantie der beschavingen. − (PT) Mijnheer de Voorzitter, mijnheer de secretaris-generaal, geachte afgevaardigden, dames en heren, ik stond erop u te groeten in mijn moedertaal, het Portugees, maar u begrijpt ongetwijfeld dat de hoedanigheid waarin ik u hier vandaag toespreek mij ertoe verplicht nu op een andere taal over te schakelen.

(EN) Dames en heren, allereerst zou ik de heer Pöttering van harte willen bedanken voor zijn vriendelijk welkomstwoord. Daarnaast is het mij een eer en een groot genoegen om deze illustere volksvertegenwoordiging toe te mogen spreken, zowel uit naam van de secretaris-generaal van de Verenigde Naties als in mijn hoedanigheid van Hoge Vertegenwoordiger van de Alliantie der beschavingen.

De secretaris-generaal was uitgenodigd om deze parlementaire zitting toe te spreken maar hij was niet in staat hier vandaag aanwezig te zijn. Hij heeft mij gevraagd om het Europees Parlement de volgende boodschap over te brengen over het Europese Jaar van de Interculturele Dialoog, en hierbij citeer ik zijn woorden:

“Het is mij een groot genoegen om alle geachte deelnemers aan deze belangrijke vergadering over de interculturele dialoog van het Europees Parlement mijn groeten te mogen overbrengen.

In de loop van zijn geschiedenis is Europa getuige geweest van vreselijke uitbarstingen van gewapend geweld in conflicten die vaak voorkwamen uit haat en vooroordelen. Het continent is echter ook de vruchtbare bodem geweest van sommige van ’s werelds meest opmerkelijke innovaties en artistieke creaties en van wetenschappelijke vooruitgang. Zijn enorme diversiteit en zijn geografisch strategische positie, op het snijvlak van oude en nieuwe migratieroutes, hebben Europa tot belangrijk trefpunt van de interculturele wisselwerking en de dialoog tussen de verschillende godsdiensten gemaakt. Vooral door de nauwe verwantschap met zijn buren aan gene zijde van de Middellandse Zee is Europa een belangrijke brug tussen de beschavingen.

Zoals vele andere regio’s in de wereld heeft Europa te maken met tal van problemen bij het bevorderen van de interculturele dialoog. Als gevolg van migratie, economische onzekerheid en politieke spanningen komt de verstandhouding tussen de verschillende culturele, etnische en religieuze groepen onder druk te staan. Het is echter juist in uw regio, waarin constructieve contacten door de eeuwen heen de mensheid in staat hebben gesteld om belangrijke stappen vooruit te doen, dat verzoening en samenwerking in potentie aanwezig zijn.

Deze plechtige vergadering vandaag houdt een grote belofte in. U zou deze gelegenheid met beide handen moeten aangrijpen om gezamenlijk economische projecten en uitwisselingsprogramma’s op het gebied van onderwijs op te zetten, en andere initiatieven te ontplooien die het leven van de mensen verbeteren en een buffer vormen tegen onverdraagzaamheid, religieus fundamentalisme en extremisme.

De Verenigde Naties zullen hun bijdrage leveren om uw inspanningen in en buiten Europa te ondersteunen en aan te vullen.

De Alliantie der beschavingen is een van de belangrijkste instrumenten die we voor dit werk hebben. Haar doel is de toenemende verdeeldheid in de samenlevingen aan te pakken via een herbevestiging van het paradigma van wederzijds respect tussen volkeren. Met het oog hierop is het ook haar doel gezamenlijke acties te stimuleren. Tot de belangrijkste initiatieven van de Alliantie behoren het Jeugdsolidariteitsfonds ter bevordering van de dialoog, en het project Globale Expert Zoeker, om een reservoir aan commentatoren te creëren die hun licht kunnen laten schijnen over kwesties die verdeling teweeg zouden kunnen brengen.

“Als ik het allemaal over moest doen, zou ik beginnen met cultuur.” Deze beroemde woorden, die meestal worden toegeschreven aan Jean Monnet die zich zo voor de Europese eenheid heeft ingezet, zijn nog steeds opvallend actueel.

Verdraagzaamheid tussen culturen, dialoog en wederzijds respect en begrip: dat moeten de pijlers zijn van die betere wereld die we trachten op te bouwen. Het is bijzonder bemoedigend te weten dat u zich zo betrokken voelt bij deze queeste.

