Parlament Europejski,

–  uwzględniając dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych(1) (dyrektywa w sprawie mediacji),

–  uwzględniając sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie stosowania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych (COM(2016)0542),

–  uwzględniając zbiór analiz przeprowadzonych przez Dyrekcję Generalną ds. Polityki Wewnętrznej Unii Europejskiej pt. „The implementation of the Mediation Directive – 29 November 2016” [Wdrażanie dyrektywy w sprawie mediacji – 29 listopada 2016 r.](2),

–  uwzględniając badanie Komisji zatytułowane « Study for an evaluation and implementation of Directive 2008/52/EC – the “Mediation Directive” » [Badanie dotyczące oceny i wdrożenia dyrektywy 2008/52/WE – dyrektywy w sprawie mediacji z 2014 r.](3),

–  uwzględniając studium Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Wewnętrznej zatytułowane „Rebooting the Mediation Directive: Assessing the limited impact of its implementation and proposing measures to increase the number of mediations in the EU” [Nadanie większej mocy dyrektywie w sprawie mediacji: ocena jej ograniczonego wpływu i przedstawienie środków na rzecz rozszerzenia zakresu stosowania mediacji w UE](4),

–  uwzględniając europejską ocenę wdrożenia dyrektywy w sprawie mediacji sporządzoną przez Dział ds. Oceny Ex Post Skutków Biura Analiz Parlamentu Europejskiego(5),

–  uwzględniając studium opracowane przez Dyrekcję Generalną ds. Polityki Wewnętrznej pt. „Quantifying the cost of not using mediation – a data analysis” [Szacowanie kosztów niestosowania mediacji – analiza danych](6),

–  uwzględniając art. 67 oraz art. 81 ust. 2 lit. g) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej,

–  uwzględniając art. 52 Regulaminu i art. 1 ust. 1 lit. e) decyzji Konferencji Przewodniczących z dnia 12 grudnia 2002 r. w sprawie procedury udzielania zgody na sporządzenie sprawozdań z własnej inicjatywy oraz załącznik 3 do tej decyzji,

–  uwzględniając sprawozdanie Komisji Prawnej (A8-0238/2017),

A.  mając na uwadze, że dyrektywa 2008/52/WE jest kamieniem milowym w odniesieniu do wprowadzania i stosowania procedur mediacji w Unii Europejskiej; mając na uwadze, że wprowadzanie w życie tej dyrektywy odbywało się różnie w poszczególnych państwach członkowskich (w zależności od tego, czy istniały w nich już wcześniej krajowe systemy mediacji), jako że niektóre z nich zdecydowały się na dość dosłowne wprowadzenie jej przepisów, inne dokonały gruntownej analizy alternatywnych sposobów wymierzania sprawiedliwości (jak na przykład Włochy, gdzie procedurę mediacyjną stosuje się sześć razy częściej niż w innych krajach Europy), zaś jeszcze inne uznały, iż obowiązujące przepisy krajowe są już zgodne z dyrektywą w sprawie mediacji;

B.  mając na uwadze, że większość państw członkowskich rozszerzyła zakres stosowania krajowych środków transpozycji również na przypadki krajowe, a tylko trzy państwa członkowskie zdecydowały się na transpozycję dyrektywy wyłącznie w odniesieniu do sporów transgranicznych(7) – ogólnie miało to zdecydowanie pozytywny wpływ na prawo państw członkowskich oraz na odnośne kategorie sporów;

C.  mając na uwadze, że trudności, jakie pojawiły się na etapie transpozycji dyrektywy w głównej mierze odzwierciedlają różnice pomiędzy poszczególnymi krajowymi systemami prawnymi w kwestii kultury prawnej; mając na uwadze, że europejskie sieci pracowników wymiaru sprawiedliwości wielokrotnie poruszały kwestię priorytetowego potraktowania zmiany mentalności prawnej poprzez rozwój kultury mediacji i polubownego rozwiązywania sporów – najpierw przy sporządzaniu unijnej dyrektywy, a następnie w trakcie jej transpozycji przez państwa członkowskie;

