Τρεις χώρες της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης: Ουκρανία, Μολδαβία και Λευκορωσία
Η πολιτική Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης της ΕΕ, που δρομολογήθηκε το 2009, καλύπτει έξι μετασοβιετικά κράτη: την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν, τη Λευκορωσία, τη Γεωργία, τη Μολδαβία και την Ουκρανία. Δημιουργήθηκε με σκοπό να υποστηρίξει τις προσπάθειες για πολιτική, κοινωνική και οικονομική μεταρρύθμιση στις χώρες αυτές, προκειμένου να ενισχυθούν ο εκδημοκρατισμός και η χρηστή διακυβέρνηση, η ενεργειακή ασφάλεια, η προστασία του περιβάλλοντος και η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Όλα τα μέλη, εκτός της Λευκορωσίας, συμμετέχουν στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση Euronest.
Ουκρανία
Τα δραματικά γεγονότα που συνέβησαν στην Ουκρανία από τον Νοέμβριο του 2013 ξεκίνησαν ως διαμαρτυρία υπέρ της ΕΕ και κατά της απόφασης του τότε προέδρου, Victor Yanukovych, να μην υπογράψει τη συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ, η οποία είχε μονογραφηθεί τον Μάρτιο του 2012. Αυτό το κίνημα οδήγησε τελικά σε αλλαγή κυβέρνησης και βουλευτικές εκλογές τον Οκτώβριο του 2014, με αποτέλεσμα να αναλάβουν την εξουσία κόμματα που είναι φιλοευρωπαϊκά και υπέρ των μεταρρυθμίσεων.
Μετά το κίνημα Euromaidan, η Ρωσία προσάρτησε παράνομα την Κριμαία τον Μάρτιο του 2014, και στο ανατολικό τμήμα της Ουκρανίας ξέσπασε ένοπλη σύγκρουση, υποκινούμενη από αυτονομιστές που είχαν την υποστήριξη της Ρωσίας. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, από τότε που ξεκίνησαν οι συγκρούσεις και μέχρι τον Φεβρουάριο του 2020 περισσότεροι από 13 000 άνθρωποι (μεταξύ των οποίων τουλάχιστον 3 350 άμαχοι) έχασαν τη ζωή τους στην Ουκρανία. Σε αυτούς περιλαμβάνονται οι 298 επιβάτες της πτήσης MH17 της Malaysian Airlines, που συνετρίβη στις 17 Ιουλίου 2014 σε περιοχή που ελέγχεται από αυτονομιστές. Σύμφωνα με τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), έχει παρατηρηθεί πτωτική τάση στις απώλειες αμάχων από το 2017.
Παρά τις συμφωνίες του Μινσκ που επιτεύχθηκαν το 2015 και τη δημιουργία διαπραγματευτικών πλαισίων, όπως η τριμερής ομάδα επαφής (ΟΑΣΕ, Ρωσία και Ουκρανία) και το Κουαρτέτο της Νορμανδίας (Ρωσία, Ουκρανία, Γερμανία και Γαλλία), οι περιοδικές εκρήξεις βίας έχουν θέσει υπό αμφισβήτηση τη βιωσιμότητα της εκεχειρίας. Η ΕΕ έχει συνδέσει τις οικονομικές της κυρώσεις εις βάρος της Ρωσίας με την πλήρη συμμόρφωση της Μόσχας με τις συμφωνίες του Μινσκ. Οι κυρώσεις —με περιοδικές ανανεώσεις— εξακολουθούν να ισχύουν από τότε.
Στις 11 Ιουνίου 2017, τέθηκε σε ισχύ η απαλλαγή από τη θεώρηση για διαμονή στην ΕΕ διάρκειας έως 90 ημερών για Ουκρανούς πολίτες που διαθέτουν βιομετρικά διαβατήρια, καθώς η Ουκρανία είχε εκπληρώσει τα κριτήρια του σχεδίου δράσης για την ελευθέρωση του καθεστώτος των θεωρήσεων. Αυτό το καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης βραχείας διάρκειας έχει στόχο να διευκολύνει τις διαπροσωπικές επαφές και να ενισχύσει τους επιχειρηματικούς, κοινωνικούς και πολιτιστικούς δεσμούς μεταξύ ΕΕ και Ουκρανίας.
Η συμφωνία σύνδεσης τέθηκε σε ισχύ την 1η Σεπτεμβρίου 2017, ενώ εφαρμοζόταν προσωρινά και εν μέρει από την 1η Νοεμβρίου 2014. Ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους της συμφωνίας, η σφαιρική και σε βάθος ζώνη ελεύθερων συναλλαγών (DCFTA) τέθηκε σε πλήρη λειτουργία την 1η Ιανουαρίου 2016.
Η συμφωνία σύνδεσης παρέχει νέες οικονομικές ευκαιρίες τόσο για την ΕΕ όσο και για την Ουκρανία. Η ΕΕ έχει ενισχύσει τη θέση που κατέχει ως ο σημαντικότερος εμπορικός εταίρος της Ουκρανίας. Το 2019, ο όγκος των διμερών εμπορικών συναλλαγών ανήλθε σε 43,3 δισ. EUR και οι εμπορικές συναλλαγές με την ΕΕ αντιπροσώπευαν πάνω από το 40 % του συνολικού εμπορίου της Ουκρανίας.
