Ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές
Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η αιολική, η ηλιακή και η υδροηλεκτρική ενέργεια, η ωκεάνια και η γεωθερμική ενέργεια, η βιομάζα και τα βιοκαύσιμα προσφέρουν καθαρότερες εναλλακτικές λύσεις αντί των ορυκτών καυσίμων. Μειώνουν τη ρύπανση, διευρύνουν τις ενεργειακές μας επιλογές και μειώνουν την εξάρτησή μας από τις ασταθείς τιμές των ορυκτών καυσίμων. Το 2022, η ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές αντιπροσώπευε το 23 % της κατανάλωσης ενέργειας της ΕΕ. Το 2023, οι νομοθέτες αύξησαν τον στόχο της Ένωσης για το μερίδιο ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στην ακαθάριστη κατανάλωση ενέργειας από 32 % σε 42,5 % έως το 2030, με στόχο το 45 %.
Νομική βάση και στόχοι
Άρθρο 194 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Επιτεύγματα
A. Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία
Στις 11 Δεκεμβρίου 2019, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η ΕΕ δεσμεύτηκε να αντιμετωπίσει τις ενεργειακές, κλιματικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις, και να επιτύχει κλιματική ουδετερότητα έως το 2050, σύμφωνα με τη συμφωνία του Παρισιού. Ο μετασχηματισμός του ενεργειακού συστήματος της Ένωσης είναι κρίσιμης σημασίας, καθώς η παραγωγή και η χρήση ενέργειας αντιπροσωπεύουν πάνω από το 75 % των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ.
B. Οδηγία για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές
1. Οδηγία για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές: με ορίζοντα το 2020
Η αρχική οδηγία για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, η οποία εκδόθηκε στις 23 Απριλίου 2009, ορίζει ότι έως το 2020 το 20 % της ακαθάριστης τελικής κατανάλωσης ενέργειας της ΕΕ και το 10 % της κατανάλωσης ενέργειας για τις μεταφορές κάθε κράτους μέλους πρέπει να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η οδηγία θέτει και επιβεβαιώνει υποχρεωτικούς εθνικούς στόχους που συνάδουν με τον γενικό στόχο της ΕΕ. Επίσης, απαιτείται από τις χώρες της ΕΕ να αναπτύξουν ενδεικτικές πορείες για την επίτευξη των στόχων τους, να υποβάλουν εθνικά σχέδια δράσης για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές και να δημοσιεύουν εθνικές εκθέσεις προόδου για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές ανά διετία. Η οδηγία προσδιορίζει διάφορους μηχανισμούς που μπορούν να εφαρμόσουν τα κράτη μέλη για να προωθήσουν επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως τα καθεστώτα στήριξης, εγγυήσεις προέλευσης, κοινά έργα, συνεργασία με τρίτες χώρες, καθώς και κριτήρια βιωσιμότητας για τα βιοκαύσιμα.
Το 2018, στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους», τέθηκε σε ισχύ η αναθεωρημένη οδηγία για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές. Η οδηγία αυτή, την οποία τα κράτη μέλη της ΕΕ έπρεπε να έχουν μεταφέρει στο εθνικό τους δίκαιο έως τον Ιούνιο του 2021, θεσπίζει έναν νέο δεσμευτικό στόχο της ΕΕ. Ο στόχος αυτός είναι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας να αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον 32 % της ακαθάριστης τελικής κατανάλωσης ενέργειας έως το 2030. Αναμένεται επίσης ένα αυξημένο ποσοστό 14 % για το μερίδιο των ανανεώσιμων καυσίμων στις μεταφορές έως το 2030.
Σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) 2018/1999, οι χώρες της ΕΕ προτείνουν εθνικούς ενεργειακούς στόχους και θεσπίζουν δεκαετή εθνικά σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα (ΕΣΕΚ), ως τον Μάρτιο του 2023, για την περίοδο 2021-2030. Τα ΕΣΕΚ παρακολουθούνται ανά διετία με εκθέσεις προόδου και αξιολογούνται από την Επιτροπή, η οποία μπορεί να λάβει μέτρα σε επίπεδο ΕΕ για να διασφαλίσει τη συνέπειά τους με τους συνολικούς ενωσιακούς στόχους.
