Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης
Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης είναι ένα χρηματοδοτικό μέσο στο πλαίσιο της πολιτικής συνοχής, το οποίο αποσκοπεί στην παροχή στήριξης σε εδάφη που αντιμετωπίζουν σοβαρές κοινωνικοοικονομικές προκλήσεις λόγω της μετάβασης προς την κλιματική ουδετερότητα. Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης θα διευκολύνει την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, η οποία έχει στόχο να καταστήσει την ΕΕ κλιματικά ουδέτερη έως το 2050.
Νομική βάση
Άρθρο 175 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Κανονισμός (ΕΕ) 2021/1056 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 24ης Ιουνίου 2021, για τη θέσπιση του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης.
Γενικό πλαίσιο
Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης είναι ένα από τα βασικά εργαλεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης προκειμένου να παρέχει στήριξη στις περιφέρειες κατά τη μετάβασή τους προς την κλιματική ουδετερότητα έως το 2050.
Τον Δεκέμβριο του 2019 η Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση σχετικά με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, που χαράσσει έναν χάρτη πορείας για μια νέα αναπτυξιακή πολιτική για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και με στόχο την επίτευξη του στόχου της κλιματικής ουδετερότητας της ΕΕ με αποτελεσματικό και δίκαιο τρόπο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε τη δημιουργία του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης, ο οποίος περιλαμβάνει ένα Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης. Ανέφερε ότι ο Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης θα πρέπει να επικεντρωθεί στις περιφέρειες και τους τομείς που επηρεάζονται περισσότερο από τη μετάβαση λόγω της εξάρτησής τους από τα ορυκτά καύσιμα, συμπεριλαμβανομένου του άνθρακα, της τύρφης και του πετρελαιούχου σχιστόλιθου, καθώς και από βιομηχανικές διεργασίες εκπομπών υψηλής έντασης αερίων θερμοκηπίου.
Ο μηχανισμός αποτελείται από τρεις πυλώνες:
- το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης·
- ένα ειδικό σύστημα χρηματοδότησης στο πλαίσιο του προγράμματος InvestEU·
- μια δανειακή διευκόλυνση του δημόσιου τομέα την οποία παρέχει η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων για την κινητοποίηση πρόσθετων επενδύσεων στις εν λόγω περιοχές.
Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης κατά κύριο λόγο παρέχει επιχορηγήσεις. Το ειδικό σύστημα μετάβασης στο πλαίσιο του InvestEU προσελκύει ιδιωτικές επενδύσεις. Οι δραστηριότητες της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων θα πρέπει να μοχλεύσουν δημόσια χρηματοδότηση.
Η στήριξη από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης επικεντρώνεται στην οικονομική διαφοροποίηση των εδαφών που επηρεάζονται περισσότερο από την κλιματική μετάβαση και στην απόκτηση νέων δεξιοτήτων και την ενεργό ένταξη των εργαζομένων και των ατόμων που αναζητούν εργασία στα εν λόγω εδάφη. Τα κριτήρια επιλεξιμότητας των επενδύσεων στο πλαίσιο των άλλων δύο πυλώνων του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης είναι ευρύτερα, ώστε να στηρίζονται και δραστηριότητες που σχετίζονται με την ενεργειακή μετάβαση.
Στόχοι
Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης αποτελεί βασικό εργαλείο για τη στήριξη των εδαφών που επηρεάζονται περισσότερο από τη μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα και για να αποφεύγεται η αύξηση των περιφερειακών ανισοτήτων. Κύριος στόχος του είναι να αμβλύνει τις επιπτώσεις της μετάβασης, χρηματοδοτώντας τη διαφοροποίηση και τον εκσυγχρονισμό της τοπικής οικονομίας και μετριάζοντας τις αρνητικές επιπτώσεις στην απασχόληση. Προκειμένου να επιτύχει τους στόχους του, το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης στηρίζει επενδύσεις σε τομείς όπως η ψηφιακή συνδεσιμότητα, οι τεχνολογίες καθαρής ενέργειας, η μείωση των εκπομπών, η αναζωογόνηση βιομηχανικών εγκαταστάσεων, η απόκτηση νέων δεξιοτήτων από τους εργαζόμενους και η τεχνική βοήθεια.
Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης υλοποιείται βάσει κανόνων από κοινού διαχείρισης, γεγονός που συνεπάγεται στενή συνεργασία με εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές. Για την πρόσβαση στη στήριξη του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης, τα κράτη μέλη πρέπει να υποβάλουν εδαφικά σχέδια δίκαιης μετάβασης. Τα εν λόγω σχέδια περιγράφουν τις συγκεκριμένες περιοχές παρέμβασης, με βάση τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις από τη μετάβαση. Συγκεκριμένα, τα εν λόγω σχέδια πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις αναμενόμενες απώλειες θέσεων εργασίας και τον μετασχηματισμό των παραγωγικών διεργασιών των βιομηχανικών εγκαταστάσεων με τη μεγαλύτερη ένταση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
Προϋπολογισμός και δημοσιονομικές διατάξεις
Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης παρέχει στήριξη σε όλα τα κράτη μέλη. Τα κριτήρια κατανομής βασίζονται στις βιομηχανικές εκπομπές σε περιοχές με εκπομπές υψηλής έντασης άνθρακα, στην απασχόληση στη βιομηχανία και στην εξόρυξη άνθρακα και λιγνίτη, στην παραγωγή τύρφης και πετρελαιούχου σχιστόλιθου, καθώς και στο επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης. Τα κράτη μέλη που δεν έχουν ακόμη δεσμευτεί να υλοποιήσουν τον στόχο της επίτευξης κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050 θα λάβουν μόνο το 50% του προγραμματισμένου κονδυλίου τους. Το επίπεδο της ενωσιακής συγχρηματοδότησης των σχεδίων καθορίζεται σύμφωνα με την κατηγορία της περιφέρειας στην οποία εντοπίζονται τα σχέδια. Το ποσοστό συγχρηματοδότησης έχει οριστεί σε 85% το ανώτερο για τις λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές, σε 70% για τις περιοχές που βρίσκονται σε διαδικασία μετάβασης και σε 50% για τις πιο ανεπτυγμένες περιοχές.
Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης διαθέτει συνολικό προϋπολογισμό ύψους 17,5 δισεκατομμυρίων ευρώ για την περίοδο 2021-2027. Τα 7,5 δισεκατομμύρια ευρώ διατίθενται βάσει του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου, ενώ επιπλέον 10 δισεκατομμύρια ευρώ προέρχονται από το NextGeneration EU.
Τα κράτη μέλη μπορούν να συμπληρώσουν τα κονδύλια του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης με τους πόρους που διατίθενται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης και του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου+.
Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
Κατά τις διαπραγματεύσεις σχετικά την πρόταση για το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέφρασε ιδιαίτερη ανησυχία για τον κοινωνικοοικονομικό αντίκτυπο της μετάβασης προς μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία και πρότεινε μέτρα που θα βοηθήσουν να πραγματοποιηθεί η διαδικασία χωρίς να αυξηθούν περισσότερο οι ανισότητες μεταξύ των περιφερειών και χωρίς να μείνει κανένας στο περιθώριο.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πρότεινε τη διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής των δραστηριοτήτων που μπορούν να χρηματοδοτηθούν στο πλαίσιο του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης, για να συμπεριλάβει δραστηριότητες των πολύ μικρών επιχειρήσεων, πανεπιστημίων και δημόσιων ερευνητικών ιδρυμάτων, καθώς και την ψηφιακή καινοτομία και δραστηριότητες στους τομείς της εκπαίδευσης και της κοινωνικής ένταξης. Αυτό θα επέτρεπε στις περιφέρειες, τους ανθρώπους, τις επιχειρήσεις και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις κοινωνικές, εργασιακές, οικονομικές και περιβαλλοντικές συνέπειες της μετάβασης σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία. Επιπλέον, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πρότεινε μια σειρά εξαιρέσεων για ορισμένες οικονομικές δραστηριότητες, τονίζοντας τη σημασία της κοινωνικής πτυχής του ταμείου.
Το 2020 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πρότεινε να διατεθεί στο Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης σημαντικά υψηλότερος προϋπολογισμός. Αυτό επέτρεψε το να πραγματοποιούνται οι μεταφορές από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο+ σε εθελοντική βάση. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εισηγήθηκε επίσης την προσθήκη ενός «μηχανισμού οικολογικής επιβράβευσης», ο οποίος μπορεί να χορηγεί πρόσθετη χρηματοδότηση στα κράτη μέλη που κατορθώνουν να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου τους με ποσοστό ταχύτερο από το αναμενόμενο.
Το τελικό κείμενο του κανονισμού για τη θέσπιση του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης εγκρίθηκε επίσημα από το Κοινοβούλιο στις 18 Μαΐου και από το Συμβούλιο σε ψηφοφορία στις 7 Ιουνίου 2021. Η τελική πράξη υπεγράφη στις 24 Ιουνίου και δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα στις 30 Ιουνίου 2021.
Frédéric Gouardères