Posėdžio stenograma

Ketvirtadienis, 2014 m. spalio 23 d. - Strasbūras

6.1. Organizacijos „Memorialas“ (2009 m. Sacharovo premija) uždarymas Rusijoje

  La Présidente. - L'ordre du jour appelle les débats sur des cas de violation des droits de l'homme, de la démocratie et de l'état de droit (article 135 du règlement), et tout d'abord le débat sur six propositions de résolution concernant la dissolution de l'ONG Memorial (prix Sakharov 2009) en Russie (2014/2903(RSP).

  Charles Tannock, author. - Madam President, the Russian Justice Ministry’s request to have the human and civil rights organisation Memorial closed down reflects just about all that is wrong with President Putin’s Russia. Memorial works to promote democracy, the rule of law, human rights and civil society activism – all principles that are being eroded currently in Russia. On a more symbolic level, it works to inform the public of Russia’s true history, exposing the terrible atrocities committed during the Stalinist Soviet era – a history that the political establishment more usually today glosses over and vaunts as a guiding light for the future of Russia.

As Ukraine moves closer to parliamentary elections, we see the chaos that reigns across the regions of Donetsk and Luhansk as a result of the practical implementation of that kind of dogma. Memorial is just one organisation in Russia, but iconically it represents the Russia that should be and its closure is extremely worrying to us in this House.

Russia has, with China and Saudi Arabia, recently drafted proposals to the ITU to give control of the Internet to national governments and away from ICANN as part of a crackdown on Net freedom. Fortunately the USA, a lover of freedom, is blocking this and rightly so as the Net, for all its faults, remains a forum for free expression by the victims of authoritarian regimes globally.

  Jaromír Štětina, Autor. - Paní předsedající, ruská společnost pro obranu lidských práv Memorial a ukrajinské hnutí Majdan jsou dvě stránky jedné mince. Obě nesou výrazně protikomunistický a protisovětský charakter. Memorial od konce 80. let pomáhal bourat velké sovětské impérium. Požadoval dodržování lidských práv a nerozpakuji se říci, že bez Memorialu by pád Sovětského svazu nastal mnohem později. Majdan jasně deklaroval, že Ukrajinci nechtějí znovu strčit hlavu do chomoutu nového Sovětského svazu. Jak členové Memorialu, tak účastníci revoluce na Majdanu projevili statečnost a principiální odpor k režimu, který porušoval lidská práva takřka jedno století.

Víme dobře, dámy a pánové, že jsme my, kteří straníme Majdanu, svoji bitvu o Sacharovovu cenu pro Majdan v Evropském parlamentu prohráli. Dovolte mi připomenout slova jednoho z nejvýznačnějších ruských obránců lidských práv za poslední desetiletí, Sergeje Kovaljova: „Obrana lidských práv nemůže být vnitřní záležitostí žádného státu.“ Podpořme Memorial!

  Tamás Meszerics, author. - Madam President, the facts of the case that this resolution speaks about are very clear. There is no point in reciting all the facts; we all know, those of us who sit here and who have been observing developments in Russia, that the actions by the Ministry of Justice and Putin’s governments against Memorial are basically a petty, malicious and vindictive response to the activities of Memorial.

The problem Putin’s government has with Memorial is not what it does, but what it stands for. What it stands for is the uncompromising and consistent denouncing of all the crimes of Stalinism, and it has been doing that since the 1980s.

Now, I was a student at that time and a few of my heroes were among the Memorial people who took enormous risks, personal risks, to commemorate the victims of Stalinism, some of whom are no longer with us. Memorial represents the continuity of that civilian courage, which Putin’s government is very much against, and this is very clear.

One more worrying sign is that, although this could be expected from Putin’s Russia, we are seeing some of the Members in this assembly may for this very reason not be able actually to sign this joint resolution. That is something we need to reflect upon.

  Marie-Christine Vergiat, auteur. - Madame la Présidente, s'il est un pays sur lequel le Parlement européen ne manque pas de résolutions d'urgence, c'est bien la Russie.

C'est vrai que la situation des droits de l'homme y est préoccupante, mais c'est bien pire dans nombre d'autres pays, sur lesquels il est difficile d'obtenir un débat. Je le regrette. Cela fait douze ans, par exemple, que nous n'avons pas eu de débat sur la situation en Érythrée.

