Αεροπορικές μεταφορές: Ενιαίος Ευρωπαϊκός Ουρανός
Η πρωτοβουλία Ενιαίος Ευρωπαϊκός Ουρανός αποσκοπεί να αυξήσει την αποτελεσματικότητα της διαχείρισης της εναέριας κυκλοφορίας και των υπηρεσιών αεροναυτιλίας, μειώνοντας τον κατακερματισμό του ευρωπαϊκού εναέριου χώρου. Πρόκειται για πανευρωπαϊκή πρωτοβουλία ανοικτή σε γειτονικές χώρες.
Νομική βάση
Άρθρο 100 παράγραφος 2 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στόχοι
Η πρωτοβουλία Ενιαίος Ευρωπαϊκός Ουρανός (Single European Sky – SES) ξεκίνησε το 1999 με σκοπό να βελτιώσει τις επιδόσεις του τομέα διαχείρισης της εναέριας κυκλοφορίας (ATM[1]) και των υπηρεσιών αεροναυτιλίας (ANS[2]) μέσω της καλύτερης και πιο ολοκληρωμένης αξιοποίησης του ευρωπαϊκού εναέριου χώρου. Τα ρητά καθορισμένα οφέλη από τον SES θα μπορούσαν να είναι δυνητικά τεράστια: σε σχέση με το 2004, ο SES (μόλις ολοκληρωθεί περί το 2030-2035) θα μπορούσε να τριπλασιάσει το δυναμικό του εναέριου χώρου, να μειώσει κατά το ήμισυ τις δαπάνες που αφορούν την ΑΤΜ, να δεκαπλασιάσει την ασφάλεια και να μειώσει κατά 10% τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο της αεροπλοΐας[3].
Επιτεύγματα
Η πρωτοβουλία SES ξεκίνησε ως απάντηση στις καθυστερήσεις που προκύπτουν από την αεροναυτιλία, με σκοπό να περιορίσει τον κατακερματισμό του ευρωπαϊκού εναέριου χώρου (μεταξύ κρατών μελών, στρατιωτικών και μη στρατιωτικών χρήσεων, και τεχνολογιών) και, κατά συνέπεια, να αυξήσει τις δυνατότητες και την αποδοτικότητα της διαχείρισης της εναέριας κυκλοφορίας και των υπηρεσιών αεροναυτιλίας. Η πρωτοβουλία είναι πανευρωπαϊκή και ανοικτή σε γειτονικές χώρες. Στην πράξη, ο SES καλείται να επιτύχει μειωμένους χρόνους πτήσεων (λόγω συντομότερων διαδρομών και μικρότερων καθυστερήσεων) και, συνεπώς, χαμηλότερες δαπάνες πτήσεων και εκπομπές αεροπορικών καυσαερίων. Η πρώτη δέσμη κοινών απαιτήσεων για τη θέσπιση του SES εγκρίθηκε το 2004 (SES I). Περιλάμβανε τον κανονισμό (EΚ) αριθ. 549/2004 για τη χάραξη του πλαισίου για τη δημιουργία του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Ουρανού, τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 550/2004 σχετικά με την παροχή υπηρεσιών αεροναυτιλίας, τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 551/2004 για την οργάνωση και τη χρήση του εναέριου χώρου στο πλαίσιο του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Ουρανού[4], και τον κανονισμό (EΚ) αριθ. 552/2004 σχετικά με τη διαλειτουργικότητα του Ευρωπαϊκού Δικτύου Διαχείρισης της Εναέριας Κυκλοφορίας. Το εν λόγω πλαίσιο τροποποιήθηκε το 2009 (SES II), προκειμένου να συμπεριλάβει μηχανισμούς που θα βασίζονταν στην απόδοση (κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1070/2009). Συμπληρώθηκε επίσης με την επέκταση των κανόνων της ΕΕ σχετικά με την ασφάλεια στον τομέα της αεροπλοΐας (και τις σχετικές αρμοδιότητες του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ασφάλειας της Αεροπορίας) στην ΑΤΜ, στις ΑΝS και στις δραστηριότητες των αερολιμένων[5]. Παράλληλα, ένας αριθμός κανόνων εφαρμογής και τεχνικών προτύπων έχει εγκριθεί είτε από την Επιτροπή μέσω της διαδικασίας επιτροπολογίας είτε, λιγότερο συχνά, από τον νομοθέτη[6].
