(Gewone wetgevingsprocedure: eerste lezing)

Het Europees Parlement,

–  gezien het voorstel van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad (COM(2013)0512),

–  gezien artikel 294, lid 2, en artikel 114 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, op grond waarvan het voorstel door de Commissie bij het Parlement is ingediend (C7‑0215/2013),

–  gezien artikel 294, lid 3, van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie,

–  gezien het advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité van 11 december 2013(1),

–  na raadpleging van het Comité van de Regio's,

–  gezien artikel 55 van zijn Reglement,

–  gezien het verslag van de Commissie interne markt en consumentenbescherming en de adviezen van de Commissie vervoer en toerisme en de Commissie juridische zaken (A7‑0124/2014),

1.  stelt onderstaand standpunt in eerste lezing vast;

2.  verzoekt om hernieuwde voorlegging indien de Commissie voornemens is ingrijpende wijzigingen in haar voorstel aan te brengen of dit door een nieuwe tekst te vervangen;

3.  verzoekt zijn Voorzitter het standpunt van het Parlement te doen toekomen aan de Raad en aan de Commissie alsmede aan de nationale parlementen.

(1) PB C 170 van 5 juni 2014, blz. 73.

HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD VAN DE EUROPESE UNIE,

Gezien het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, en met name artikel 114,

Gezien het voorstel van de Europese Commissie,

Na toezending van het ontwerp van wetgevingshandeling aan de nationale parlementen,

Gezien het advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité(1),

Na raadpleging van het Comité van de Regio's,

Handelend volgens de gewone wetgevingsprocedure(2),

Overwegende hetgeen volgt:

(1)  Richtlijn 90/314/EEG van de Raad (3) geeft consumenten een aantal belangrijke rechten op het gebied van pakketreizen, in het bijzonder met betrekking tot informatieverstrekking, aansprakelijkheid van handelaars voor de uitvoering van een pakketreis en bescherming bij insolventie van een organisator of een doorverkoper. Het rechtskader moet echter worden aangepast aan de marktontwikkelingen om de wetgeving geschikter te maken voor de interne markt, onduidelijkheden weg te nemen en in juridische leemten te voorzien.

(2)  Toerisme speelt een belangrijke rol in de economieën van de Unie, en pakketreizen, vakantiepakketten en rondreispakketten ("pakketten") beslaan een significant deel van die markt. De reismarkt is erg veranderd sinds de goedkeuring van Richtlijn 90/314/EEG. Naast de traditionele distributiekanalen wordt internet een steeds belangrijker medium voor het aanbieden van reisdiensten. Reisdiensten worden niet alleen gecombineerd in de vorm van de klassieke, kant-en-klare pakketreizen, maar ook tot op maat gesneden vakanties. Veel van deze reisproducten bevinden zich in een juridisch grijs gebied of vallen duidelijk niet onder Richtlijn 90/314/EEG. De nieuwe richtlijn moet de bescherming uitbreiden tot deze nieuwe producten, zorgen voor meer transparantie, en reizigers en handelaars meer rechtszekerheid bieden. [Am. 2]

(3)  In artikel 169 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (“VWEU”) wordt bepaald dat de Unie moet bijdragen tot de verwezenlijking van een hoog niveau van consumentenbescherming door middel van maatregelen die op grond van artikel 114 van het VWEU worden genomen.

(4)  Richtlijn 90/314/EEG geeft de lidstaten veel speelruimte ten aanzien van de omzetting; daardoor bestaan er nog steeds grote verschillen tussen de nationale wetgevingen. Juridische versnippering leidt voor ondernemingen tot hogere kosten en tot belemmeringen als zij grensoverschrijdend zaken willen doen, waardoor de keuze voor de consument wordt beperkt.

(5)  De interne markt moet volgens artikel 26, lid 2, van het VWEU een ruimte zonder binnengrenzen omvatten waarin het vrije verkeer van goederen en diensten en de vrijheid van vestiging zijn gewaarborgd. Harmonisatie van bepaalde aspecten van de uit pakketovereenkomsten en geassisteerde gekoppelde reisarrangementen voortvloeiende rechten en plichten is noodzakelijk voor de totstandkoming van een echte interne markt voor de consument, met het juiste evenwicht tussen een hoog beschermingsniveau voor de consument en concurrentie in het bedrijfsleven. [Am. 3]

(6)  De grensoverschrijdende mogelijkheden van de pakketreizenmarkt in de Unie worden momenteel niet volledig benut. De verschillen in de regels ter bescherming van de reiziger in de lidstaten weerhouden reizigers in de ene lidstaat ervan pakketreizen en geassisteerde gekoppelde reisarrangementen in een andere lidstaat te kopen; tegelijkertijd weerhouden die verschillen organisatoren en doorverkopers in de ene lidstaat ervan dergelijke diensten in een andere lidstaat te verkopen. Om consumenten en ondernemingen in staat te stellen optimaal van de interne markt te profiteren en tegelijkertijd een hoog niveau van consumentenbescherming te waarborgen in de gehele Unie, moeten de wettelijke regels van de lidstaten inzake pakketreizen en geassisteerde gekoppelde reisarrangementen op elkaar worden afgestemd.

(7)  De meeste kopers van pakketreizen zijn consumenten in de zin van het consumentenrecht van de Unie. Tegelijkertijd is het onderscheid tussen consumenten en vertegenwoordigers van kleine ondernemingen of zakenlieden die een zaken- of dienstreis boeken niet altijd even duidelijk, omdat zij gebruikmaken van dezelfde boekingskanalen. Die reizigers hebben vaak een vergelijkbaar beschermingsniveau nodig. Grotere ondernemingen of organisaties daarentegen boeken reizen voor hun werknemers, leden en vertegenwoordigers vaak op basis van een kaderovereenkomst met ondernemingen die gespecialiseerd zijn in zakenreizen. Voor dergelijke zakenreizen is niet hetzelfde beschermingsniveau vereist als voor consumenten. Daarom dient deze richtlijn alleen van toepassing te zijn op zakelijke reizen die niet worden geboekt op basis van een kaderovereenkomst. Om verwarring te voorkomen met de term “consument” die in andere consumentenbeschermingsrichtlijnen te voorkomen, consumentenbeschermingswetgeving van de Unie wordt gebruikt, dienen de personen die in het kader van deze richtlijn bescherming genieten, “reizigers” te worden genoemd. [Am. 4]

(8)  Daar reisdiensten op veel verschillende manieren kunnen worden gecombineerd, dienen alle combinaties van reisdiensten met kenmerken die door reizigers worden geassocieerd met pakketreizen, als pakketreizen te worden beschouwd; het gaat daarbij met name om afzonderlijke reisdiensten die worden gebundeld tot één enkel reisproduct dat onder verantwoordelijkheid van de organisator wordt uitgevoerd. Volgens de rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie(4) mag het geen verschil maken of reisdiensten worden gecombineerd voorafgaand aan enig contact met de reiziger danwel op diens verzoek of overeenkomstig de door hem gemaakte selectie. Dezelfde principes dienen te gelden ongeacht of de reis via een klassiek reisbureau of online wordt geboekt.

(9)  Met het oog op de transparantie moet een onderscheid worden gemaakt tussen pakketreizen en geassisteerde gekoppelde reisarrangementen, waarbij klassieke of online reisbureaus reizigers helpen reisdiensten te combineren en reizigers overeenkomsten sluiten met verschillende aanbieders van reisdiensten, bijvoorbeeld via op gerichte wijze onderling verbonden boekingsprocedures; hierbij ontbreken de hierboven bedoelde kenmerken en het zou niet passend zijn hierop alle verplichtingen toe te passen die voor pakketreizen gelden. [Am. 5]

(10)  Gezien de marktontwikkelingen dient het begrip “pakketreis” nader te worden gedefinieerd op basis van alternatieve objectieve criteria die in de eerste plaats betrekking hebben op de manier waarop de reisdiensten worden aangeboden of gekocht, en op basis waarvan reizigers redelijkerwijs mogen verwachten onder de bescherming van de richtlijn te vallen. Dat geldt bijvoorbeeld wanneer verschillende reisdiensten voor één reis of vakantie door middel van één boekingsprocedure worden gekocht bij één verkooppunt of wanneer deze diensten worden aangeboden of gefactureerd voor een gezamenlijke prijs of een totaalprijs. Reisdiensten moeten worden geacht door middel van één boekingsprocedure te zijn gekocht indien zij worden geselecteerd voordat de reiziger met de betaling heeft ingestemd.

(11)  Voorts moeten geassisteerde gekoppelde reisarrangementen worden onderscheiden van reisdiensten die door reizigers zelf worden geboekt, vaak op verschillende tijdstippen, ook al gebeurt dat voor dezelfde reis of vakantie. Online geassisteerde gekoppelde reisarrangementen moeten ook worden onderscheiden van gekoppelde websites die geen contract met de reiziger beogen en van links die reizigers niet op gerichte wijze naar algemene informatie over andere reisdiensten leiden; daarbij kan worden gedacht aan een hotel of een organisator van evenementen die een lijst op zijn website plaatst van alle aanbieders van vervoersdiensten naar zijn adres, zonder dat dit gekoppeld is aan een boeking, of aan cookies of metadata die worden gebruikt om advertenties op websites advertenties te plaatsen die verband houden met de reisbestemming en/of reisperiode van de als eerste gekozen reisdienst. [Am. 6]

(12)  Een losse vlucht die wordt geboekt als op zichzelf staande reisdienst is geen pakketreis en ook geen geassisteerd gekoppeld reisarrangement.

(13)  Er In deze richtlijn dienen specifieke regels te worden vastgesteld voor klassieke en online doorverkopers die reizigers tijdens één bezoek of contactmoment assisteren bij het sluiten van afzonderlijke overeenkomsten met verschillende dienstverleners, en voor als reizigers elke reisdienst apart selecteren en wensen te betalen. Deze regels dienen ook van toepassing te zijn op online doorverkopers die via onderling verbonden online boekingsprocedures de aankoop van aanvullende reisdiensten van een andere handelaar gericht faciliteren, via onderling verbonden online boekingsprocedures als ten minste de naam of de contactgegevens van de reiziger aan de andere handelaar worden doorgegeven en deze aanvullende diensten ten laatste wanneer 24 uur nadat de boeking van de eerste dienst wordt bevestigd worden verleend. Deze regels zouden bijvoorbeeld moeten gelden wanneer een reiziger samen met de bevestiging van een eerste reisdienst zoals een vlucht of een treinreis, een uitnodiging ontvangt om een aanvullende reisdienst te boeken op de gekozen bestemming, bijvoorbeeld hotelaccommodatie, met een link naar de boekingssite van een andere dienstverlener of tussenpersoon. Dergelijke geassisteerde gekoppelde reisarrangementen vormen geen pakketreis in de zin van deze richtlijn, daar het duidelijk is dat de aansprakelijkheid voor de reisdiensten niet bij één organisator berust, maar zijn een alternatief bedrijfsmodel dat vaak scherp concurreert met pakketreizen. [Am. 7]

(14)  Met het oog op eerlijke mededinging en ter bescherming van de consument moet ook bij geassisteerde gekoppelde reisarrangementen de verplichting gelden dat moet worden aangetoond dat voldoende zekerheden zijn gesteld voor de terugbetaling van vooruitbetalingen en de repatriëring van reizigers in geval van insolventie.

(14 bis)  Online zijn praktijken aan het licht gekomen waarbij handelaars die de aankoop van gekoppelde reisarrangementen faciliteren, niet duidelijk en ondubbelzinnig de keuzemogelijkheid boden om alleen de hoofddienst te boeken en geen verdere diensten te kiezen. Dergelijke praktijken moeten als misleidend voor reizigers worden beschouwd. Aangezien het bestaande rechtskader het nog niet mogelijk heeft gemaakt deze praktijken uit te bannen en aangezien zij specifiek zijn voor gekoppelde reisarrangementen, moeten die praktijken krachtens deze richtlijn worden verboden. [Am. 8]

(15)  Om reizigers meer duidelijkheid te bieden en in staat te stellen met kennis van zaken een keuze te maken uit het reisaanbod, dienen handelaars te worden verplicht de aard van de aangeboden reis duidelijk te omschrijven en de reizigers te wijzen op hun rechten. In de verklaring van de handelaar omtrent de juridische aard van het aangeboden reisproduct dient de werkelijke juridische aard van het betrokken product te worden vermeld. De handhavingsinstanties dienen op te treden tegen handelaars die reizigers onjuiste informatie verschaffen.