Στις προεδρικές εκλογές του Απριλίου 2019, ο πρόεδρος Poroshenko ηττήθηκε από τον πρωτοεμφανιζόμενο στην πολιτική σκηνή Volodymyr Zelensky. Ο πρόεδρος Zelensky διέλυσε τη Βουλή και προκήρυξε πρόωρες εκλογές τον Ιούλιο του 2019. Σε αυτές τις βουλευτικές εκλογές, το κόμμα του, «Υπηρέτης του Λαού», πέτυχε συντριπτική νίκη, η οποία του εξασφάλισε την απόλυτη πλειοψηφία με 254 από τις 424 επιλέξιμες έδρες. Ως αποτέλεσμα αυτού, οι θέσεις τόσο του προέδρου της Βουλής όσο και του πρωθυπουργού καλύφθηκαν από μέλη του «Υπηρέτη του Λαού» (Dmytro Razumkov και Oleksyi Honcharuk αντίστοιχα). Τον Μάρτιο του 2020, παρά την ισχυρή κοινοβουλευτική πλειοψηφία, ο πρόεδρος Zelensky δρομολόγησε έναν σημαντικό κυβερνητικό ανασχηματισμό (ο Denys Shmyhal ανέλαβε καθήκοντα ως πρωθυπουργός). Το 2021 ακολούθησε μια σειρά περαιτέρω κυβερνητικών ανασχηματισμών, ως αποτέλεσμα της πανδημίας COVID-19 και της προθυμίας του προέδρου Zelensky να συνεχίσει τις μεταρρυθμίσεις με σταθερό ρυθμό. Το 2021, ο πρόεδρος Zelensky ενίσχυσε επίσης τον ρόλο του Εθνικού Συμβουλίου Ασφάλειας και Άμυνας της Ουκρανίας και άρχισε να βασίζεται όλο και περισσότερο στο θεσμικό όργανο για βασικές αποφάσεις και πρωτοβουλίες πολιτικής. Οι Ουκρανοί νομοθέτες αντικατέστησαν επίσης τον πρόεδρο της Βουλής, Razumkov, μετά τη διαμάχη γύρω από την έγκριση του λεγόμενου «νομοσχεδίου απαλλαγής από τους ολιγάρχες», το οποίο τελικά υπογράφηκε από τον πρόεδρο και απέκτησε ισχύ νόμου στις αρχές Νοεμβρίου 2021.
Εκτός από την πολιτική στήριξη, από το 2014 η ΕΕ και τα χρηματοπιστωτικά της ιδρύματα έχουν κινητοποιήσει πάνω από 15 δισ. EUR υπό μορφή επιχορηγήσεων και δανείων για τη στήριξη της μεταρρυθμιστικής διαδικασίας στην Ουκρανία. Περιλαμβάνονται μεταφορές της ΕΕ στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Γειτονίας (1,365 δισ. EUR), της Υπηρεσίας Μέσων Εξωτερικής Πολιτικής (116 εκατ. EUR) και της συμβουλευτικής αποστολής της ΕΕ για τη μεταρρύθμιση του τομέα της μη στρατιωτικής ασφάλειας στην Ουκρανία (EUAM Ukraine, 116 εκατ. EUR), καθώς και πολύ σημαντικά δάνεια από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και επενδύσεις από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (πάνω από 4 δισ. EUR η κάθε μία) και το Εξωτερικό Επενδυτικό Σχέδιο της ΕΕ, μια βασική πρωτοβουλία της ΕΕ που μετριάζει τους χρηματοοικονομικούς κινδύνους με το Ταμείο Εγγυήσεων της ΕΕ (1,5 δισ. EUR) και με τον συνδυασμό των επιχορηγήσεων της ΕΕ με δάνεια από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της ΕΕ μέσω της Επενδυτικής Πλατφόρμας Γειτονίας.
Στο πλαίσιο από κοινού καθορισμένης ατζέντας μεταρρυθμίσεων, η ΕΕ παρακολουθεί στενά την πρόοδο που σημειώνεται σε μια σειρά τομέων προτεραιότητας: στην καταπολέμηση της διαφθοράς, τη μεταρρύθμιση του δικαστικού τομέα, τις συνταγματικές και εκλογικές μεταρρυθμίσεις, τη βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος, την ενεργειακή απόδοση και τη μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης. Η τρίτη και τελευταία δόση της μακροοικονομικής χρηματοδοτικής συνδρομής (ΜΧΣ), ύψους 600 εκατ. EUR, ακυρώθηκε στις 18 Ιανουαρίου 2018, λόγω μη συμμόρφωσης της Ουκρανίας με τις καθορισμένες προϋποθέσεις. Ωστόσο, τον Ιούλιο του 2018, η ΕΕ συμφώνησε επί νέου προγράμματος ΜΧΣ ύψους 1 δισ. EUR. Η πρώτη δόση (500 εκατ. EUR) του εν λόγω πακέτου εκταμιεύθηκε τον Νοέμβριο του 2018, αφού η Ουκρανία τήρησε τις δεσμεύσεις πολιτικής που είχε συμφωνήσει με την ΕΕ. Η ΕΕ εκταμίευσε τη δεύτερη δόση των 500 εκατ. EUR στο πλαίσιο του τέταρτου προγράμματος ΜΧΣ στις 10 Ιουνίου 2020. Με την αποδέσμευση αυτή, η συνολική αξία των μεταφορών ΜΧΣ προς την Ουκρανία από την ΕΕ από το 2014 και μετά ανήλθε σε 3,8 δισ. EUR (από τα 4,4 δισ. EUR που δεσμεύθηκαν) και πρόκειται για το μεγαλύτερο ποσό τέτοιας βοήθειας προς οποιαδήποτε μεμονωμένη χώρα εταίρο. Επιπλέον, η ΕΕ διέθεσε επίσης δάνεια ΜΧΣ ύψους έως 1,2 δισ. EUR στην Ουκρανία για να συμβάλει στον περιορισμό των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας COVID-19. Η πρώτη δόση εκταμιεύθηκε στις 9 Δεκεμβρίου 2020. Η δεύτερη και τελευταία δόση εκταμιεύθηκε στις 25 Οκτωβρίου 2021 και ολοκληρώθηκε, έτσι, επιτυχώς το πρόγραμμα.
Το φθινόπωρο του 2014, η Επιτροπή δημιούργησε μια ειδική ομάδα στήριξης για την Ουκρανία, η οποία περιλαμβάνει εμπειρογνώμονες από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τα κράτη μέλη, που εξασφαλίζουν συντονισμό και παρέχουν συμβουλές στις αρχές της Ουκρανίας για τομείς μεταρρυθμίσεων καίριας σημασίας.
Η EUAM Ukraine, που μετέβη στην Ουκρανία τον Δεκέμβριο του 2014, συντονίζει τη διεθνή στήριξη για τον τομέα της μη στρατιωτικής ασφάλειας και, επιπλέον των επιχειρησιακών δραστηριοτήτων της, παρέχει στρατηγικές συμβουλές —μεταξύ άλλων κατάρτιση— στις ουκρανικές αρχές για την ανάπτυξη βιώσιμων, υπεύθυνων και αποτελεσματικών υπηρεσιών ασφάλειας που ενισχύουν το κράτος δικαίου.