2. Οδηγία για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές: με ορίζοντα το 2030
Το 2023, η δεύτερη αναθεώρηση της οδηγίας για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές ήταν αποτέλεσμα τριών σημαντικών τροποποιήσεων. Τον Ιούλιο του 2021, στο πλαίσιο της δέσμης προσαρμογής στον στόχο του 55 %, η πρώτη τροποποίηση αποσκοπούσε στην ευθυγράμμιση των στόχων της Ένωσης για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας με τη νέα φιλοδοξία της για το κλίμα.
Τον Μάρτιο και τον Μάιο του 2022, στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων REPowerEU μετά τη ρωσική επίθεση κατά της Ουκρανίας, στόχος της δεύτερης τροποποίησης ήταν να επισπευσθεί η μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας σε συνάρτηση με την απόφαση για τη σταδιακή κατάργηση της εξάρτησης από ρωσικά ορυκτά καύσιμα. Αυτό επρόκειτο να επιτευχθεί με την εγκατάσταση αντλιών θερμότητας, την αύξηση της ηλιακής φωτοβολταϊκής δυναμικότητας και την εισαγωγή ανανεώσιμου υδρογόνου και βιομεθανίου.
Τον Νοέμβριο του 2022, η τρίτη τροποποίηση αποσκοπούσε στην επιτάχυνση της ανάπτυξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, θεωρώντας ότι ορισμένοι σταθμοί παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές αποτελούν υπερισχύον δημόσιο συμφέρον. Αυτό επιτρέπει την ταχύτερη αδειοδότηση για έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και ειδικές παρεκκλίσεις από την περιβαλλοντική νομοθεσία της ΕΕ.
Η οδηγία για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, η οποία τέθηκε σε ισχύ τον Νοέμβριο του 2023, η επικαιροποίηση της οδηγίας για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές (RED) αυξάνει τον στόχο για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές για το 2030 στο 42,5 % έως το 2030, ενώ τα κράτη μέλη καταβάλουν προσπάθειες για την επίτευξη του 45 %. Επιταχύνει τις διαδικασίες για τη χορήγηση αδειών για νέους σταθμούς παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, όπως ηλιακούς συλλέκτες ή ανεμογεννήτριες, και ορίζει τον μέγιστο χρόνο έγκρισης νέων εγκαταστάσεων σε 12 μήνες για περιοχές πρώτης επιλογής για ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές και σε 24 μήνες για τις υπόλοιπες.
Η οδηγία καθορίζει τους ακόλουθους τομεακούς στόχους και στόχους καινοτομίας για τις χώρες της ΕΕ:
- για τη βιομηχανία, η οδηγία θεσπίζει δεσμευτικό στόχο 42 % του ανανεώσιμου υδρογόνου στη συνολική κατανάλωση υδρογόνου έως το 2030 και 60 % έως το 2035, και ενδεικτικό στόχο ετήσιας μέσης αύξησης 1,6 ποσοστιαίων μονάδων στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
- Για τα κτίρια, ορίζεται ενδεικτικός στόχος 49 % για το μερίδιο της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές έως το 2030, ενώ οι στόχοι θέρμανσης και ψύξης αυξάνονται κατά 0,8 ποσοστιαίες μονάδες ετησίως έως το 2025 και κατά 1,1 ποσοστιαίες μονάδες από το 2026 έως το 2030.
- Για τις μεταφορές, ορίζεται είτε στόχος 29 % για το μερίδιο της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές έως το 2030,είτε μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 14,5 %, με ευρύτερη χρήση προηγμένων βιοκαυσίμων και ανανεώσιμων καυσίμων μη βιολογικής προέλευσης, όπως το υδρογόνο.
- Για τον τομέα της έρευνας και καινοτομίας, ορίζεται ενδεικτικός στόχος 5 % της πρόσφατα εγκατεστημένης δυναμικότητας ανανεώσιμης ενέργειας από καινοτόμες τεχνολογίες έως το 2030.
