Η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) εργάζεται για τη διασφάλιση ενός συστήματος διεθνών εμπορικών συναλλαγών που βασίζεται σε κανόνες. Παρά το αδιέξοδο στις εμπορικές διαπραγματεύσεις, διερευνώνται τρόποι για τον εκσυγχρονισμό των κανόνων του ΠΟΕ και την αντιμετώπιση των νέων παγκόσμιων προκλήσεων. Βάσει της Συνθήκης της Λισαβόνας, το Κοινοβούλιο νομοθετεί από κοινού με το Συμβούλιο, πρέπει να εγκρίνει τυχόν αλλαγές σε νέες συμφωνίες του ΠΟΕ και διαδραματίζει σημαντικό ελεγκτικό ρόλο στην πολιτική του διεθνούς εμπορίου.
Κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, τα εμπορικά θέματα ώθησαν τις χώρες να συμμετάσχουν σε ολοένα και πιο πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η ανάγκη για μια πλατφόρμα που να διευκολύνει και να ρυθμίζει τις εμπορικές σχέσεις. Η συνεπακόλουθη Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου (ΓΣΔΕ) του 1947, όχι μόνο προσέφερε ένα φόρουμ συζήτησης, το οποίο επέτρεψε μια πολυμερή προσέγγιση του εμπορίου, αλλά καθιέρωσε επίσης ένα σύστημα διεθνώς αναγνωρισμένων κανόνων για το εμπόριο. O απώτερος στόχος ήταν η δημιουργία ίσων όρων ανταγωνισμού για όλα τα μέλη, μέσω «ουσιαστικής μείωσης των δασμών και άλλων φραγμών στο εμπόριο και εξάλειψης της διακριτικής μεταχείρισης στο διεθνές εμπόριο»[1].
Καθώς το διεθνές εμπόριο επεκτάθηκε πέρα από την ανταλλαγή υλικών αγαθών, προκειμένου να συμπεριλάβει υπηρεσίες και ιδέες, η ΓΣΔΕ μετεξελίχθηκε και θεσμοθετήθηκε ως Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ). Ο ΠΟΕ ιδρύθηκε το 1995 μετά τις εμπορικές διαπραγματεύσεις του Γύρου της Ουρουγουάης και ενοποίησε προγενέστερες εμπορικές συμφωνίες, όπως η ίδια η ΓΣΔΕ, η συμφωνία για τη γεωργία και η συμφωνία για τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα και τα είδη ένδυσης, καθώς και άλλες γενικές συμφωνίες. Οι σημαντικότερες νέες συμφωνίες ήταν η Γενική Συμφωνία για τις συναλλαγές στον τομέα των υπηρεσιών (GATS) και η συμφωνία για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στον τομέα του εμπορίου (TRIPS). Τον Φεβρουάριο του 2017 τέθηκε σε ισχύ η Συμφωνία για τη Διευκόλυνση του Εμπορίου – η πρώτη πολυμερής συμφωνία που επιτυγχάνεται από τότε που ιδρύθηκε ο ΠΟΕ. Το 2022 αφού αναβλήθηκε δύο φορές λόγω των περιορισμών που επιβλήθηκαν λόγω της πανδημίας COVID-19, επιτεύχθηκε συμφωνία για τις επιδοτήσεις στον τομέα της αλιείας και τροποποίηση της συμφωνίας TRIPS για τα εμβόλια κατά της νόσου COVID-19 κατά της 12ης υπουργικής διάσκεψης στη Γενεύη. Ωστόσο, προκειμένου να συμβαδίσει με τις πρόσφατες εξελίξεις σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο εμπορικό περιβάλλον, πολλά μέλη, μεταξύ άλλων η ΕΕ, θεωρούν ότι εξακολουθεί να απαιτείται θεμελιώδης μεταρρύθμιση του ΠΟΕ, για παράδειγμα στους τομείς του εμπορίου και της υγείας, της ενέργειας, του ηλεκτρονικού εμπορίου, της διευκόλυνσης των επενδύσεων και των βιομηχανικών επιδοτήσεων.