A. Η θέση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
Κατά την όγδοη κοινοβουλευτική περίοδο (2014-2019), το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε 19 ψηφίσματα σχετικά με την Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένου ενός ψηφίσματος σχετικά με την εφαρμογή της συμφωνίας σύνδεσης με την Ουκρανία το 2018. Στις 11 Φεβρουαρίου 2021, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε ψήφισμα καίριας σημασίας σχετικά με την εφαρμογή της συμφωνίας σύνδεσης, με ιδιαίτερη έμφαση στην εν εξελίξει μεταρρυθμιστική διαδικασία και στην αρχιτεκτονική για την καταπολέμηση της διαφθοράς.
Επίσης, το 2018, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απένειμε το Βραβείο Ζαχάρωφ για την ελευθερία της σκέψης στον Ουκρανό σκηνοθέτη Oleg Sentsov, ο οποίος είχε καταδικαστεί σε 20 χρόνια κάθειρξη στη Ρωσία επειδή αντιτάχθηκε στην παράνομη κατοχή της Κριμαίας από τη Ρωσία. Ο Oleg Sentsov αποφυλακίστηκε τον Σεπτέμβριο του 2019 και μπόρεσε να παραλάβει το βραβείο στο Στρασβούργο τον Νοέμβριο του ίδιου έτους.
B. Διακοινοβουλευτική συνεργασία
Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του για την υποστήριξη της δημοκρατίας στην Ουκρανία, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εφαρμόζει επίσης ένα μακρόπνοο πρόγραμμα ανάπτυξης ικανοτήτων για το Κοινοβούλιο της Ουκρανίας (Verkhovna Rada). Οι προσπάθειες αυτές βασίζονται στις συστάσεις που καταρτίστηκαν στο πλαίσιο της αποστολής εκτίμησης των αναγκών που πραγματοποιήθηκε από τον Pat Cox, πρώην πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στο διάστημα μεταξύ Σεπτεμβρίου του 2016 και Φεβρουαρίου του 2017.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι επίσης αρμόδιο να διευθύνει μια διαδικασία διαμεσολάβησης, τον «διάλογο Jean Monnet», όπου συμμετέχουν ο πρόεδρος της Verkhovna Rada και ηγέτες των πολιτικών παρατάξεων για την παρακολούθηση της εφαρμογής των εν λόγω συστάσεων.
Το νομικό πλαίσιο για την υποστήριξη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και την ανάπτυξη ικανοτήτων παρέχεται από το μνημόνιο συμφωνίας, που υπεγράφη με τη Verkhovna Rada στις 3 Ιουλίου 2015 και ανανεώθηκε για τη νέα κοινοβουλευτική περίοδο, και από τη συμφωνία διοικητικής συνεργασίας, η οποία υπεγράφη από τους γενικούς γραμματείς των δύο νομοθετικών οργάνων τον Μάρτιο του 2016.
Η δέκατη σύνοδος της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Σύνδεσης ΕΕ-Ουκρανίας πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2019 στο Στρασβούργο, ενώ στις 7 Δεκεμβρίου 2020 και στις 10 Νοεμβρίου 2021 πραγματοποιήθηκαν εξ αποστάσεως συνεδριάσεις μέσω τηλεδιάσκεψης. Η επιτροπή επανέλαβε πολλάκις την ισχυρή υποστήριξή της στην κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας εντός των διεθνώς αναγνωρισμένων συνόρων της και προέβη σε απολογισμό των εν εξελίξει μεταρρυθμίσεων και του νομοθετικού θεματολογίου, καθώς και της εφαρμογής της συμφωνίας σύνδεσης. Υπογράμμισε επίσης ότι η αποτελεσματική καταπολέμηση της διαφθοράς είναι υψίστης σημασίας για την επιτυχία ολόκληρης της μεταρρυθμιστικής διαδικασίας, σε συνδυασμό με την επίτευξη μιας φιλόδοξης και αξιόπιστης μεταρρύθμισης στον τομέα της δικαιοσύνης.
C. Παρακολούθηση εκλογών
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έστειλε αποστολές παρατήρησης το 2014 και το 2015 για τις προεδρικές, τις βουλευτικές και τις τοπικές εκλογές, και το 2019 για τις προεδρικές και τις βουλευτικές εκλογές.
Οι πλέον πρόσφατες εκλογές για τη ρωσική Δούμα διενεργήθηκαν μεταξύ 17 και 19 Σεπτεμβρίου 2021, μεταξύ άλλων και σε ολόκληρη την επικράτεια της Κριμαίας. Στη δήλωσή του της 20ής Σεπτεμβρίου 2021, ο Αντιπρόεδρος της Επιτροπής/Ύπατος Εκπρόσωπος της Ένωσης για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας εξέφρασε τη λύπη του για τη μη αποστολή εκλογικών παρατηρητών από το Γραφείο Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΑΣΕ (ΟΑΣΕ/ODIHR), έλαβε υπό σημείωση τις ανεξάρτητες και αξιόπιστες πηγές που αναφέρουν σοβαρές εκλογικές παραβιάσεις και επανέλαβε τις σοβαρές ανησυχίες της ΕΕ για τη συνεχή συρρίκνωση του χώρου της αντιπολίτευσης, της κοινωνίας των πολιτών και των ανεξάρτητων φωνών σε ολόκληρη τη Ρωσία. Στη δήλωση τόνισε ότι η ΕΕ δεν αναγνωρίζει τις αποκαλούμενες εκλογές που διενεργήθηκαν στην κατεχόμενη χερσόνησο της Κριμαίας και σημείωσε ότι η απόφαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας να συμπεριλάβει στις εκλογές κατοίκους των μη ελεγχόμενων από την κυβέρνηση εδαφών των περιοχών Donetsk και Luhansk στην Ουκρανία αντιβαίνει στο πνεύμα και τους στόχους των συμφωνιών του Μινσκ.