(15 bis)  Reizigers moet voordat zij betalen, worden meegedeeld of zij een pakketreis dan wel een gecombineerd reisarrangement kiezen, en wat het overeenkomstige beschermingsniveau is. [Am. 9]

(15 ter)  Handelaars die de aankoop van een gecombineerd reisarrangement faciliteren, moeten een reiziger, voordat deze gebonden is aan een overeenkomst of een daarmee overeenstemmend aanbod betreffende een gecombineerd reisarrangement, duidelijk mededelen dat alle andere overeenkomsten waaruit het gecombineerde reisarrangement bestaat, binnen 24 uur moeten worden bevestigd, teneinde de voordelen van de richtlijn die van toepassing zijn op gecombineerde reisarrangementen te waarborgen. Indien consumenten niet in kennis worden gesteld van deze informatie of indien deze informatie onjuist, misleidend of geschrapt is, kan er sprake zijn van een oneerlijke handelspraktijk. [Am. 141]

(16)  Alleen Combinaties van verschillende reisdiensten zoals accommodatie, personenvervoer per bus, trein, boot of vliegtuig, en verhuur van auto's, andere voertuigen of andere transportmiddelen, komen in aanmerking om te worden beschouwd als een pakketreis of een geassisteerd gekoppeld reisarrangement. Zuivere hotelovernachtingen met aanvullende pakketten, zoals kaartjes voor een musical of wellnessbehandelingen, dienen te worden uitgesloten indien dat pakket niet specifiek aan de reiziger wordt aangeboden als significant onderdeel van de reis of indien de aanvullende dienst duidelijk niet het essentiële aspect van de reis vormt. Accommodatie die dient als woonruimte dient en duidelijk geen toeristisch doel heeft, bijvoorbeeld voor langlopende taalcursussen, mag niet worden beschouwd als accommodatie in de zin van deze richtlijn. [Am. 11]

(16 bis)  Vervoer per bus, trein, boot of vliegtuig waarvan accommodatie deel uitmaakt, bijvoorbeeld een reis per veerboot met overnachting of een treinreis in een slaapwagen, dient als één reisdienst te worden beschouwd indien het vervoerselement duidelijk overweegt en het vervoer niet met een andere reisdienst wordt gecombineerd. [Am. 12]

(17)  Andere toeristische diensten, zoals toegangskaarten voor concerten, sportevenementen, excursies of evenementenparken zijn diensten die in combinatie met personenvervoer, accommodatie en/of verhuur van auto's, andere voertuigen of andere transportmiddelen, in aanmerking komen om als pakketreis of geassisteerd gekoppeld reisarrangement te worden beschouwd. Dergelijke pakketreizen vallen echter alleen onder de richtlijn als de betrokken toeristische dienst een significant deel van de pakketreis uitmaakt. In het algemeen is dat het geval als de toeristische dienst uitdrukkelijk als significant deel van het pakket aan de reizigers wordt aangeboden, als hij duidelijk het doel van de reis is of als hij meer dan 20% 25% van de totale prijs uitmaakt of anderszins een wezenlijk kenmerk van de reis of vakantie vormt. Aanvullende diensten zoals met name reisverzekeringen, vervoer tussen station en accommodatie, vervoer aan het begin van de reis en in het kader van excursies, bagagevervoer, maaltijdverstrekking en schoonmaakdiensten als onderdeel van de accommodatie, mogen op zichzelf niet als toeristische dienst worden beschouwd. [Am. 13]

(18)  Voorts moet worden verduidelijkt dat overeenkomsten waarbij de handelaar de reiziger na het sluiten van het contract een keuze laat maken uit een selectie van verschillende soorten reisdiensten, zoals bij een reiscadeaubon, moeten worden beschouwd als een pakketreis. Ook een combinatie van reisdiensten waarbij de naam van de reiziger en andere voor de boeking benodigde gegevens persoonsgegevens, zoals contact-, creditcard- en paspoortgegevens, ten laatste wanneer 24 uur nadat de boeking van de eerste dienst wordt is bevestigd, tussen de handelaars worden doorgegeven, moet worden beschouwd als een pakketreis. Bij voor de boeking benodigde gegevens gaat het om creditcardgegevens of andere voor de betaling benodigde gegevens. Het doorgeven van gegevens zoals de reisbestemming of de reistijden is evenwel niet voldoende. Voorts dienen cruises en meerdaagse treinreizen met accommodatie als pakketreis te worden aangemerkt, omdat het daarbij om een combinatie van vervoer, accommodatie en maaltijden gaat. [Am. 14]

(19)  Omdat reizigers bij korte reizen minder bescherming behoeven en omdat handelaren niet onnodig moeten worden belast, dienen reizen die korten korter dan 24 uur duren en waarbij geen accommodatie nodig is, alsook incidenteel georganiseerde pakketreizen niet onder de richtlijn te vallen. Ook pakketten en gekoppelde reisarrangementen die incidenteel worden aangeboden of samengesteld door natuurlijke of rechtspersonen, zoals non-profitorganisaties, liefdadigheidsinstellingen, voetbalclubs en scholen, die met de verkoop van die pakketten of het faciliteren van die gekoppelde reisarrangementen direct noch indirect financiële winst behalen, moeten van het toepassingsgebied van deze richtlijn worden uitgesloten. [Am. 15]

(19 bis)  De lidstaten dienen bevoegd te blijven om, overeenkomstig het Unierecht, de bepalingen van deze richtlijn toe de passen op gebieden die niet onder het toepassingsgebied ervan vallen. Daarom mogen de lidstaten, met betrekking tot overeenkomsten die buiten het toepassingsgebied van deze richtlijn vallen, nationale wetgeving handhaven of invoeren die overeenstemt met alle of een aantal bepalingen van deze richtlijn. Zo mogen lidstaten de bepalingen van deze richtlijn bijvoorbeeld toepassen op pakketten en gekoppelde reisarrangementen die incidenteel worden aangeboden of samengesteld door natuurlijke of rechtspersonen die met de verkoop van die pakketten of het faciliteren van die gekoppelde reisarrangementen direct noch indirect financiële winst behalen, en op pakketten en gekoppelde reisarrangementen die een periode van minder dan 24 uur bestrijken en geen accommodatie omvatten. [Am. 16]

(20)  Het belangrijkste kenmerk van pakketreizen is dat ten minste één handelaar als organisator aansprakelijk is voor de correcte uitvoering van het gehele pakket. Daarom moet een handelaar, meestal een klassiek of online reisbureau, alleen als louter doorverkoper of tussenpersoon kunnen optreden, zonder aansprakelijk te zijn als organisator, wanneer een andere handelaar optreedt als organisator van een pakket . Of een handelaar optreedt als organisator van een bepaalde pakketreis dient af te hangen van de mate waarin hij betrokken is bij de opzet van de pakketreis in de zin van deze richtlijn, en niet van de noemer waaronder hij zijn activiteiten verricht. Wanneer twee of meer handelaars voldoen aan de voorwaarden waaronder een combinatie van reisdiensten als pakketreis wordt beschouwd en deze handelaars de reiziger niet hebben laten weten wie van hen de organisator van de pakketreis is, dienen alle betrokken handelaars als organisator te worden beschouwd.

(20 bis)  Richtlijn 90/314/EEG laat de lidstaten vrij om te bepalen of doorverkopers, organisatoren, of zowel doorverkopers als organisatoren aansprakelijk zijn voor de correcte uitvoering van een pakket. Door die flexibiliteit is het in sommige lidstaten onduidelijk of handelaars die bij een pakket betrokken zijn, aansprakelijk zijn voor de uitvoering van de betreffende diensten, met name tijdens de online boekingsprocedure. Daarom dient in deze richtlijn te worden verduidelijkt dat organisatoren verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van de reisdiensten waarop de overeenkomst betrekking heeft, tenzij de nationale wetgeving ook uitdrukkelijk voorziet in de mogelijkheid dat de organisator of de doorverkoper aansprakelijk wordt gesteld. [Am. 17]

(21)  Bij pakketreizen dienen doorverkopers samen met de organisator aansprakelijk te zijn voor het verstrekken van precontractuele informatie. Maar ook moet duidelijk zijn dat beiden doorverkopers aansprakelijk zijn voor boekingsfouten, als zij tijdens de boekingsprocedure fouten maken. Om de communicatie gemakkelijker te laten verlopen, vooral bij grensoverschrijdende gevallen, moeten reizigers ook via de doorverkoper bij wie zij de pakketreis hebben gekocht contact kunnen opnemen met de organisator. [Am. 18]

(22)  De reiziger dient alle nodige informatie te krijgen voordat hij een pakketreis koopt, ongeacht of die wordt verkocht met behulp van telecommunicatie, over de toonbank of via andere distributiekanalen. Bij het verstrekken van deze informatie dient de handelaar rekening te houden met de specifieke behoeften van reizigers die vanwege hun leeftijd of een lichamelijke handicap bijzonder kwetsbaar zijn op een manier die de handelaar redelijkerwijs kon voorzien.

(23)  Belangrijke informatie, bijvoorbeeld over de hoofdkenmerken van de reisdiensten of de prijzen, die in advertenties, op de website van de organisator of in brochures wordt verstrekt als onderdeel van de precontractuele informatie, moet bindend zijn, tenzij de organisator zich het recht voorbehoudt deze elementen te wijzigen en deze wijzigingen duidelijk en op opvallende wijze worden meegedeeld aan de reiziger voordat de overeenkomst wordt gesloten. Met de huidige communicatietechnologieën hoeven er echter niet langer specifieke voorschriften voor brochures te worden vastgesteld; wel moet ervoor worden gezorgd dat de partijen in bepaalde omstandigheden via een duurzame gegevensdrager communiceren over wijzigingen die van invloed zijn op de uitvoering van de overeenkomst, zodat de informatie bewaard blijft voor de toekomst. Deze informatie moet altijd kunnen worden gewijzigd wanneer beide partijen daar expliciet mee instemmen. [Am. 19]

(23 bis)  Gezien de nieuwe communicatietechnologieën die ervoor kunnen helpen zorgen dat de reizigers op het moment van de boeking toegang hebben tot actuele informatie, en gezien de toenemende tendens om pakketreizen online te boeken, zijn er echter geen specifieke regels meer nodig die gedrukte brochures verplicht stellen. [Am. 20]

(23 ter)  De vluchttijden dienen een vast bestanddeel van de overeenkomst te vormen en dienen als een van de hoofdkenmerken van een reis te worden beschouwd. Zij mogen niet wezenlijk verschillen van de tijden die de reizigers in de precontractuele informatie zijn meegedeeld. [Am. 21]

(24)  De informatievereisten van deze richtlijn zijn volledig, maar dienen de informatievereisten die in andere toepasselijke wetgeving van de Unie(5) zijn vastgelegd, onverlet te laten.

(25)  Rekening houdend met de specifieke kenmerken van pakketreisovereenkomsten moet worden vastgelegd welke rechten en verplichtingen de partijen hebben voor en na het begin van de pakketreis, met name wanneer de pakketreis niet naar behoren wordt uitgevoerd of wanneer bepaalde omstandigheden veranderen.