Ο ΠΟΕ εργάζεται για την προώθηση του ελεύθερου εμπορίου, ιδίως εξασφαλίζοντας ότι οι διάφορες χώρες διατηρούν τη δυναμική εξάλειψης των εμποδίων στο εμπόριο κατά τις εμπορικές συνομιλίες. Επί του παρόντος, τα δύο τρίτα των μελών του ΠΟΕ είναι αναπτυσσόμενες χώρες, κάτι που επιτρέπει στις μεταβατικές οικονομίες και στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες (ΛΑΧ) να χρησιμοποιήσουν το ανοικτό εμπόριο για την προώθηση των αναπτυξιακών τους προσπαθειών.
Ο μηχανισμός επίλυσης εμπορικών διαφορών
Ένα από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα του ΠΟΕ υπήρξε η ενίσχυση του οργάνου επίλυσης διαφορών που διαθέτει, το οποίο έχει την εξουσία ρύθμισης εμπορικών διαφορών και επιβολής των αποφάσεών του. Ο μηχανισμός επίλυσης διαφορών λειτουργεί επί τη βάσει προκαθορισμένων κανόνων και επιτρέπει στα μέλη του ΠΟΕ, ανεξάρτητα από την πολιτική ή οικονομική βαρύτητά τους, να υποβάλλουν καταγγελίες σχετικά με εικαζόμενες παραβιάσεις των κανόνων του ΠΟΕ, καθώς και να ζητούν αποζημίωση. Ο μηχανισμός αυτός έχει οδηγήσει σε μείωση των μονομερών αμυντικών μέτρων, στα οποία κατέφευγαν οι χώρες στο παρελθόν και πολλά από τα οποία προκαλούσαν συνήθως αντίποινα από τις χώρες-στόχους, ενίοτε δε και κανονικούς εμπορικούς πολέμους.
Μέχρι στιγμής, το σύστημα επίλυσης διαφορών του ΠΟΕ έχει εξυπηρετήσει στο να κατοχυρωθεί ότι τα ισχυρότερα μέλη δεν υπερισχύουν των πιο αδύναμων και έχει παράσχει σαφείς κανόνες σχετικά με τα μέτρα αντιποίνων. Ωστόσο, το δευτεροβάθμιο δικαιοδοτικό όργανο έχει ουσιαστικά καταλυθεί, δεδομένου ότι τα μέλη του έχουν φθάσει στο τέλος της εντολής τους και οι κενές θέσεις δεν έχουν καλυφθεί. Για να ξεπεραστεί αυτή η κατάσταση, η ΕΕ και τα κράτη μέλη της, από κοινού με άλλα 25 μέλη του ΠΟΕ, δρομολόγησε πρωτοβουλία για έναν εναλλακτικό μηχανισμό που ονομάζεται πολυμερής προσωρινή ρύθμιση διαιτητικού δευτεροβάθμιου οργάνου (MPIA) και αποτελείται από δέκα διαιτητές που θα εξετάζουν τις προσφυγές κατά των εκθέσεων της ειδικής ομάδας επίλυσης διαφορών του ΠΟΕ στο πλαίσιο της MPIA.