D.  mając na uwadze, że wprowadzenie w życie dyrektywy w sprawie mediacji zapewnia wartość dodaną w postaci podnoszenia wiedzy ustawodawców krajowych na temat korzyści płynących z mediacji i zbliżenia do siebie w pewnym stopniu prawa procesowego i praktyk stosowanych w poszczególnych państwach członkowskich;

E.  mając na uwadze, że mediacja jako alternatywne, dobrowolne i poufne postępowanie pozasądowe może być użytecznym narzędziem odciążania systemów sądowych w niektórych przypadkach i z zastrzeżeniem odpowiednich zabezpieczeń, ponieważ może umożliwić osobom fizycznym i prawnym szybkie i tanie rozstrzyganie sporów poza sądem – przy uwzględnieniu faktu, że zbyt długi czas trwania postępowania sądowego stanowi naruszenie Karty praw podstawowych Unii Europejskiej – przy jednoczesnym zapewnieniu lepszego dostępu do wymiaru sprawiedliwości i przyczynianiu się do wzrostu gospodarczego;

F.  mając na uwadze, że większości państw członkowskich mediację stosuje się w mniej niż 1 % spraw sądowych, co w oczywisty sposób dowodzi, iż cele określone w art. 1 dyrektywy w sprawie mediacji, czyli zachęcanie do korzystania z nich, a w szczególności do osiągnięcia „wyważonej relacji między mediacją a postępowaniem sądowym”, nie zostały osiągnięte(8);

G.  mając na uwadze, że dyrektywa w sprawie mediacji nie przyczyniła się do stworzenia prawdziwego unijnego systemu pozasądowego rozstrzygania sporów, a tylko zaowocowała wprowadzeniem szczegółowych przepisów dotyczących upływu okresu przedawnienia w postępowaniu sądowym, gdy podejmuje się próbę mediacji, oraz obowiązku zachowania poufności przez mediatorów i ich personelu administracyjnego;

Najważniejsze wnioski

1.  z zadowoleniem przyjmuje fakt, że w wielu państwach członkowskich systemy mediacji zostały niedawno poddane zmianom i przeglądom, a w innych przewiduje się modyfikacje obowiązujących przepisów(9);

2.  ubolewa nad faktem, że tylko trzy państwa członkowskie zdecydowały się na transpozycję dyrektywy wyłącznie w odniesieniu do spraw transgranicznych i zauważa, że istnieją pewne trudności związane z funkcjonowaniem krajowych systemów mediacji w praktyce, wynikające głównie z tradycji prowadzenia postępowań kontradyktoryjnych i braku kultury mediacji w państwach członkowskich, niskiego poziomu wiedzy o mediacji w większości z nich, niewystarczającej wiedzy na temat przypadków transgranicznych oraz funkcjonowania mechanizmów kontroli jakości dotyczących mediatorów(10);

3.  zauważa, że wszystkie państwa członkowskie przewidują, że sądy mogą zwrócić się do stron o skorzystanie z mediacji lub przynajmniej o wzięcie udziału w sesjach informacyjnych dotyczących mediacji; zauważa, że w niektórych państwach członkowskich udział w takich sesjach informacyjnych jest obowiązkowy na wniosek sędziego(11) lub w związku ze szczególnymi kwestiami prawnymi, np. sporami rodzinnymi(12); zauważa jednocześnie, że w niektórych państwach członkowskich wymaga się, aby prawnicy informowali swoich klientów o możliwości skorzystania z mediacji lub aby we wnioskach składanych do sądów potwierdzano podjęcie próby mediacji albo stwierdzano istnienie przeszkód uniemożliwiających jej podjęcie; zauważa, że art. 8 dyrektywy w sprawie mediacji gwarantuje, że stronom, które próbują rozwiązać spór w drodze mediacji, nie zostanie odebrana możliwość wszczęcia w późniejszym czasie postępowania sądowego ze względu na upływ czasu poświęconego na mediację; zauważa, że państwa członkowskie nie zgłosiły szczególnych uwag w tej kwestii;