(26)  Daar pakketreizen vaak lang van tevoren worden gekocht, kunnen zich onvoorziene omstandigheden voordoen. Daarom moet een reiziger onder bepaalde voorwaarden een pakketreis kunnen overdragen aan een andere reiziger. In dergelijke gevallen moet de organisator zijn onkosten kunnen terugvorderen, bijvoorbeeld wanneer een onderaannemer een vergoeding vraagt voor het wijzigen van de naam van de reiziger of voor het annuleren en vervangen van een reisbiljet. Reizigers moeten de overeenkomst ook voor het begin van de pakketreis tegen betaling van een redelijke schadeloosstelling kunnen opzeggen en het recht hebben dit zonder schadeloosstelling te doen wanneer onvoorziene en onvermijdbare omstandigheden zoals oorlog, met inbegrip van terrorisme, of een natuurramp met inbegrip van orkanen en aardbevingen, of politieke instabiliteit, die de veiligheid van de reizigers in gevaar brengen, aanzienlijke gevolgen hebben voor de pakketreis, indien deze omstandigheden zich na de sluiting van de reisovereenkomst voordoen. Er dient van te worden uitgegaan dat van onvermijdbare en buitengewone omstandigheden sprake is wanneer in betrouwbare en openbare verslagen, zoals aanbevelingen van autoriteiten van de lidstaten, wordt afgeraden naar de plaats van bestemming te reizen. [Am. 22]

(27)  In specifieke gevallen moet ook de organisator voor het begin van de pakketreis de overeenkomst zonder schadeloosstelling kunnen opzeggen, bijvoorbeeld wanneer het minimumaantal deelnemers niet is bereikt en dit voorbehoud in de overeenkomst is gemaakt. In een dergelijke situatie moet de organisator de reizigers voor wie deze bepaling van de overeenkomst gevolgen kan hebben, op adequate wijze informeren. [Am. 23]

(28)  In bepaalde omstandigheden moet de organisator de pakketreisovereenkomst eenzijdig kunnen wijzigen. Reizigers moeten dan echter het recht hebben de overeenkomst op te zeggen als de voorgestelde wijzigingen een wezenlijke verandering van de belangrijkste kenmerken van de reisdiensten inhouden. Prijsverhogingen dienen alleen mogelijk te zijn indien er veranderingen zijn opgetreden in de prijs van personenvervoersdiensten ten gevolge van de brandstofkosten voor het personenvervoer, in belastingen of vergoedingen die worden geheven door niet direct bij de uitvoering van de reisdiensten betrokken derden, of in de wisselkoersen die van belang zijn voor de pakketreis, mits de overeenkomst expliciet voorziet in prijsverhogingen en prijsverlagingen. Prijsverhogingen mogen maximaal 10% Indien de prijsverhoging meer dan 8% van de prijs van een de oorspronkelijke pakketreis bedragen bedraagt, moeten reizigers het recht hebben de overeenkomst zonder betaling van een schadevergoeding op te zeggen of een door de organisator aangeboden gelijkwaardig reisalternatief te aanvaarden. [Am. 24]

(28 bis)  Een prijsverhoging dient altijd door middel van een duurzame gegevensdrager te worden gemotiveerd. Bij een prijsverhoging van meer dan 8% dient de reiziger door middel van een duurzame gegevensdrager de mogelijkheid te worden geboden om de overeenkomst op te zeggen of een gelijkwaardig reisalternatief tegen de overeengekomen prijs te aanvaarden. Als de reiziger hiervan geen gebruik maakt, dient de reis geacht te worden tegen de verhoogde prijs te zijn aanvaard. De bewijslast voor de ontvangst van de kennisgeving door middel van een duurzame gegevensdrager dient bij de organisator te liggen. [Am. 25]

(29)  Er dienen specifieke regels te worden vastgesteld voor oplossingen als sprake is van niet-nakoming van de pakketreisovereenkomst. De reiziger dient erop te kunnen rekenen dat problemen worden opgelost en dient een alternatief te krijgen aangeboden wanneer een significant deel van de overeengekomen reisdiensten niet kan worden geleverd. Reizigers dienen ook aanspraak te kunnen maken op een prijsverlaging en/of schadeloosstelling. Ook immateriële schade dient te worden vergoed, in het bijzonder als de vakantie is bedorven, evenals, in gemotiveerde gevallen, kosten die de reiziger maakt bij het zelf oplossen van een probleem.

(30)  Met het oog op de samenhang dienen de bepalingen van deze richtlijn te worden afgestemd op de internationale verdragen over reisdiensten en op de wetgeving van de Unie inzake rechten van passagiers. Wanneer de organisator aansprakelijk is voor het niet of niet correct verlenen van de diensten waarop de pakketreisovereenkomst betrekking heeft, dient de organisator zich te kunnen beroepen op de beperking van de aansprakelijkheid van dienstverleners zoals die is geregeld bij internationale verdragen zoals het verdrag van Montreal tot het brengen van eenheid in enige bepalingen inzake het internationale luchtvervoer (1999)(6), het verdrag betreffende het internationale spoorwegvervoer (COTIF, 1980)(7), en het verdrag van Athene inzake het vervoer van passagiers en hun bagage over zee (1974)(8). Wanneer het als gevolg van onvermijdbare en buitengewone omstandigheden onmogelijk is ervoor te zorgen dat de reiziger kan terugkeren naar de plaats van vertrek, dient de verplichting van de organisator om de kosten van het verlengde verblijf van de reiziger op de plaats van bestemming voor zijn rekening te nemen, te worden afgestemd op Verordening (EU) nr. .../2014 van het Europees Parlement en de Raad(9)(10).

(31)  Deze richtlijn mag geen afbreuk doen aan de rechten van reizigers om vorderingen in te dienen op grond van deze richtlijn en op grond van andere toepasselijke wetgeving van de Unie; reizigers behouden de mogelijkheid om vorderingen in te dienen bij de organisator, de vervoerder of enig andere aansprakelijke partij, of eventueel bij meerdere partijen. Het moet duidelijk zijn dat reizigers geen rechten uit hoofde van verschillende rechtsgronden mogen cumuleren als die rechten dezelfde belangen beschermen of hetzelfde doel dienen. Het feit dat moet worden gewaarborgd dat reizigers tijdig een passende schadeloosstelling ontvangen indien de overeenkomst door een van de partijen niet volledig word nageleefd, mag echter geen onredelijke en onevenredig zware last voor organisatoren en doorverkopers betekenen. Naast de verplichting om eventuele niet-nakoming te verhelpen of reizigers schadeloos te stellen, moeten organisatoren en doorverkopers daarom het recht hebben om verhaal te halen op derden die hebben bijgedragen tot de gebeurtenis die schadeloosstelling of andere verplichtingen tot gevolg heeft. De aansprakelijkheid van de organisator en de doorverkoper laat het bijgevolg dit recht om verhaal te halen op derden, zoals dienstverleners, onverlet. [Am. 27]

(32)  De organisator dient verplicht te zijn onmiddellijk onverwijld passende bijstand te verlenen als de reiziger in moeilijkheden verkeert tijdens de reis of vakantie. Bij deze bijstand moet het voornamelijk gaan om informatie over bijvoorbeeld lokale medische diensten, plaatselijke autoriteiten en consulaire bijstand, en om praktische bijstand, zoals bij communicatie vanuit het buitenland en het regelen van reisalternatieven. [Am. 28]

(33)  In haar mededeling van 18 maart 2013 over passagiersbescherming in geval van insolventie van luchtvaartmaatschappijen stelt de Commissie dat een betere handhaving van Verordening (EG) nr. 1008/2008 en van Verordening nr. 261/2004 van het Europees Parlement en de Raad(11), in combinatie met een nauwere samenwerking met de sector, kunnen leiden tot een betere bescherming van reizigers; als dit niet blijkt te werken, zal zij nieuwe wetgeving voorstellen. Die mededeling heeft betrekking op de aankoop van een afzonderlijke component, namelijk een vliegreis; zij heeft dus geen gevolgen voor de bestaande regels inzake pakketreizen en belet de wetgever niet om ook voor kopers van andere moderne combinaties van reisdiensten bescherming bij insolventie te regelen.

(34)  De lidstaten dienen ervoor te zorgen dat reizigers die een pakketreis of een geassisteerd gekoppeld reisarrangement kopen, volledig beschermd zijn tegen insolventie van de organisator, de doorverkoper die het geassisteerde gekoppelde reisarrangement heeft gefaciliteerd, of een van de andere aanbieders van reisdiensten bij het gekoppelde reisarrangement betrokken onderneming. De lidstaten waar organisatoren van pakketreizen en doorverkopers die geassisteerde reisarrangementen faciliteren, zijn gevestigd, dienen ervoor te zorgen dat handelaars die dergelijke combinaties van reisdiensten aanbieden, zekerheden stellen voor de terugbetaling van alle reeds betaalde bedragen en de repatriëring van reizigers in geval van insolventie. De lidstaten zijn vrij om te bepalen hoe zij de bescherming tegen insolventie willen regelen, maar zij moeten er wel op toezien dat hun nationale beschermingsregelingen doeltreffend zijn en voor alle getroffen reizigers zowel een snelle repatriëring als onmiddellijke terugbetaling garanderen. Indien een reiziger er de voorkeur aan geeft het pakket of het gekoppelde reisarrangement te voltooien in plaats van alle kosten volledig vergoed te krijgen, moet de bescherming bij insolventie indien passend voorzien in de uitvoering van bestaande overeenkomsten, opdat de reizigers zonder bijkomende kosten het pakket of het gekoppelde reisarrangement kan voortzetten. De vereiste bescherming bij insolventie dient te zijn gebaseerd op het werkelijke financiële risico van de activiteiten van de organisator, de doorverkoper of de dienstverlener bij het gekoppelde reisarrangement betrokken onderneming, waarbij moet worden gekeken naar het soort combinaties van reisdiensten dat zij verkopen, voorzienbare seizoensfluctuaties en het bedrag van de vooruitbetalingen alsook de manier waarop deze worden gegarandeerd. Overeenkomstig richtlijn 2006/123/EG van 12 december 2006 betreffende diensten op de interne markt, mag in gevallen waarin insolventiebescherming de vorm kan aannemen van een garantie of een verzekering, deze zekerheid niet worden beperkt tot attesten van financiële instellingen in een bepaalde lidstaat. [Am. 29]

(35)  Om het vrije verkeer van diensten te bevorderen, dienen de lidstaten verplicht te zijn de bescherming bij insolventie volgens het recht van de lidstaat van vestiging te erkennen. Om de administratieve samenwerking en het toezicht op ondernemingen die actief zijn in verschillende lidstaten op het gebied van bescherming bij insolventie te vergemakkelijken, moeten de lidstaten verplicht zijn centrale contactpunten aan te wijzen.

(36)  Voor geassisteerde gekoppeld reisarrangementen geldt niet alleen de verplichte bescherming bij insolventie en de verplichting om reizigers mee te delen dat de afzonderlijke aanbieders van reisdiensten uitsluitend contractueel aansprakelijk zijn voor de verlening van hun eigen diensten, de betrokken overeenkomsten vallen ook onder de algemene consumentenbeschermingswetgeving en de sectorspecifieke wetgeving van de Unie.

(37)  Reizigers moeten bescherming genieten wanneer een doorverkoper bij het boeken van een pakketreis of een geassisteerd gekoppeld reisarrangement een fout maakt.

(38)  Tevens moet duidelijk zijn dat reizigers geen afstand kunnen doen van rechten die voortvloeien uit deze richtlijn en dat handelaars die de aankoop van een geassisteerd gekoppeld reisarrangement faciliteren, zich niet aan hun verplichtingen kunnen onttrekken met het argument dat zij slechts optreden als dienstverlener, tussenpersoon of in een andere hoedanigheid.

(39)  Het is noodzakelijk dat de lidstaten sancties vaststellen voor inbreuken op nationale bepalingen ter omzetting van deze richtlijn en erop toezien dat ze worden toegepast. De sancties moeten doeltreffend, evenredig en afschrikkend zijn.

(40)  Door de vaststelling van deze richtlijn moeten bepaalde besluiten op het gebied van consumentenbescherming worden aangepast. Daar Richtlijn 2011/83/EU van het Europees Parlement en de Raad van 25 oktober 2011 betreffende consumentenrechten Raad(12) in haar huidige vorm niet van toepassing is op overeenkomsten die onder Richtlijn 90/314/EEG vallen, moet Richtlijn 2011/83/EU worden gewijzigd om ervoor te zorgen dat zij van toepassing is op geassisteerde reisarrangementen blijft op afzonderlijke diensten die deel uitmaken van een gekoppeld reisarrangement, voor zover die afzonderlijke diensten niet anderszins van het toepassingsgebied van Richtlijn 2011/83/EU zijn uitgezonderd, en dat bepaalde bij die richtlijn geregelde consumentenrechten ook van toepassing zijn op pakketreizen. [Am. 30]

(41)  Deze richtlijn dient Verordening (EG) nr. 593/2008 van het Europees Parlement en de Raad(13) onverlet te laten, evenals het nationale verbintenissenrecht voor de aspecten die niet onder die verordening vallen. Daar de doelstellingen van deze richtlijn, namelijk bij te dragen tot de goede werking van de interne markt en tot de verwezenlijking van een hoog niveau van consumentenbescherming, niet voldoende door de lidstaten kunnen worden verwezenlijkt maar beter op het niveau van de Unie worden verwezenlijkt, kande Unie overeenkomstig het in artikel 5 van het Verdrag betreffende de Europese Unie neergelegde subsidiariteitsbeginsel maatregelen nemen. Overeenkomstig het in datzelfde artikel neergelegde evenredigheidsbeginsel gaat deze richtlijn niet verder dan wat nodig is om deze doelstellingen te verwezenlijken.

(42)  Deze richtlijn eerbiedigt de grondrechten en neemt de beginselen in acht die met name in het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie (Handvest) worden erkend. Deze richtlijn eerbiedigt in het bijzonder de in artikel 16 van het Handvest neergelegde vrijheid van ondernemerschap en zorgt in overeenstemming met artikel 38 van het Handvest voor een hoog niveau van consumentenbescherming.