Αυτό το εκτεταμένο ρυθμιστικό πλαίσιο έχει ενισχύσει την αναδιάρθρωση του ευρωπαϊκού εναέριου χώρου και την παροχή υπηρεσιών ΑΝS εισάγοντας τον διαχωρισμό των ρυθμιστικών αρμοδιοτήτων από την παροχή υπηρεσιών, πολύ μεγαλύτερη ευελιξία στην στρατιωτική και μη στρατιωτική χρήση του εναέριου χώρου, την διαλειτουργικότητα του εξοπλισμού, την εναρμονισμένη κατάταξη του ανώτερου εναέριου χώρου[7], κοινό σύστημα χρέωσης των αεροναυτιλιακών υπηρεσιών και κοινές απαιτήσεις αδειοδότησης για ελεγκτές εναερίας κυκλοφορίας. Επιπλέον, έχει καθιερώσει τα «βασικά συστατικά στοιχεία» που αποτελούν τη δομή του SES:
- Βάσει του «μηχανισμού επιδόσεων»[8], έχουν θεσπιστεί δεσμευτικοί στόχοι επιδόσεων σε σημαντικούς τομείς –όπως η ασφάλεια[9], το περιβάλλον, το δυναμικό, η αποτελεσματικότητα των δαπανών, καθώς και τα κίνητρα– με σκοπό τη βελτίωση της συνολικής αποδοτικότητας της ΑΤΜ και των ΑΝS. Οι στόχοι επιδόσεων εγκρίνονται από την Επιτροπή μέσω της διαδικασίας επιτροπολογίας[10]. Ο «φορέας επανεξέτασης των επιδόσεων» που ορίζεται από την Επιτροπή βοηθά στην προετοιμασία των εν λόγω στόχων και επιβλέπει την υλοποίηση του μηχανισμού επιδόσεων.
- Αντικείμενο του «διαχειριστή δικτύου» (επί του παρόντος του Eurocontrol[11]) είναι η βελτίωση των επιδόσεων του αεροπορικού δικτύου της ΕΕ. Αυτό αφορά τις λειτουργίες του δικτύου, οι οποίες πρέπει να αντιμετωπίζονται κατά τρόπο συγκεντρωτικό, όπως ισχύει με τον σχεδιασμό του ευρωπαϊκού δικτύου διαδρομών, τη διαχείριση των ροών εναέριας κυκλοφορίας (ΑΤFM) και τον συντονισμό ραδιοσυχνοτήτων που χρησιμοποιούνται από τη γενική εναέρια κυκλοφορία.
- Τα «λειτουργικά τμήματα εναέριου χώρου» (FAB) προορίζονται να επιλύσουν το πρόβλημα του κατακερματισμού του ευρωπαϊκού εναέριου χώρου μέσω της αναδιάρθρωσής του με γνώμονα τις κυκλοφοριακές ροές μάλλον παρά τα εθνικά σύνορα. Τούτο αναμένεται να επιτρέψει ενισχυμένη συνεργασία (δηλ. καλύτερη διαχείριση του εναέριου χώρου, βελτιστοποίηση του δικτύου διαδρομών και επίτευξη οικονομιών κλίμακας μέσω της ενοποίησης των υπηρεσιών) ή ακόμη και συγχωνεύσεις μεταξύ παρόχων υπηρεσιών ανεξαρτήτως εθνικών συνόρων, μειώνοντας με τον τρόπο αυτό τις δαπάνες των ANS.
