Pełne sprawozdanie z obrad

Środa, 17 grudnia 2008 r. - Strasburg

7. Wręczenie Nagrody im. Sacharowa - Dwudziesta rocznica (Uroczyste posiedzenie)

  Przewodniczący. − Panie i panowie! Otwieram uroczyste posiedzenie.

Panie i panowie! Proszę o powitanie laureatów Nagrody im. Sacharowa, do których należą:

1990: Aung San Suu Kyi, reprezentowana przez Zoyę Phan,

1991: Adem Demaçi,

1992: Matki z Plaza de Mayo, reprezentowane przez Hebe Pastor de Bonafini,

1993: organizacja Oslobođenje, reprezentowana przez Lidiję Korać,

1994: Taslima Nasreen,

1995: Leyla Zana,

1996: Wei Jingsheng,

2000: organizacja ¡BASTA YA!, reprezentowana przez José Maríę Alemána Amundaraina,

2001: Dom Zacarias Kamwenho,

2002: Oswaldo José Payá Sardiñas, reprezentowany przez Adama Mascaró Payá,

2004: Białoruskie Stowarzyszenie Dziennikarzy, reprezentowane przez Zhannę Litvinę,

2005: Kobiety w Bieli, reprezentowane przez Blancę Reyes, jak również Hauwa Ibrahim, jak również Reporterzy bez Granic, reprezentowani przez Jean-François Julliarda

2006: Aleksander Milinkiewicz,

2007: Salih Mahmoud Mohamed Osman.

Proszę o powitanie pani Eleny Bonner, reprezentującej zmarłego dra Andrieja Sacharowa.

(Nieustające oklaski)

  Przewodniczący. − Szanowna pani Bonner, drodzy laureaci przyznawanej przez PE Nagrody im. Sacharowa na rzecz wolności myśli, pani komisarz Ferrero-Waldner, panie i panowie – i jeśli mi wolno tak powiedzieć, drodzy przyjaciele! Dzisiejszy dzień jest niezwykłym dniem dla Parlamentu Europejskiego: to dzień, w którym przypominamy jedną ze spraw najwyższej troski Unii Europejskiej, jaką jest praca na rzecz pokoju, postępu i praw człowieka, które ucieleśniają laureaci Nagrody im. Sacharowa. Jak powiedział sam Andriej Sacharow: „jest rzeczą niemożliwą osiągnięcie jednego z tych celów – tj. pokoju, postępu czy praw człowieka – dopóki oba pozostałe cele będą zaniedbywane.”

Zebraliśmy się tu dzisiaj, w dwudziestą rocznicę wręczenia po raz pierwszy Nagrody im. Sacharowa oraz w niespełna kilka dni po sześćdziesiątej rocznicy uchwalenia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, aby uhonorować szereg mężczyzn i kobiet niezwykłej odwagi – działaczy na rzecz praw człowieka, prawników, dziennikarzy, przywódców religijnych, organizacje – walczących o prawa człowieka z pasją, głębokim poświęceniem i odwagą. Składamy także hołd kobietom, matkom i rodzinom walczącym o prawa dla swych bliskich.

Szczególne słowa powitania kieruję także do wszystkich laureatów Nagrody im. Sacharowa z ubiegłych lat, którzy zaszczycili nas tutaj dzisiaj swoją obecnością. Mamy nadzieję na dalsze zacieśnienie współpracy z państwem w ramach tzw. „sieci Sacharowa”, ustanowionej w dniu wczorajszym mocą podpisów na odpowiednich dokumentach. Z ubolewaniem stwierdzam, że są też laureaci, którzy chcieliby być tu dzisiaj z nami, lecz z woli dyktatorskich reżimów w ich rodzinnych krajach nie mogą tu przybyć. Aung San Suu Kyi nadal przebywa …

(Oklaski)

… w reszcie domowym w Birmie/Myanmar. Również Oswaldo Payá i przedstawicielki Kobiet w Bieli, Laura Pollán i Berta Soler, otrzymały zakaz opuszczania kraju, wydany przez władze kubańskie pomimo uruchomienia wszelkich niezbędnych procedur z ponad dwumiesięcznym wyprzedzeniem. Ów zakaz jest wyraźnym przejawem okoliczności, w jakich zmuszone są działać demokratyczne siły Kuby. W tym względzie chcę powiedzieć, że nie jest to zgodne ani z duchem podjętego niedawno politycznego dialogu, ani też z duchem współpracy między Kubą i Unią Europejską.