Μολδαβία
Στις 27 Ιουνίου 2014, η ΕΕ και η Μολδαβία υπέγραψαν συμφωνία σύνδεσης, συμπεριλαμβανομένης μιας σφαιρικής και σε βάθος συμφωνίας ελεύθερων συναλλαγών (DCFTA), η οποία τέθηκε σε ισχύ τον Ιούλιο του 2016. Η συμφωνία ενίσχυσε τους πολιτικούς και οικονομικούς δεσμούς της Μολδαβίας με την ΕΕ. Καθόρισε ένα πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων σε πεδία ζωτικής σημασίας για τη χρηστή διακυβέρνηση και την οικονομική ανάπτυξη και ενίσχυσε τη συνεργασία σε διάφορους τομείς. Με την υπογραφή της συμφωνίας, η Μολδαβία δεσμεύτηκε να μεταρρυθμίσει τις εσωτερικές πολιτικές της βάσει της νομοθεσίας και της πρακτικής της ΕΕ. Ο χάρτης πορείας για την εφαρμογή της συμφωνίας σύνδεσης καθορίστηκε στην αναθεωρημένη ατζέντα σύνδεσης για την περίοδο 2017-2019, με 13 βασικές προτεραιότητες, των οποίων η πιο πρόσφατη αξιολόγηση από την Επιτροπή πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2021. Μια νέα ατζέντα σύνδεσης για την περίοδο 2021-2027 βρίσκεται στο στάδιο της οριστικοποίησης. Προκειμένου να εκτελέσει αυτήν τη φιλόδοξη ατζέντα, η χώρα επωφελείται από σημαντική στήριξη της ΕΕ. Η ΕΕ είναι μακράν ο κύριος εμπορικός εταίρος της Μολδαβίας και αντιπροσωπεύει το 56 % του συνόλου των εμπορικών συναλλαγών της. Είναι επίσης ο μεγαλύτερος επενδυτής στη χώρα.
Από την έναρξη ισχύος της ελευθέρωσης του καθεστώτος θεωρήσεων για βραχεία διαμονή τον Απρίλιο του 2014, περισσότεροι από 2,5 εκατομμύρια πολίτες της Μολδαβίας με βιομετρικά διαβατήρια έχουν ταξιδέψει στον χώρο Σένγκεν χωρίς θεώρηση, γεγονός που ενίσχυσε τον τουρισμό, τις επιχειρηματικές σχέσεις και τις διαπροσωπικές επαφές.
Η υποβάθμιση των δημοκρατικών προτύπων στη Μολδαβία τα τελευταία έτη (ιδίως η εκλογική μεταρρύθμιση του Ιουλίου 2017 που εγκρίθηκε κόντρα στις συστάσεις του Γραφείου Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΑΣΕ και της Επιτροπής της Βενετίας, η αδικαιολόγητη ακύρωση των δημοτικών εκλογών στο Κισινάου τον Ιούνιο του 2018, η έλλειψη προόδου όσον αφορά τη δίωξη των υπευθύνων για την τραπεζική απάτη ύψους 1 δισ. δολαρίων ΗΠΑ το 2014 και ο αυξημένος αριθμός αναφορών για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων) ώθησαν την ΕΕ να αναστείλει την εκταμίευση της μακροοικονομικής χρηματοδοτικής συνδρομής το 2018.
Στη συνέχεια, η ΕΕ αποφάσισε να συνεχίσει τη δημοσιονομική της στήριξη και εκταμίευσε μια πρώτη δόση ύψους 30 εκατ. EUR σε ΜΧΣ το 2019, μέσα από το πρίσμα της ανανεωμένης δέσμευσης της Μολδαβίας για τη μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος και την προάσπιση του κράτους δικαίου. Τούτου λεχθέντος, η εκταμίευση δεύτερης δόσης της ΜΧΣ εξακολουθεί να υπόκειται σε αυστηρά κριτήρια αιρεσιμότητας.
Η 5η σύνοδος του Συμβουλίου Σύνδεσης ΕΕ-Μολδαβίας πραγματοποιήθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου 2019. Την εποχή εκείνη, η Maia Sandu, νυν πρόεδρος της Μολδαβίας, ήταν πρωθυπουργός. Οι συμμετέχοντες υπογράμμισαν ότι επρόκειτο για μια ιστορική ευκαιρία για την ΕΕ και τη Μολδαβία να ανανεώσουν τη σχέση τους και να προβούν σε πραγματικές διαρθρωτικές αλλαγές που θα δώσουν τη δυνατότητα για σταθερότητα και ανάπτυξη. Το Συμβούλιο Σύνδεσης σημείωσε τις προσπάθειες της Μολδαβίας για εναρμόνιση (περισσότερα από 25 000 τεχνικά πρότυπα της ΕΕ έχουν ήδη μεταφερθεί στην εθνική νομοθεσία και τους κανόνες της χώρας) και ζήτησε να καταβληθούν περαιτέρω προσπάθειες για τη μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος, το καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης και την καταπολέμηση της διαφθοράς και της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Εξέτασε επίσης την πρόοδο που σημειώθηκε στο πλαίσιο της DCFTA, με έμφαση στην τομεακή συνεργασία, μεταξύ άλλων στον τομέα της ενέργειας. Επιπλέον, τα δύο μέρη συζήτησαν σχετικά με την πολιτική σύνδεση, συμπεριλαμβανομένων της συνεργασίας και της σύγκλισης στον τομέα της κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας.
Στις 2 Ιουνίου 2021, η Επιτροπή δημοσίευσε το σχέδιο της ΕΕ για την ανάκαμψη της οικονομίας της Μολδαβίας, το οποίο προβλέπει 600 εκατ. EUR για τη στήριξη της κοινωνικοοικονομικής ανάκαμψης της χώρας μετά τη νόσο COVID-19, την προώθηση της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης και την αξιοποίηση του αναξιοποίητου οικονομικού δυναμικού της χώρας.
Το κόμμα Δράση και Αλληλεγγύη (PAS) της —υπέρμαχου της ΕΕ— πρόεδρου Maia Sandu εξασφάλισε μια ηχηρή νίκη στις πρόωρες κοινοβουλευτικές εκλογές της 11ης Ιουλίου 2021, που έδωσε τέλος σε μια περίοδο πολιτικής και συνταγματικής κρίσης η οποία διήρκεσε αρκετούς μήνες. Κατόπιν τούτου, στις 6 Αυγούστου, το κοινοβούλιο με την κυριαρχία του PAS επιβεβαίωσε τον ορισμό της Natalia Gavrilița ως πρωθυπουργού και ενέκρινε το φιλόδοξο πρόγραμμά της για την έξοδο της μετασοβιετικής χώρας από μια παρατεταμένη πολιτική και οικονομική κρίση. Το πρόγραμμά της έχει επίσης στόχο να φέρει τη Μολδαβία πιο κοντά στην ΕΕ —πρώτη προτεραιότητά της στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής— εφαρμόζοντας πλήρως τη συμφωνία σύνδεσης ΕΕ-Μολδαβίας.
