Άμεσες ενισχύσεις

Η Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχει στους γεωργούς εισοδηματική στήριξη ή «άμεσες ενισχύσεις», ως δίχτυ ασφαλείας αλλά και για να καταστήσει τη γεωργία επικερδέστερη, να εγγυηθεί την επισιτιστική ασφάλεια στην Ευρώπη, να βοηθήσει τους γεωργούς στην παραγωγή ασφαλών, υγιεινών και οικονομικά προσιτών τροφίμων και να τους ανταμείβει για την παροχή δημόσιων αγαθών που δεν πληρώνουν όσο πρέπει οι αγορές. Η διαχείρισή τους ασκείται από κοινού από την Επιτροπή και τα κράτη μέλη μέσω διαφόρων καθεστώτων.

Νομική βάση

Η νομική βάση για την κοινή γεωργική πολιτική (ΚΓΠ)καθορίζεται στη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (άρθρα 38 έως 44) (3.2.1).

Ο κανονισμός (ΕΕ) 2021/2115 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 2ας Δεκεμβρίου 2021 θεσπίζει κανόνες για τη στήριξη των στρατηγικών σχεδίων που πρέπει να καταρτίζονται από τα κράτη μέλη στο πλαίσιο της κοινής γεωργικής πολιτικής (στρατηγικά σχέδια για την ΚΓΠ) και να χρηματοδοτούνται από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Εγγυήσεων (ΕΓΤΕ) και το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) και καταργεί τους κανονισμούς (ΕΕ) αριθ. 1305/2013 και (ΕΕ) αριθ. 1307/2013.

Κανονισμός (ΕΕ) 2021/2116 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 2ας Δεκεμβρίου 2021, σχετικά με τη χρηματοδότηση, τη διαχείριση και την παρακολούθηση της ΚΓΠ και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΕ) 1306/2013(→).

Εισαγωγή

Η ΚΓΠ στηρίζει τους γεωργούς μέσω μιας σειράς μέτρων πολιτικής:

• Οι άμεσες ενισχύσεις, χρηματοδοτούμενες από το ΕΓΤΕ, αποτελούν δίχτυ ασφαλείας για τους γεωργούς που έχουν χαμηλότερα από τον μέσο όρο εισοδήματα σε σύγκριση με την υπόλοιπη οικονομία, καθώς και αβέβαιες αγορές, ακραίες καιρικές συνθήκες, επιβλαβείς οργανισμοί και ασθένειες ή χαμηλή διαπραγματευτική δύναμη στην τροφική αλυσίδα. Με περίπου 270 δισ. EUR για την περίοδο 2021-2027 (πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο, τρέχουσες τιμές), οι άμεσες ενισχύσεις αντιπροσωπεύουν το 72 % των κονδυλίων της ΚΓΠ της ΕΕ (378,5 δισ. EUR) (3.2.2). Η νομοθεσία της ΕΕ καθορίζει χρηματοδοτικά κονδύλια για κάθε κράτος μέλος·
• Τα μέτρα στήριξης της αγοράς, τα οποία χρηματοδοτούνται επίσης από το ΕΓΤΕ, αποσκοπούν στη στήριξη και τη σταθεροποίηση των γεωργικών αγορών. Ορισμένοι στηρίζουν άμεσα τους γεωργούς της ΕΕ, για παράδειγμα διευκολύνοντας τη συμμετοχή τους σε ομάδες παραγωγών ή σε συστήματα ποιότητας, ενισχύοντας έτσι τον ρόλο τους στην αλυσίδα εφοδιασμού. Η κοινή οργάνωση των αγορών (ΚΟΑ) καλύπτεται από τον κανονισμό (ΕΕ) 2021/2117 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 2ας Δεκεμβρίου 2021, για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1308/2013 για την κοινή οργάνωση των γεωργικών αγορών· του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1151/2012 για τα συστήματα ποιότητας των γεωργικών προϊόντων και των τροφίμων· του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 251/2014 για τις γεωγραφικές ενδείξεις των αρωματισμένων αμπελοοινικών προϊόντων· και του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 228/2013 για τον καθορισμό μέτρων για τη γεωργία στις εξόχως απόκεντρες περιοχές της ΕΕ (→). Καθώς οι «τομεακές παρεμβάσεις» αποτελούν πλέον μέρος των στρατηγικών σχεδίων της ΚΓΠ των κρατών μελών, οι αντίστοιχες διατάξεις έχουν μεταφερθεί από τον κανονισμό ΚΟΑ στον κανονισμό για τα στρατηγικά σχέδια της ΚΓΠ·
• Τα μέτρα αγροτικής ανάπτυξης, τα οποία χρηματοδοτούνται από το ΕΓΤΑΑ και από εθνικά ταμεία, έχουν ως στόχο να συμβάλουν στις οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιδόσεις των αγροτικών περιοχών. Περιλαμβάνουν επίσης μέτρα στήριξης για τους γεωργούς, όπως γεωργοπεριβαλλοντικά μέτρα, χρηματοδότηση γεωργικών επενδύσεων, εργαλεία διαχείρισης κινδύνων και χρηματοδοτικά μέσα (3.2.9).

