Resolutie van het Europees Parlement van 5 juli 2018 over de politieke crisis in Moldavië naar aanleiding van de ongeldigverklaring van de burgemeestersverkiezingen in Chișinău (2018/2783(RSP))
Het Europees Parlement,
– gezien zijn eerdere resoluties over Moldavië, met name zijn resolutie van 21 januari 2016 over de associatieovereenkomsten/diepe en brede vrijhandelsruimten met Georgië, Moldavië en Oekraïne(1) (AA/DCFTA),
– gezien het associatie-uitvoeringsverslag over de Republiek Moldavië van 3 april 2018,
– gezien zijn wetgevingsresolutie van 4 juli 2017 over het voorstel voor een besluit van het Europees Parlement en de Raad tot toekenning van macrofinanciële bijstand aan de Republiek Moldavië(2),
– gezien de gezamenlijke verklaring van het Europees Parlement, de Raad en de Commissie, die aan de wetgevingsresolutie van 4 juli 2017 is gehecht, met het oog op de vaststelling van politieke randvoorwaarden voor de toekenning van macrofinanciële bijstand aan de Republiek Moldavië,
– gezien de stemming in het parlement van de Republiek Moldavië van 20 juli 2017 waarbij wijzigingen zijn aangenomen met betrekking tot het kiesstelsel,
– gezien de aanbevelingen van het OVSE/ODIHR en de Commissie van Venetië van 19 juli 2017,
– gezien de verklaringen van 21 juni 2018 van de voorzitter van de Commissie buitenlandse zaken van het Europees Parlement, de rapporteur van deze commissie voor Moldavië en de Euronest-covoorzitter, en de verklaringen van 20 juni 2018 en 27 juni 2018 van de Europese Dienst voor extern optreden over de geldigverklaring van de verkiezing van de burgemeester van Chișinău,
– gezien artikel 2 van de Associatieovereenkomst tussen de Europese Unie en de Republiek Moldavië, waarin wordt gesteld dat "eerbiediging van de democratische beginselen, de mensenrechten en de fundamentele vrijheden [...] de grondslag [vormt] van het binnen- en buitenlandse beleid van de partijen en [...] een essentieel element [is] van deze overeenkomst",
– gezien artikel 135, lid 5, en artikel 123, lid 4, van zijn Reglement,
A. overwegende dat Andrei Năstase bij de vervroegde burgemeestersverkiezingen in Chișinău na twee ronden (op 20 mei en 3 juni 2018) als winnaar uit de bus is gekomen met 52,57 % van de stemmen, waarmee hij Ion Ceban versloeg, die 47,43 % van de stemmen achter zijn naam kon scharen;
B. overwegende dat de internationale waarnemers van de burgemeestersverkiezingen in Chișinău de uitslag en de competitieve aard van de verkiezingsstrijd hebben erkend;
C. overwegende dat een rechtbank in Chișinău de uitslag van de burgemeestersverkiezingen op 19 juni 2018 nietig heeft verklaard, op grond van de vaststelling dat beide kandidaten op de verkiezingsdag kiezers hebben benaderd via de sociale media, op een moment dat de campagne wettelijk was afgesloten; overwegende dat niemand van de kandidaten in het verkiezingsproces heeft verzocht om een nietigverklaring van de verkiezingen;
D. overwegende dat een hof van beroep in Chișinău het besluit van de lagere rechtbank op 21 juni 2018 heeft bevestigd en hierbij concludeerde dat de communicatie met kiezers via de sociale media de verkiezingsuitslag op onwettige wijze heeft beïnvloed;
E. overwegende dat het Hooggerechtshof van Moldavië de besluiten van de lagere rechtbanken om de uitslag van de verkiezing van de burgemeester van Chișinău ongeldig te verklaren op 25 juni 2018 heeft bevestigd;
F. overwegende dat de centrale kiescommissie van Moldavië het besluit van het Hooggerechtshof om de burgemeestersverkiezingen in Chișinău ongeldig te verklaren op 29 juni 2018 heeft bevestigd;
G. overwegende dat de uitnodiging om te gaan stemmen, die door de rechters werd opgevat als het uitoefenen van druk en een onnodige beïnvloeding ten aanzien van de kiezers, tijdens eerdere verkiezingen in Moldavië reeds een gangbare praktijk was en nooit tot een nietigverklaring heeft geleid;
H. overwegende dat deze ontwikkeling ervoor zorgt dat het land dreigt te ontsporen wat betreft zijn gehechtheid aan Europese waarden en beginselen, en het reeds wankele vertrouwen van de Moldavische burgers in de overheidsinstellingen verder ondermijnt; overwegende dat de Moldavische politieke partijen hebben verklaard dat er een gevaarlijk precedent wordt geschapen voor toekomstige verkiezingen en dat duizenden mensen protest hebben gevoerd tegen het besluit van de rechters in Chișinău;
I. overwegende dat de internationale gemeenschap, waaronder de Europese Unie en het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, kritiek heeft geleverd op het besluit en daarbij benadrukte dat de wil van de kiezers moet worden geëerbiedigd;
J. overwegende dat de EU en Moldavië samen de verbintenis zijn aangegaan om hun politieke associatie en economische integratie te bevorderen, een proces dat inhoudt dat het land structurele en andere wezenlijke hervormingen moet goedkeuren en doorvoeren,