Αφότου ιδρύθηκε ο ΠΟΕ, η ΕΕ υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους χρήστες του μηχανισμού επίλυσης διαφορών στο πλαίσιό του. Μεταξύ 1995 και 2022 η Ένωση ενεπλάκη σε 203 υποθέσεις επίλυσης διαφορών, σε 110 από τις οποίες ως ενάγουσα και σε 93 ως εναγόμενη[2]. Σε 216 άλλες υποθέσεις, ζήτησε να περιβληθεί το καθεστώς «τρίτου μέρους», που επιτρέπει στα μέλη του ΠΟΕ να παρακολουθούν διαφορές στις οποίες εμπλέκονται άλλα συμβαλλόμενα μέρη. Η ΕΕ, η οποία εκπροσωπείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έχει επίσης επιδιώξει συχνά να βελτιώσει και να αποσαφηνίσει τις συμφωνίες του ΠΟΕ, ζητώντας την έκδοση αποφάσεων από τις ειδικές επιτροπές και το δευτεροβάθμιο δικαιοδοτικό όργανο.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς την εξέλιξη των διαφορών στις οποίες εμπλέκεται η ΕΕ. Η Επιτροπή Διεθνούς Εμπορίου του Κοινοβουλίου παρουσιάζει τις θέσεις της σχετικά με εμπορικές διαφορές μέσω εκθέσεων, δημοσίων ακροάσεων και προφορικών ερωτήσεων προς την Επιτροπή και το Συμβούλιο.
Ο Γύρος της Ντόχα και πέραν αυτού
Από το 2001 τα μέλη του ΠΟΕ έχουν δρομολογήσει ευρύ γύρο πολυμερών εμπορικών διαπραγματεύσεων, ο οποίος είναι γνωστός ως Γύρος της Ντόχα ή Αναπτυξιακό Πρόγραμμα της Ντόχα, κύριος στόχος του οποίου είναι να τεθεί η ανάπτυξη στο επίκεντρο του διεθνούς συστήματος εμπορίου. Με τις συζητήσεις του Γύρου της Ντόχα επιδιώκεται να δοθεί αυξανόμενος ρόλος στις αναπτυσσόμενες χώρες και να ενδυναμωθεί η ικανότητά τους να επωφελούνται από το διεθνές εμπόριο, καθώς και να βοηθηθούν ώστε να καταπολεμήσουν τη φτώχεια.
Το Αναπτυξιακό Πρόγραμμα της Ντόχα βασίστηκε εξαρχής στην αρχή της «ενιαίας δέσμευσης»[3] και βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη.
Ωστόσο, οι συνομιλίες προσκρούουν σε μείζονα θέματα, κυρίως σε όσα αφορούν την πρόσβαση στις αγορές. Οι σημαντικότερες διαφορές υπάρχουν μεταξύ των θέσεων μεγάλων αναδυόμενων χωρών και των θέσεων εκβιομηχανισμένων χωρών ή ομάδων, σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να αναδιαμορφωθεί το διεθνές εμπορικό σύστημα.
Η ΕΕ υποστήριξε την έναρξη ενός ευρέος και φιλόδοξου γύρου. Αυτός φάνηκε να είναι ο βέλτιστος τρόπος για να εξασφαλιστεί η οικονομική μεγέθυνση και ανάπτυξη για όλους τους συμμετέχοντες, καθώς και για να είναι εφικτές οι απαραίτητες αντισταθμίσεις. Εντούτοις, παρά τις σημαντικές προσπάθειες σημαντικού αριθμού συμμετεχόντων (κυρίως της ΕΕ), η επιτυχής ολοκλήρωση του συνόλου των διαπραγματεύσεων δεν φαίνεται εφικτή. Κατά την 11η υπουργική διάσκεψη τον Δεκέμβριο του 2017, ομόφρονες ομάδες μελών του ΠΟΕ εξέδωσαν κοινές δηλώσεις σχετικά με την προώθηση των συζητήσεων για το ηλεκτρονικό εμπόριο, την ανάπτυξη πολυμερούς πλαισίου για τη διευκόλυνση των επενδύσεων, τη σύσταση ομάδας εργασίας για τις πολύ μικρές, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΠΜΜΜΕ) και την προώθηση των εν εξελίξει συνομιλιών σχετικά με την εγχώρια νομοθετική ρύθμιση του εμπορίου υπηρεσιών. Αυτές οι πολυμερείς διαπραγματεύσεις για την πρωτοβουλία κοινής δήλωσης είναι ανοικτές σε όλα τα μέλη του ΠΟΕ.