Επισκόπηση

Τα καθεστώτα άμεσων ενισχύσεων διέπονται από τα άρθρα 20 έως 41 του κανονισμού (ΕΕ) 2021/2115 (κανονισμός για τα στρατηγικά σχέδια της ΚΓΠ). Ορισμένα συστήματα είναι υποχρεωτικά, ενώ άλλα μπορούν να συμπεριληφθούν στα στρατηγικά σχέδια της ΚΓΠ σε εθελοντική βάση.

• Η βασική εισοδηματική στήριξη για τη βιωσιμότητα (άρθρα 21-28 του κανονισμού (ΕΕ) 2021/2115) είναι μια ετήσια ενίσχυση ανά εκτάριο στην οποία διατίθεται το ήμισυ του προϋπολογισμού των άμεσων ενισχύσεων. Τα κράτη μέλη μπορούν να αποφασίσουν να καταβάλουν ενιαίο ποσό ανά εκτάριο, να διαφοροποιήσουν την ενίσχυση ανάλογα με τις διαφορετικές κοινωνικοοικονομικές ή γεωπονικές συνθήκες ή να καταβάλουν ποσό με βάση τα δικαιώματα ενίσχυσης που ίσχυαν στο πλαίσιο της προηγούμενης ΚΓΠ. Κατά τη χρήση των δικαιωμάτων ενίσχυσης, τα κράτη μέλη πρέπει να μειώσουν σταδιακά το χάσμα μεταξύ των αξιών τους κατά τα επόμενα έτη, διαδικασία γνωστή ως «σύγκλιση». Ενίσχυση για μικροκαλλιεργητές που δεν υπερβαίνει τα 1 250 EUR ετησίως μπορεί να χορηγείται ως κατ’ αποκοπή ποσό ή ανά εκτάριο. Οι ενισχύσεις αυτές, οι οποίες είναι προαιρετικές για τους γεωργούς, αντικαθιστούν όλες τις άλλες μορφές άμεσων ενισχύσεων·
• Η συμπληρωματική αναδιανεμητική εισοδηματική στήριξη για τη βιωσιμότητα (άρθρο 29 του κανονισμού (ΕΕ) 2021/2115) είναι μια ετήσια πρόσθετη ενίσχυση για τα πρώτα εκτάρια γεωργικής γης για τους γεωργούς που δικαιούνται βασική εισοδηματική στήριξη. Το ποσό ανά εκτάριο και ο αριθμός εκταρίων ανά γεωργό για τα οποία διατίθεται η αναδιανεμητική εισοδηματική στήριξη καθορίζονται από τα κράτη μέλη. Το καθεστώς αυτό αποσκοπεί στην ανακατανομή των άμεσων ενισχύσεων από μεγαλύτερες σε μικρότερες ή μεσαίες γεωργικές εκμεταλλεύσεις. Για τη στήριξη των μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων, τουλάχιστον το 10 % του προϋπολογισμού άμεσων ενισχύσεων κάθε κράτους μέλους πρέπει να διοχετεύεται σε αυτό το καθεστώς, εκτός εάν η ανακατανομή επιτυγχάνεται με άλλα μέσα·
• Η συμπληρωματική εισοδηματική στήριξη για τους νέους γεωργούς (άρθρο 30 του κανονισμού (ΕΕ) 2021/2115) είναι μια ετήσια πρόσθετη ενίσχυση για τους νέους γεωργούς που δικαιούνται βασική εισοδηματική στήριξη. Το κατ’ αποκοπή ποσό ή το ποσό ανά εκτάριο και ο αριθμός εκταρίων ανά γεωργό για τα οποία διατίθεται η στήριξη καθορίζονται από τα κράτη μέλη. Καθορίζουν επίσης το ανώτατο όριο ηλικίας –μεταξύ 35 και 40 ετών– και την κατάρτιση και τις δεξιότητες που απαιτούνται από τους δυνητικούς δικαιούχους·