K. overwegende dat de ongeldigverklaring een zorgwekkend en opvallend teken is van de steeds slechtere toepassing van democratische normen in Moldavië, en wijst er met name op dat een onafhankelijke en transparante rechterlijke macht een centrale pijler is van de democratie en de rechtsstaat; overwegende dat de ongeldigverklaring van de verkiezingen blijk geeft van de steeds grotere neiging tot autoritair en arbitrair bestuur en van een aanzienlijke daling van het vertrouwen van de bevolking in de autoriteiten en de instellingen;
L. overwegende dat het parlement van de Republiek Moldavië, ongeacht de aanbevelingen van de OVSE/ODIHR en de Commissie van Venetië om dit niet te doen, in juli 2017 een controversiële wijziging van de kieswet heeft goedgekeurd die zorgen baart vanwege het risico op ongepaste beïnvloeding van kandidaten, de oprichting van kiesdistricten met één vertegenwoordiger, al te hoge drempels voor parlementaire vertegenwoordiging in de proportionele component en het gevaar van ontoereikende vertegenwoordiging van minderheden en vrouwen; overwegende dat de Commissie van Venetië bovendien heeft benadrukt dat de bestaande polarisering met betrekking tot dit wetgevingsinitiatief niet wijst op een betekenisvol overleg met en een brede consensus onder de belangrijkste belanghebbende partijen;
M. overwegende dat de speciale rapporteur van de VN voor de situatie van mensenrechtenverdedigers heeft verklaard dat mensenrechtenverdedigers en journalisten in Moldavië het slachtoffer zijn van stigmatiseringscampagnes, te maken krijgen met politiek gemotiveerde strafrechtelijke vervolging of worden bedreigd wanneer ze mensen met een afwijkende mening verdedigen, en dat journalisten beperkte toegang tot informatie hebben;
N. overwegende dat de EU in oktober 2017 vanwege onvoldoende vooruitgang bij de hervorming van de rechterlijke macht in Moldavië en het verzuim van het land om de EU‑voorwaarden na te leven het besluit heeft genomen een betaling van 28 miljoen EUR in het kader van het EU-programma tot hervorming van het gerechtelijk bestel op te schorten;
1. toont zich diep bezorgd over het op twijfelachtige gronden en op niet-transparante wijze genomen besluit van het Hooggerechtshof van Moldavië om de uitslag van de verkiezing van de burgemeester van Chișinău ongeldig te verklaren, aangezien dit de integriteit van het verkiezingsproces aanzienlijk heeft ondermijnd;
2. herinnert eraan dat geloofwaardige, transparante, eerlijke en inclusieve verkiezingen de hoeksteen zijn van elk democratisch stelsel, waarin de onpartijdigheid en onafhankelijkheid van de rechterlijke macht ten aanzien van elke vorm van politieke invloed worden beschermd, en tevens het fundament zijn van het vertrouwen in het politieke systeem van het land, en dat politieke inmenging in de rechterlijke macht en in het verloop van verkiezingen in strijd is met de Europese normen die Moldavië heeft onderschreven, met name in het kader van de associatieovereenkomst EU-Moldavië;
3. toont zich nadrukkelijk solidair met de duizenden mensen die protest voeren in de straten van Chișinău en deelt hun eis aan de Moldavische autoriteiten om passende maatregelen te nemen om ervoor te zorgen dat de uitslag van de burgemeestersverkiezingen in Chișinău, die tevens wordt erkend door nationale en internationale waarnemers en de wil van de kiezer weerspiegelt, wordt geëerbiedigd; verzoekt de autoriteiten het recht op vreedzaam protest te waarborgen;
4. dringt er bij de Moldavische autoriteiten op aan de werking van democratische mechanismen te waarborgen en staat erop dat zowel de uitvoerende als de rechterlijke tak van de macht wederzijds respect opbrengen voor de scheiding der machten, de democratische beginselen ten volle onderschrijven en zich houden aan de rechtsstaat;
5. is diep verontrust door de verdere achteruitgang van democratische normen in Moldavië; erkent dat het besluit van de rechters, waarvan al meermaals is gezegd dat het is genomen onder invloed en op initiatief van de politiek, een voorbeeld is van "state capture" en blijk geeft van een uiterst diepe crisis van de instellingen in Moldavië; betreurt dat de autoriteiten het vertrouwen van de mensen in de billijkheid en onpartijdigheid van overheidsinstellingen blijven ondergraven, in weerwil van talloze oproepen door de internationale gemeenschap;
6. is van mening dat naar aanleiding van het besluit om de uitslag van de burgemeestersverkiezingen in Chișinău ongeldig te verklaren, kan worden gesteld dat de politieke voorwaarden voor de uitbetaling van macrofinanciële bijstand niet zijn vervuld, en herinnert eraan dat "voor toekenning van macrofinanciële bijstand als randvoorwaarde geldt dat het begunstigde land doeltreffende democratische mechanismen, waaronder een parlementair meerpartijenstelsel en de rechtsstaat, eerbiedigt, en de eerbiediging van de mensenrechten waarborgt";