Στις 17 Ιουνίου 2022 η 12η υπουργική διάσκεψη του ΠΟΕ κατέληξε σε ιστορική συμφωνία για τον τερματισμό των μη βιώσιμων αλιευτικών επιδοτήσεων, μετά από πάνω από 20 έτη διαπραγματεύσεων. Πρόκειται για την πρώτη πολυμερή συμφωνία που επικεντρώνεται στη βιωσιμότητα και την πρώτη νέα συμφωνία του ΠΟΕ από το 2013. Η συμφωνία αποτελεί κρίσιμο βήμα για να διασφαλιστεί ότι οι επιδοτήσεις στον τομέα της αλιείας επιδιώκουν τη βιωσιμότητα ως κύριο στόχο τους και αποφεύγουν να βλάψουν τους ωκεανούς και τα ιχθυαποθέματα, καθώς αυτά είναι απαραίτητα για τον βιοπορισμό των παράκτιων κοινοτήτων σε ολόκληρο τον κόσμο.
Επιπλέον, συμφωνήθηκαν συγκεκριμένα επόμενα βήματα προς τη μεταρρύθμιση του ΠΟΕ, συμπεριλαμβανομένης της αποκατάστασης ενός πλήρως λειτουργικού ρόλου του οργανισμού όσον αφορά την επίλυση των διαφορών. Εγκρίθηκε επίσης υπουργική δήλωση σχετικά με την αντίδραση του ΠΟΕ στην πανδημία και την ετοιμότητα για μελλοντικές πανδημίες, σε συνδυασμό με την απαλλαγή από ορισμένες υποχρεώσεις διανοητικής ιδιοκτησίας σε σχέση με τα εμβόλια κατά της νόσου COVID-19. Σε μια κοινή απάντηση στην τρέχουσα δραματική επισιτιστική κατάσταση που προκύπτει από τον πόλεμο επίθεσης της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, τα μέλη του ΠΟΕ συμφώνησαν να περιορίσουν τους περιορισμούς στις εξαγωγές και να εξαιρέσουν τις ανθρωπιστικές αγορές του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος από τους εν λόγω περιορισμούς. Τέλος, επιτεύχθηκε συμφωνία για την παράταση του μορατόριουμ για τους τελωνειακούς δασμούς στο ηλεκτρονικό εμπόριο έως την επόμενη υπουργική διάσκεψη του ΠΟΕ.
Μετά την πρωτοβουλία της ΕΕ, τα περισσότερα μέλη επανέλαβαν την αλληλεγγύη τους προς την Ουκρανία. Η ΕΕ προώθησε επίσης την περαιτέρω συνεργασία για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Η Κοινοβουλευτική Διάσκεψη για τον ΠΟΕ, η οποία συνδιοργανώνεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τη Διακοινοβουλευτική Ένωση, προσφέρει τακτικά την ευκαιρία για εποικοδομητική συμμετοχή (βλ. κατωτέρω περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την εν λόγω διάσκεψη). Σε πολλές περιπτώσεις, το Κοινοβούλιο ζήτησε την επανάληψη των διαπραγματεύσεων, τονίζοντας τη σημασία του Γύρου της Ντόχα για το παγκόσμιο εμπόριο και την οικονομική ανάπτυξη.
Το Κοινοβούλιο έχει επίσης συμμετάσχει ενεργά στις διαπραγματεύσεις για πιο περιορισμένες συμφωνίες, όπως τις εν εξελίξει διαπραγματεύσεις για το ηλεκτρονικό εμπόριο. Συμμετέχει στις υπουργικές διασκέψεις του ΠΟΕ, στο πλαίσιο της αντιπροσωπίας της ΕΕ. Το Κοινοβούλιο συνεχίζει να παρακολουθεί τις εξελίξεις στον ΠΟΕ, ιδίως την προετοιμασία της 13ης υπουργικής διάσκεψης του ΠΟΕ (MC 13) που θα πραγματοποιηθεί μεταξύ 26-29 Φεβρουαρίου 2024 στο Αμπού Ντάμπι των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων.