(Oklaski)

Ponad 20 lat temu Andriej Sacharow uczynił Parlamentowi Europejskiemu szczególny zaszczyt, kiedy wyraził swoje uznanie dla tej Izby w związku z ustanowieniem Nagrody jego imienia i udzielił na to swej zgody. Andriej Sacharow słusznie postrzegał tę Nagrodę jako znak zachęty dla wszystkich osób angażujących się w obronę praw człowieka na całym świecie.

Pragnę także najserdeczniej powitać w tutejszej Izbie córkę Eleny Bonner, Tatianę. Cieszymy się, że jest pani tutaj z nami, Tatiano!

W 1988 roku, kiedy Nagrodę przyznano po raz pierwszy, jej laureat Nelson Mandela przebywał w więzieniu. Tego samego roku ustawiono tu puste krzesło dla Andrieja Sacharowa, podobnie jak puste krzesło czeka tu dziś na Hu Jia. Dziś, podobnie jak wówczas, składamy hołd osobom w związku z ich heroicznym zaangażowaniem, mimo ich wymuszonej nieobecności w tym miejscu. Również dziś, podobnie jak wówczas, autorytarne reżimy nadużywają swej władzy próbując uciszać tych, którzy chcą czynić użytek z podstawowego prawa do wolności myśli i wypowiedzi. Dziś też, podobnie jak wtedy, prześladowcom nie udaje się uciszyć tych odważnych głosów.

Wysłuchamy dzisiaj przesłania dwóch niezwykle odważnych kobiet, matek i żon, które poświęciły swe życie sprawie wolności w swoich krajach, niosąc nadzieję milionom ludzi w swojej ojczyźnie i na całym świecie.

Droga pani Bonner! Pani praca na rzecz uwolnienia pani męża, Andrieja Sacharowa, oraz na rzecz wolności pani kraju przyczyniły się do historycznych zmian w Europie, które były koniecznym warunkiem zabiegów o ponowne zjednoczenie Europy. Nigdy nie zapomnę, jak przyjęła mnie pani w swoim moskiewskim mieszkaniu po tym, gdy odwiedziłem grób pani męża w lutym 1999 roku; było to bardzo przejmujące doświadczenie. To wspaniałe móc panią dzisiaj gościć w murach Parlamentu Europejskiego.

Wiemy, ile wysiłku włożyła pani w to, by być tu dzisiaj z nami. Jestem pewien, że ma pani świadomość, jak bardzo moje koleżanki i koledzy posłowie doceniają pani obecność tej Izbie. Witamy także, co jeszcze raz powtórzę, pani córkę Tatianę, która tak wiele uczyniła, ażeby pomoc pani i nam kontynuować głęboko humanistyczną, jakże godną spuściznę pani męża. Chciałbym panią prosić o skierowanie do nas kilku słów po kolejnej części ceremonii przyznania Nagrody.

Panie i panowie! Odwaga i poświęcenie samego siebie zawsze były elementem decydującym o rozwoju praw człowieka na przestrzeni wieków. Decyzja Hu Jia o skierowaniu przez telefon kilku słów do uczestników posiedzenia naszego Podkomitetu ds. Praw Człowieka była przykładem takiej wielkiej odwagi. Przesłanie, które dziś skieruje do nas ustami swojej żony Zeng Jinyan, stanowi podobnie bezinteresowny fakt. Dzisiejszych cyberdysydentów − których przykładem jest Zeng Jinyan − można przyrównać do ówczesnych sowieckich dysydentów, którzy swego czasu głosili swoje przekonania i zyskiwali posłuch dla swoich pomysłów za pośrednictwem literatury zwanej samizdatem.