Μετά τις θετικές αυτές εξελίξεις, η Επιτροπή ανήγγειλε, κατά τη διάρκεια της επίσκεψης της πρωθυπουργού κ. Gavriliţa στις Βρυξέλλες στις 27 και 28 Σεπτεμβρίου, την εκταμίευση της δεύτερης δόσης της ΜΧΣ της ΕΕ ύψους 50 εκατ. EUR στις αρχές Οκτωβρίου και την άμεση εκταμίευση επιχορήγησης ύψους 36,4 εκατ. EUR για τη Μολδαβία ώστε να συνεχίσει να στηρίζει τις προσπάθειές της για μεταρρύθμιση της αστυνομίας και την καταπολέμηση της νόσου COVID-19.
Η 6η σύνοδος του Συμβουλίου Σύνδεσης ΕΕ-Μολδαβίας πραγματοποιήθηκε στις 28 Οκτωβρίου 2021.
Σημαντική πρόκληση για τη Μολδαβία εξακολουθεί να αποτελεί το ζήτημα της αποσχισθείσας Υπερδνειστερίας, η οποία ανακήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία της το 1990. Η ΕΕ συμμετέχει με το καθεστώς του παρατηρητή στη διαδικασία διαπραγμάτευσης «5+2» για τη διευθέτηση της διένεξης της Υπερδνειστερίας και εξακολουθεί να υποστηρίζει μια συνολική, ειρηνική διευθέτηση βασισμένη στην κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα της Μολδαβίας, με ειδικό καθεστώς για την Υπερδνειστερία. Επιπλέον, οι πολιτικές εντάσεις μεταξύ Κισινάου και Κομράτ (η πρωτεύουσα της αυτόνομης περιφέρειας της Γκαγκαουζίας) έρχονται στην επιφάνεια ανά διαστήματα.
A. Η θέση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
Στις 4 Ιουλίου 2017, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε ευνοϊκή θέση σχετικά με την πρόταση της Επιτροπής για τη χορήγηση 100 εκατ. EUR κατ’ ανώτατο όριο για ΜΧΣ προς τη Μολδαβία. Δυστυχώς, η τρίτη και τελευταία δόση της δεν μπόρεσε να εκταμιευθεί, καθώς η Μολδαβία δεν είχε εκπληρώσει όλους τους συμφωνηθέντες όρους πριν από τη λήξη της συμβατικής προθεσμίας τον Ιούλιο του 2020. Το 2020 συμφωνήθηκε μια νέα δέσμη ΜΧΣ έκτακτης ανάγκης της ΕΕ για τη Μολδαβία.
Στο ψήφισμά του της 14ης Νοεμβρίου 2018 σχετικά με την εφαρμογή της συμφωνίας σύνδεσης ΕΕ-Μολδαβίας, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέφρασε τη βαθύτατη ανησυχία του για την οπισθοδρόμηση των δημοκρατικών προτύπων στη χώρα και για το γεγονός ότι η Μολδαβία είναι ένα «κράτος αιχμάλωτο ολιγαρχικών συμφερόντων». Ωστόσο, στο ψήφισμά του της 20ής Οκτωβρίου 2020 σχετικά με το ίδιο θέμα αναγνωρίζει τις βελτιώσεις που έχουν σημειωθεί στη χώρα, ενώ επαναλαμβάνει την έκκλησή του προς τις αρχές να συνεχίσουν τις προσπάθειες για την καταπολέμηση της διαφθοράς και να εγγυηθούν την ανεξαρτησία και την αμεροληψία του δικαστικού σώματος. Ορίζει επίσης τις προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου 2020 ως δοκιμασία για τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου στη χώρα.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν μπόρεσε να διοργανώσει αποστολή παρατηρητών στις εκλογές αυτές λόγω των περιορισμών που σχετίζονται με τη νόσο COVID-19.
B. Διακοινοβουλευτική συνεργασία
Η συμφωνία σύνδεσης ΕΕ-Μολδαβίας προβλέπει, στο άρθρο 440, τη σύσταση Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Σύνδεσης (ΚΕΣ). Η πρώτη συνεδρίαση της ΚΕΣ πραγματοποιήθηκε στις 16 Οκτωβρίου 2014 και η ένατη συνεδρίαση πραγματοποιήθηκε εξ αποστάσεως στις 22 Μαρτίου 2021. Στην τελική της δήλωση και στις συστάσεις της, η ΚΕΣ αναγνώρισε τον ανθρώπινο πόνο που προκλήθηκε από την πανδημία COVID-19 και ζήτησε την ταχεία διανομή εμβολίων σε ολόκληρο τον πληθυσμό το 2021. Η ΚΕΣ εξέφρασε την ικανοποίησή της για την τομεακή δημοσιονομική στήριξη και τη μακροοικονομική στήριξη που παρείχε η ΕΕ και εξέφρασε την ελπίδα της για επανενεργοποίηση της οικονομίας, με ιδιαίτερη έμφαση στους νέους. Η ΚΕΣ ζήτησε την έγκριση της νέας ατζέντας σύνδεσης. Εξέφρασε επίσης ανησυχία για τον αργό ρυθμό των δικαστικών διαδικασιών σχετικά με τη μαζική τραπεζική απάτη του 2014 και υπενθύμισε ότι η ευρωπαϊκή προοπτική της Μολδαβίας πρέπει να βασίζεται πρωτίστως στην προσήλωση στις αξίες και τις αρχές στις οποίες στηρίζεται η ΕΕ. Η ΚΕΣ ζήτησε επίσης να μειωθεί η ακραία πολιτική πόλωση που έπληξε τη Μολδαβία.