Η ΕΕ και ο ΠΟΕ
Μέχρι στιγμής, η ΕΕ έχει διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη του συστήματος των διεθνών εμπορικών συναλλαγών μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Επί του παρόντος, η ΕΕ διερευνά ιδέες για τον εκσυγχρονισμό του ΠΟΕ[4].
Όπως η ΓΣΔΕ (και αργότερα ο ΠΟΕ), η ίδια η ΕΕ είχε αρχικά σχεδιαστεί με σκοπό την άρση των τελωνειακών φραγμών και την προώθηση του εμπορίου μεταξύ των κρατών μελών της. Η ενιαία αγορά της ΕΕ είχε εν μέρει εμπνευστεί από τις αρχές και τις πρακτικές της ΓΣΔΕ. Η Ένωση υπήρξε ανέκαθεν ένας από τους κύριους υπερασπιστές ενός αποτελεσματικού διεθνούς εμπορίου βασισμένου στο κράτος δικαίου. Ένα τέτοιο σύστημα βοηθά στο να διασφαλιστεί ότι οι επιχειρήσεις της θα έχουν δίκαιη πρόσβαση στις αγορές του εξωτερικού και, επομένως, στηρίζει την οικονομική ανάπτυξη, τόσο στην εγχώρια αγορά όσο και στις τρίτες χώρες, ιδίως τις λιγότερο αναπτυγμένες.
Η κοινή εμπορική πολιτική της ΕΕ είναι ένας από τους τομείς στους οποίους η Ένωση έχει πλήρη και αποκλειστική αρμοδιότητα. Με άλλα λόγια, η ΕΕ λειτουργεί ως ενιαίος φορέας στον ΠΟΕ και εκπροσωπείται από την Επιτροπή και όχι από τα κράτη μέλη. Η Επιτροπή διαπραγματεύεται εμπορικές συμφωνίες και υπερασπίζεται τα συμφέροντα της ΕΕ ενώπιον του μηχανισμού επίλυσης διαφορών του ΠΟΕ, εξ ονόματος όλων των 27 κρατών μελών. Η Επιτροπή διαβουλεύεται τακτικά με το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο και τους υποβάλλει εκθέσεις σχετικά με το περιεχόμενο και τη στρατηγική των πολυμερών συζητήσεων. Βάσει της Συνθήκης της Λισαβόνας, το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο είναι συννομοθέτες και ο λόγος τους έχει ίση βαρύτητα σε θέματα διεθνούς εμπορίου.
Μέσω του ΠΟΕ, η ΕΕ έχει επίσης επιδιώξει να προωθήσει ένα πολυμερές πλαίσιο εμπορικών διαπραγματεύσεων που προορίζεται να συμπληρώσει τις διμερείς διαπραγματεύσεις. Ωστόσο, το αδιέξοδο στο οποίο έχει περιέλθει ο Γύρος της Ντόχα και το γεγονός ότι άλλοι εμπορικοί εταίροι έχουν στραφεί στις διμερείς συμφωνίες, έχουν αναγκάσει την ΕΕ να αναθεωρήσει εν μέρει τη μακροχρόνια στρατηγική της και να επιστρέψει στις περιφερειακές και διμερείς διαπραγματεύσεις.
