Συνδρομή στην Ανάκαμψη για τη Συνοχή και τις Περιοχές της Ευρώπης (REACT-EU)
Η πρωτοβουλία REACT-EU είναι ένα πρόγραμμα για την αποκατάσταση της κοινωνικής και οικονομικής ζημίας που προκλήθηκε από την πανδημία COVID-19, και για την προετοιμασία για μια πράσινη, ψηφιακή και ανθεκτική ανάκαμψη. Το REACT-EU επιδιώκει να αντλήσει 47,5 δισ. EUR επιπλέον από τα διαρθρωτικά ταμεία για τα έτη 2021 και 2022, και να αυξήσει την ευελιξία στις δαπάνες της πολιτικής συνοχής.
Νομική βάση
Άρθρα 177 και 322 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ).
Κανονισμός (ΕΕ) 2020/2221 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Δεκεμβρίου 2020 για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1303/2013 όσον αφορά τους πρόσθετους πόρους REACT-EU και τις ρυθμίσεις εφαρμογής με σκοπό την παροχή βοήθειας για τη στήριξη της αποκατάστασης των συνεπειών της κρίσης, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών, λόγω της πανδημίας της COVID-19 και για την προετοιμασία μιας πράσινης, ψηφιακής και ανθεκτικής ανάκαμψης της οικονομίας (REACT-EU).
Ιστορικό
Από τότε που ξέσπασε η πανδημία COVID-19, η επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας σε ολόκληρη την Ένωση έχει προκαλέσει σημαντικές ζημίες, και ιδίως την αύξηση της ανεργίας και τη συρρίκνωση της οικονομίας. Στις 28 Μαΐου 2020 η Επιτροπή πρότεινε τη δέσμη μέτρων REACT-EU για τον μετριασμό των επιπτώσεων της πανδημίας COVID-19 στις περιφέρειες που έχουν πληγεί περισσότερο από την κρίση. Η πρωτοβουλία συμπληρώνει δύο προηγούμενες προτάσεις, την Πρωτοβουλία Επενδύσεων για την Αντιμετώπιση του Κορονοϊού (CRII) και την Πρωτοβουλία Επενδύσεων για την Αντιμετώπιση του Κορονοϊού+ (CRII+), με τις οποίες τροποποιήθηκαν οι κανόνες για τις δαπάνες όσον αφορά την πολιτική συνοχής. Το πρόγραμμα REACT-EU λαμβάνει τη μορφή στοχευμένων τροποποιήσεων στον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1303/2013, τον κανονισμό περί κοινών διατάξεων, ο οποίος αποτελεί το νομικό πλαίσιο που διέπει την τρέχουσα περίοδο προγραμματισμού της πολιτικής συνοχής.
Πρόταση της Επιτροπής
Αρχικά, η Επιτροπή πρότεινε επιπλέον κονδύλια ύψους 54,8 δισ. EUR (σε τιμές 2018) όσον αφορά την περίοδο 2020-2022 για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) και το Ταμείο Ευρωπαϊκής Βοήθειας προς τους Απόρους (ΤΕΒΑ).
Από το συνολικό αυτό ποσό, 4,8 δισ. EUR επρόκειτο να διατεθούν το 2020 ως συμπλήρωμα των υφιστάμενων προγραμμάτων της πολιτικής συνοχής, ενώ οι πρόσθετοι πόροι ύψους 50 δισ. EUR για την περίοδο 2021-2022 θα διατίθεντο μέσω του Ευρωπαϊκού Μέσου Ανάκαμψης (NextGenerationEU).
Για το ΕΤΠΑ και το ΕΚΤ, τα πρόσθετα κονδύλια θα διατίθεντο στο πλαίσιο ενός νέου ενιαίου, θεματικού στόχου με τίτλο «Στήριξη της αποκατάστασης των συνεπειών της κρίσης λόγω της πανδημίας της COVID-19 και προετοιμασία μιας πράσινης, ψηφιακής και ανθεκτικής ανάκαμψης της οικονομίας» στο πλαίσιο του στόχου «Επενδύσεις στην ανάπτυξη και την απασχόληση».