Oui, Memorial est une association remarquable et un symbole de la répression des défenseurs des droits de l'homme en Russie. Perquisitions régulières, confiscation des archives par la police, arrestations, saccage des locaux et agressions physiques, tel est son lot quotidien, notamment depuis l'adoption de la loi relative aux agents de l'étranger. Triste vocabulaire. Aujourd'hui, elle est menacée de dissolution.

D'autres ONG connaissent le même sort, sommées de payer des amendes exorbitantes qui les contraignent souvent à se dissoudre.

J'ai signé cette résolution et je vais la voter. Mais je ne suis pas sûre que ce soit le meilleur moyen d'aider les défenseurs des droits de l'homme en Russie. M. Poutine n'est guère sensible à ce type de message. Tout au plus est-il capable de soigner son image, comme il l'a fait au moment des JO de Sotchi.

  Josef Weidenholzer, Verfasser. - Frau Präsidentin! Die Nachricht, dass die russischen Behörden dabei sind, Memorial zu schließen, ist äußerst besorgniserregend, nicht nur, weil es sich dabei um eine Organisation handelt, die mit dem Sacharow-Preis des Europäischen Parlaments ausgezeichnet wurde, und nicht nur, weil sich das in die Kette ähnlicher Maßnahmen einreiht.

Wie ein Land zu seiner Vergangenheit steht, sagt auch viel darüber aus, wie es seine Zukunft sieht. Der Stalinismus war ein unvorstellbares Verbrechen gegen die Menschlichkeit. Daran gibt es nichts zu deuteln. Die rigorose Aufarbeitung der eigenen Vergangenheit ist ein wichtiger Akt der politischen Hygiene. In den deutschsprachigen Ländern haben wir diese Erfahrung gemacht, und wir haben davon profitiert. Diese Erinnerungsarbeit hat den Boden dafür bereitet, dass die Werte der westlichen Demokratie für uns als unverrückbar gelten. Sich der Vergangenheit zu stellen, ist ein Zeichen von Stärke und eine Investition in die Zukunft.

  Marietje Schaake, author. - Madam President, Putin’s aggression towards his neighbours requires urgent attention, but must never overshadow the human rights situation in Russia itself. Civil society, journalists and opposition figures are all repressed and intimidated and the Russian people live in an unfree free society, although propaganda suggests otherwise. Laws systematically undermine freedoms and give authorities greater unchecked powers. The closing of Memorial is more than symbolic. Its founder, Andrei Sakharov, inspired the name of our human rights award which was given to Memorial in 2009. We urge the scheduled law suit against them of 13 November to be recalled and to revoke all conspiracy-theory-driven foreign agent laws against NGOs.

The Government of the Russian Federation should at the very least adhere to agreements it has itself made in the context of the Council of Europe, the OSCE, the European Court of Human Rights and, of course, its own constitution. We see a clear difference between ill-guided Kremlin policies and the population of Russia, and we support their aspiration for a just, democratic and free Russia.

  Bogdan Andrzej Zdrojewski, w imieniu grupy PPE. – Pani Przewodnicząca! 2014 rok to powinien być czas jubileuszu Memoriału, mija bowiem dokładnie 25 lat od oficjalnej inauguracji działalności stowarzyszenia. Wiemy doskonale, że działalność rozpoczęła się wcześniej i dorobek tego stowarzyszenia jest wręcz imponujący. Przypomnę, że jest to dokumentowanie, upowszechnianie, działanie na rzecz praw obywatelskich i dobrej pamięci o ofiarach, a to musi budzić uznanie i szacunek.

Według mojej opinii najwięcej zawdzięcza Memoriałowi sama Rosja i szkoda, że Moskwa tego nie rozumie i nie dostrzega. Właśnie działalność takich instytucji tworzyło skromną, ale jednak istotną wiarygodność samego państwa rosyjskiego. Kompletnie niezrozumiałe są groźby zaniechania, utrudnienia czy wręcz likwidacji tak cennej działalności z tak cennym dorobkiem. Przypomnę, że dzisiejsza debata i propozycja rezolucji wynika także z przekonania, że działalność Memoriału obejmuje nie tylko sprawy rosyjskie, ale także wielu innych państw, a zwłaszcza społeczeństw i narodów. Nie przypadkiem oddziały, osoby czy wręcz dość autonomicznie działające instytucje działają także poza Rosją.