Τα υφιστάμενα αδιέξοδα στον ΠΟΕ υποδηλώνουν επίσης ότι το διεθνές σύστημα εμπορικών συναλλαγών έχει αλλάξει δραματικά τα τελευταία 20 έτη. Το σύστημα έχει εξελιχθεί και περιλαμβάνει νέους παράγοντες – κυρίως χώρες σε μετάβαση και αναπτυσσόμενες χώρες – που διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο. Η ελευθέρωση του διεθνούς συστήματος εμπορικών συναλλαγών ωφέλησε ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες, οι οποίες βιώνουν έκτοτε μια άνευ προηγουμένου φάση διαρκούς οικονομικής ανάπτυξης. Η ΕΕ γνωρίζει καλά αυτές τις νέες δυναμικές. Έχει επισημάνει την ανάγκη να προχωρήσει πέρα από τη διαπραγματευτική προσέγγιση των τελευταίων ετών και να δοκιμάσει καινοτόμες προσεγγίσεις που να αντιμετωπίζουν την αυξανόμενη σημασία των κανονιστικών ζητημάτων έναντι των δασμολογικών. Τον Φεβρουάριο του 2023, η ΕΕ πρότεινε τρεις βασικούς τομείς για εστιασμένη διαβούλευση[5] στη 13η υπουργική διάσκεψη: την εμπορική πολιτική και την κρατική παρέμβαση για τη στήριξη των βιομηχανιών, το εμπόριο και τις παγκόσμιες περιβαλλοντικές προκλήσεις, καθώς και το εμπόριο και τη συμμετοχικότητα.
Η Κοινοβουλευτική Διάσκεψη για τον ΠΟΕ
Η Κοινοβουλευτική Διάσκεψη για τον ΠΟΕ συνδιοργανώνεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τη Διακοινοβουλευτική Ένωση (ΔΚΕ) και αποσκοπεί στην ενίσχυση της δημοκρατίας σε διεθνές επίπεδο, προσδίδοντας κοινοβουλευτική διάσταση στην πολυμερή εμπορική συνεργασία.
Η πρώτη επίσημη συνάντηση των βουλευτών στο πλαίσιο του ΠΟΕ πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 1999, κατά την υπουργική διάσκεψη του ΠΟΕ στο Seattle. Το 2001 το Κοινοβούλιο και η ΔΚΕ συμφώνησαν να ενώσουν τις προσπάθειές τους και να χρηματοδοτήσουν μια κοινοβουλευτική συνεδρίαση κατά τη διάρκεια της Διάσκεψης του ΠΟΕ στην Ντόχα. Η συνάντηση αυτή έθεσε τα θεμέλια για τη σημερινή Κοινοβουλευτική Διάσκεψη για τον ΠΟΕ.
Η διάσκεψη παρέχει ένα φόρουμ στο οποίο βουλευτές από όλον τον κόσμο ανταλλάσσουν απόψεις, πληροφορίες και εμπειρίες σχετικά με θέματα διεθνούς εμπορίου. Οι συμμετέχοντες παρακολουθούν τις δραστηριότητες του ΠΟΕ· προάγουν την αποτελεσματικότητα και την αμεροληψία του ΠΟΕ· προωθούν τη διαφάνεια στις διαδικασίες του ΠΟΕ· καταβάλλουν προσπάθειες για τη βελτίωση του διαλόγου μεταξύ κυβερνήσεων, κοινοβουλίων και κοινωνίας των πολιτών· επηρεάζουν τον προσανατολισμό των συζητήσεων στο πλαίσιο του ΠΟΕ· και ενισχύουν τις ικανότητες συμμετοχής των εθνικών κοινοβουλίων σε ζητήματα διεθνούς εμπορίου.
Η Κοινοβουλευτική Διάσκεψη για τον ΠΟΕ συνέρχεται κατά τη διάρκεια των υπουργικών διασκέψεων του ΠΟΕ. Ωστόσο, ως αποτέλεσμα της πανδημίας, δεν κατέστη δυνατή η συνάντηση στο περιορισμένο πλαίσιο της 12ης υπουργικής διάσκεψης, αλλά ελπίζεται ότι θα είναι δυνατή κατά την επικείμενη 13η υπουργική διάσκεψη.
Wolfgang Igler