Laureat Nagrody im. Sacharowa w 2008 roku, Hu Jia, został do niej nominowany jako przedstawiciel zmuszonych do milczenia głosów w Chinach i Tybecie, ale dziś będzie nam dane jeden z tych głosów usłyszeć. Jestem pewien, że przyjdzie taki dzień, w którym będziemy mogli usłyszeć głos samego Hu Jia na sali obrad Parlamentu Europejskiego.

(Oklaski)

Proszę teraz o przedstawienie przesłania, które otrzymaliśmy kilka dni temu od żony Hu Jia, Zeng Jinyan.

  Zeng Jinyan, małżonka Hu Jia. − Drodzy przyjaciele! Nazywam się Zeng Jinyan, jestem żoną Hu Jia. Hu Jia przebywa obecnie w więzieniu, dlatego nie mógł osobiście odebrać przyznanej mu Nagrody im. Sacharowa.

Ja nie posiadam paszportu, dlatego również nie mogę przybyć do Europy, by uczestniczyć w uroczystościach 20. rocznicy Nagrody im. Sacharowa. Jest nam obojgu niezmiernie przykro z tego powodu.

Lecz jest też dobra wiadomość. 10 października 2008 r. Hu Jia został przeniesiony z więzienia Chaobai w Tianjin do miejskiego więzienia w Pekinie, a warunki, w jakich jest przetrzymywany, uległy poprawie. Co się tyczy zdrowia, wygląda obecnie nieco lepiej. Wydaje się być w nieco lepszej formie, niż był w więzieniu Chaobai.

Niemniej wykonano mu dwukrotnie badania krwi w okresie jednego miesiąca, a my nie znamy ich wyników. Mimo że o nie prosiliśmy, rodzina nie otrzymała dotąd żadnych wyników badań. Takie zachowanie budzi nasz niepokój. Obawiamy się, że nastąpiło pogorszenie marskości wątroby.

Odwiedziłam Hu Jia w więzieniu miejskim w Pekinie w dnia 21 listopada 2008 r. Nim doszło do spotkania, każde z nas otrzymało od władz więziennych osobne ostrzeżenie, że nie wolno nam rozmawiać o tym, że mąż otrzymał Nagrodę im. Sacharowa.

Dlatego w trakcie moich odwiedzin żadne z nas nie mogło wspomnieć o nagrodzie. Nie mogliśmy też poruszyć tego tematu w listach, gdyż cała nasza korespondencja podlega cenzurze. Nawet wówczas, gdy wyrażamy jedynie poglądy na zjawiska społeczne, lub gdy Hu Jia napisze coś o więzieniu, jeżeli tylko nie spodoba się to władzom więziennym, nasze listy są konfiskowane lub listy Hu Jia są mu zwracane. Mamy nadzieję, że w przyszłości będziemy mogli komunikować się w bardziej normalny sposób, ale w chwili obecnej jest to bardzo trudne.

Pod koniec października 2008 lub z początkiem listopada, trudno mi to dokładnie określić, funkcjonariusze państwowej służby bezpieczeństwa poinformowali Hu Jia, że otrzymał Nagrodę im. Sacharowa.

Kiedy widziałam go 21 listopada, mogłam odczuć, że bardzo cieszy się z tego faktu. Wiem, że rozmawiał o tym z policjantami i ze swą matką. Oto jego mniej więcej jego słowa:

“Być może Parlament Europejski miał na myśli moją pracę w dziedzinie walki z AIDS i ochrony środowiska, ponieważ to, czego dokonałem w zakresie praw człowieka, to wiele za mało i będę musiał podwoić wysiłki”.