Ter wille van de talloze mensen die tussen twee extremen moeten leven en die verlangen naar waardigheid en vrede, moeten wij de handen ineen slaan en ervoor te zorgen dat de interculturele dialoog resultaten oplevert. In die geest verzoek ik u mijn beste wensen te aanvaarden voor het welslagen van uw besprekingen”.

Hiermee eindigt de boodschap van de secretaris-generaal van de Verenigde Naties.

(Applaus)

Als voormalig afgevaardigde weet ik dat het Parlement het huis is van de democratie, en ook altijd zal blijven. Zijn leden hebben de soms ondankbare taak om een duurzame visie op de toekomst te garanderen voor de mensen die zij vertegenwoordigen.

Wat betreft Europa weten we allemaal hoe langzaam de evolutie van de parlementaire instelling verlopen is, en hoe groot de uitdagingen zijn om gestalte te geven aan een specifiek Europees model van de democratie.

Ik kan niet anders dan het gedane werk loven, alsook de bijdrage die hiermee geleverd is aan de opbouw van een meer participerend en pluralistisch Europa dat dichter bij de burgers staat, uiteindelijk dichter bij alle burgers. Dat is het resultaat van uw werk, en daarom wil ik alle leden van deze vergadering hartelijk begroeten. U bent de legitieme vertegenwoordigers van een gemeenschap van naties die zich verplicht heeft om een oorspronkelijk en uniek plan te verwezenlijken, waarin de afgelopen eeuw zoveel hoop stelde en deze eeuw met zo vele verwachtingen geconfronteerd wordt.

Ik ben hier vandaag om u te vertellen over de Alliantie der beschavingen, een onderwerp dat, ook al lijkt het ver af te staan van ons dagelijks leventje, daar eigenlijk diep in verankerd ligt. De Alliantie is feitelijk ontstaan uit een academische discussie tussen geleerden die het einde van de geschiedenis en de botsing der beschavingen voorspelden, een discussie die echter is uitgegroeid tot een belangrijke sociale hot topic, een uitdaging voor de democratie en een kernvraagstuk van het internationaal beleid, vanwege de globalisering, de toegenomen migratie en 9/11. Al met al is dit een kwestie die de Verenigde Naties hoog op de globale agenda wisten te krijgen.

Waar ik het over heb? Ik heb het over de enorme etnische, culturele en religieuze verscheidenheid van onze samenlevingen, en over de toenemende problemen die we in dat samen leven ervaren. Ik heb het over de steeds ernstiger wordende verdeeldheid op tal van gebieden, over de erosie van de sociale samenhang en over de groeiende kloof tussen samenlevingen. Ik heb het ook over een wijdverspreide malaise die tot uiting is gekomen in toegenomen spanningen binnen bepaalde groepen en tussen groepen onderling, in wederzijds wantrouwen, in gepolariseerde opvattingen en visies op de internationale verhoudingen, in hardnekkige, identiteitgerelateerde conflicten, en natuurlijk in de toename van het extremisme.

Ik heb het eveneens over godsdienst die door jan en alleman als instrument gebruikt en misbruikt wordt voor verschillende doelen. Verder heb ik het over een zekere desoriëntatie van de politieke machtshebbers, die geconfronteerd worden met de tekortkomingen van een aanpak die uitsluitend op het veiligheidsbeginsel en op onderdrukking gebaseerd is, en waarin de geëigende beleidsvormen en instrumenten voor de concrete governance van de culturele verscheidenheid ontbreken.

Kortom, in mijn ogen staat één ding onomstotelijk vast: culturele verscheidenheid is een belangrijk politiek vraagstuk dat niet alleen een uitdaging vormt voor de moderne democratieën, voor het pluralisme, het burgerschap en de sociale cohesie, maar ook voor de vrede en stabiliteit tussen naties.

Voor mij is dit een glashelder feit, en zelfs als ernstige moeilijkheden zoals de huidige beroering aan het financiële en economische front al onze aandacht opeisen, mogen we ons door die druk niet laten afhouden van onze plicht om de huidige diepgaande problemen aan te pakken en bedacht te zijn op de crises van morgen.

Om het scherp te stellen: wat betekent dat voor ons, voor de Europese Unie, als we kijken naar de kern van die boodschap? Het betekent: hoe moeten we onze minderheden integreren in de samenlevingen, alle minderheden maar in het bijzonder de moslims van Europa? Hoe moeten we onze verstandhouding met de mediterrane landen verbeteren? Waar trekken we de grenzen van de Europese opbouw? Hoe moeten we het buitenlands beleid van Europa versterken zodat we de waarden die in onze ogen universeel zijn, goed kunnen overbrengen op de rest van de wereld?