C. Παρακολούθηση εκλογών
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει προσκληθεί ως παρατηρητής σε όλες τις πρόσφατες εκλογές στη Μολδαβία. Τον Φεβρουάριο του 2019, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο παρακολούθησε τις βουλευτικές εκλογές και δήλωσε ότι η εκλογική διαδικασία πραγματοποιήθηκε χωρίς κάποιο ιδιαίτερο συμβάν, ενώ η διαχείρισή της ήταν σε γενικές γραμμές καλή. Ωστόσο, εκφράστηκαν ανησυχίες για ορισμένες αναφορές σχετικά με πολίτες των οποίων η ψήφος εξαγοράστηκε σε οργανωμένη μετακίνηση ψηφοφόρων με λεωφορείο από την Υπερδνειστερία. Λόγω της πανδημίας, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν μπόρεσε να πραγματοποιήσει αποστολή εκλογικών παρατηρητών στις προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου 2020, αλλά στα πορίσματα της (μειωμένης) αποστολής του Γραφείου Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ODIHR) του ΟΑΣΕ διαπιστώθηκε ότι οι ψηφοφόροι είχαν επιλογή μεταξύ πολιτικών εναλλακτικών λύσεων και ότι είχαν γίνει σεβαστές οι θεμελιώδεις ελευθερίες του συνέρχεσθαι και της έκφρασης, παρά τις αρνητικές και διχαστικές προεκλογικές εκστρατείες και την πολωτική κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης.
Δεδομένου ότι η επιδημιολογική κατάσταση στη Μολδαβία την εποχή εκείνη ήταν σταθερή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έστειλε αντιπροσωπεία στη διεθνή αποστολή εκλογικών παρατηρητών που απέστειλε το Γραφείο Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ODIHR) του ΟΑΣΕ, η οποία παρακολούθησε τις βουλευτικές εκλογές της 11ης Ιουλίου 2021. Οι παρατηρητές σημείωσαν ότι οι εκλογές αυτές ήταν γενικά καλά οργανωμένες, ελεύθερες και ανταγωνιστικές, μολονότι διαπιστώθηκαν ορισμένες εναπομένουσες ελλείψεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν για τις μελλοντικές εκλογές. Το κοινοβούλιο και η κυβέρνηση που συγκροτήθηκαν έχουν λάβει ισχυρή εντολή από τους Μολδαβούς πολίτες να πραγματοποιήσουν φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις και να φέρουν τη χώρα πιο κοντά στην ΕΕ.
Λευκορωσία
Τις τελευταίες δεκαετίες, οι σχέσεις της ΕΕ με τη Λευκορωσία ήταν δύσκολες κατά περιόδους, λόγω συνεχών παραβιάσεων των ανθρωπίνων και ατομικών δικαιωμάτων στη χώρα. Ωστόσο, στο διάστημα μεταξύ 2014 και 2020, η Λευκορωσία επέδειξε μια πιο ανοικτή στάση έναντι της ΕΕ και της πολιτικής της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης. Οι σχέσεις της με τις δυτικές χώρες είχαν βελτιωθεί κάπως και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο ως η χώρα που φιλοξένησε τις συνομιλίες σχετικά με την κρίση στην Ουκρανία, οι οποίες διεξήχθησαν με τη μεσολάβηση της ΕΕ. Ως απάντηση, η ΕΕ δεσμεύτηκε για μια πολιτική «δέσμευσης με κριτικό πνεύμα» με τη Λευκορωσία, όπως περιγράφεται στα συμπεράσματα του Συμβουλίου της 15ης Φεβρουαρίου 2016, σύμφωνα με τα οποία τα απτά μέτρα που έλαβε η Λευκορωσία για την κατοχύρωση των θεμελιωδών ελευθεριών, του κράτους δικαίου, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων —συμπεριλαμβανομένων των ελευθεριών του λόγου, της έκφρασης και των μέσων ενημέρωσης— και των εργασιακών δικαιωμάτων, θα εξακολουθήσουν να είναι βασικά κριτήρια για τη διαμόρφωση της μελλοντικής πολιτικής της ΕΕ έναντι της χώρας αυτής.
Στις 25 Φεβρουαρίου 2016, το Συμβούλιο αποφάσισε να μην παρατείνει τα περιοριστικά μέτρα —που είχαν ήδη ανασταλεί τον Οκτώβριο του 2015— για 170 άτομα και τρεις εταιρείες. Ωστόσο, παρέτεινε τα άλλα προϋπάρχοντα μέτρα, συμπεριλαμβανομένων του εμπάργκο όπλων, του παγώματος περιουσιακών στοιχείων και της ταξιδιωτικής απαγόρευσης, που επιβλήθηκαν σε τέσσερα άτομα τα οποία αναφέρονταν ως εμπλεκόμενα στις ανεξιχνίαστες υποθέσεις εξαφάνισης δύο πολιτικών της αντιπολίτευσης, ενός επιχειρηματία και ενός δημοσιογράφου. Το Συμβούλιο παρέτεινε τα περιοριστικά μέτρα μέχρι τις 28 Φεβρουαρίου 2020.
Ο διάλογος ΕΕ-Λευκορωσίας για τα ανθρώπινα δικαιώματα συνεχίστηκε το 2016 με πρωτοβουλία από την πλευρά της Λευκορωσίας, ενώ ο έκτος γύρος έλαβε χώρα τον Ιούνιο του 2019. Η Ομάδα Συντονισμού ΕΕ-Λευκορωσίας δημιουργήθηκε το 2016 για να παράσχει ένα φόρουμ διαλόγου περί πολιτικής σε επίπεδο εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου. Ο κύριος στόχος του οργάνου αυτού είναι να κατευθύνει τη συνεργασία μεταξύ ΕΕ και Λευκορωσίας και να επιτηρεί την περαιτέρω ανάπτυξη των σχέσεων. Τον Δεκέμβριο του 2019, η ομάδα συνεδρίασε για όγδοη φορά: η αντιπροσωπεία της ΕΕ στη Λευκορωσία επιβεβαίωσε ότι είναι ανοικτή στην περαιτέρω ανάπτυξη των σχέσεων ΕΕ-Λευκορωσίας προς όφελος των πολιτών της Λευκορωσίας και με σκοπό την ενίσχυση της ανθεκτικότητας της κοινωνίας της Λευκορωσίας και τη στήριξη της κυριαρχίας και της ανεξαρτησίας της Λευκορωσίας, αλλά επανέλαβε επίσης την ανάγκη για συνολική μεταρρύθμιση της εκλογικής νομοθεσίας, εξέφρασε ορισμένες ανησυχίες σχετικά με τις θεμελιώδεις ελευθερίες, ιδίως την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, την ελευθερία της έκφρασης και την ελευθερία του συνέρχεσθαι, και υπενθύμισε τη σταθερή αντίθεσή της στη θανατική ποινή.