  Lidia Joanna Geringer de Oedenberg, w imieniu grupy S&D. – Pani Przewodnicząca! Sytuacja wewnętrzna w Rosji niepokoi międzynarodową opinię publiczną. Coraz częściej dochodzi tam do prześladowań obrońców praw człowieka działających na rzecz obywateli. Stowarzyszenie Memoriał, uhonorowane nie tylko nagrodą Parlamentu Europejskiego im. Sacharowa, ale także nagrodą Pro Dignitate Humana przez polskie ministerstwo spraw zagranicznych, jest kolejną ofiarą rosyjskiej ustawy o tzw. agentach zagranicznych. Setki organizacji pozarządowych zostały poddane niezapowiedzianym inspekcjom, które blokowały ich prace, a dziesiątki z nich są obecnie uwikłane w procesy sądowe prowadzące do wygórowanych sankcji finansowych, a w niektórych przypadkach do zamknięcia ich działalności. W tym kontekście należy stanowczo potępić ograniczenie prawa do wolności zrzeszania się obywateli. Władze Federacji Rosyjskiej zgodnie z międzynarodowymi zobowiązaniami Rosji w zakresie przestrzegania praw człowieka powinny podjąć niezbędne działania w celu uchylenia ustawy o zagranicznych agentach, pozwalając tym samym organizacjom działającym na rzecz społeczeństwa obywatelskiego, w tym stowarzyszeniu Memoriał, na wykonywanie swojej pracy.

  Anna Elżbieta Fotyga, w imieniu grupy ECR. – Pani Przewodnicząca! Putinowska Rosja rozwiązuje swoje sumienie – zainicjowany przez A. Sacharowa Memoriał, laureata Europejskiej Nagrody im. Sacharowa przyznawanej przez Parlament Europejski. To cios w rosyjską, antyputinowską opozycję. Dla Polski to pogorszenie szans na rzeczywiste pojednanie polsko-rosyjskie. To również kolejne wydarzenie utwierdzające stalinowski zwrot w polityce rosyjskiej po agresji na Gruzję i Ukrainę. Ta sytuacja wymaga naszej adekwatnej reakcji dyplomatycznej, finansowej, gospodarczej, ale również rewizji koncepcji partnerstwa. Nie może być tak, że Parlament Europejski staje się forum upokarzających wystąpień przedstawicieli rosyjskich, jak podczas rad PCC.

  Ignazio Corrao (EFDD), a nome del gruppo EFDD. – Signora Presidente, onorevoli colleghi, il Premio Sacharov per la libertà di pensiero è destinato ad onorare individui eccezionali che si contraddistinguono per la lotta al fanatismo e all'oppressione come Andrei Sacharov.

L'organizzazione per la difesa dei diritti umani russa, Memorial, che denuncia la repressione politica nei paesi dell'ex Unione Sovietica, ha vinto il premio nel 2009. Il ministero della Giustizia russo ha chiesto alla Corte Suprema la liquidazione della storica ONG, che lo scorso anno era stata candidata al Premio Nobel per la pace. Ufficialmente i motivi sono 'tecnici' e riguardano l'assetto organizzativo dell'organizzazione, ma queste sembrano scuse pretestuose e senza fondamento.

Memorial, infatti rischia oggi di dover chiudere in seguito alla legge sugli agenti stranieri, legge in base alla quale le ONG che ricevono finanziamenti dall'estero e sono attive nella sfera pubblica dovranno iscriversi su uno speciale registro, il registro degli agenti stranieri appunto, per essere autorizzate.

Memorial è appena finita nel mirino dell'emittente filogovernativa NTV che l'ha accusata di sostenere gli estremisti e i terroristi. Tutto ciò rappresenta un gravissimo attacco alla società civile. L'Unione europea non può restare in silenzio di fronte a queste azioni totalmente antidemocratiche.

  Gianluca Buonanno (NI). - Signora Presidente, onorevoli colleghi, a me sembra di vedere che il vostro incubo si chiama Vladimir Putin e mi sembra anche di capire che voi ragionate a secondo di dove posate il sedere. Perché allora non parliamo delle cluster bomb che l'Ucraina ha lanciato alle minoranze russe? Perché, ad esempio non diciamo che la politica estera dell'Europa, sostanzialmente la fa la Nato, non la fa l'Europa! Perché non diciamo che la Russia sta andando bene economicamente e l'Europa invece continua ad andare sempre peggio? Perché non diciamo che la disoccupazione in Europa è sempre peggiore, non c'è lavoro, le aziende chiudono, ci sono tanti fallimenti e invece in altre parti del mondo le cose funzionano meglio?