(43)  Overeenkomstig de gezamenlijke politieke verklaring van de lidstaten en de Commissie van 28 september 2011 over toelichtende stukken(14) hebben de lidstaten zich ertoe verbonden om in gerechtvaardigde gevallen de kennisgeving van hun omzettingsmaatregelen vergezeld te doen gaan van één of meer stukken waarin het verband tussen de onderdelen van een richtlijn en de overeenkomstige delen van de nationale omzettingsinstrumenten wordt toegelicht. Met betrekking tot deze richtlijn acht de wetgever de toezending van dergelijke stukken gerechtvaardigd,

HEBBEN DE VOLGENDE RICHTLIJN VASTGESTELD:

Hoofdstuk I

Onderwerp, toepassingsgebied en definities

Artikel 1

Onderwerp

Deze richtlijn moet bijdragen heeft tot doel bij te dragen tot de goede werking van de interne markt en tot de verwezenlijking van een zo uniform mogelijk hoog niveau van consumentenbescherming door met betrekking tot de onderlinge aanpassing van bepaalde aspecten van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen van de lidstaten inzake tussen reizigers en handelaars gesloten overeenkomsten betreffende pakketreizen en geassisteerde gekoppelde reisarrangementen. [Am. 31]

Artikel 1 bis

Mate van harmonisatie

Tenzij in deze richtlijn anders is bepaald, mogen de lidstaten in hun nationale wetgeving geen bepalingen handhaven of invoeren die afwijken van de bepalingen van deze richtlijn, met inbegrip van meer of minder strikte bepalingen die een ander niveau van consumentenbescherming zouden waarborgen. [Am. 32]

Artikel 2

Toepassingsgebied

1.  Deze richtlijn is, met uitzondering van de artikelen 17, 17 bis en 17 ter van toepassing op pakketreizen die door handelaars worden aangeboden of verkocht aan reizigers, en, met uitzondering van de artikelen 4 tot en met 14, artikel 18 en artikel 21, lid 1, op geassisteerde gekoppelde reisarrangementen.

2.  Deze richtlijn is niet van toepassing op:

a)  pakketreizen en geassisteerde gekoppelde reisarrangementen die een periode van minder dan 24 uur beslaan, tenzij zij een overnachting omvatten;

a bis)  pakketten en gekoppelde reisarrangementen die incidenteel worden aangeboden of samengesteld door natuurlijke of rechtspersonen die met de verkoop van die pakketten of het faciliteren van die gekoppelde reisarrangementen direct noch indirect financiële winst behalen, mits de verantwoordelijke handelaar de reiziger er naar behoren van in kennis heeft gesteld dat deze richtlijn niet op een dergelijk pakket of reisarrangement van toepassing is; [Am. 33]

b)  aanvullende overeenkomsten inzake reisdiensten die als aanvullende diensten bij pakketreizen worden verricht en zonder tussenkomst van de organisator bijgeboekt worden, of aanvullende overeenkomsten inzake financiële diensten; [Am. 34]

c)  pakketreizen en geassisteerde gekoppelde reisarrangementen die worden gekocht op basis van een kaderovereenkomst voor zakenreizen tussen een bedrijf in naam waarvan de werkgever van de reiziger reist en een handelaar die zich toelegt op het regelen van zakenreizen; [Am. 35]

d)  pakketreizen waarbij slechts één van de in artikel 3, punt 1, onder a), b), en c) genoemde reisdiensten wordt gecombineerd met een in artikel 3, punt 1, onder d) bedoelde reisdienst indien laatstgenoemde reisdienst geen significant deel van de pakketreis uitmaakt; of duidelijk niet het doel van de reis is, of als de aanvullende dienst duidelijk niet als het hoofdbestanddeel van de reis wordt aangeboden; of [Am. 36]

e)  afzonderlijke overeenkomsten voor een op zichzelf staande reisdienst.

e bis)  personenvervoer per bus, trein, boot of vliegtuig waarin een overnachting inbegrepen is, wanneer het doel van vervoer duidelijk primeert en dit vervoer niet met een in artikel 3, lid 1, onder b), c) of d), bedoelde andere reisdienst gecombineerd wordt. [Am. 37]

Artikel 3

Definities

Voor de toepassing van deze richtlijn gelden de volgende definities:

(1)  Reisdienst:

a)  personenvervoer,

b)  niet-residentiële accomodatie, residentiële accommodatie, mits die duidelijk een toeristische doel heeft, [Am. 38]

c)  autoverhuur verhuur van auto's, andere voertuigen of andere vervoersmiddelen, of [Am. 39]

d)  andere, niet met personenvervoer, accommodatie of autoverhuur verhuur van auto's, andere voertuigen of andere vervoersmiddelen verband houdende toeristische diensten [Am. 40]

(2)  “pakketreis”: een combinatie van ten minste twee verschillende soorten reisdiensten voor dezelfde reis of vakantie, wanneer:

a)  deze diensten worden gecombineerd door één handelaar, eventueel op verzoek of overeenkomstig de keuze van de reiziger, voordat er een overeenkomst betreffende alle diensten wordt gesloten; of

b)  deze diensten, ongeacht of er afzonderlijke overeenkomsten worden gesloten met verschillende aanbieders van reisdiensten, worden:

i)  gekocht bij één verkooppunt via dezelfde boekingsprocedure, en al deze diensten door de reiziger zijn geselecteerd voordat hij heeft ingestemd met de betaling, [Am. 41]

ii)  aangeboden of gefactureerd voor een gezamenlijke prijs of een totaalprijs, of [Am. 42]

iii)  onder de term "pakketreis" of een vergelijkbare term worden aangeprezen of verkocht, of [Am. 43]

iv)  gecombineerd nadat er een overeenkomst is gesloten waarbij de handelaar de reiziger laat kiezen uit een selectie van verschillende soorten reisdiensten, of

v)  gekocht van verschillende handelaars via onderling verbonden online boekingsprocedures, waarbij de naam en andere gegevens persoonsgegevens van de reizigers zoals contact-, creditcard- en paspoortgegevens, die nodig zijn om een boekingstransactie te kunnen afsluiten, ten laatste wanneer 24 uur nadat de boeking van de eerste dienst wordt bevestigd, tussen de handelaren worden uitgewisseld; [Am. 44]

(3)  “pakketreisovereenkomst”: een overeenkomst inzake de gehele pakketreis of, indien de pakketreis uit hoofde van verschillende overeenkomsten wordt geleverd, alle overeenkomsten die betrekking hebben op de diensten die deel uitmaken van de pakketreis;

(4)  “begin van de pakketreis”: begin van de uitvoering van de pakketreis;

(5)  “geassisteerd gekoppeld reisarrangement”: een combinatie van ten minste twee verschillende soorten reisdiensten voor dezelfde reis of vakantie, die geen pakketreis vormt en waarvoor afzonderlijke overeenkomsten worden gesloten met de verschillende aanbieders van reisdiensten, waarbij de combinatie door een betrokken aanbieder of een doorverkoper wordt gefaciliteerd: [Am. 45 Dit amendement: "gekoppeld" in plaats van "geassisteerd", is van toepassing op de gehele tekst.]

a)  op basis van afzonderlijke boekingen en de reiziger elke reisdienst apart selecteert en wenst te betalen tijdens één bezoek aan of contactmoment met het verkooppunt; of [Am. 46]

b)  door middel van de gerichte aankoop van aanvullende reisdiensten van een andere handelaar via onderling verbonden online boekingsprocedures, als ten minste de naam of de contactgegevens van de reiziger aan de andere handelaar worden doorgegeven en deze aanvullende diensten ten laatste wanneer 24 uur nadat de boeking van de eerste dienst wordt bevestigd, worden verleend. [Am. 47]

(6)  “reiziger”: iedere persoon die een overeenkomst wenst te sluiten die binnen het toepassingsgebied van deze richtlijn valt, of die het recht heeft op grond van een dergelijke overeenkomst te reizen, met inbegrip van zakenreizigers, voor zover zij niet reizen op basis van een kaderovereenkomst met een handelaar die zich toelegt op het regelen van zakenreizen;

(7)  “handelaar”: iedere persoon die handelt in het kader van zijn handels-, bedrijfs-, ambachts- of beroepsactiviteit;

(8)  “organisator”: een handelaar die pakketreizen samenstelt en deze rechtstreeks danwel dan wel via of samen met een andere handelaar verkoopt of te koop aanbiedt of die de combinatie en aankoop van dergelijke pakketreizen faciliteert; indien meerdere handelaars beantwoorden aan de in punt 2), onder b), genoemde criteria worden al deze handelaars beschouwd als organisatoren, tenzij één van hen is aangewezen als organisator en dit aan de reiziger is meegedeeld; [Am. 48]

(9)  “doorverkoper”: een handelaar, anders dan de organisator, die:

a)  door de organisator samengestelde pakketreizen verkoopt of te koop aanbiedt, of [Am. 49]

b)  de aankoop faciliteert van reisdiensten die deel uitmaken van een geassisteerd gekoppeld reisarrangement door reizigers te helpen met het sluiten van afzonderlijke overeenkomsten met verschillende aanbieders van reisdiensten, van wie de doorverkoper zelf er een kan zijn; [Am. 50]

(10)  “duurzame gegevensdrager”: ieder hulpmiddel dat de reiziger of de handelaar in staat stelt om persoonlijk aan hem gerichte informatie op te slaan op een wijze die deze informatie toegankelijk maakt voor toekomstig gebruik gedurende een periode die is afgestemd op het doel waarvoor de informatie kan dienen, en die een ongewijzigde reproductie van de opgeslagen informatie mogelijk maakt;

(11)  “onvermijdbare en buitengewone omstandigheden”: een onvoorzienbare situatie die zich onafhankelijk van de wil van de handelaar voordoet en waarvan de gevolgen ondanks alle voorzorgsmaatregelen niet konden worden vermeden; [Am. 51]

(12)  "niet-nakoming": het niet- of niet correct verlenen van de reisdiensten die deel uitmaken van een pakketreis.

(12 bis)  "aanvullende dienst": een niet op zichzelf staande toeristische dienst die wordt verleend in het kader van de verrichting of aanvulling van reisdiensten, zoals met name reisverzekeringen, vervoer tussen station en accommodatie, naar de luchthaven van vertrek en in het kader van excursies, bagagevervoer, maaltijdverstrekking en schoonmaakdiensten als onderdeel van de accommodatie; [Am. 53]

Hoofdstuk II

Informatieverplichtingen en inhoud van de pakketreisovereenkomst

Artikel 4

Precontractuele informatie

1.  De lidstaten zien erop toe dat de organisator en, indien de pakketreis wordt verkocht via een doorverkoper, ook de doorverkoper, de reiziger, voordat deze is gebonden door een pakketreisovereenkomst of een daarmee overeenstemmend aanbod de volgende informatie verstrekt voor zover deze van toepassing is op de betrokken pakketreis: [Am. 54]

a)  belangrijkste kenmerken van de reisdiensten:

i)  de reisbestemming(en), de route en de verblijfsperioden, met data, en het aantal nachten; [Am. 55]

ii)  de te gebruiken vervoermiddelen, kenmerken en categorieën van deze vervoermiddelen, plaatsen, data en tijdstippen van vertrek en terugkeer, of, wanneer het exacte tijdstip nog niet vaststaat, tijdstip van vertrek en terugkeer bij benadering, duur en plaats van tussenstops, en aansluitingen;

Indien het exacte tijdstip nog niet vaststaat, deelt de handelaar de reiziger het tijdstip van vertrek en terugkeer bij benadering mee.

Indien geen tijdstip bij benadering van worden bepaald, stelt de handelaar de reiziger daarvan in kennis; [Am. 56]

iii)  de ligging, de belangrijkste kenmerken en de toeristische officiële categorie van de accommodatie zoals toegekend door de bevoegde instantie van de plek waar de accommodatie zich bevindt; [Am. 57]

iv)  of maaltijden worden verstrekt en zo ja, het maaltijdschema;

v)  bezoeken, excursies of andere diensten die zijn begrepen in de overeengekomen totale pakketprijs;

v bis) of een of meer van de reisdiensten aan de reiziger als onderdeel van een groep worden geleverd en, indien dat het geval is, hoeveel mensen er naar verwachting zullen deelnemen; [Am. 58]

vi)  de taal of talen waarin de activiteiten worden verricht, en [Am. 59]

vii)  op verzoek van de reiziger, of voor personen met beperkte mobiliteit op verzoek van de reiziger, de toegang wordt gegarandeerd gedurende de gehele reis of vakantie; [Am. 60]

b)  de handelsnaam en het geografische adres van de organisator en, indien van toepassing, van de doorverkoper, alsook hun telefoonnummer en e-mailadres;

c)  de totaalprijs van de pakketreis, inclusief belastingen en, indien van toepassing, alle bijkomende vergoedingen, toeslagen en andere kosten, of, indien deze niet goed van tevoren kunnen worden berekend, het feit dat de reiziger mogelijk bijkomende kosten moet maken en de aard van die kosten; de totaalprijs moet worden gepresenteerd in de vorm van een volledige rekening die alle kosten voor de dienstverlening op transparante wijze weergeeft; [Am. 61]

d)  de betalingsregelingen en, indien van toepassing, het bestaan van en de voorwaarden voor waarborgsommen of andere financiële garanties die de reiziger moet betalen of leveren;

e)  in voorkomend geval, het minimumaantal personen dat nodig is om de pakketreis uit te voeren en een de in artikel 10, lid 3, onder a) vermelde termijn van ten minste 20 dagen voor het begin van de pakketreis waarbinnen de reis kan worden geannuleerd als dat aantal niet wordt bereikt; [Am. 62]

f)  algemene informatie betreffende paspoorten en visa, zoals de termijn die ongeveer nodig is voor het verkrijgen van visa, voor de onderdanen van de betrokken lidstaat of lidstaten en informatie over de vereiste formaliteiten op gezondheidsgebied;

(f bis)  informatie over het facultatieve aangaan van een verzekeringsovereenkomst die de kosten in verband met annulering door de reiziger dekt of van een bijstandsovereenkomst die de repatriëringskosten bij ongeval of ziekte dekt; [Am. 63]

g)  de bevestiging dat de diensten een pakketreis vormen.