Naar mijn mening heeft dit alles te maken met fundamentele kwesties op het niveau van waarden, geloof, zienswijzen en gedrag. Het heeft te maken met democratie, rechtsstaat, mensenrechten en respect voor de culturele verscheidenheid, met rechtvaardigheid, sociale cohesie en op integratie gerichte samenlevingen, met staten, secularisatie en secularisme of laicité, met het publieke domein, particuliere wetten en de opleving van religie. Het heeft alles te maken met de Europese identiteit en de Europese waarden. Zo zie ik het.

(Applaus)

Aangezien er natuurlijk niet veel spreektijd is, ben ik niet in staat om al deze punten toe te lichten, en daarom zal ik me richten op de kwestie van de moslimminderheden in Europa.

Waarom wordt de integratie van de moslims in Europa steeds meer als een zorgwekkend onderwerp beschouwd? Vanwege haar demografische aspect? Ja natuurlijk! Vanwege het integratievraagstuk? Vast en zeker! Naar mijn mening is de aanwezigheid van moslims in Europa niet een probleem van de Islam versus het Westen maar is er sprake van een dringend integratieprobleem.

Toch speelt er naar mijn idee nog iets anders mee: een identiteitsprobleem. In elke samenleving heeft de komst van immigranten een zekere impact op het zelfbesef van het gastland. Het punt hier is echter, zoals iemand het geformuleerd heeft, dat: “de dam die het christelijke Europa scheidt van het islamitische oosten, lek is gestoten, waardoor de cultuur van Europa veranderd is”.

Waarom bijvoorbeeld namen de discussies over de preambule van de vorige Europese Grondwet ten slotte zo’n venijnige wending? Waarom is de toetreding van Turkije tot de Europese Unie aanleiding tot zulke vurige debatten? Deze kwesties zijn allemaal aan elkaar gerelateerd en ze houden ook allemaal verband met de zo genoemde Europese waarden en identiteit.

Om die te versterken moet de Europese identiteit een plaats inruimen voor persoonlijke loyaliteiten en de nalatenschap van de cultuur.

(Applaus)

Willen we een Europa waar we als gelijken samen kunnen leven, dan zullen we steeds meer toe moeten naar een burgerschap dat niemand uitsluit, en naar betere governance van de culturele verscheidenheid.

Om de uitdaging van de integratie van moslims in Europa en in onze Europese maatschappijen aan te kunnen hebben we op alle niveaus nieuwe beleidsvormen nodig. Er moet actie worden ondernomen op Europees niveau, maar ook nationale regeringsinitiatieven zijn nodig, evenals maatregelen op regionaal niveau. We hebben democratische governance nodig van de culturele verscheidenheid, evenals geïntegreerde vooruitzichten en beleidsmaatregelen op het gebied van onderwijs, jeugd en migrantenintegratie.

Om het vereiste cultuurbeleid op te zetten dienen we culturele statistieken en indicatoren te ontwikkelen om de beleidsmakers te informeren en het besluitvormingsproces te begeleiden, en om te kunnen toezien op de invoering van dat beleid en dat te kunnen evalueren. Er zal gewerkt moeten worden aan het tot ontwikkeling brengen van democratisch burgerschap en burgerparticipatie.

Verder is er behoefte aan educatie op het gebied van mensenrechten, burgerschap en wederzijds respect, educatie ter bevordering van intercultureel begrip en interculturele dialoog en op het gebied van mediageletterdheid, educatie over godsdiensten en geloven, en over een dialoog zowel tussen religies onderling als binnen een en dezelfde religie. We moeten meer te weten komen over interculturele vaardigheden en die overdragen op onze burgers.

Er dienen stedelijke strategieën en een stadsbeleid te worden ontwikkeld om de interculturele dialoog te bevorderen. Voorts moet er een jeugdbeleid komen dat gebaseerd is op gelijke kansen, en waarbij het hele maatschappelijke middenveld betrokken wordt, de jeugd, de religieuze leiders en de media. Anderzijds is het ook zaak de agenda van de interculturele dialoog op het niveau van de internationale betrekkingen uit te breiden, en natuurlijk prioriteit te geven.