Hu Jia powiedział też, że Nagroda im. Sacharowa jest bardzo ważna dla Chin. Był też przeświadczony, że przyszłość pokaże, że miał rację.

Oczywiście osobiście mam nadzieję, że mąż wróci do domu tak szybko, jak tylko będzie to możliwe. Hu Jia powiedział pewnego dnia, iż ma nadzieję być już ostatnim więźniem sumienia w Chinach, lecz rzeczywistość jest zupełnie inna. Od czasu jego rozprawy, która miała miejsce 3 kwietnia, władze zaaresztowały kolejne osoby, w tym Huang Qi, Zeng Honglin i Chen Daojun, ponieważ publicznie wyrażali oni swoje poglądy. Niektóre z tych osób zostały osądzone i otrzymały wyroki pozbawienia wolności.

To pokazuje, że sytuacja w zakresie wolności przekonań pozostaje nadal zatrważająca i że nie ma jakichkolwiek podstaw do optymizmu.

Lecz jednak nawet w tych okolicznościach jest w społeczeństwie chińskim bardzo wielu ludzi absolutnie wyjątkowych i ludzi dobrej woli, którzy są zdolni daleko się posunąć, aby znaleźć sposoby, które pozwolą ukazać światu rzeczywistą sytuację w Chinach oraz wyartykułować głębokie przekonania, i tu Internet dostarcza im bardzo interesującej platformy. Lecz niestety czasem trzeba za to zapłacić wysoką cenę.

Lecz aby głosić prawdę, odwaga jednej osoby niekiedy nie wystarcza. Czasami cena bywa bardzo, bardzo wysoka. Znane są przypadki, gdy również krewni działaczy na rzecz praw człowieka, pisarzy i innych osób korzystających z wolności myśli byli nękani przez policję, tracili pracę lub byli zamykani w areszcie domowym. Co gorsza, wobec niektórych z nich wytaczano rozprawy i wydawano wyroki skazujące.

Sam Hu Jia był wielokrotnie bezprawnie uprowadzany przez policję od 2004 roku, bez zachowania jakichkolwiek procedur prawnych. Był nieustannie śledzony i ostatecznie otrzymał wyrok skazujący na karę więzienia. Także ja, jako jego żona, bywam często nękana przez policję.

Inni są w takiej samej sytuacji, jak Chen Guangchen i jego żona, Guo Feixiong i jego żona, a nawet ich dziecko, któremu odmówiono prawa do edukacji. Dzięki licznym apelom z różnych sfer, dzieciom Guo Feixionga pozwolono powrócić do szkoły, choć w nienajlepszych okolicznościach.

Z tych wszystkich powodów chciałabym uszanować życzenie Hu Jia, które wielokrotnie wyrażał przy różnych okazjach. Mąż często wspominał, że chciałby założyć sieć pomocy dla rodzin działaczy na rzecz praw człowieka. Aby zapewnić tym rodzinom moralne wsparcie, aby ulżyć ich psychicznym i życiowym cierpieniom, których doświadczają. Aby miały dość sił, by stawić czoła naciskom ze strony władz w bardziej aktywny, bardziej optymistyczny sposób, zniechęcając swych prześladowców do kierowania okrutnych działań odwetowych przeciwko rodzinom.

Obecnie niewiele mogę zrobić, lecz chciałabym przeznaczyć owe 50 tysięcy euro przyznane Hu Jia w ramach Nagrody im. Sacharowa jako początkowy wkład na rzecz powołania fundacji niosącej pomoc rodzinom działaczy na rzecz praw człowieka, by to sposobem zrealizować to, o czym Hu Jia zawsze marzył.

Dlaczego praca Hu Jia na rzecz praw człowieka jest taka trudna?

Sądzę, że przede wszystkim dlatego, że system prawny w Chinach jest niezadowalający. Istnieją przepisy, istnieją rozmaite artykuły i rozporządzenia, niektóre nawet dobrze napisane, lecz nie są one stosowane.