(g bis)  het feit dat de reiziger of de organisator de overeenkomst overeenkomstig artikel 10, op elk moment vóór het begin van de pakketreis kan opzeggen, in voorkomend geval tegen betaling van een redelijke standaardopzegvergoeding; [Am. 64]

(g ter)  of het mogelijk is de pakketreis over te dragen naar een andere reiziger en mogelijke beperkingen of gevolgen van een dergelijke overdracht. [Am. 65]

1 bis.  Indien een pakketreis via een doorverkoper verkocht wordt verstrekt de doorverkoper de reiziger onverwijld de volledige informatie als bedoeld in lid 1. [Am. 66]

2.  De in lid 1 bedoelde informatie wordt op een duidelijke, begrijpelijke en opvallende manier verstrekt. [Am. 67]

2 bis.  Bij een elektronisch afgesloten reisovereenkomst wijst de organisator de reiziger duidelijk, nadrukkelijk en onmiddellijk voordat deze zijn reis boekt, op de in lid 1, onder a), punten i), ii), iii), iv), v), c) en d), van dit artikel bedoelde informatie. Artikel 8, lid 2, tweede alinea, van Richtlijn 2011/83/EEG is van overeenkomstige toepassing. [Am. 68]

2 ter.  De bewijslast voor de nakoming van de in dit hoofdstuk neergelegde informatievoorschriften ligt bij de handelaar. [Am. 69]

Artikel 5

Bindend karakter van de precontractuele informatie en sluiting van de overeenkomst

1.  De lidstaten zien erop toe dat de organisator de informatie die op grond van artikel 4, lid 1, onder a), c), d), e) en f), g) en g bis), aan de reiziger is verstrekt, niet mag veranderen, ; deze maakt integraal deel uit van de pakketreisovereenkomst en mag niet worden gewijzigd tenzij de organisator zich dit recht voorbehoudt en eventuele partijen bij de overeenkomst uitdrukkelijk anders overeenkomen. Alle wijzigingen in de precontractuele informatie worden de reiziger op duidelijke en opvallende wijze aan de reiziger meedeelt meegedeeld voordat de overeenkomst wordt gesloten. [Am. 70]

2.  Indien de in artikel 4, lid 1, onder c) bedoelde informatie over bijkomende vergoedingen, toeslagen en andere kosten niet wordt verstrekt voordat de overeenkomst wordt gesloten, hoeft de reiziger dezen deze vergoedingen, toeslagen of andere kosten niet te betalen. [Am. 71]

3.  Op of onmiddellijk onverwijld na het moment dat de overeenkomst wordt gesloten verstrekt de organisator de reiziger een kopie van de overeenkomst of een bevestiging van de overeenkomst op een duurzame gegevensdrager. [Am. 72]

Artikel 6

Inhoud van de pakketreisovereenkomst en documenten die moeten worden overgelegd voor het begin van de pakketreis

1.  De lidstaten zien erop toe dat pakketreisovereenkomsten in heldere en begrijpelijke taal worden gesteld en, voor zover zij schriftelijk worden vastgelegd, leesbaar zijn.

2.  De tekst van de overeenkomst of de bevestiging van de overeenkomst bevat alle moet de volledige inhoud van de overeenkomst weergeven en met name ook de in artikel 4 bedoelde informatie Daarnaast bevat die onderdeel van de overeenkomst geworden is. De tekst van de overeenkomst of de bevestiging bevat de volgende aanvullende informatie: [Am. 74]

a)  bijzondere wensen van de reiziger waarop de organisator is ingegaan;

b)  het feit dat de organisator:

i)  aansprakelijk is voor de correcte uitvoering van alle onder de overeenkomst vallende reisdiensten;

ii)  verplicht is bijstand te bieden wanneer de reiziger in moeilijkheden verkeert, zoals bepaald is in artikel 14;

iii)  verplicht is bescherming te regelen bij insolventie en terugbetaling en repatriëring te garanderen overeenkomstig artikel 15, en de naam, de contactgegevens en het geografische adres moet verstrekken van de instantie die de insolventiebescherming biedt;

c)  de gegevens betreffende een contactpunt waar de reiziger een klacht kan indienen over eventuele niet-nakoming ter plaatse; [Am. 75]

d)  de naam, het geografische adres, het telefoonnummer en het e-mailadres van de plaatselijke vertegenwoordiger van de organisator of van een contactpunt waarop een reiziger in moeilijkheden een beroep kan doen of, wanneer er geen vertegenwoordiger of contactpunt is, een noodnummer of informatie over andere manieren om contact op te nemen met de organisator; [Am. 76]

e)  het feit dat de reiziger de overeenkomst op elk gewenst moment voor het begin van de pakketreis kan opzeggen tegen betaling van een passende schadeloosstelling of een redelijke standaardopzegvergoeding, mits een dergelijke vergoeding wordt gespecificeerd overeenkomstig artikel 10, lid 1; [Am. 77]

f)  indien niet door hun ouders of voogd begeleide minderjarigen deelnemen aan een pakketreis waar accommodatie bij is inbegrepen, informatie waardoor over de wijze waarop een ouder of voogd rechtstreeks contact mogelijk is kan opnemen met de minderjarige of met de persoon die ter plaatse verantwoordelijk is voor de minderjarige; [Am. 78]

g)  informatie over klachtenprocedures ter plaatse en alternatieve geschillenbeslechtingsregelingen overeenkomstig Richtlijn 2013/11/EU van het Europees Parlement en de Raad(15) en online geschillenbeslechtingsregelingen overeenkomstig Verordening(EU) nr. 524/2013 van het Europees Parlement en de Raad(16). [Am. 79]

3.  De in lid 2 bedoelde informatie wordt op een duidelijke, begrijpelijke en opvallende manier verstrekt. [Am. 80]

4.  Ruim voor het begin van de pakketreis verstrekt de organisator de reiziger de nodige ontvangstbewijzen, waardebonnen of toegangsbewijzen met volgende informatie: over de precieze tijdstippen van vertrek, tussenstops, aansluitingen en aankomst.

a)  nodige ontvangstbewijzen, waardebonnen of toegangsbewijzen met informatie over de precieze tijdstippen van vertrek, tussenstops, aansluitingen en aankomst;

b)  alle relevante contactgegevens voor het geval dat een reiziger de niet-nakoming van het contract vaststelt, en informatie over de door de reiziger te ondernemen stappen;

c)  de naam, het geografische adres, het telefoonnummer en het e-mailadres van de plaatselijke vertegenwoordiger van de organisator of van een contactpunt waarop een reiziger in moeilijkheden een beroep kan doen of, wanneer er geen vertegenwoordiger of contactpunt is, een noodnummer of informatie over andere manieren om contact op te nemen met de organisator. [Am. 81]

Hoofdstuk III

Wijziging van de overeenkomst voor het begin van de pakketreis

Artikel 7

Overdracht van de overeenkomst aan een andere reiziger

1.  De lidstaten zien erop toe dat reizigers die de organisator of de doorverkoper binnen een redelijke termijn van zeven dagen voor het begin van de pakketreis via een duurzame gegevensdrager op de hoogte stellen, de overeenkomst kunnen overdragen aan iemand die voldoet aan alle voorwaarden die voor die overeenkomst gelden. [Am. 82]

2.  Degene die de overeenkomst overdraagt en degene die de overeenkomst overneemt zijn hoofdelijk en gezamenlijk aansprakelijk voor de betaling van het nog verschuldigde bedrag en voor eventuele bijkomende vergoedingen, toeslagen en eventuele andere kosten die voortvloeien uit de overdracht. Deze kosten mogen niet onredelijk zijn en De organisator brengt degene die de overeenkomst overdraagt en degene die de overeenkomst overneemt op de hoogte van de eventuele kosten van de overdracht, die in geen geval onredelijk mogen zijn en meer mogen bedragen dan de werkelijke kosten voor de organisator. [Am. 83]

Het is de taak van de organisator om bewijs te overleggen in verband met de bijkomende vergoedingen, toeslagen en andere kosten die voortvloeien uit de overdracht van de overeenkomst. [Am. 84]

Artikel 8

Prijswijzigingen

1.  De lidstaten zien erop toe dat de prijs van pakketreizen niet wordt gewijzigd, tenzij de overeenkomst uitdrukkelijk in de mogelijkheid van een prijsverhoging voorziet en de organisator verplicht is de prijs evenredig te verlagen als er veranderingen optreden:

a)  in de prijs van het personenvervoer door de brandstofkosten voor het personenvervoer; [Am. 85]

b)  in de hoogte van belastingen of vergoedingen die worden geheven door niet direct bij de uitvoering van de pakketreis betrokken derden, zoals toeristenbelastingen, landingsrechten en belastingen in verband met het in- of uitstappen in havens en op vliegvelden; of

c)  in de wisselkoersen die van belang zijn voor het pakket.

1 bis.  Een prijsverlaging overeenkomstig lid 1 van 3% of meer wordt aan de reiziger doorgegeven. Een prijsverhoging overeenkomstig lid 1 mag slechts aan de reiziger worden doorgerekend indien de prijs met meer dan 3% wijzigt. Bij een prijsverlaging van 3% of meer mag de organisator een vast bedrag van 10 EUR per reiziger aan administratiekosten in rekening brengen. [Am. 86]

2.  Indien de in lid 1 bedoelde prijsverhoging mag maximaal 10% meer dan 8% van de prijs van een de pakketreis bedragen bedraagt, is artikel 9, lid 2, van toepassing. [Am. 87]

3.  De in lid 1 bedoelde prijsverhoging geldt alleen indien de organisator de reiziger er door middel van een duurzame gegevensdrager onverwijld en uiterlijk 20 dagen voor het begin van de pakketreis van op heldere en begrijpelijke wijze in kennis stelt van de prijsverhoging met een motivering en berekening. [Am. 88]

Artikel 9

Wijziging van andere voorwaarden van de overeenkomst

1.  De lidstaten zien erop toe dat de organisator voor het begin van de pakketreis andere voorwaarden van de overeenkomst dan de prijs overeenkomstig artikel 8 niet eenzijdig verandert, tenzij: [Am. 89]

a)  de organisator zich dit recht heeft voorbehouden in de overeenkomst,

b)  het om een onbeduidende verandering gaat, en met name wat de in artikel 4, lid 1, onder a) en d), genoemde elementen betreft, en [Am. 90]

c)  de organisator de reiziger er op een duidelijke en opvallende manier door middel van een duurzame gegevensdrager van in kennis stelt.