• Τα προγράμματα για το κλίμα, το περιβάλλον και την καλή διαβίωση των ζώων (οικολογικά προγράμματα) (άρθρο 31 του κανονισμού (ΕΕ) 2021/2115) βοηθούν τους γεωργούς που δεσμεύονται να εφαρμόζουν γεωργικές πρακτικές επωφελείς για το κλίμα, το περιβάλλον και την καλή διαβίωση των ζώων ή για την καταπολέμηση της μικροβιακής αντοχής. Οι πρακτικές αυτές, οι οποίες πρέπει να υπερβαίνουν τις νομοθετικές απαιτήσεις, απαριθμούνται στα στρατηγικά σχέδια της ΚΓΠ. Η ετήσια ενίσχυση ανά εκτάριο που χορηγείται για οικολογικά προγράμματα μπορεί να είναι ενίσχυση επιπλέον της βασικής εισοδηματικής στήριξης ή ενίσχυση για την αντιστάθμιση των δαπανών που πραγματοποιήθηκαν ή του διαφυγόντος εισοδήματος ως αποτέλεσμα των δεσμεύσεων που αναλήφθηκαν. Τουλάχιστον το 25 % του εθνικού προϋπολογισμού άμεσων ενισχύσεων πρέπει να διατεθεί σε αυτό το καθεστώς, το οποίο είναι προαιρετικό για τους γεωργούς·
• Συνδεδεμένη εισοδηματική στήριξη (άρθρα 32-35 του κανονισμού (ΕΕ) 2021/2115), ενώ στο παρελθόν, η εισοδηματική στήριξη της ΚΓΠ συνδεόταν (ή συνδεόταν) με συγκεκριμένα προϊόντα, οι διαδοχικές μεταρρυθμίσεις έχουν σταδιακά καταργήσει αυτόν τον δεσμό, ο οποίος σήμερα περιορίζεται σε μικρό ποσοστό των άμεσων ενισχύσεων. Η συνδεδεμένη στήριξη αποσκοπεί στην αντιμετώπιση δυσκολιών σε τομείς, τύπους παραγωγής ή συγκεκριμένους τύπους γεωργίας που είναι σημαντικοί για κοινωνικοοικονομικούς ή περιβαλλοντικούς λόγους. Η στήριξη συνίσταται σε ετήσια ενίσχυση ανά εκτάριο ή ζώο, με στόχο τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, της βιωσιμότητας ή της ποιότητας. Μεταξύ των τομέων στους οποίους μπορούν να στοχεύουν τα στρατηγικά σχέδια της ΚΓΠ, οι πρωτεϊνούχες καλλιέργειες μπορούν να υπολογίζονται χωρίς ειδική αιτιολόγηση, καθώς αυτό θα συμβάλει στη μείωση της εξάρτησης της ΕΕ από τις εισαγωγές στον τομέα και στη μείωση της χρήσης αζωτούχων λιπασμάτων·
• Η ειδική ενίσχυση για το βαμβάκι (άρθρα 36-41 του κανονισμού (ΕΕ) 2021/2115) είναι ένα καθεστώς συνδεδεμένων άμεσων ενισχύσεων που χορηγεί ενισχύσεις ανά εκτάριο βαμβακιού που βρίσκονται σε περιοχές εγκεκριμένες για την παραγωγή βαμβακιού στη Βουλγαρία, την Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία.