W rzeczywistości sytuacja w zakresie praworządności jest katastrofalna. Systemowi sądownictwa brak niezawisłości. Do roku 2004 Hu Jia poświęcał większość swoich działań problemom związanym z AIDS i ochroną środowiska. Spędzał dużo czasu w terenie, organizując kampanie w miejscach, gdzie ludzi oczekiwali od niego podjęcia konkretnych działań.

Od roku 2004 policja regularnie odmawiała mu prawa do swobodnego poruszania się, toteż nie miał innej możliwości, jak tylko uczestniczyć w ruchach obrony praw człowieka z domu, pisząc artykuły i publikując sprawozdania z działań w terenie.

Myślę, że w ciągu tych wszystkich lat najważniejszą i najciekawszą rzeczą, którą robił Hu Jia, było nieustanne mówienie prawdy. Nie przestawał pisać o otaczających go zjawiskach. Nie ustawał w opisywaniu, szczegół po szczególe, tych wszystkich elementów rzeczywistości, o których chińskie środki przekazu nie mogą informować. Nie przestawał publikować wszystkiego tego na stronach internetowych, aby opinia publiczna mogła poznać panującą w Chinach rzeczywistość i ją zrozumieć.

W mojej ocenie, właśnie na tym polegał jego największy wkład.

Jeśli spojrzeć dzisiaj na Chiny, wszyscy wokół rozmawiają, ale bardzo rozpowszechnionym zjawiskiem jest kłamstwo. Niemniej są także ludzie, którzy nie ustają w poszukiwaniu prawdy. Ponieważ szkolne podręczniki naszych dzieci, nasze gazety i media, nasze biblioteki i wszystkie nasze dokumenty i kartoteki przypominają to, co można znaleźć w noweli „Rok 1884”. Są pisane innym językiem, opisującym fikcyjną rzeczywistość.

A jak wygląda rzeczywista sytuacja, jak wyglądają prawdziwe Chiny? Tego nie wiemy.

Dlatego istnieje w Chinach grupa myślących osób, jak Hu Jia, którzy nigdy nie zrezygnowali z poszukiwania prawdy. Lecz Hu Jia zapłacił za to bardzo wysoką cenę.

Nasza córeczka właśnie skończyła rok. To kluczowy okres w jej życiu, lecz Hu Jia nie może przy niej być. Bardzo trudno mi o tym mówić, lecz uważam ...

Hu Jia był także zawsze pełen optymizmu. Twierdził, że jego zdaniem Chiny przeżywają okres największej otwartości w swej historii, że należy wykorzystać tę okazję do jeszcze skuteczniejszego promowania sprawiedliwego, bardziej wolnego i demokratycznego społeczeństwa w Chinach.

Można to rzeczywiście zauważyć w naszym codziennym życiu, mimo że rząd nadal rygorystycznie kontroluje środki przekazu i wolność zrzeszania się, a być może jeszcze dokładniej stosowanie nowych technologii. Z drugiej strony, społeczeństwo obywatelskie również wykorzystuje nową technologię i platformę oferowaną przez Internet, aby aktywnie propagować sprawiedliwszy system sądowy i rzetelniejsze społeczeństwo oraz by badać i ukazywać prawdziwe Chiny.

A także, aby edukować naszych obywateli, aby ich uczyć o prawach człowieka. I to stanowi realną nadzieję: czy rząd sobie tego życzy, czy nie, czy przywódcy w Chinach i poza granicami Chin uznają ten fakt, czy nie – Chiny bardzo szybko zmierzają ku otwartemu i demokratycznemu społeczeństwu.

Na koniec chcę powiedzieć, iż niezależnie od rozwoju wydarzeń musimy utrzymywać aktywne i optymistyczne nastawienie, kontynuując wysiłki na rzecz propagowania praworządności w Chinach, na rzecz propagowania w Chinach demokracji i wolności.