1 bis.  Een wijziging van de voorwaarden van de overeenkomst wordt met name ingrijpend in de zin van lid 2 van dit artikel geacht indien het overeenkomstig artikel 4, lid 1, onder a), punt ii), meegedeelde tijdstip van vertrek en terugkeer meer dan drie uur afwijkt van het daadwerkelijke tijdstip van vertrek en terugkeer of indien het niet binnen het in de precontractuele informatie vermelde dagdeel valt. [Am. 91]

2.  Indien de organisator zich vóór het begin van de pakketreis genoodzaakt ziet een van de belangrijkste kenmerken van de reisdiensten in de zin van artikel 4, lid 1, onder a), of de bijzondere wensen in de zin van artikel 6, lid 2, onder a), ingrijpend te wijzigen, of de prijs van de pakketreis overeenkomstig artikel 8, lid 2, met meer dan 8% van de contractueel overeengekomen prijs te verhogen, stelt hij de reiziger onverwijld op een duidelijke en opvallende manier door middel van een duurzame gegevensdrager in kennis van: [Am. 92]

a)  de voorgestelde wijzigingen en het effect daarvan op de reiskosten; en [Am. 93]

b)  het feit dat de reiziger de overeenkomst binnen een nader bepaalde redelijke termijn zonder boete kan opzeggen en dat anders de voorgestelde wijziging als aanvaard wordt beschouwd. of een door de organisator aangeboden gelijkwaardig reisalternatief kan aanvaarden. [Am. 94]

b bis)  het feit dat de voorgestelde wijziging als aanvaard wordt beschouwd als de reiziger geen gebruik heeft gemaakt van zijn opzeggingsrecht of geen door de organisator aangeboden gelijkwaardig reisalternatief heeft aanvaard. [Am. 95]

3.  Wanneer de in lid 2 bedoelde wijzigingen van de overeenkomst of het aangeboden gelijkwaardige alternatieve reispakket, als bedoeld in lid 2, tot gevolg hebben dat de kwaliteit van de pakketreis vermindert of dat de kosten ervan omlaag gaan, heeft de reiziger recht op een passende prijsverlaging. [Am. 96]

4.  Indien de overeenkomst op grond van lid 2, onder b) wordt opgezegd, betaalt de organisator alle bedragen die hij van de reiziger heeft ontvangen, ook voor via hem geboekte aanvullende diensten, zoals een reis- of annuleringsverzekering of aanvullende activiteiten ter plaatse, binnen veertien dagen nadat na de opzegging van de overeenkomst is opgezegd terug aan de reiziger. De reiziger heeft eventueel recht op schadeloosstelling in de zin van artikel 12. [Am. 97]

Artikel 10

Opzegging van de overeenkomst voor het begin van de pakketreis

1.  De lidstaten zien erop toe dat de reiziger vóór het begin van de pakketreis de overeenkomst kan opzeggen tegen betaling van een passende schadeloosstelling aan de organisator. In de overeenkomst kunnen redelijke standaardopzegvergoedingen worden bepaald op basis van het tijdstip van de opzegging en de normale kostenbesparingen en inkomsten uit alternatief gebruik van de reisdiensten. Indien er geen standaardopzegvergoedingen zijn vastgesteld, moet het bedrag van de schadeloosstelling gelijk zijn aan de prijs van de pakketreis minus de kosten die waarvan bewezen is dat de organisator ze heeft bespaard en die niet kunnen worden teruggevorderd van de aanbieders van de reisdiensten of kunnen worden teruggewonnen met een alternatief gebruik van die diensten. Kosten die betaald moeten worden wegens opzegging van de overeenkomst, inclusief administratiekosten, mogen niet onevenredig of buitensporig zijn. De organisator verstrekt een rechtvaardiging van de berekening van de schadeloosstelling of de standaardopzegvergoeding. De organisator moet aantonen dat de schadeloosstelling passend is. [Am. 98]

2.  Als de reisovereenkomst eenmaal is gesloten, heeft de reiziger heeft het recht de overeenkomst voor het begin van de pakketreis zonder schadeloosstelling op te zeggen wanneer zich op de plaats van bestemming, op de weg daarheen, of in de onmiddellijke omgeving daarvan onvermijdbare en buitengewone omstandigheden voordoen die aanzienlijke gevolgen hebben voor de pakketreis en de organisator als gevolg daarvan significante wijzigingen aan wezenlijke onderdelen van de pakketreisovereenkomst moet aanbrengen. Van dergelijke onvermijdbare en buitengewone omstandigheden is bijvoorbeeld sprake wanneer de pakketreis aanzienlijk wordt verstoord door oorlogshandelingen of een natuurramp. Van onvermijdbare en buitengewone omstandigheden wordt met name uitgegaan wanneer in betrouwbare en openbare berichten, zoals aanbevelingen van autoriteiten van de lidstaten, wordt afgeraden van reizen naar de plaats van bestemming. [Am. 99]

3.  De organisator kan de overeenkomst uitsluitend in de volgende gevallen zonder schadeloosstelling aan de reiziger opzeggen indien: [Am. 101]

a)  het aantal personen dat zich heeft ingeschreven voor de pakketreis kleiner is dan het minimumaantal dat in de overeenkomst staat vermeld en de organisator de reiziger uiterlijk 20 dagen voor het begin van binnen de pakketreis ervan in kennis stelt dat de overeenkomst wordt opgezegd; of bepaalde termijn, maar uiterlijk:

i)  20 dagen voor het begin van de reis bij reizen van meer dan 6 dagen,

ii)  7 dagen voor het begin van de reis bij reizen van 2 tot 6 dagen,

iii)  48 uur voor het begin van de reis bij reizen van meer dan 6 dagen, of [Am. 102]

b)  de organisator de overeenkomst niet kan uitvoeren als gevolg van onvermijdbare en buitengewone omstandigheden en hij de reiziger er onverwijld voor het begin van de pakketreis van in kennis stelt dat de overeenkomst wordt opgezegd.

4.  Wanneer de overeenkomst op grond van de leden 1, 2 en 3 wordt opgezegd, betaalt de organisator de reiziger binnen veertien dagen alle eventuele onverschuldigd betaalde bedragen terug.

Hoofdstuk IV

Uitvoering van de pakketreis

Artikel 11

Aansprakelijkheid voor de uitvoering van de pakketreis

1.  De lidstaten zien erop toe dat de organisator aansprakelijk is voor de uitvoering van de reisdiensten waarop de overeenkomst betrekking heeft, ongeacht of deze diensten door de organisator zelf of door andere dienstverleners worden verricht.

2.  Indien een of meer diensten niet overeenkomstig de overeenkomst worden uitgevoerd, zorgt de organisator dat de niet-nakoming wordt verholpen, tenzij dit een voor zover de reiziger de niet-nakoming aan de organisator meldt of deze zich bewust is van de niet-nakoming en voor zover de oplossing geen onevenredig grote inspanning vergt, tenzij de niet-nakoming aan de reiziger toe te schrijven is. [Am. 103]

3.  Indien een significant deel van de diensten niet volgens de overeenkomst kan worden uitgevoerd, regelt de organisator een geschikt alternatief, zonder extra kosten voor de reiziger waarbij de kwaliteit van de geleverde diensten ten minste gelijkwaardig is aan de diensten die in de overeenkomst zijn gespecificeerd, bijvoorbeeld wanneer de reiziger niet volgens de afspraken kan terugkeren naar de plaats van vertrek. [Am. 104]

4.  Indien de organisator geen geschikt alternatief kan bieden of indien de reiziger het voorgestelde alternatief niet aanvaardt omdat het niet vergelijkbaar is met wat in de overeenkomst was afgesproken, biedt de organisator, voor zover de pakketreis personenvervoer omvat, de reiziger zonder extra kosten gelijkwaardig vervoer naar de plaats van vertrek of naar een andere met hem overeengekomen plaats en stelt hij in voorkomend geval indien de overeengekomen diensten niet werden verstrekt, de reiziger schadeloos overeenkomstig artikel 12. De schadeloosstelling geschiedt binnen 14 dagen. [Am. 105]

4 bis.  Als lid 4 van toepassing is, kan de reiziger de overeenkomst opzeggen indien de niet volgens de overeenkomst uitgevoerde dienst wezenlijk is en latere uitvoering niet mogelijk of niet succesvol was. [Am. 106]

5.  Indien de reiziger als gevolg van onvermijdbare en buitengewone omstandigheden niet tijdig kan terugkeren, betaalt de organisator de kosten van het verlengde verblijf van de reiziger tot een maximum van 100 EUR per nacht gedurende drie maximaal vijf nachten. De organisator draagt zorg voor de accommodatie en neemt voor de te kiezen hotelcategorie de geboekte categorie als uitgangspunt. Alleen als de organisator de accommodatie uitdrukkelijk niet zelf kan of wil regelen, mag de reiziger zelf boeken. In dergelijke gevallen kan de organisator de accommodatiekosten beperken tot 125 EUR per reiziger per nacht. [Am. 107]

6.  De in lid 5 van dit artikel beschreven beperking van de kosten is niet van toepassing op personen met beperkte mobiliteit in de zin van artikel 2, onder a), Verordening (EG) nr. 1107/2006, Raad van 5 juli 2006 inzake de rechten van gehandicapten en personen met beperkte mobiliteit die per luchtvervoer reizen, noch op personen die hen begeleiden, zwangere vrouwen en alleenreizende kinderen, en personen die specifieke medische bijstand behoeven, mits de organisator bij de sluiting van de pakketreisovereenkomst, of indien dit niet mogelijk is ten minste 48 uur voor het begin van de pakketreis in kennis is gesteld van hun bijzondere behoeften. De organisator mag zich niet beroepen op onvermijdbare en buitengewone omstandigheden om de in lid 5 van dir artikel bedoelde kosten te beperken als de betrokken vervoerder dat krachtens het toepasselijke recht van de Unie niet mag. [Am. 108]

7.  Wanneer de geboden alternatieven tot gevolg hebben dat de kwaliteit van de pakketreis vermindert of dat de kosten ervan omlaag gaan, heeft de reiziger recht op een prijsverlaging en eventueel op een schadeloosstelling in de zin van artikel 12.

7 bis.  De lidstaten kunnen voorschriften handhaven of invoeren die bepalen dat de doorverkoper ook aansprakelijk is voor de uitvoering van de pakketreis en dus gebonden is door de verplichtingen die voortvloeien uit dit artikel en artikel 6, lid 2, onder b), artikel 12, artikel 15, lid 1, en artikel 16. [Am. 109]

7 ter.  Elk recht op schadeloosstelling van de reiziger uit hoofde van Verordening (EG) nr. 261/2004 is onafhankelijk van elk recht op schadeloosstelling van de reiziger uit hoofde van deze richtlijn. Indien de reiziger recht heeft op schadeloosstelling uit hoofde van zowel Verordening (EG) nr. 261/2004 als deze richtlijn, dan heeft de reiziger het recht vorderingen in te dienen krachtens beide rechtshandelingen, maar hij mag voor dezelfde feiten geen rechten cumuleren uit hoofde van beide rechtshandelingen als deze rechten dezelfde belangen beschermen of hetzelfde doel hebben. [Am. 110]

Artikel 12

Prijsverlaging en schadeloosstelling

1.  De lidstaten zien erop toe dat de reiziger recht heeft op een passende prijsverlaging:

a)  voor elke periode waarin sprake was van niet-nakoming; of

b)  indien de in artikel 11, leden 3 en 4, bedoelde alternatieven tot gevolg hebben dat de kwaliteit van de pakketreis vermindert of dat de kosten ervan omlaag gaan.

2.  De reiziger heeft recht op schadeloosstelling van de organisator voor elke schade, met inbegrip van immateriële schade, die hij oploopt als gevolg van niet-nakoming.

3.  De reiziger heeft geen recht op prijsverlaging of schadeloosstelling indien:

a)  de organisator aantoont dat de niet-nakoming te wijten is aan:

i)  de reiziger

ii)  een derde die niet bij de levering van de bij de overeenkomst bedoelde diensten is betrokken en de niet-nakoming niet kon worden voorzien of vermeden;

iii)  onvermijdbare en buitengewone omstandigheden, of

b)  hij nalaat de organisator onverwijld op de hoogte te stellen van enige vorm van niet-nakoming ter plaatse, indien deze verplichting duidelijk en uitdrukkelijk wordt vermeld in de overeenkomst en redelijk is in de gegeven omstandigheden.

4.  Indien internationale verdragen waarbij de Unie partij is grenzen stellen aan de voorwaarden waaronder dienstverleners die diensten verlenen die deel uitmaken van een pakketreis schadeloosstelling moeten betalen of aan de hoogte van die schadeloosstelling, gelden die grenzen ook voor de organisator. Indien internationale verdragen waarbij de Unie geen partij is, grenzen stellen aan schadeloosstellingen die moeten worden betaald door een dienstverlener, kunnen de lidstaten overeenkomstige grenzen stellen aan de schadeloosstelling die door de organisator moet worden betaald. In andere gevallen kunnen in de overeenkomst grenzen worden gesteld aan de schadeloosstelling die de organisator moet betalen, behalve voor persoonlijk letsel en of opzettelijk of door grove nalatigheid veroorzaakte schade, en met dien verstande dat de grenzen niet lager mogen liggen dan driemaal de totaalprijs van de pakketreis. [Am. 111]

5.  Elk recht op schadeloosstelling of prijsverlaging uit hoofde van deze richtlijn laat de rechten van reizigers uit hoofde van Verordening (EG) nr. 261/2004(17) 261/2004, Verordening (EG) nr. 1371/2007, Verordening (EU) nr. 1177/2010 en Verordening (EU) nr. 181/2011 onverlet. Reizigers hebben het recht vorderingen in te dienen krachtens deze richtlijn en die verordeningen, maar mogen met name vorderingen voor extra schadeloosstelling. dezelfde feiten geen Rechten cumuleren uit hoofde van verschillende rechtsgronden als deze rechten die op dezelfde belangen beschermen of hetzelfde doel feiten betrekking hebben, mogen niet worden gecumuleerd. [Am. 112]

6.  De verjaringstermijn voor het indienen van vorderingen op grond van dit artikel moet minimaal een drie jaar zijn. [Am. 113]

Artikel 13

Mogelijkheid om contact op te nemen met de organisator via de doorverkoper

De lidstaten zien erop toe dat de reiziger boodschappen, klachten of vorderingen in verband met de uitvoering van de pakketreis rechtstreeks kan richten tot de doorverkoper van wie hij de reis heeft gekocht. De doorverkoper geeft deze boodschappen, klachten of vorderingen onverwijld door aan de organisator. Om te beoordelen of de berichten binnen de gestelde termijn of de verjaringstermijn zijn ingediend, wordt de inontvangstneming door de doorverkoper beschouwd als inontvangstneming door de organisator.