Η Λευκορωσία συμμετείχε ενεργά τόσο στα διμερή όσο και στα πολυμερή σχήματα της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης. Οι διαπραγματεύσεις για εταιρική σχέση κινητικότητας ολοκληρώθηκαν το 2017 και οι συμφωνίες διευκόλυνσης της έκδοσης θεωρήσεων και επανεισδοχής τέθηκαν σε ισχύ την 1η Ιουλίου 2020 με στόχο την προώθηση των διαπροσωπικών επαφών. Αμφότερες οι πλευρές διαπραγματεύονται επί του παρόντος τις προτεραιότητες της εταιρικής σχέσης, οι οποίες θα αποτελέσουν το πλαίσιο συνεργασίας ΕΕ-Λευκορωσίας κατά τα επόμενα έτη.
Δυστυχώς, παρά την έγκριση σχεδίου δράσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα για την περίοδο 2016-2019, η Λευκορωσία δεν τήρησε τη δέσμευσή της όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα. Παραμένει η μόνη χώρα της ευρωπαϊκής ηπείρου που εξακολουθεί να εφαρμόζει τη θανατική ποινή, γεγονός που την αποκλείει de jure από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Συζητήσεις σχετικά με αναστολή της εφαρμογής της θανατικής ποινής, με στόχο την ενδεχόμενη κατάργησή της, δρομολογούνται τακτικά αλλά μοιάζουν σαν προπέτασμα καπνού, δεδομένου ότι δεν έχουν ληφθεί μέχρι στιγμής συγκεκριμένα μέτρα.
Η ΕΕ καταδίκασε απερίφραστα τη βίαιη επίθεση εις βάρος ειρηνικών διαδηλωτών τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του 2017. Οι πρόωρες βουλευτικές εκλογές της 18ης Νοεμβρίου 2019 αμαυρώθηκαν από διάφορες αθέμιτες πρακτικές και ελλείψεις, με αποτέλεσμα η αντιπολίτευση να στερηθεί κάθε κοινοβουλευτική εκπροσώπηση. Οι προεδρικές εκλογές της 9ης Αυγούστου 2020, που πραγματοποιήθηκαν αφού είχαν προηγηθεί συστηματικές διώξεις μελών της αντιπολίτευσης, δεν θεωρήθηκαν ούτε ελεύθερες ούτε δίκαιες από τη διεθνή κοινότητα, ενώ ακολούθησε μια πρωτοφανούς μεγέθους στην ιστορία της χώρας βίαιη καταστολή εις βάρος ειρηνικών διαδηλωτών, εκπροσώπων της αντιπολίτευσης και δημοσιογράφων. Κατόπιν τούτου, η ΕΕ επέβαλε τέσσερις γύρους κυρώσεων (ο πιο πρόσφατος επιβλήθηκε τον Ιούνιο του 2021) σε 88 άτομα και επτά οντότητες που ευθύνονται για την εκλογική νοθεία και τη βίαιη καταστολή ή ενέχονται σε αυτές, και δήλωσε ότι είναι έτοιμη να λάβει περαιτέρω περιοριστικά μέτρα κατά οντοτήτων και υψηλόβαθμων αξιωματούχων του καθεστώτος, συμπεριλαμβανομένου του Alyaksandr Lukashenka, ο οποίος δεν αναγνωρίζεται πλέον ως νόμιμος πρόεδρος της Λευκορωσίας. Επιπλέον, η ΕΕ έχει περιορίσει τη διμερή συνεργασία με τις αρχές της Λευκορωσίας σε κεντρικό επίπεδο, έχει ενισχύσει τη στήριξή της προς τον λαό της Λευκορωσίας και την κοινωνία των πολιτών και έχει αναπροσαρμόσει αναλόγως τη διμερή χρηματοδοτική συνδρομή της.
Σε αντίποινα, το καθεστώς της Λευκορωσίας έχει αναστείλει επισήμως τη συμμετοχή του στην πολιτική Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης, καθώς και σε υφιστάμενες δομές, όπως ο διάλογος ΕΕ-Λευκορωσίας για τα ανθρώπινα δικαιώματα και η ομάδα συντονισμού ΕΕ-Λευκορωσίας.
A. Η θέση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει εγκρίνει σειρά ψηφισμάτων με τα οποία ασκείται κριτική στη Λευκορωσία όσον αφορά τους πολιτικούς κρατούμενους, τους περιορισμούς στην ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και της κοινωνίας των πολιτών, την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μεταξύ άλλων τη διατήρηση της θανατικής ποινής, και τις παρατυπίες στις βουλευτικές εκλογές της. Στο ψήφισμά του της 19ης Απριλίου 2018, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τάχθηκε υπέρ της ανάπτυξης των σχέσεων της ΕΕ με τη Λευκορωσία, με κριτικό πνεύμα, υπό την προϋπόθεση της ανάληψης συγκεκριμένων δράσεων με στόχο τον εκδημοκρατισμό και τον σεβασμό των θεμελιωδών ελευθεριών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ειδικότερα, κάλεσε τη Λευκορωσία να συνταχθεί με την παγκόσμια αναστολή της εφαρμογής της θανατικής ποινής ως πρώτο βήμα για την οριστική κατάργησή της. Στο ψήφισμά του της 4ης Οκτωβρίου 2018, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καταδίκασε για μία ακόμη φορά την παρενόχληση και κράτηση δημοσιογράφων και ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης και επανέλαβε τις εκκλήσεις του για ενίσχυση του σεβασμού των δημοκρατικών αρχών, του κράτους δικαίου, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών.