4.  zauważa, że wiele państw członkowskich zapewnia stronom zachęty finansowe do korzystania z mediacji, które mają postać redukcji kosztów, pomocy prawnej bądź też sankcji w przypadkach nieuzasadnionej odmowy uwzględnienia skorzystania z mediacji; zauważa, że wyniki osiągnięte w tych krajach dowodzą, że mediacja może stanowić oszczędną i szybką metodę pozasądowego rozstrzygania sporów w drodze procedur dostosowanych do potrzeb stron;

5.  uważa, że przyjęcie kodeksów postępowania stanowi ważne narzędzie zapewnienia jakości mediacji; zauważa w tym kontekście, że europejski kodeks postępowania mediatorów jest bezpośrednio stosowany przez zainteresowane strony lub stanowi punkt odniesienia przy opracowywaniu kodeksów krajowych bądź sektorowych; zauważa także, że większość państw członkowskich wprowadziła obowiązkowe procedury akredytacyjne dla mediatorów lub prowadzi ich rejestry;

6.  ubolewa nad trudnościami z uzyskaniem wyczerpujących danych statystycznych na temat mediacji, m.in. liczby spraw z udziałem mediatorów, średniej długości postępowań i poziomu skuteczności mediacji; zauważa, że bez wiarygodnej bazy danych bardzo trudno będzie w dalszym ciągu promować mediację i podnosić poziom zaufania publicznego w jej skuteczność; z drugiej strony zwraca uwagę na aktywniejszą rolę Europejskiej Sieci Sądowej w sprawach cywilnych i handlowych, jeżeli chodzi o sprawniejsze gromadzenie danych krajowych na temat stosowania dyrektywy w sprawie mediacji;

7.  przyjmuje z zadowoleniem szczególne znaczenie mediacji w obszarze prawa rodzinnego (zwłaszcza w postępowaniach dotyczących pieczy nad dzieckiem, praw do kontaktów z dzieckiem i uprowadzeń dzieci), gdzie może ona stworzyć konstruktywną atmosferę do dyskusji i zapewnić właściwe relacje pomiędzy rodzicami; zauważa również, że rozwiązania polubowne mogą okazać się długoterminowe i służyć dobru dziecka, jako że mogą dotyczyć, poza kwestią miejsca zamieszkania dziecka, także ustaleń w sprawie odwiedzin lub utrzymania dziecka; z zadowoleniem przyjmuje ważną rolę, jaką odgrywa Europejska Sieć Sądowa w sprawach cywilnych i handlowych, jeżeli chodzi o sporządzanie zaleceń mających na celu szersze korzystanie z mediacji w sprawach rodzinnych w kontekście transgranicznym, zwłaszcza w przypadkach uprowadzeń dzieci;

8.  podkreśla znaczenie opracowania i prowadzenia na portalu europejskim „e-Justice” oddzielnej sekcji poświęconej transgranicznej mediacji w sprawach rodzinnych, która dostarczałaby informacji na temat krajowych systemów mediacji;

9.  w związku z powyższym z zadowoleniem przyjmuje zobowiązanie Komisji do współfinansowania różnych projektów mających na celu propagowanie mediacji oraz szkoleń dla sędziów i prawników w państwach członkowskich;

10.  podkreśla, że pomimo dobrowolnego charakteru mediacji konieczne są dalsze działania, aby zapewnić szybką i efektywną pod względem kosztów wykonalność porozumień zawartych w drodze mediacji przy pełnym poszanowaniu praw podstawowych, a także przepisów prawa unijnego i krajowego; przypomina w tym kontekście, że wykonalność porozumienia osiągniętego przez strony w danym państwie członkowskim Unii musi co do zasady zostać potwierdzona przez organ publiczny, co pociąga za sobą dodatkowe koszty, jest czasochłonne dla stron rozwiązujących spór i może przez to negatywnie wpływać na obieg zagranicznych porozumień mediacyjnych, szczególnie w przypadku pomniejszych sporów;