Jesteśmy pełni nadziei, że już niedługo będziemy mogli świętować narodziny otwartych Chin. Jesteśmy pełni energii, aby Chiny stały się państwem pokoju.

Chcę z głębi serca podziękować naszym przyjaciołom z Parlamentu Europejskiego. Parlament Europejski od samego początku poświęcał wiele uwagi sprawie Hu Jia, podejmując intensywne starania na rzecz uwolnienia Hu Jia i innych chińskich obrońców praw człowieka. Działania, które zasługują na szacunek.

Nie przestawał kierować uwagi na potrzebę wolności, aby ta wolność stała się dla obywateli Chin rzeczywistością. Dziękujemy, po stokroć dziękujemy.

Chcę także skorzystać z okazji, by podziękować tym wszystkim przyjaciołom, których nie było mi dane poznać. Gdyby nie wasza wieloletnia pomoc, gdyby nie wasze zainteresowanie naszym losem, gdyby nie wasze nieustanne słowa zachęty i otuchy – sądzę, że nie znaleźlibyśmy w sobie dość odwagi, by stawić czoła tak trudnej społecznej rzeczywistości.

To wszystko pomaga nam nie tracić nadziei i kontynuować nasze starania.

Dziękuję. Dziękuję za wszystkie wysiłki, podejmowane przez państwa dla Hu Jia, dla mnie i dla naszej rodziny. Dziękuję za starania dedykowane działaczom na rzecz praw człowieka i za państwa przyczynek do postępu chińskiego społeczeństwa.

Dziękuję bardzo.

(Izba zgotowała mówczyni owację na stojąco.)

  Przewodniczący. − Pani i panowie! Przejmujące przesłanie Zeng Jinyan, która wygłosiła je w imieniu swego męża Hu Jia, wywołało owację na stojąco. Niech ta wzruszająca rozmowa, którą odbyła z nami Zeng Jinyan, zapadnie w nas głęboko.

Zanim poproszę o zabranie głosu Elenę Bonner, chcę wydać w imieniu Parlamentu Europejskiego następujące oświadczenie. Jako Parlament pożądamy dobrych stosunków z Chinami i przykładamy do tych stosunków najwyższą wagę. Chiny to ogromny naród. Europa potrzebuje Chin, a Chiny potrzebują Europy. Głosimy nasze poglądy na prawa człowieka jako przyjaciele mieszkańców Chin i mamy głęboką świadomość, jak wiele możemy wspólnie uczynić na rzecz pokoju i postępu na świecie. Prawa człowieka nie powinny być nigdy postrzegane jako zagrożenie dla jakiegokolwiek narodu. Lecz raczej jako jednostkowe, kolektywne i powszechne prawa narodu; i tym samym wszystkich narodów.

Pani Bonner, proszę o zabranie głosu.

(Oklaski)

  Elena Bonner, wdowa po dr Andrieju Sacharowie (transkrypcja oparta na ustnym przekładzie na język francuski) – (FR) Panie przewodniczący! Dziękuję za udzielenie mi głosu. Jest mi niezwykle trudno zabrać głos i przemawiać po wysłuchaniu słów tej niezwykłej młodej kobiety. Jej życie i przyszłość stoją w obliczu rozlicznych zagrożeń, i myślę, podobnie jak wszyscy, którzy się dziś zebrali w tej Izbie w celu nadania przez Parlament Europejski Nagrody im. Sacharowa, że uczynili państwo wszystko, co w państwa mocy, wszystko, co można było zrobić, aby uchronić przynajmniej Hu Jia, jej męża, ale także jej dziecko, przed tym wszystkim, co im zagraża.

Mamy świadomość wielkości Chin, całej potęgi, jaką dzisiaj dysponują. Jednak w sytuacji, gdy zagrożone są prawa człowieka, nie powinniśmy z zasady iść na żadne ustępstwa. Nie powinniśmy czynić najmniejszych ustępstw, ani się poddawać, także w obliczu kryzysów, takich jak obecny kryzys finansowy i kryzys gospodarczy, którego w ostatnim czasie doświadczyliśmy, ponieważ stanowi to taki sam fundament naszej przyszłości i naszej cywilizacji, co obrona praw człowieka, i tym samym ludzkości jako całości.