Io poi vorrei ricordare oggi che è il compleanno di un marò che sta in India, Salvatore Girone. Se invece di essere stato sequestrato dagli indiani, fosse stato sequestrato dalla Russia, sarebbe venuto fuori un casino qua dentro. E invece, siccome sono gli indiani, state zitti e muti, perché siete forti con i deboli e deboli con i forti! Questo è il vostro sistema! Io quindi vi dico che dovete avere più coraggio e non guardare a Putin come un nemico.

(L'oratore accetta di rispondere ad una domanda "cartellino blu (Articolo 162, paragrafo 8 del regolamento))

  Liisa Jaakonsaari (S&D), sinisen kortin kysymys. – Haluan tarkistaa, että kuulinko oikein. Sanoitteko Te, että Venäjän taloudessa menee erittäin hyvin, ja olitteko Te sitä mieltä, että Euroopan parlamentin tulisi vaieta Venäjällä tapahtuneista ihmisoikeusrikkomuksista? Kuulinko oikein?

  Gianluca Buonanno (NI), Risposta a una domanda "cartellino blu". – Ha capito bene, sto dicendo proprio questo: che la Russia è un esempio per economia e sviluppo, l'Europa è l'esempio al contrario. Questo è quello che ho detto e questo è quello che ribadisco. Per me Putin è un grande leader, oggi l'Europa è vicina all'Africa anche per i clandestini, grazie a voi. E i diritti umani provate a chiedere con le cluster bomb che cosa hanno fatto gli ucraini con le minoranze russe. Quelli non sono diritti umani? Quelli non sono diritti umani, buttare le bombe contro gente indifesa, quelli non sono diritti umani. Vergogna!

  Tunne Kelam (PPE). - Madam President, the request to shut down Russia’s most respectable civil rights organisation could be seen as an attack against just one NGO. It could also be seen as suppressing human rights and civil society as a whole, because Memorial has collected information about millions of victims of Soviet totalitarian terror. There must be something that is irritating Mr Putin’s regime. According to Orwell, he who controls the past can control the future, and he who controls the present – like Memorial – will control the past. Such action confirms only that the Russian Federation is not only the political but also the moral successor to the Soviet Empire, and that Kremlin rulers will see independent civil society as its most dangerous enemy. We should oppose such an approach and defend Memorial with all our forces.

  Andi Cristea (S&D). - Madam President, in 2009 the European Parliament awarded the Sakharov Prize to Memorial for its contribution to the fight for human rights and democracy – core, non-negotiable values of the EU, and principles to which Russia, as a full member of the Council of Europe, the OECD and the UN, has committed itself.

This House is deeply concerned about the action of the Russian authorities against independent human rights organisations and civil society groups. We all understand their essential role in today’s society and their universal value – no matter what the region, political system or culture. The time has come for the Moscow leadership to act responsibly and put an end to all acts of harassment, including at legal and judicial level, against Memorial and all other human rights defenders.

Only a genuine and constructive commitment to shared values and principles on the part of the Russian Federation, a commitment without ambiguities, can help to restore EU-Russia relations.

Interventions à la demande

  Eduard Kukan (PPE) - Snaha ruského ministerstva spravodlivosti o znemožnenie fungovania jednej z najznámejších ľudsko-právnych organizácií v Rusku je smutným obrazom súčasného ruského režimu. Aparát štátnej moci, ktorý sa snaží ovládať spoločnosť a umlčať nezávislé organizácie, je krok smerom späť k totalite. Stav demokracie v Rusku je už dlhý čas problematický. Bez hlasu nezávislých občianskych organizácií nemá spoločnosť príležitosť vlastnej reflexie. Memoriál je práve symbolom reflexie, ktorú každá zdravá spoločnosť potrebuje. My v Európskom parlamente sme udelili tejto organizácií Sacharovovu cenu a máme povinnosť postaviť sa proti tomu, čo sa voči nemu deje. Použijeme k tomu našu politickú váhu a náš politický vplyv v jeho podpore a podpore hodnôt, za ktoré túto cenu udeľujeme.