Για το ΕΤΠΑ, οι πρόσθετοι πόροι αυτοί προορίζονταν να χρησιμοποιηθούν πρωτίστως για τη στήριξη επενδύσεων σε προϊόντα και υπηρεσίες υγείας, και για την παροχή στήριξης με τη μορφή κεφαλαίων κίνησης ή επενδυτικής στήριξης για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένων των δαπανών λειτουργίας και προσωπικού, και των μέτρων υγείας και ασφάλειας.
Για το ΕΚΤ, οι πρόσθετοι πόροι προορίζονταν να χρησιμοποιηθούν πρωτίστως για τη διατήρηση των θέσεων εργασίας, μεταξύ άλλων, μέσω συστημάτων μειωμένου ωραρίου και στήριξης για τους αυτοαπασχολούμενους, μέσω της δημιουργίας θέσεων εργασίας, ιδίως για τα άτομα που βρίσκονται σε ευάλωτη κατάσταση, καθώς και μέσω της στήριξης μέτρων για την απασχόληση των νέων, της ανάπτυξης δεξιοτήτων και της ενίσχυσης της πρόσβασης σε κοινωνικές υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, μεταξύ άλλων για παιδιά.
Έως και το 4% των πρόσθετων πόρων που είναι διαθέσιμοι για προγράμματα στο πλαίσιο του ΕΤΠΑ και του ΕΚΤ μπορεί να προοριστεί για τεχνική βοήθεια.
Τα κονδύλια επρόκειτο να κατανεμηθούν μεταξύ των κρατών μελών βάσει εκτελεστικής απόφασης της Επιτροπής και σύμφωνα με ορισμένα κριτήρια κατανομής, τα οποία λαμβάνουν υπόψη τη σχετική ευημερία των κρατών μελών και την έκταση των επιπτώσεων της τρέχουσας κρίσης στις οικονομίες και τις κοινωνίες τους. Δεν υπάρχει κατανομή ανά περιφέρεια, όπως συνηθίζεται για την πολιτική συνοχής.
Η Επιτροπή πρότεινε υψηλό ποσοστό προχρηματοδότησης (50%) για να εξασφαλιστεί η ταχεία παροχή στήριξης στην πραγματική οικονομία. Επιπλέον, η πρόσθετη στήριξη μπορεί να χρηματοδοτηθεί πλήρως από τον προϋπολογισμό της ΕΕ, χωρίς να απαιτείται εθνική συγχρηματοδότηση, η οποία παρεκκλίνει από τους συνήθεις κανόνες της πολιτικής συνοχής.
Θέση του Συμβουλίου
Κατά τη σύνοδο κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 17-21 Ιουλίου 2020, οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων της ΕΕ ενέκριναν προϋπολογισμό ύψους 47,5 δισ. EUR για το πρόγραμμα REACT-EU όσον αφορά την περίοδο 2021-2022, στο πλαίσιο της συμφωνίας για το σχέδιο ανάκαμψης της ΕΕ. Ωστόσο, το ποσό αυτό υπολείπεται κατά 5% της αρχικής πρότασης της Επιτροπής. Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, στις 22 Ιουλίου 2020 το Συμβούλιο ενέκρινε μερική εντολή για διαπραγματεύσεις με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Το Συμβούλιο τόνισε την ανάγκη να γίνουν περισσότερες επενδύσεις στον πολιτισμό και τον τουρισμό, τομείς που έχουν πληγεί σοβαρά από την πανδημία. Επιπλέον, πρόσθεσε μια νέα διάταξη που επιτρέπει τη θέσπιση προσωρινών μέτρων για την ευέλικτη χρήση πόρων σε περίπτωση μελλοντικής κρίσης.
Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
Η πρόταση REACT-EU αποσκοπούσε στην τροποποίηση του κανονισμού περί κοινών διατάξεων. Εγκρίθηκε σύμφωνα με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία, η οποία θέτει το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σε ισότιμη βάση. Ως εκ τούτου, το Κοινοβούλιο είχε να διαδραματίσει ζωτικό ρόλο. Στο Κοινοβούλιο, η Επιτροπή Περιφερειακής Ανάπτυξης (REGI) ηγήθηκε του φακέλου και ενέκρινε την έκθεσή της στις 7 Σεπτεμβρίου 2020. Η έκθεση περιλάμβανε ορισμένες σημαντικές τροποποιήσεις σε σχέση με την πρόταση της Επιτροπής. Ειδικότερα, τόνιζε την ανάγκη να διατηρηθεί ο αρχικός προϋπολογισμός που πρότεινε η Επιτροπή, παρά τις περικοπές του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Συνιστούσε επίσης να επικεντρωθούν οι επενδύσεις στις υγειονομικές και κοινωνικές υποδομές, στα υγειονομικά συστήματα και υπηρεσίες για όλους, συμπεριλαμβανομένων των κατοίκων διασυνοριακών περιοχών, εξόχως απόκεντρων περιοχών και περιοχών που πλήττονται από τη βιομηχανική μετάβαση και τη συρρίκνωση του πληθυσμού, καθώς και στον τουρισμό και τον πολιτισμό, στην απασχόληση των νέων και στις μειονεκτούσες ομάδες. Επιπλέον, τόνιζε την ανάγκη να χρησιμοποιηθούν επίσης τα πρόσθετα κονδύλια για δημοσιονομικές αναλήψεις υποχρεώσεων το 2023 και το 2024, πέραν της προθεσμίας της Επιτροπής για το 2022. Η έκθεση υπενθύμιζε επίσης ότι τυχόν παρεκκλίσεις από τους συνήθεις κανόνες για τις δαπάνες στο πλαίσιο της πολιτικής συνοχής δεν μπορούσαν παρά να έχουν προσωρινό χαρακτήρα και ότι έπρεπε να διαφυλαχθούν οι αρχές της δημοκρατικής λογοδοσίας. Κατά τη σύνοδο ολομέλειας του Σεπτεμβρίου του 2020, το Κοινοβούλιο επιβεβαίωσε την εντολή για την έναρξη διοργανικών διαπραγματεύσεων με το Συμβούλιο με βάση την έκθεση της Επιτροπής. Κατά τον τελευταίο τριμερή διάλογο της 18ης Νοεμβρίου 2020 επιτεύχθηκε πολιτική συμφωνία με το Συμβούλιο, η οποία έλαβε υπόψη πολλούς από τους βασικούς προβληματισμούς του Κοινοβουλίου, μεταξύ άλλων τη σημασία της στήριξης της κοινωνικής συνοχής και των κλιματικών στόχων για την ανάκαμψη από την κρίση, και τη δυνατότητα στήριξης της Πρωτοβουλίας για την απασχόληση των νέων. Η συμφωνία επιβεβαιώνει επίσης την απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Ιουλίου, με την οποία καθορίζεται ο προϋπολογισμός για το REACT-EU σε 47,5 δισ. EUR για την περίοδο 2021-2022, χωρίς πρόσθετη χρηματοδότηση για τη συνοχή για το 2020. Το Κοινοβούλιο επιβεβαίωσε τη συμφωνία κατά τη σύνοδο ολομέλειας της 15ης Δεκεμβρίου 2020. Ο κανονισμός REACT-EU τέθηκε σε ισχύ στις 24 Δεκεμβρίου 2020.
Επιπλέον, στις 12 Απριλίου 2022, το Κοινοβούλιο ενέκρινε κανονισμό για την παροχή πρόσθετης προχρηματοδότησης στο πλαίσιο του REACT-EU. Αυτά τα πρόσθετα κονδύλια θα πρέπει να βοηθήσουν τα κράτη μέλη να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που θέτει ο εξαιρετικά υψηλός αριθμός ατόμων που προσπαθούν να ξεφύγουν από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Θα πρέπει επίσης να στηρίξουν τη μετάβαση των κρατών μελών σε μια ανθεκτική οικονομική ανάκαμψη από την πανδημία COVID-19.
Frédéric Gouardères