Artikel 14

Verplichting bijstand te bieden

De lidstaten zien erop toe dat de organisator verplicht is onmiddellijk onverwijld passende bijstand te bieden aan reizigers die in moeilijkheden verkeren, met name door: [Am. 114]

a)  goede informatie te verstrekken over lokale medische diensten, plaatselijke autoriteiten en consulaire bijstand, en

b)  de reiziger te helpen bij communicatie op afstand en het regelen van hem te helpen reisalternatieven te regelen. [Am. 115]

De organisator moet een redelijke vergoeding kunnen vragen voor dergelijke bijstand indien de situatie het gevolg is van opzet of nalatigheid van de reiziger. Die vergoeding bedraagt in geen geval meer dan de werkelijke kosten voor de organisator. [Am. 116]

Hoofdstuk V

Bescherming bij insolventie

Artikel 15

Doeltreffendheid en reikwijdte van de bescherming bij insolventie

1.  De lidstaten zien erop toe dat op hun grondgebied gevestigde organisatoren van pakketreizen en doorverkopers van gekoppelde reisarrangementen die de aankoop van geassisteerde gekoppelde reisarrangementen faciliteren, een zekerheid stellen voor de effectieve en snelle onmiddellijke terugbetaling van alle reeds door de reiziger betaalde bedragen en, voor zover personenvervoer in de pakketreis is inbegrepen, voor een effectieve en snelle repatriëring van de reiziger in het geval van insolventie. Waar mogelijk wordt voortzetting van de reis aangeboden. [Am. 117]

2.  De in lid 1 bedoelde bescherming bij insolventie is gebaseerd op het werkelijke financiële risico van de activiteiten van de betrokken handelaar. De bescherming geldt voor reizigers ongeacht hun woonplaats, de plaats van vertrek of waar de pakketreis of het geassisteerde gekoppeld reisarrangement is verkocht.

Artikel 16

Wederzijdse erkenning van bescherming bij insolventie en administratieve samenwerking

1.  De lidstaten gaan ervan uit dat de bescherming die door organisatoren of doorverkopers die de aankoop van geassisteerde gekoppelde reisarrangementen faciliteren, wordt geboden op grond van de regels in hun lidstaat van vestiging ter omzetting van artikel 15 voldoet aan de vereisten van hun eigen nationale regels ter omzetting van artikel 15.

1 bis.  De lidstaten stellen organisatoren van pakketreizen, doorverkopers die de aankoop van gekoppelde reisarrangementen faciliteren alsook passagiersvervoerders die buiten hun grondgebied of buiten de Unie gevestigd zijn, in staat om bescherming bij insolventie te verkrijgen krachtens hun nationale regelingen voor bescherming bij insolventie. [Am. 118]

2.  Om de administratieve samenwerking en het toezicht op organisatoren en doorverkopers die de aankoop van geassisteerde gekoppelde reisarrangementen faciliteren en die actief zijn in verschillende lidstaten te vergemakkelijken, wijzen de lidstaten centrale contactpunten aan. Zij delen de gegevens van deze contactpunten mee aan de andere lidstaten en aan de Commissie.

3.  De centrale contactpunten stellen onderling alle nodige informatie beschikbaar over hun nationale regelingen voor bescherming bij insolventie en de instantie of instanties die bescherming bij insolventie bieden voor een bepaalde handelaar die op hun grondgebied is gevestigd. Zij bieden elkaar toegang tot alle overzichten van organisatoren en doorverkopers die de aankoop van geassisteerde gekoppelde reisarrangementen faciliteren die voldoen aan hun verplichtingen op het gebied van bescherming bij insolventie.

4.  Als een lidstaat twijfels heeft omtrent de bescherming bij insolventie van een in een andere lidstaat gevestigde maar op zijn grondgebied opererende organisator of een doorverkoper die de aankoop van geassisteerde gekoppelde reisarrangementen faciliteert, vraagt hij de lidstaat van vestiging om opheldering. De lidstaten beantwoorden verzoeken om opheldering van andere lidstaten uiterlijk binnen 15 werkdagen na de ontvangst ervan. [Am. 119]

Hoofdstuk VI

Geassisteerde Gekoppelde reisarrangementen

Artikel 17

Informatieverplichtingen voor geassisteerde gekoppelde reisarrangementen

De lidstaten zien erop toe dat de doorverkoper die de aankoop van een geassisteerd gekoppeld reisarrangement faciliteert, de reiziger, voordat deze is gebonden aan een overeenkomst of een daarmee overeenstemmend aanbod betreffende een geassisteerd gekoppeld reisarrangement er op duidelijke en opvallende wijze op wijst:

a)  dat elke dienstverlener uitsluitend contractueel aansprakelijk is voor de correcte verlening van zijn eigen diensten;

b)  dat de reiziger geen aanspraak kan maken op de rechten die bij deze richtlijn worden toegekend aan kopers van pakketreizen, maar bij insolventie van de doorverkoper of van een van de dienstverleners wel recht heeft op terugbetaling van vooruitbetalingen en, indien personenvervoer deel uitmaakt van het geassisteerde gekoppeld reisarrangement, op repatriëring en

(b bis)  dat de reiziger desalniettemin de uit hoofde van Richtlijn 2011/83/EU verleende rechten geniet, behoudens in die richtlijn bedoelde uitzonderingen. [Am. 120]

Indien de handelaar die de aankoop van gekoppelde reisarrangementen faciliteert, de voorschriften van lid 1, onder b), niet naleeft, beschikt de reiziger over alle garanties en rechten die in deze richtlijn met betrekking tot pakketreizen worden gewaarborgd. [Am. 121]

Artikel 17 bis

Informatieverstrekking aan de doorverkoper over aanvullende reisdiensten die in het kader van gekoppelde reisarrangementen via onderling verbonden online boekingsprocedures zijn geboekt

Handelaars die in het kader van gekoppelde reisarrangementen, aanvullende reisdiensten aanbieden, zorgen ervoor dat de betrokken doorverkoper goed op de hoogte is van de bevestigde boeking van aanvullende reisdiensten, die samen met de eerste geboekte reisdienst een gekoppeld reisarrangement vormen, hetgeen de uit deze richtlijn voortvloeiende aansprakelijkheid en verplichtingen van de doorverkoper tot gevolg heeft. [Am. 122]

Artikel 17 ter

Handelaars die de aankoop van gekoppelde reisarrangementen online faciliteren

Handelaars die de aankoop van gekoppelde reisarrangementen online faciliteren, mogen de keuzemogelijkheid om geen verdere diensten of aanvullende diensten te boeken niet verborgen houden of op onduidelijke, onbegrijpelijke of dubbelzinnige wijze verstrekken. Deze keuzemogelijkheid moet altijd standaard zijn voorgeselecteerd. [Am. 123]

Hoofdstuk VII

Algemene bepalingen

Artikel 18

Verplichtingen van de doorverkoper als de organisator buiten de EER is gevestigd

Wanneer de organisator buiten de EER is gevestigd, gelden voor de doorverkoper die in een lidstaat is gevestigd de verplichtingen voor organisatoren die zijn vastgelegd in de hoofdstukken IV en V, tenzij de doorverkoper aantoont dat de organisator aan de hoofdstukken IV en V voldoet. Indien een in de EER gevestigde organisator als doorverkoper optreedt, is de bestaande, tot schadeloosstelling aanleiding gevende aansprakelijkheid bij niet-nakoming van andere contractuele zorgvuldigheidsplichten van toepassing. Deze voorschriften laten andere nationale voorschriften inzake aansprakelijkheid van doorverkopers onverlet. [Am. 124]

Artikel 18 bis

Verplichtingen van buiten de EER gevestigde organisatoren of doorverkopers

De lidstaten zien erop toe dat een organisator van pakketreizen of een doorverkoper die de aankoop van gekoppelde reisarrangementen faciliteert, die buiten de EER gevestigd is en zijn diensten rechtstreeks op het grondgebied van de lidstaat verkoopt, onderworpen is aan de bij deze richtlijn vastgestelde verplichtingen. [Am. 125]

Artikel 18 ter

Vormvereisten voor overeenkomsten

1.  De lidstaten zien erop toe dat alle overeenkomsten die onder deze richtlijn vallen, in een heldere en begrijpelijke taal worden gesteld en, voor zover zij schriftelijk worden vastgelegd, leesbaar zijn. De taal waarin de overeenkomst is opgesteld, is dezelfde als de taal van de informatie die voorafgaand aan het sluiten van de overeenkomst is verstrekt.

2.  De overeenkomst wordt geleverd op een duurzame gegevensdrager. Buiten verkooppunten gesloten overeenkomsten worden daarnaast ook op papier verstrekt.

3.  Indien de overeenkomst per telefoon wordt gesloten, bevestigt de handelaar het aanbod aan de reiziger op een duurzame gegevensdrager, en is de reiziger daar alleen aan gebonden als hij de overeenkomst tekent of zijn of haar schriftelijke instemming op een duurzame gegevensdrager verstuurt. [Am. 126]

Artikel 19

Aansprakelijkheid voor boekingsfouten

De lidstaten zien erop toe dat een doorverkoper die ermee heeft ingestemd een pakketreis of een geassisteerd gekoppeld reisarrangement te boeken of die de boeking daarvan faciliteert, aansprakelijk is voor indien hij de door de organisator overeenkomstig artikel 4, lid 1verstrekte informatie niet verstrekt, indien hij onvolledige informatie verstrekt of indien hij fouten die zich maakt tijdens de boekingsprocedure voordoen, tenzij deze indien zij daadwerkelijk tijdens de boekingsprocedure zijn gebeurd. Een doorverkoper is niet aansprakelijk wanneer fouten bij de boeking zijn toe te schrijven aan de reiziger of aan onvermijdbare en buitengewone omstandigheden. In de context van een gekoppeld reisarrangement op basis van de gerichte aankoop van aanvullende reisdiensten van een andere handelaar via onderling verbonden online boekingsprocedures als bedoeld in artikel 3, punt 5, onder b), is de doorverkoper niet aansprakelijk voor boekingsfouten die het gevolg zijn van fouten van die handelaar. In dat geval zien de lidstaten erop toe dat de handelaar die de aanvullende reisdiensten aanbiedt aansprakelijk is voor de fouten in de boekingsprocedure van deze diensten. [Am. 127]

Artikel 20

Recht op verhaal

1.  Wanneer een organisator of, overeenkomstig artikel 15 of 18 een doorverkoper, schadeloosstelling betaalt, de prijs verlaagt of aan andere uit de richtlijn voortvloeiende verplichtingen voldoet, mag geen enkele bepaling van deze richtlijn of van nationaal recht worden uitgelegd als een beperking van het recht van zien de lidstaten erop toe dat de de organisator of doorverkoper het recht heeft om verhaal te halen op derden die hebben bijgedragen aan de gebeurtenis die heeft geleid tot de schadeloosstelling, prijsverlaging of andere verplichtingen.

2.  Het in lid 1 van dit artikel genoemde recht om verhaal te halen omvat ook het recht van organisatoren en doorverkopers om verhaal te halen op aanbieders van reisdiensten indien een organisator of doorverkoper verplicht is uit hoofde van deze richtlijn een schadeloosstelling aan een reiziger te betalen en de reiziger tegelijkertijd recht op schadeloosstelling heeft uit hoofde van andere toepasselijke Unie-wetgeving, inclusief, maar niet beperkt tot, Verordening (EG) nr. 261/2004 en Verordening (EG) nr. 1371/2007. Dat recht om verhaal te halen mag in een overeenkomst niet worden beperkt.