- Η κοινή επιχείρηση SESAR (ερευνητικό πρόγραμμα ATM του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Ουρανού), η οποία ιδρύθηκε το 2007, διαχειρίζεται την τεχνολογική και βιομηχανική διάσταση του SES, δηλ. την ανάπτυξη και εξέλιξη του νέου ευρωπαϊκού συστήματος ATM και αποσκοπεί στην αύξηση των επιπέδων αυτοματοποίησης, ασφαλούς κοινοχρησίας δεδομένων και συνδεσιμότητας στην ATM στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας του «Ψηφιακός Ευρωπαϊκός Ουρανός».
Συνεπώς, παρά τις ετήσιες διακυμάνσεις, φαίνεται ότι η αποτελεσματικότητα της ΑΤΜ στην Ευρώπη βελτιώνεται.
Ωστόσο, η πλήρης ολοκλήρωση του ευρωπαϊκού εναέριου χώρου απέχει ακόμη πολύ από την ολοκλήρωσή της. Η πρωτοβουλία SES (η οποία σε κάθε περίπτωση δεν αναμένεται να έχει περατωθεί πριν από το 2030-2035) αντιμετωπίζει δυσχέρειες και αντιστάσεις, κυρίως λόγω του τεράστιου εύρους της. Τον Ιούνιο του 2013 η Επιτροπή πρότεινε νέα δέσμη κανόνων για να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα αποτελεσματικότητας και απόδοσης, και να διορθωθεί το σημερινό ανεπαρκές θεσμικό πλαίσιο· ωστόσο, οι συζητήσεις σχετικά με τα μέτρα αυτά έχουν παραμείνει στάσιμες.
Στις 22 Σεπτεμβρίου 2020 η Επιτροπή ενέκρινε ένα αναθεωρημένο κείμενο της ίδιας πρότασης, με σκοπό τη διασφάλιση πιο βιώσιμης και ανθεκτικότερης ATM, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Η προτεινόμενη αναβάθμιση συνίσταται σε τροποποιημένη πρόταση κανονισμού για την υλοποίηση του SES (2013/0186(COD)), συμπεριλαμβανομένης ιδίως της κατάργησης των διατάξεων περί υποχρεωτικής χρήσης των FAB, και σε πρόταση για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2018/1139 όσον αφορά την αρμοδιότητα του Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Ασφάλεια της Αεροπορίας να ενεργεί ως φορέας επανεξέτασης των επιδόσεων του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Ουρανού (2020/0264(COD)). Τον Ιούνιο του 2021 η Επιτροπή Μεταφορών και Τουρισμού ενέκρινε την έκθεσή της σχετικά με τη δεύτερη πρόταση και ενέκρινε επίσης την επικαιροποίηση της διαπραγματευτικής εντολής για την πρόταση κανονισμού σχετικά με την εφαρμογή του SES (2013/0186(COD)). Το Κοινοβούλιο έλαβε απόφαση κατά την πρώτη ανάγνωση το 2014. Τον Οκτώβριο του 2019 η Επιτροπή Μεταφορών και Τουρισμού αποφάσισε να αρχίσει διοργανικές διαπραγματεύσεις με το Συμβούλιο. Η πρόταση βρίσκεται επί του παρόντος στο στάδιο της πρώτης ανάγνωσης του Συμβουλίου.
Τον Απρίλιο του 2020 η Επιτροπή τροποποίησε τον εκτελεστικό κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1206/2011 για τον καθορισμό απαιτήσεων για την αναγνώριση αεροσκάφους με σκοπό την επιτήρηση στο πλαίσιο του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Ουρανού, και τον εκτελεστικό κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1207/2011 περί καθορισμού απαιτήσεων για τις επιδόσεις και τη διαλειτουργικότητα της επιτήρησης στο πλαίσιο του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Ουρανού (εκτελεστικός κανονισμός C(2020)2620) Εκτελεστικός κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 2020/587. Η αναθεώρηση και των δύο εκτελεστικών κανονισμών περιλαμβάνει βελτιώσεις στους κανόνες λειτουργίας που σχετίζονται με τη χρήση του εναέριου χώρου, του εξοπλισμού αεροσκαφών, καθώς και της ATM και των ANS.
Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
Το Κοινοβούλιο κατέβαλλε και συνεχίζει να καταβάλλει προσπάθειες για την άρση των εμποδίων στην υλοποίηση του SES, υιοθετώντας μια ρεαλιστική προσέγγιση. Στο πλαίσιο αυτό, πάντα τόνιζε με έμφαση και με επιτυχία την ανάγκη μιας στενής συνεργασίας μεταξύ στρατιωτικού και πολιτικού τομέα όσον αφορά την ευέλικτη χρήση του εναέριου χώρου. Το Κοινοβούλιο πρότεινε επίσης τη δημιουργία συμβουλευτικού φορέα του κλάδου, προκειμένου να δοθεί στους ενδιαφερόμενους φορείς η δυνατότητα να παρέχουν συμβουλές στην Επιτροπή επί τεχνικών ζητημάτων όσον αφορά τον SES. Επιπροσθέτως, το Κοινοβούλιο τόνιζε πάντα τον κρίσιμο ρόλο που έχει ανατεθεί στον Eurocontrol όσον αφορά την υλοποίηση του SES, καθώς και την ανάγκη να ενισχυθεί η συνεργασία με τις γειτονικές χώρες, ώστε να επεκταθεί η πρωτοβουλία πέραν των συνόρων της ΕΕ. Επιπλέον, το Κοινοβούλιο τονίζει την ανάγκη να διασφαλιστεί ότι ο SES ευθυγραμμίζεται με τον στόχο της Πράσινης Συμφωνίας για μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων του κλάδου των αερομεταφορών.
Δεδομένου ότι οι κυριότεροι στόχοι του SES δεν έχουν επιτευχθεί ακόμη, το Κοινοβούλιο καλεί σήμερα την Επιτροπή να μεταβάλει την προσέγγισή της από κατευθυνόμενη προς τα επάνω («bottom-up») σε κατευθυνόμενη προς τα κάτω («top-down»), προκειμένου να κάμψει τις υφιστάμενες επιφυλάξεις και να επιταχύνει την υλοποίηση της πρωτοβουλίας, κυρίως σε σχέση με το πρόγραμμα SESAR.
Στις μείζονες αποφάσεις που έχει λάβει το Κοινοβούλιο στον τομέα αυτό περιλαμβάνονται:
- το νομοθετικό του ψήφισμα της 29ης Ιανουαρίου 2004 σχετικά με το εγκριθέν από την επιτροπή συνδιαλλαγής κοινό σχέδιο κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου που αφορά τη χάραξη του πλαισίου για τη δημιουργία του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Ουρανού[12]·
- το νομοθετικό του ψήφισμα της 25ης Μαρτίου 2009 σχετικά με την πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου που αφορά την τροποποίηση των κανονισμών (EΚ) αριθ. 549/2004, (EΚ) αριθ. 550/2004, (EΚ) αριθ. 551/2004 και (EΚ) αριθ. 552/2004 για τη βελτίωση των επιδόσεων και της βιωσιμότητας του ευρωπαϊκού συστήματος πολιτικής αεροπορίας[13]·
- το ψήφισμά του, της 23ης Οκτωβρίου 2012, σχετικά με την εφαρμογή της νομοθεσίας για τον Ενιαίο Ευρωπαϊκό Ουρανό[14]·
- το νομοθετικό του ψήφισμα της 12ης Μαρτίου 2014 σχετικά με την πρόταση κανονισμού για την υλοποίηση του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Ουρανού (αναδιατύπωση)[15]· στις 24 Σεπτεμβρίου 2019 η Επιτροπή Μεταφορών και Τουρισμού αποφάσισε την έναρξη διοργανικών διαπραγματεύσεων επί αυτού του φακέλου μετά την πρώτη ανάγνωση του Κοινοβουλίου.
Ariane Debyser