7. dringt er bij de Commissie op aan alle geplande uitbetalingen van macrofinanciële bijstand aan Moldavië op te schorten; is van mening dat er pas na de geplande parlementsverkiezingen een besluit over toekomstige uitbetalingen mag worden genomen, op voorwaarde dat deze verkiezingen overeenkomstig internationaal erkende normen verlopen en worden beoordeeld door gespecialiseerde internationale instanties, en dat de voorwaarden voor macrofinanciële bijstand zijn vervuld;
8. eist dat de Commissie de begrotingssteun voor Moldavië opschort door zich te beroepen op het precedent van juli 2015, toen een dergelijke opschorting plaatsvond in de nasleep van de bankencrisis; is van mening dat het mechanisme voor de opschorting van EU-begrotingssteun moet worden toegepast als reactie op de ongeldigverklaring van de burgemeestersverkiezingen in Chișinău, en dat dit mechanisme een reeks voorwaarden moet omvatten waaraan de Moldavische autoriteiten gevolg moeten geven, waaronder de geldigverklaring van de verkiezingen in Chișinău, en een concreet, resultaatgericht en volledig transparant onderzoek, alsook ontneming van vermogensbestanddelen en vervolging ten aanzien van plegers van bankfraude;
9. verzoekt de Moldavische autoriteiten gevolg te geven aan de aanbevelingen van de OVSE/ODIHR en de Commissie van Venetië over hervormingen van het kiesrecht;
10. herhaalt zijn bezorgdheid in verband met de concentratie van economische en politieke macht in de handen van een beperkte groep mensen, de achteruitgang van de rechtsstaat, van democratische waarden en van de eerbiediging van de mensenrechten, de buitensporige politisering van overheidsinstellingen, de systemische corruptie, het ontoereikende onderzoek naar de bankfraude van 2014 en beperkt pluralisme in de media; toont zich bezorgd over het gebrek aan onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, met name over gevallen van selectieve rechtspraak als manier om druk uit te oefenen op politieke tegenstanders; verzoekt de Moldavische autoriteiten om het rechtsstelsel te hervormen, onder meer door nieuwe rechters te benoemen, teneinde de rechterlijke macht te beletten tussenbeide te komen in electorale en politieke procedures of op andere wijze de democratische wil van het Moldavische volk te ondergraven;
11. maakt er zich zorgen over dat politieke tegenstanders en hun advocaten worden vervolgd door de Moldavische autoriteiten op basis van valse beschuldigingen en strafrechtelijke procedures, en waarschuwt de autoriteiten dat ze door zo te handelen de rechtsstaat en de rechten van politieke tegenstanders en advocaten schenden;
12. betreurt dat de autoriteiten na de bankfraude van 2014, waarbij het Moldavische financiële stelsel voor een totaalbedrag van ongeveer 1 miljard USD werd bestolen, erg weinig vooruitgang hebben geboekt bij het voeren van een grondig en onpartijdig onderzoek naar deze kwestie; dringt erop aan dat er vastberaden stappen worden gezet om de gestolen bedragen terug te krijgen en de verantwoordelijken voor de rechter te brengen, ongeacht hun politieke kleur; is van mening dat dit van essentieel belang is om het vertrouwen van de Moldavische burgers in de instellingen te herwinnen en de geloofwaardigheid van de autoriteiten te herstellen;
13. verzoekt de Moldavische autoriteiten zich te houden aan internationale beginselen en beste praktijken en te zorgen voor een gunstig klimaat voor het maatschappelijk middenveld; toont zich met name bezorgd dat in de ontwerpwetgeving betreffende ngo's die momenteel op tafel ligt en wordt besproken in het parlement sprake is van bepalingen die buitenlandse financiering voor Moldavische ngo's mogelijk aan banden leggen;
14. verzoekt het Moldavische parlement om te overleggen met het maatschappelijk middenveld en met onafhankelijke media voordat het de nieuwe wet audiovisuele media definitief aanneemt, en de "hervorming met tweeledig doel" van deze wet te verwerpen; uit zijn bezorgdheid over de vraag of de onafhankelijke, plaatselijke en oppositiegezinde media in Moldavië, die onder meer te kampen hebben met ontoereikende financiering, in staat zullen zijn uitvoering te geven aan de vereisten van de nieuwe wet met betrekking tot verplichte lokale inhoud;
15. verzoekt de EDEO en de Commissie nauwgezet toe te zien op de ontwikkelingen op al deze gebieden en het Parlement hiervan op de hoogte te houden;
16. verzoekt zijn Voorzitter deze resolutie te doen toekomen aan de vicevoorzitter van de Commissie / hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid (VV/HV), de Europese Dienst voor extern optreden, de Raad, de Commissie en de lidstaten, de president, de premier en het parlement van de Republiek Moldavië, de OVSE/ODIHR en de Commissie van Venetië.