Πώς λειτουργούν στην πράξη οι άμεσες πληρωμές;

Κάθε χρόνο, περισσότεροι από 6 εκατομμύρια δικαιούχοι λαμβάνουν άμεσες ενισχύσεις. Αυτά χορηγούνται σε ενεργούς γεωργούς, είτε ιδιώτες είτε επιχειρήσεις, οι οποίοι ασκούν τουλάχιστον ένα ελάχιστο επίπεδο γεωργικής δραστηριότητας (δηλαδή γεωργική παραγωγή ή διατήρηση μιας γεωργικής έκτασης σε κατάσταση κατάλληλη για γεωργική εκμετάλλευση). Τα στρατηγικά σχέδια της ΚΓΠ ορίζουν τους ενεργούς γεωργούς μέσω αντικειμενικών και αμερόληπτων κριτηρίων, μεταξύ άλλων μέσω αρνητικού καταλόγου που αποκλείει ορισμένες οντότητες από το να θεωρούνται ενεργοί γεωργοί.

Η στήριξη μέσω των στρατηγικών σχεδίων της ΚΓΠ παρέχεται κυρίως με τη μορφή ενισχύσεων με βάση την έκταση. Για ορισμένα καθεστώτα, βασίζεται στον αριθμό των ζώων που λαμβάνουν στήριξη. Οι ορισμοί που αφορούν την επιλεξιμότητα για τους γεωργούς και τις περιοχές που είναι επιλέξιμες για στήριξη από την ΚΓΠ καθορίζονται σε επίπεδο ΕΕ, ώστε να διασφαλίζεται ο κοινός χαρακτήρας της πολιτικής. Σε σύγκριση με την προηγούμενη περίοδο της ΚΓΠ, οι ορισμοί αυτοί δεν είναι τόσο λεπτομερείς στη νομοθεσία της ΕΕ και παρέχουν στα κράτη μέλη την ευελιξία να προσδιορίζουν περαιτέρω τους κανόνες σε εθνικό επίπεδο, ώστε να μπορούν να προσαρμόζονται στις ανάγκες τους και να στοχεύουν καλύτερα τη στήριξη.

Όλα τα κράτη μέλη καθορίζουν ελάχιστες προϋποθέσεις για τη λήψη άμεσων ενισχύσεων, με τα περισσότερα από αυτά να καθορίζουν τόσο ένα όριο έκτασης όσο και ένα οικονομικό όριο μεταξύ 0,3 και 4 εκταρίων και μεταξύ 100 και 500 EUR, αντίστοιχα. Τα περισσότερα κράτη μέλη διατήρησαν τα κατώτατα όρια των ελάχιστων απαιτήσεων αμετάβλητα σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο.

Οι γεωργοί που επιθυμούν να ζητήσουν άμεσες ενισχύσεις πρέπει να υποβάλλουν αίτηση κάθε χρόνο και να συμμορφώνονται με ορισμένους κανόνες. Εκτός από τις κανονιστικές απαιτήσεις διαχείρισης που είναι υποχρεωτικές για την άσκηση γεωργικών δραστηριοτήτων, οι γεωργοί που λαμβάνουν ενισχύσεις στο πλαίσιο της ΚΓΠ υπόκεινται σε προϋποθέσεις, δηλαδή πρέπει να διατηρούν τη γη σε καλές γεωργικές και περιβαλλοντικές συνθήκες. Η ΚΓΠ για την περίοδο 2023-2027 περιλαμβάνει ενισχυμένες προϋποθέσεις με «οικολογικότερες» απαιτήσεις. Εισάγει επίσης για πρώτη φορά κοινωνικές προϋποθέσεις, συνδέοντας τις άμεσες ενισχύσεις με ορισμένες θεμελιώδεις κοινωνικές και εργασιακές αρχές.

Η Επιτροπή και οι εθνικές αρχές διαχειρίζονται τις άμεσες ενισχύσεις μέσω επιμερισμένης διαχείρισης. Υπό την εποπτεία της Επιτροπής, οι εθνικοί οργανισμοί πληρωμών είναι επιφορτισμένοι με τη διαχείριση των άμεσων ενισχύσεων και με καθήκοντα όπως η διεκπεραίωση των αιτήσεων ενίσχυσης, η εκτέλεση πληρωμών και η διενέργεια ορισμένων ελέγχων.

Βασικές χρηματοοικονομικές πληροφορίες

Η βασική εισοδηματική στήριξη για τη βιωσιμότητα (BISS), μια ετήσια αποσυνδεδεμένη ενίσχυση με βάση την έκταση που χρηματοδοτείται αποκλειστικά από τον προϋπολογισμό της ΕΕ, εξακολουθεί να αποτελεί το σημαντικότερο εργαλείο της ΚΓΠ για τη στήριξη του εισοδήματος των γεωργών της ΕΕ. Κατά μέσο όρο, οι προβλεπόμενες δαπάνες στο πλαίσιο των στρατηγικών σχεδίων της ΚΓΠ για το εργαλείο αυτό αντιπροσωπεύουν το 51 % του συνολικού προϋπολογισμού του ΕΓΤΕ ή το 31 % των συνολικών δημόσιων δαπανών της ΚΓΠ.