  Doru-Claudian Frunzulică (S&D). - Madam President, clearly the closing down of Memorial in Russia represents a threat to human rights, democratic values and liberties, civil rights and citizens’ rights, and should be condemned by all democratic countries. At the same time we can see what is going on nowadays in Russia, with what I would call Russia’s new imperial goals that are threatening our security in Europe. We have seen what happened with the seizing of the Crimean peninsula and what happened in eastern Ukraine and now we see that Russia has moved the challenge game to the Baltic Sea.

I think all these actions should be thoroughly condemned by the European Union countries.

At the same time, we have all seen that Union negotiations have failed to provide gas to Ukraine this winter, and Russia is again using this energy weapon to have an influence on next Sunday’s elections in Ukraine.

  Petras Auštrevičius (ALDE). - Madam President, this is a very sad moment for the country’s remaining democracy; it is a shameful part of the Kremlin’s policy and a grave reminder of the past history of Europe. Although we speak about one non-governmental organisation in Russia, the meaning is much broader. Our words reflect the deteriorating situation of political and civil rights in Russia. Sixty years ago, many in Europe were praising Stalin as a great leader. Now we hear, even in this House, many praising Putin as a great leader. Time will show, and I am sure that time will come very quickly.

Colleagues, we have all been shocked by pictures of burning books in Crimea. Those books were declared dangerous to the official policy line. Colleagues, the 1930s are back to Europe. Totalitarianism is banging on Europe’s doors. Let us not be blind and deaf.

  Indrek Tarand (Verts/ALE). - Madam President, I was very amused to hear Mr Buonanno’s explanations and understanding of the prosperity of democracy in Russia. I am really scared if he thinks we should forget the organisation to which we gave the Sakharov Prize. I do believe that we must not limit ourselves today by merely adopting a resolution, but should also concentrate on follow-up activities. There are not many means in our hands, but if each one of us were, for instance, to send an e-mail to that great democrat, Mr Putin, that might annoy him a bit.

  Andrzej Grzyb (PPE). - Pani Przewodnicząca! Na tej sali przyznawaliśmy Nagrodę im. Sacharowa Memoriałowi. Przyznawana od 25 lat nagroda nosi imię człowieka, który przyczynił się do powstania Memoriału. Jednocześnie wiemy, że dwa lata temu w Rosji przyjęto prawo o zagranicznych agentach. To nie był dobry dzień dla demokracji rosyjskiej, to prawo dotyka bowiem w chwili obecnej Memoriału, więc organizacja zasłużona jeszcze od czasów Związku Radzieckiego, która zajmuje się badaniami historycznymi, propagowaniem wiedzy o ofiarach represji sowieckich, w okresie stalinowskim i nie tylko, ochroną praw człowieka w krajach byłego Związku Radzieckiego, ale również w obecnej Rosji, ma zaprzestać swojego działania, Nie możemy milczeć, kiedy wiemy, że Rosja jest przecież sygnatariuszem Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, czy zasad organizacji OBWE. Rosja powinna przestrzegać wspomnianych zasad i pozwolić Memoriałowi na funkcjonowanie.

  Marek Jurek (ECR). - Pani Przewodnicząca! Parę tygodni temu na posiedzeniu komisji LIBE wzywałem goszczących u nas przedstawicieli Rady Europy do reakcji na prześladowanie Stowarzyszenia Memoriał, ponieważ atak na Memoriał to atak na pamięć, atak na prawdę historyczną. I ten atak potwierdza jasno neosowiecki charakter polityki Putina. Dobrze, że dzisiaj mówimy o tym w Parlamencie. Należy tylko zadać pytanie: dlaczego w rezolucji, nad którą będziemy głosować, obok sprawy Memoriału znalazł się znowu zapis dotyczący politycznego ruchu homoseksualnego, tzw. LGBT. Takie natrętne połączenia służą tylko propagandzie Putina. To dzięki takim inwencjom Putin może przedstawiać się jako orędownik ładu moralnego i występować w tej roli wobec udręczonego narodu rosyjskiego i wobec, jak mówił Lenin, „użytecznych idiotów” na Zachodzie. Czy naprawdę autorom rezolucji o taki efekt chodzi?