Hoe kunnen we samen leven in onze globaliserende wereld, waar een botsing op een bepaalde plek overal repercussies heeft en waarin onze samenlevingen door culturele en religieuze breuklijnen verdeeld zijn? Dat is de globale uitdaging waarvoor de Alliantie der beschavingen zich gesteld ziet en die zij doelgericht moet aangaan.

Het omzetten van deze globale uitdaging in glocal maatregelen is dan ook de voornaamste taak van de Alliantie. Glocal houdt in dat de maatregelen grondig onderbouwd moeten zijn door een globale benadering maar op lokaal niveau moeten worden uitgevoerd.

Dat wil zeggen dat de Alliantie grotendeels van de Europese Unie afhankelijk is voor de tenuitvoerlegging van een agenda van good governance in de Europese regio, waaronder niet alleen de leden van de Europese Unie worden verstaan maar ook de nabuurlanden en met name de mediterrane landen.

Daarom ben ik zo blij dat er overeenstemming bereikt is over een actieplan voor samenwerking tussen de Europese Unie en de Alliantie der beschavingen, dat het streven naar concrete doelstellingen en de uitvoering van doelgerichte projecten van een stevige basis zal voorzien.

In verband hiermee zou ik willen benadrukken hoe belangrijk het zou zijn als het Europese Jaar van de Interculturele Dialoog zou kunnen worden uitgebreid en omgezet in een duurzaam kader voor de lange termijn met als doel de bevordering van good governance van de interculturele verscheidenheid, en in dit verband prijs ik de woorden van de Voorzitter.

Ik weet zeker dat dit een enorme impact zou hebben op het stimuleren van nationale strategieën ter bevordering van de interculturele dialoog, waaronder maatregelen en programma’s op het gebied van onderwijs, media, migratie en jeugd, die ik de landen verzocht heb op te zetten en ten uitvoer te leggen. Dit voorstel heb ik april jongstleden gedaan, en ik zou uw aandacht hierop willen vestigen en alle leden van het Parlement willen verzoeken om het te ondersteunen.

Nog een gebied waarop de Alliantie graag met de Europese Unie zou willen samenwerken, is de Unie voor het Middellandse Zeegebied, om zo bij te dragen aan de verbetering en het beheer van de interculturele verscheidenheid en de interculturele dialoog, met inbegrip van interreligieuze kwesties, in en tussen Europese en moslimsamenlevingen en groeperingen.

Om het zonder omhaal te zeggen: de huidige internationale problemen en de toenemende bezorgdheid die we allemaal voelen ten opzichte van de mogelijkheid om met wederzijds respect samen te leven, hebben de misleidende visie gestimuleerd dat de culturen een onvermijdelijke brokkenroute zijn ingeslagen die naar een botsing der beschavingen leidt.

Wij hebben te maken met een groeiende polarisatie die voortkomt uit toenemende spanningen naar aanleiding van een reeks politieke kwesties en een stijging van het aantal culturele stereotypen. Het spreekt vanzelf dat politieke conflicten alleen kunnen worden opgelost door middel van politieke onderhandelingen. Een oplossing op lange termijn van de spanningen tussen moslims en de westerse samenlevingen is bijvoorbeeld niet uitvoerbaar zolang sommige van de alom bekende bronnen van vijandschap niet met succes worden aangepakt.

Even waar is het echter dat vredesakkoorden zelden stand houden als ze onvoldoende steun krijgen van de betrokken bevolking. Vele vredesakkoorden zijn in het verleden mislukt omdat het diepgewortelde wantrouwen en de vijandschap niet verdwenen waren, die mensen langs culturele en religieuze lijnen verdeeld hielden.

Waar het nu juist om gaat is dat alle conclusies unaniem zijn, in die zin dat ze een sterke scheiding laten zien tussen de manier waarop westerlingen en moslims elkaar zien, waarbij de westerlingen door de moslims als paternalistisch en dominant worden gezien, terwijl de moslims door de westerlingen als fanatiek en onverdraagzaam worden beschouwd. Bovendien leiden sociaaleconomische marginalisering en discriminatie tot onvrede en onverdraagzaamheid, en zij vergroten de kloof tussen de moslim- en de westerse massa’s.