To taki sam fundament dla naszej przyszłości i − co muszę szczerze powiedzieć − pomimo uczuć przyjaźni, które możemy odczuwać, pomimo tej bliskości, którą odczuwam w stosunku do wszystkich zgromadzonych tutaj osób, stanowiska Parlamentu Europejskiego, stanowiska Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy, wyrastających z zasad stanowisk przyjętych przez te zgromadzenia, muszę powiedzieć, że ta nagroda, Nagroda im. Sacharowa, jak również uwagi, które tutaj poczyniono, są swego rodzaju powracającym motywem przewodnim, ale są też wołaniem o dalsze, pragmatyczne decyzje.

Istotną rzeczą jest, że wspomniane zasady stanowią podstawę każdej aktywności, czy to gospodarczej, czy każdej innej. Każda decyzja natury gospodarczej, na ten przykład, czy nawet decyzje o wykorzystaniu zasobów naturalnych, muszą opierać się na pryncypiach. Bez tych zasad społeczeństwo nie zatriumfuje. To podstawowy artykuł, to podstawowe credo Andrieja Sacharowa, który głosił, że należy czynić to, co nam dyktuje sumienie, i stosownie do tego postępować.

Chciałabym teraz przejść do innego tematu. W dniu dzisiejszym świętujemy rocznicę: dwudziestą rocznicę wspomnianej nagrody. W niektórych krajach ludzie osiągają pełnoletniość w 18 roku życia, w innych stają się dorośli, mając lat 21. I kiedy ludzie obchodzą owe urodziny, zazwyczaj otrzymują prezenty. Ja także mam dla państwa prezent, który własnoręcznie zapakowałam. W rzeczywistość jest to coś, co pochodzi z Rosji. Chciałam być pewna, że może zostać odwzajemnione w formie niewielkiego prezentu.

To rodzaj papirusu, który pozwolę sobie przed państwem rozwinąć. Przypomina nieco zwój, na którym wypisuje się teksty Tory. Jak państwo widzą, zawiera listę, na którą składa się 97 wpisów. Jest to spis wszystkich odznaczeń, które nadano laureatom Nagrody im. Sacharowa, i myślę, że gdyby chcieć wyjaśnić dzieciom, kim był Andriej Sacharow, można pokazać im ten zwój i wypisane na nim informacje, i co on reprezentuje mocą przykładu laureatów nagrody, którzy zostali uhonorowani poprzez uznanie nagrody, która nosi jego imię.

(Oklaski)

  Przewodniczący. − Pani Bonner, składamy pani nasze najserdeczniejsze podziękowanie za przesłanie, które pani nam tak wspaniale przekazała. Pani i panowie! Zanim zamknę to posiedzenie – a jest nam miło widzieć na tej sali nie tylko panią komisarz Ferrero-Waldner, ale także pana Komisarza Figel’a – zwracam się do państwa o powstanie z miejsc na znak naszej solidarności z wszystkimi nieobecnymi laureatami, którzy wciąż muszą walczyć o swoje prawa i którzy w rezultacie zostali pozbawieni swej wolności. Zademonstrujmy nasze poparcie, lecz nie minutą ciszy, ale minutą oklasków dla pokoju, postępu i praw człowieka, tej spuścizny pozostawionej nam wszystkim przez Andrieja Sacharowa.

(Posłowie powstali z miejsc i zgotowali owację na stojąco na znak solidarności)

Bardzo dziękuję wszystkim moim koleżankom i kolegom posłom.

To zamyka ten punkt obrad.

(Posiedzenie zostało zawieszone na kilka chwil)

PRZEWODNICZY: Manuel Antonio DOS SANTOS
Wiceprzewodniczący