(Fin des interventions à la demande)

  Tonio Borg, Member of the Commission. - Madam President, I note the near unanimity of support in all interventions for the resolution, with the exception of one solitary voice, but even though it is a solitary voice I think one should rebut certain strange arguments which are put forward in this Chamber. I could not believe my ears when Ms Jaakonsaari then wanted confirmation. Unsurprisingly, the confirmation came that what we heard was indeed true.

The argument runs as follows: the Russian economy is doing well – I have my doubts whether the Russian economy is doing well – therefore Russia has the right to dissolve human rights groups. Because this was the illogical consequence of the argument – that when the economy is doing well in any country in the world, it has the right to suppress human rights. I was not expecting this argument to be put forward in this Chamber, but it has been, and as some Members have said, it is good to rebut these arguments – and not just ignore them, because the moment we ignore them, the moment people make their intervention and then do not remain here to listen to the rebuttal of that argument, then that argument becomes credible. So it is a good thing that we fight this argument because what has been done to Memorial is not only damaging to Memorial itself in Russia, but to the entire civil society in Russia.

I would like to say what our High Representative has done, what the Commission has done. We have publicly expressed at the latest OSCE Permanent Council meeting last Thursday and also at the Council of Europe yesterday our firm conviction, as a Commission, that this decision is in contradiction with the very same international obligations which Russia has adhered to. It is not just the European Parliament condemning something politically, but that Russia is not adhering to its international legal obligations as regards human rights. To this end I remind this House, as this House has also publicly declared, that it has paid tribute to the courage of this organisation and awarded the 2009 Sakharov Prize to Memorial representatives, and that this was just a few months after the head of the Chechnya office, Natalya Estemirova, had been brutally murdered.

The steps taken by the justice ministry in Russia take place in the context of a shrinking space for civil society, with the Russian authorities attempting to weaken or suppress independent civil society organisations instead of empowering them. For the last two years, as this House knows, the so-called law on foreign agents has led many organisations, such as ADC Memorial and Golos, to close down completely in order to avoid further criminal prosecution of their leaders, and some activists have also fled Russia. So the Union will continue to be fair in reminding the Russian Government of its obligation to respect international human rights obligations and standards. Let me assure this House that whether or not we can resume our overdue human rights consultations with Russia, the Commission will keep on raising human rights issues with our Russian partners and keep a close eye on many individual cases of concern to us all. Furthermore, the Commission will continue to extend its support to independent civil society in Russia, which is crucial at this difficult moment.

  La Présidente. - Le débat est clos.

Le vote aura lieu à la fin des débats.

Písomné vyhlásenia (článok 162)

  Jana Žitňanská (ECR), písomne – Je priam symbolické, že v čase, keď Európsky parlament rozhoduje o udelení Sacharovovej ceny za slobodu myslenia 2014, bojuje aj za zachovanie existencie jej laureáta z roku 2009. Ľudsko-právna nezisková organizácia Memorial nielen v minulosti počas existencie Sovietskeho zväzu, ale aj v súčasnosti monitoruje porušovanie ľudských práv v Rusku a pomáha konkrétnym obetiam. Činnosť Memorialu je ohrozená. 13. novembra bude vynesený rozsudok Najvyššieho súdu o jeho existencii. Organizácia bola v máji tohto roku vyzvaná moskovským súdom, aby sa pre svoju „politickú činnosť“ v ľudsko-právnej oblasti zaregistrovala ako zahraničný agent. Memorial však po tejto výzve rozpustil svoju štruktúru a hoci pokračoval v činnosti bez registrácie, neexistuje právny základ pre jeho zrušenie. Rusko by sa malo zamyslieť, či administratívna chyba a registrácia Memorialu sú dôležitejšie ako sloboda slova. Európsky parlament má za to, že hlavným dôvodom ukončenia činnosti organizácie sú jej aktivity na Ukrajine a podpora Euromaidanu. Rusko tak vysiela signál nám všetkým, že v jeho záujme nie je ukončenie tamojšieho konfliktu, ale hrubé umlčanie druhej strany. Je mimoriadne dôležité uchovávať dejiny v neskreslenej podobe a podporovať všetky inštitúcie, ktoré sa zasadzujú za zachovanie pamäti národa. Preto nezabúdajme najmä my, krajiny bývalého komunistického bloku, čo pre nás znamenalo povzbudenie spoza železnej opony.