Die zogenaamde scheiding, waarbij twee fictieve monolithische blokken, de Islam en het Westen, tegenover elkaar worden gesteld, zorgt ervoor dat er nog meer stereotypen en polarisatie ontstaan, en leidt tot extremisme. Ik zou echter willen benadrukken dat een grote meerderheid van de bevolking aan beide zijden extremisme waar dan ook verwerpt, en er voorstander van is dat de religieuze en culturele verscheidenheid gerespecteerd wordt. Zowel moslims als niet-moslims zijn bezorgd over de problemen op het gebied van veiligheid en over de dreiging van sociale polarisatie. Miljoenen moslimgezinnen maken zich zorgen over het gevaar dat hun kind ten prooi valt aan religieus en politiek extremisme.

Om dit probleem aan te pakken, zouden we nieuwe strategieën moeten ontwikkelen met als doel de dialoog tussen de godsdiensten te beheren en te bevorderen als deel van de culturele verscheidenheid, op grond van de universele rechten van de mens. Met andere woorden, om de voorwaarden voor duurzame vrede te creëren, zijn er inspanningen van andere aard nodig, inspanningen die erop gericht zijn een omschakeling in het denken teweeg te brengen in de onderling verdeelde groepen. Dat is het eerste punt van mijn eerste conclusie.

Mijn tweede punt heeft betrekking op de noodzaak om politieke prioriteit te geven aan de ontwikkeling van een democratische governance van culturele verscheidenheid.

In de Europese Unie betekent dit dat we een collectieve identiteit moeten creëren onder de burgers – onafhankelijk van hun afkomst en hun etniciteit, hun taal, filosofische opvattingen, en hun politieke en religieuze achtergrond – zodat ze waarden, zienswijzen en plannen kunnen delen en er plaats wordt gemaakt voor een gemeenschappelijke toekomst waaraan ze samen kunnen werken. Daarom dient culturele verscheidenheid hand in hand te gaan met de bescherming van de mensenrechten en de fundamentele vrijheden, met gelijke kansen voor iedereen, met economische solidariteit en sociale cohesie.

Deze kwesties zullen we niet op korte termijn optimaal kunnen regelen – helaas is dat de waarheid – en er moeten inspanningen worden geleverd op de lange termijn. De verleiding om op te geven is natuurlijk steeds aanwezig, maar we mogen nooit bij de pakken neerzitten, want uiteindelijk kunnen kleine veranderingen in de omstandigheden grote veranderingen in het gedrag teweeg brengen. En dat is precies wat wij moeten doen om de wil op te wekken om samen te leven met wederzijds respect en waardering van de etnische, taalkundige, culturele en religieuze verschillen.

We mogen niet onderschatten hoe dringend deze taak is. Ik ben er echter van overtuigd dat we er met uw werk en uw betrokkenheid in zullen slagen om samen te leven in geïntegreerde gemeenschappen. Ik dank u zeer voor uw aandacht.

(Het Parlement geeft de spreker een staande ovatie)

  De Voorzitter. – President Sampaio, namens het Europees Parlement bedank ik u voor deze geweldige toespraak en voor het sterk engagement in de Alliantie der beschavingen en de interculturele dialoog waarvan u blijk heeft gegeven als Hoge Vertegenwoordiger van de Verenigde Naties.

Aangezien u de Unie voor het Middellandse Zeegebied ter sprake heeft gebracht, wil ik deze gelegenheid aangrijpen om u te laten weten dat de Euro-mediterrane Parlementaire Vergadering - waaraan is deelgenomen door afgevaardigden van Israël, Palestina en de Arabische landen en door leden van het Europees Parlement en de nationale parlementen van de Europese Unie - op haar speciale bijeenkomst van 12 en 13 oktober jongsleden in Jordanië een verklaring heeft aangenomen over het vredesproces in het Midden-Oosten.

In november zullen honderden jonge mensen uit de landen die deel uitmaken van de Unie voor het Middellandse Zeegebied hier bijeenkomen, in de vergaderzaal van het Europees Parlement in Straatsburg, om een dialoog der beschavingen, een dialoog der culturen op te zetten. Wij dragen uw doelstellingen een warm hart toe, mijnheer de president, en we wensen u het allerbeste toe bij uw enorme inzet in de Alliantie der beschavingen. Het Europees Parlement staat achter u. Uw ambitie is onze ambitie.

Dank u, mijnheer Sampaio, voor uw bezoek aan het Europees Parlement. Obrigado.

(Applaus)

VOORZITTER: ALEJO VIDAL-QUADRAS
Ondervoorzitter