3.  De lidstaten zien erop toe dat elke beperking van het in lid 1 bedoelde recht om verhaal te halen redelijk en evenredig is, overeenkomstig de toepasselijke nationale wetgeving. [Am. 128]

Artikel 21

Dwingend karakter van de richtlijn

1.  Een verklaring van een organisator dat hij uitsluitend optreedt als aanbieder van een reisdienst, als tussenpersoon of in een andere hoedanigheid, of dat een pakketreis in de zin van deze richtlijn geen pakketreis is, ontslaat de organisator niet van de verplichtingen die krachtens deze richtlijn op organisatoren rusten.

2.  Reizigers kunnen geen afstand doen van de rechten die zij genieten uit hoofde van de nationale maatregelen ter omzetting van deze richtlijn.

3.  Contractuele regelingen of verklaringen van reizigers die direct of indirect inhouden dat reizigers afstand doen van de rechten die zij genieten uit hoofde van deze richtlijn of dat deze rechten worden beperkt, of die bedoeld zijn om de toepassing van deze richtlijn te ontduiken, zijn niet bindend voor reizigers.

Artikel 22

Handhaving

De lidstaten zorgen ervoor dat passende en doeltreffende middelen beschikbaar zijn om de bepalingen van deze richtlijn te doen naleven.

Voorts zorgen de lidstaten ervoor dat er geschikte mechanismen worden opgezet om te voorkomen dat handelaars of organisatoren zich schuldig maken aan misleidende praktijken, met name het wekken van de verwachting bij de consument dat hij rechten en garanties heeft waarin niet wordt voorzien in de betreffende overeenkomst. [Am. 129]

Artikel 23

Sancties

De lidstaten stellen regels vast voor de sancties die door handhavingsinstanties aan handelaars kunnen worden opgelegd voor inbreuken op de krachtens deze richtlijn vastgestelde nationale bepalingen en treffen alle nodige maatregelen om ervoor te zorgen dat zij worden toegepast. Deze sancties moeten doeltreffend, evenredig en afschrikkend zijn.

Artikel 24

Verslaglegging door de Commissie en evaluatie

De Commissie dient uiterlijk...(18) bij het Europees Parlement en de Raad een verslag in over de toepassing van deze richtlijn. Zo nodig worden aan dit verslag wetgevingsvoorstellen toegevoegd om deze richtlijn aan de ontwikkelingen op het gebied van rechten van reizigers aan te passen.

Artikel 25

Wijziging van Verordening (EG) nr. 2006/2004 en Richtlijn 2011/83/EU

1.  Punt 5 van de bijlage bij Verordening (EG) nr. 2006/2004 van het Europees Parlement en de Raad(19) komt als volgt te luiden:"

'5. Richtlijn .../.../EU van het Europees Parlement en de Raad*.

_________________________

* Verordening (EG) nr. 2006/2004 van ...betreffende pakketreizen en geassisteerde reisarrangementen, houdende wijziging van Verordening (EG) nr. 2006/2004 en Richtlijn 2011/83/EU van het Europees Parlement en de Raad en intrekking van Richtlijn 90/314/EEG (PB L…)(20)+”

2.  Artikel 3, lid 3, onder g), van Richtlijn 2011/83/EU komt als volgt te luiden:"

“g) betreffende pakketreizen in de zin van artikel 3, lid 2, van Richtlijn .../.../EU van het Europees Parlement en de Raad* met uitzondering van artikel 8, lid 2, artikel 19, artikel 21 en artikel 22.

_________________

* Richtlijn .../.../EU van het Europees Parlement en de Raad betreffende pakketreizen, en geassisteerde vakantiepakketten, rondreispakketten en gekoppelde reisarrangementen, houdende wijziging van Verordening (EG) nr. 2006/2004 en van Richtlijn 2011/83/EU van het Europees Parlement en de Raad en intrekking van Richtlijn 90/314/EEG van de (PB L ...) (21)"

Hoofdstuk VIII

Slotbepalingen

Artikel 26

Intrekkingsbepalingen

Richtlijn 90/314/EEG wordt vanaf ...(22)ingetrokken. [Am. 130]

Verwijzingen naar de ingetrokken richtlijn gelden als verwijzingen naar de onderhavige richtlijn en moeten worden gelezen volgens de concordantietabel in bijlage I.

Artikel 27

Omzetting

1.  De lidstaten stellen de nodige wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen vast om aan deze richtlijn te voldoen en publiceren deze uiterlijk [18 24 maanden na de datum van inwerkingtreding van deze richtlijn]. Zij delen de Commissie de tekst van die bepalingen maatregelen onverwijld mee. [Am. betreft niet alle taalversies]

2.  Zij passen de bepalingen die maatregelen toe vanaf ...(23). [Am. 133]

3.  Wanneer de lidstaten die bepalingen vaststellen, wordt in die bepalingen zelf of bij de officiële bekendmaking daarvan naar deze richtlijn verwezen. De regels voor die verwijzing worden vastgesteld door de lidstaten.

4.  De lidstaten delen de Commissie de tekst van de belangrijkste bepalingen van intern recht mede die zij op het onder deze richtlijn vallende gebied vaststellen.

Artikel 28

Inwerkingtreding

Deze richtlijn treedt in werking op [twintigste dag na die van de bekendmaking ervan in het Publicatieblad van de Europese Unie].

Artikel 29

Adressaten

Deze richtlijn is gericht tot de lidstaten.

Gedaan te ,

Voor het Europees Parlement Voor de Raad

De voorzitter De voorzitter

BIJLAGE

Concordantietabel

(1) PB C 170 van 5 juni 2014, blz. 73. (2) Standpunt van het Europees Parlement van 12 maart 2014. (3) Richtlijn 90/314/EEG van de Raad van 13 juni 1990 betreffende pakketreizen, met inbegrip van vakantiepakketten en rondreispakketten (PB L 158 van 23.6.1990, blz. 59). (4) Zie het arrest van het Hof van Justitie van de Europese Unie van 30 april 2012 in zaak C-400/00 Club Tour, Viagens e Turismo SA tegen Alberto Carlos Lobo Gonçalves Garrido en Club Med Viagens Ld, Jurispr. 2002, I-04051. (5) Zie Richtlijn 2000/31/EG van het Europees Parlement en de Raad van 8 juni 2000 betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, met name de elektronische handel, in de interne markt ("Richtlijn inzake elektronische handel") (PB L 178 van 17.7.2000, blz. 1) en Richtlijn 2006/123/EG van het Europees Parlement en de Raad van 12 december 2006 betreffende diensten op de interne markt (PB L 376 van 27.12.2006, blz. 36), alsook Verordening (EG) nr. 2111/2005 van het Europees Parlement en de Raad van 14 december 2005 betreffende de vaststelling van een communautaire lijst van luchtvaartmaatschappijen waaraan een exploitatieverbod binnen de Gemeenschap is opgelegd en het informeren van luchtreizigers over de identiteit van de exploiterende luchtvaartmaatschappij, en tot intrekking van artikel 9 van Richtlijn 2004/36/EG (PB L 344 van 27.12.2005, blz. 15), Verordening (EG) nr. 1107/2006 van het Europees Parlement en de Raad van 5 juli 2006 inzake de rechten van gehandicapten en personen met beperkte mobiliteit die per luchtvervoer reizen (PB L 204 van 26.7.2006, blz. 1), Verordening (EG) nr. 1371/2007 van het Europees Parlement en de Raad van 23 oktober 2007 betreffende de rechten en verplichtingen van reizigers in het treinverkeer (PB L 315 van 3.12.2007, blz. 14), Verordening (EG) nr. 1008/2008 van het Europees Parlement en de Raad van 24 september 2008 inzake gemeenschappelijke regels voor de exploitatie van luchtdiensten in de Gemeenschap (PB L 293 van 31.10.2008, blz. 3), Verordening (EU) nr.1177/2010 van het Europees Parlement en de Raad van 24 november 2010 betreffende de rechten van passagiers die over zee of binnenwateren reizen en houdende wijziging van Verordening (EG) nr. 2006/2004 (PB L 334 van 17.12.2010, blz. 1) en Verordening (EU) nr. 181/2011 van het Europees Parlement en de Raad van 16 februari 2011 betreffende de rechten van autobus- en touringcarpassagiers en tot wijziging van Verordening (EG) nr. 2006/2004 (PB L 55 van 28.2.2011, blz. 1). (6) Besluit 2001/539/EG van de Raad van 5 april 2001 inzake de sluiting door de Europese Gemeenschap van het Verdrag tot het brengen van eenheid in enige bepalingen inzake het internationale luchtvervoer (Verdrag van Montreal) (PB L 194 van 18.7.2001, blz. 38). (7) Besluit 2013/103/EU van de Raad van 16 juni 2011 betreffende de ondertekening en sluiting van de Overeenkomst tussen de Europese Unie en de Intergouvernementele Organisatie voor het internationale spoorwegvervoer tot toetreding van de Europese Unie tot het Verdrag betreffende het internationale spoorwegvervoer (COTIF) van 9 mei 1980, zoals gewijzigd bij het protocol van Vilnius van 3 juni 1999 (PB L 51 van 23.2.2013, blz. 1). (8) 2012/22/EU: Besluit van de Raad van 12 december 2011 betreffende de toetreding van de Europese Unie tot het Protocol van 2002 bij het Verdrag van Athene inzake het vervoer van passagiers en hun bagage over zee van 1974, met uitzondering van de artikelen 10 en 11 (PB L 8 van 12.1.2012, blz. 1). (9) Verordening (EU) nr. .../2014 van het Europees Parlement en de Raad van ... houdende wijziging van Verordening (EG) nr. 261/2004 tot vaststelling van gemeenschappelijke regels inzake compensatie en bijstand aan luchtreizigers bij instapweigering en annulering of langdurige vertraging van vluchten en Verordening (EG) nr. 2027/97 betreffende de aansprakelijkheid van luchtvervoerders met betrekking tot het luchtvervoer van passagiers en hun bagage (PB L ...). (10) Het nummer van de Verordening (2013/0072(COD)) in de overweging alsook het nummer van inwerkingtreding en publicatie in voetnoot 4. (11) Verordening (EG) nr. 261/2004 van het Europees Parlement en de Raad van 11 februari 2004 tot vaststelling van gemeenschappelijke regels inzake compensatie en bijstand aan luchtreizigers bij instapweigering en annulering of langdurige vertraging van vluchten en tot intrekking van Verordening (EEG) nr. 295/91 (PB L 46 van 17.2.2004, blz. 1). (12) Richtlijn 2011/83/EU van het Europees Parlement en de Raad van 25 oktober 2011 betreffende consumentenrechten, tot wijziging van Richtlijn 93/13/EEG van de Raad en van Richtlijn 1999/44/EG van het Europees Parlement en de Raad en tot intrekking van Richtlijn 85/577/EEG en van Richtlijn 97/7/EG van het Europees Parlement en de Raad (PB L 304 van 22.11.2011, blz. 64). (13) Verordening (EG) nr. 593/2008 van het Europees Parlement en de Raad van 17 juni 2008 inzake het recht dat van toepassing is op verbintenissen uit overeenkomst (Rome I) (PB L 177 van 4.7.2008, blz. 6). (14) PB C 369 van 17.12.2011, blz. 14. (15) Richtlijn 2013/11/EU van het Europees Parlement en de Raad van 21 mei 2013 betreffende alternatieve beslechting van consumentengeschillen en tot wijziging van Verordening (EG) nr. 2006/2004 en Richtlijn 2009/22/EG (richtlijn ADR consumenten) (PB L 165 van 18.6.2013, blz. 63). (16) Verordening (EU) nr. 524/2013 van het Europees Parlement en de Raad van 21 mei 2013 betreffende onlinebeslechting van consumentengeschillen en tot wijziging van Verordening (EG) nr. 2006/2004 en Richtlijn 2009/22/EG (verordening ODR consumenten) (PB L 165 van 18.6.2013, blz. 1). (17) PB L 46 van 17.2.2004, blz. 1. (18) 5 jaar na de inwerkingtreding van deze richtlijn. (19) Verordening (EG) nr. 2006/2004 van het Europees Parlement en de Raad van 27 oktober 2004 betreffende samenwerking tussen de nationale instanties die verantwoordelijk zijn voor handhaving van de wetgeving inzake consumentenbescherming („verordening betreffende samenwerking met betrekking tot consumentenbescherming”) (PB L 364 van 9.12.2004, blz. 1). (20) + Het nummer, de datum van publicatie en inwerkingtreding van deze richtlijn. (21) Het nummer, de datum van publicatie en inwerkingtreding van deze richtlijn. (22) [18 24 maand na de inwerkingtreding van deze richtlijn]. (23) [18 24 maand na de inwerkingtreding van deze richtlijn].