Μετά τις προεδρικές εκλογές νοθείας της 9ης Αυγούστου 2020 και την επακόλουθη βίαιη καταστολή εις βάρος μελών της αντιπολίτευσης, ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης και ειρηνικών διαδηλωτών, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε ψηφίσματα σχετικά με την κατάσταση στη Λευκορωσία στις 17 Σεπτεμβρίου 2020 και ξανά στις 26 Νοεμβρίου 2020. Στα ψηφίσματα αυτά, οι βουλευτές σημειώνουν ότι οι εκλογές διεξήχθησαν με κατάφωρη παραβίαση όλων των διεθνώς αναγνωρισμένων προτύπων και ότι η πλειοψηφία των Λευκορώσων θεωρεί ότι η υποψήφια της ενωμένης αντιπολίτευσης, Sviatlana Tsikhanouskaya, είναι η πραγματική εκλεγείσα πρόεδρος της Λευκορωσίας. Ζήτησαν άμεσες κυρώσεις της ΕΕ κατά των αξιωματούχων που είναι υπεύθυνοι για εκλογική νοθεία και καταστολή, συμπεριλαμβανομένου του πρώην προέδρου Alyaksandr Lukashenka. Εξέφρασαν την υποστήριξή τους προς το Συντονιστικό Συμβούλιο που συστάθηκε από την κ. Tsikhanouskaya ως προσωρινή εκπροσώπηση του λαού που απαιτεί δημοκρατική αλλαγή. Οι βουλευτές επανέλαβαν αυτές τις θέσεις αρχής στη σύστασή τους της 21ης Οκτωβρίου 2020 σχετικά με τις σχέσεις με τη Λευκορωσία.
Επιπλέον, ο πρόεδρος της αντιπροσωπείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τις σχέσεις με τη Λευκορωσία και ο μόνιμος εισηγητής για τη Λευκορωσία εξέδωσαν σειρά κοινών δηλώσεων στις οποίες εξέφρασαν τη λύπη τους για τη συνεχιζόμενη επιδείνωση της κατάστασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα και επέκριναν τη συνεχιζόμενη κατάχρηση εξουσίας από τον Lukashenka. Τον Δεκέμβριο του 2020, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πραγματοποίησε διερευνητική αποστολή στη Λευκορωσία προκειμένου να αξιολογήσει τις ανάγκες των δημοκρατικών δυνάμεων της Λευκορωσίας και να εκτιμήσει τον τρόπο με τον οποίον το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα μπορούσε να τις στηρίξει, τόσο σε διοικητικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο. Η αποστολή αυτή συνέπεσε συμβολικά με την εβδομάδα του Βραβείου Ζαχάρωφ 2020, που τίμησε τη δημοκρατική αντιπολίτευση στη Λευκορωσία. Κατόπιν τούτου, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εγκαινίασε πλατφόρμα κατά της ατιμωρησίας για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Λευκορωσία, υπό την αιγίδα της Υποεπιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και σε συνεργασία με την Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων και την Αντιπροσωπεία για τις σχέσεις με τη Λευκορωσία (D-BY). Επιπλέον, η ομάδα στήριξης της δημοκρατίας και εκλογικού συντονισμού έχει προτείνει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων στήριξης της δημοκρατίας, ειδικά σχεδιασμένων για τους Λευκορώσους υπερασπιστές της δημοκρατίας. Επίσης, στο ψήφισμά του της 10ης Ιουνίου 2021 σχετικά με τη συστηματική καταστολή στη Λευκορωσία και τις συνέπειές της για την ευρωπαϊκή ασφάλεια κατόπιν απαγωγών από πολιτικό αεροσκάφος της ΕΕ που εξαναγκάστηκε σε προσγείωση από τις λευκορωσικές αρχές, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατήγγειλε τις εκτεταμένες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Λευκορωσία και την εξωφρενική εργαλειοποίηση της παράνομης μετανάστευσης από το καθεστώς του Alyaksandr Lukashenka με σκοπό την αποσταθεροποίηση της ΕΕ.
B. Διακοινοβουλευτική συνεργασία
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν έχει επίσημες σχέσεις με το κοινοβούλιο της Λευκορωσίας, λόγω της επανειλημμένης αδυναμίας της χώρας να διενεργήσει ελεύθερες και δίκαιες εκλογές και να συμμορφωθεί με τα διεθνή πρότυπα για τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου, όπως φαίνεται από τα νέα κύματα διαδηλώσεων και πλήρους καταστολής μετά τις κοινοβουλευτικές εκλογές νοθείας της 18ης Νοεμβρίου 2019 και τις προεδρικές εκλογές της 9ης Αυγούστου 2020. Ομοίως, βουλευτές του κοινοβουλίου της Λευκορωσίας δεν έχουν ακόμη προσκληθεί να συμμετάσχουν στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση Euronest, δεδομένου ότι η τήρηση των εκλογικών προτύπων του ΟΑΣΕ αποτελεί προϋπόθεση για τη συμμετοχή.
Μολαταύτα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διατηρεί ενεργό και στενό διάλογο με εκπροσώπους των πολιτικών δυνάμεων της χώρας, με ανεξάρτητες μη κυβερνητικές οργανώσεις και παράγοντες της κοινωνίας των πολιτών, που εκπροσωπούνται στο Συντονιστικό Συμβούλιο από τις τελευταίες προεδρικές εκλογές. Πραγματοποιούνται τακτικές συνεδριάσεις της αντιπροσωπείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τις σχέσεις με τη Λευκορωσία στις Βρυξέλλες και στο Στρασβούργο —και εξ αποστάσεως κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19— για να συζητείται η εξέλιξη των σχέσεων ΕΕ-Λευκορωσίας και να αξιολογείται η πολιτική και οικονομική κατάσταση στη χώρα, καθώς και οι τελευταίες εξελίξεις όσον αφορά τη δημοκρατία, τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και το κράτος δικαίου. Η αντιπροσωπεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τις σχέσεις με τη Λευκορωσία ταξίδεψε επίσης στο Μινσκ τον Ιούνιο του 2015 και τον Ιούλιο του 2017, όπως και το Προεδρείο τον Οκτώβριο του 2018 και τον Φεβρουάριο του 2020.
C. Παρακολούθηση εκλογών
Η Λευκορωσία, από το 2001, δεν έχει προσκαλέσει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ως παρατηρητή εκλογών. Όπως συνηθίζεται σε τέτοιες περιπτώσεις, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο βασίζεται στην αξιολόγηση που διενεργείται στη χώρα από την Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης και την Κοινοβουλευτική Συνέλευση του ΟΑΣΕ/ODIHR. Δυστυχώς, ούτε αυτοί οι διεθνείς παρατηρητές κλήθηκαν να παρακολουθήσουν τις προεδρικές εκλογές της 9ης Αυγούστου 2020, παρά την πρότερη δέσμευση του καθεστώτος της Λευκορωσίας να τους καλέσει.
Florian Carmona / Levente Csaszi