Κατανομή των συνολικών δημόσιων προγραμματισμένων δαπανών για άμεσες ενισχύσεις στις οποίες βασίζεται η υλοποίηση και των 28 στρατηγικών σχεδίων της ΚΓΠ (2023-2027)

Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Εγκεκριμένα 28 στρατηγικά σχέδια για την ΚΓΠ (2023-2027)

Συνοπτική επισκόπηση, Ιούνιος 2023

Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου

Την 1η Ιουνίου 2018 η Επιτροπή δημοσίευσε τις προτάσεις της σχετικά με τη θέσπιση κανόνων για τη στήριξη των στρατηγικών σχεδίων στο πλαίσιο της ΚΓΠ. Στο Κοινοβούλιο, ο φάκελος ανατέθηκε στην Επιτροπή Γεωργίας και Ανάπτυξης της Υπαίθρου (AGRI). Η Επιτροπή Περιβάλλοντος, Δημόσιας Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων (ENVI) έλαβε το καθεστώς συνδεδεμένης επιτροπής σύμφωνα με το άρθρο 54 του Κανονισμού. Μετά τις ευρωπαϊκές εκλογές του 2019, ο Peter Jahr (ΕΛΚ, Γερμανία) ορίστηκε εισηγητής της επιτροπής AGRI, ενώ ο Christophe Hansen (ΕΛΚ, Λουξεμβούργο) ορίστηκε εισηγητής της επιτροπής ENVI. Στις 23 Οκτωβρίου 2020, το Κοινοβούλιο ενέκρινε τη θέση του σε πρώτη ανάγνωση σχετικά με τις νομοθετικές προτάσεις της Επιτροπής για τα στρατηγικά σχέδια της ΚΓΠ.

Το εγκριθέν κείμενο αποτέλεσε τη βάση για τις επακόλουθες διαπραγματεύσεις με το Συμβούλιο, οι οποίες ξεκίνησαν και για τους τρεις φακέλους της ΚΓΠ στις 10 Νοεμβρίου του 2020 και συνεχίστηκαν μέσω μιας σειράς συνεδριάσεων «τριμερούς διαλόγου». Στα τέλη Ιουνίου του 2021 οι διαπραγματευτές κατέληξαν σε συμφωνία σχετικά με τις τρεις προτάσεις της δέσμης μέτρων για τη μεταρρύθμιση της ΚΓΠ. Η συμφωνία αυτή εγκρίθηκε από τους υπουργούς Γεωργίας της ΕΕ στις 28 Ιουνίου 2021 και από τα μέλη της επιτροπής AGRI στις 9 Σεπτεμβρίου 2021. Η συμφωνία για τον κανονισμό σχετικά με τα στρατηγικά σχέδια για την ΚΓΠ εγκρίθηκε από τα μέλη της επιτροπής AGRI, με 38 ψήφους υπέρ, 8 ψήφους κατά και 2 αποχές. Το Κοινοβούλιο ψήφισε επί των τριών προτάσεων της δέσμης μέτρων για τη μεταρρύθμιση της ΚΓΠ κατά τη σύνοδο ολομέλειας του Νοεμβρίου ΙΙ και ο κανονισμός σχετικά με τα στρατηγικά σχέδια για την ΚΓΠ, νυν κανονισμός (ΕΕ) 2021/2115 της 2 Δεκεμβρίου 2021, δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα L 435 της 6 Δεκεμβρίου 2021.

Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, το Κοινοβούλιο επιδίωξε να διαδραματίσει ευρύ ρόλο, καλύπτοντας όλο το φάσμα των θεμάτων που συζητούνται κατά τη διαδικασία μεταρρύθμισης της ΚΓΠ. Μια μελέτη που ανατέθηκε από το Κοινοβούλιο σχετικά με τη διαδικασία μεταρρύθμισης της ΚΓΠ μετά το 2020, η οποία εξετάστηκε από διοργανική σκοπιά, επισημαίνει ότι με την έγκριση του ρόλου του θεματοφύλακα των αρχών της ΕΕ και του προϋπολογισμού της ΚΓΠ, το Κοινοβούλιο επιδίωξε να διατηρήσει τον ενωσιακό χαρακτήρα και τον κοινό χαρακτήρα των διαφόρων τμημάτων της προτεινόμενης νομοθεσίας, ώστε να αποφευχθεί η «επανεθνικοποίηση» της ΚΓΠ. Επιπλέον, σε ορισμένες περιπτώσεις, ανέλαβε ηγετικό ρόλο ως φορέας χάραξης πολιτικής, όπως καταδεικνύεται από τις προσπάθειές του να διαθέσει υψηλό μερίδιο του προϋπολογισμού άμεσων ενισχύσεων για τα νέα οικολογικά προγράμματα ή από την επιτυχή εισαγωγή της κοινωνικής αιρεσιμότητας στον νέο κανονισμό σχετικά με τα στρατηγικά σχέδια για την ΚΓΠ.

 

François Nègre

10-2023