Zalecenia

11.  wzywa państwa członkowskie, by aktywniej zachęcały do stosowania procedury mediacyjnej w przypadku sporów cywilnych i handlowych, m.in. przez odpowiednie kampanie informacyjne zapewniające obywatelom i osobom prawnym odpowiednie i wyczerpujące informacje na temat charakteru procedury i jej zalet, jeżeli chodzi o oszczędność czasu i środków finansowych, a także by zapewniły skuteczniejszą współprace między pracownikami wymiaru sprawiedliwości w tym względzie; podkreśla w związku z tym zapotrzebowanie na wymianę wzorcowych praktyk między poszczególnymi jurysdykcjami krajowymi, co przy wsparciu za pomocą odpowiednich środków na szczeblu europejskim przyczyni się do podnoszenia poziomu wiedzy na temat użyteczności mediacji;

12.  wzywa Komisję, by zbadała potrzebę opracowania ogólnounijnych norm jakości w zakresie świadczenia usług mediacyjnych, w szczególności w postaci minimalnych norm zapewniających spójność, przy jednoczesnym uwzględnieniu podstawowego prawa dostępu do wymiaru sprawiedliwości, a także lokalnych różnic w zakresie mediacji, co stanowiłoby środek prowadzący do dalszego propagowania korzystania z mediacji;

13.  wzywa Komisję, aby dokonała również oceny potrzeby tworzenia i prowadzenia przez państwa członkowskie krajowych rejestrów postępowań mediacyjnych, które mogą być dla Komisji źródłem informacji, a dla mediatorów krajowych – wzorcowych praktyk stosowanych w całej Europie; podkreśla, że każdy tego rodzaju rejestr musi być w pełni zgodny z ogólnym rozporządzeniem o ochronie danych (UE) 2016/679(13);

14.  zwraca się do Komisji, by przeprowadziła szczegółowe badanie dotyczące przeszkód w swobodnym obiegu zagranicznych porozumień mediacyjnych w Unii, a także różnych opcji promowania mediacji jako rozsądnego, przystępnego cenowo i skutecznego sposobu rozstrzygania sporów krajowych i transgranicznych w Unii, z uwzględnieniem praworządności i obecnej sytuacji międzynarodowej w tej dziedzinie;

15.  wzywa Komisję, aby, dokonując przeglądu zasad, znalazła w miarę możliwości rozwiązania odnośnie do skutecznego rozszerzenia zakresu stosowania mediacji także na inne sprawy cywilne lub administracyjne; podkreśla, że należy jednak zwrócić szczególną uwagę na wpływ, jaki mediacja może wywrzeć na niektóre problemy społeczne, takie jak prawo rodzinne; w związku z tym zaleca Komisji i państwom członkowskim, by wprowadziły do procedur mediacyjnych odpowiednie zabezpieczenia i stosowały je w celu zmniejszenia zagrożenia dla słabszych stron i ochrony ich przed ewentualnymi nadużyciami proceduralnymi lub dominacją stron silniejszych, a także by przedstawiły szczegółowe dane statystyczne dotyczące tych zabezpieczeń; uważa, że ważne jest zapewnienie przestrzegania sprawiedliwych kryteriów w zakresie kosztów, szczególnie w celu ochrony interesów grup defaworyzowanych; zauważa jednak, że w wyniku wprowadzenia zbyt rygorystycznych norm obowiązujących strony, mediacja może stracić na atrakcyjności i może obniżyć się jej wartość dodana;

o
o   o

16.  zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie i Komisji, a także rządom i parlamentom państw członkowskich.

(1) Dz.U. L 136 z 24.5.2008, s. 3. (2) PE 571.395. (3) https://publications.europa.eu/pl/publication-detail/-/publication/6c84b6a6-913e-4231-a677-55f8fa9ccbb6 (4) PE 493.042. (5) PE 593.789. (6) PE 453.180. (7) Zob. COM(2016)0542, s. 5. (8) PE 571.395, s. 25. (9) Chorwacja, Estonia, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Litwa, Polska, Portugalia, Słowacja, Węgry i Włochy. (10) Zob. COM(2016)0542, s. 4, (11) Np. w Czechach. (12) Np. na Litwie, w Luksemburgu, Anglii i Walii. (13) Dz.U. L 119 z 4.5.2016, s. 1.