3. Μηχανισμός χρηματοδότησης για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές
Ο κανονισμός (ΕΕ) 2020/1294 καθιερώνει ευρωπαϊκό μηχανισμό χρηματοδότησης ώστε να βοηθήσει τις χώρες να επιτύχουν τους μεμονωμένους και κοινούς στόχους τους όσον αφορά τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ο μηχανισμός συνδέει τις χώρες που συμβάλλουν στη χρηματοδότηση έργων (συνεισφέρουσες χώρες) με τις χώρες που συμφωνούν να αναπτύξουν νέα έργα στο έδαφός τους (χώρες υποδοχής). Η Επιτροπή καθορίζει το πλαίσιο εφαρμογής και τα μέσα χρηματοδότησης του μηχανισμού, ορίζοντας ότι οι χώρες της ΕΕ, τα ταμεία της ΕΕ ή οι συνεισφορές του ιδιωτικού τομέα μπορούν να χρηματοδοτούν δράσεις στο πλαίσιο του μηχανισμού. Η ενέργεια που παράγεται μέσω του μηχανισμού αυτού θα συνυπολογίζεται στους στόχους για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας όλων των συμμετεχουσών χωρών.
4. Διευρωπαϊκά δίκτυα στον τομέα της ενέργειας
Τα διευρωπαϊκά δίκτυα στον τομέα της ενέργειας (ΔΕΔ-Ε3.5.1) αποτελούν μια πολιτική που επικεντρώνεται στη σύνδεση των ενεργειακών υποδομών των χωρών της ΕΕ, στο πλαίσιο της ευθυγράμμισης με τον στόχο επίτευξης κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050, Ο κανονισμός ΔΕΔ-Ε θεσπίζει κανόνες της ΕΕ για τις διασυνοριακές ενεργειακές υποδομές. Προσδιορίζει έντεκα διαδρόμους προτεραιότητας και τρία θεματικά πεδία προτεραιότητας, καθορίζει τα νέα έργα κοινού ενδιαφέροντος μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, εισάγει έργα αμοιβαίου ενδιαφέροντος μεταξύ της ΕΕ και τρίτων χωρών, τονίζει τον ρόλο των έργων υπεράκτιας αιολικής ενέργειας και αποκλείει τη χρηματοδότηση της ΕΕ για μελλοντικά έργα φυσικού αερίου. Προωθεί επίσης την ενσωμάτωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και των νέων τεχνολογιών καθαρής ενέργειας στο ενεργειακό σύστημα, συνδέει τις περιφέρειες που είναι επί του παρόντος απομονωμένες από τις ευρωπαϊκές αγορές ενέργειας, ενισχύει τις υφιστάμενες διασυνοριακές διασυνδέσεις, προωθεί τη συνεργασία με τις χώρες εταίρους και προτείνει τρόπους για την απλούστευση και την επιτάχυνση των διαδικασιών αδειοδότησης.
C. Μελλοντικά μέτρα
Αναθεώρηση της οδηγίας για τη φορολογία της ενέργειας
Τον Ιούλιο του 2021 η Επιτροπή ενέκρινε επίσης πρόταση αναθεώρησης της οδηγίας 2003/96/EK για τη φορολογία της ενέργειας. Στόχος της πρότασης είναι η ευθυγράμμιση της φορολογίας των ενεργειακών προϊόντων με τις πολιτικές της ΕΕ για την ενέργεια και το κλίμα, προωθώντας έτσι τις καθαρές τεχνολογίες και καταργώντας παρωχημένες απαλλαγές και μειωμένους συντελεστές που ενθαρρύνουν επί του παρόντος τη χρήση ορυκτών καυσίμων. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ εξετάζουν επί του παρόντος τη νομοθετική πρόταση.
D. Ειδικά ζητήματα σε σχέση με τους πόρους
1. Ηλιακή ενέργεια
Το σχέδιο REPowerEU εισήγαγε μια στρατηγική για τον διπλασιασμό της ηλιακής φωτοβολταϊκής ικανότητας στα 320 GW έως το 2025 και για την εγκατάσταση 600 GW έως το 2030. Το σχέδιο περιλάμβανε επίσης τη σταδιακή εισαγωγή νομικής υποχρέωσης για την εγκατάσταση ηλιακών συλλεκτών σε νέα κτίρια δημόσιων και εμπορικών χρήσεων και κατοικιών, καθώς και στρατηγική για τον διπλασιασμό του ρυθμού εγκατάστασης αντλιών θερμότητας σε αστικά και συλλογικά συστήματα θέρμανσης. Στο πλαίσιο του σχεδίου, τα κράτη μέλη υποχρεούνται επίσης να προσδιορίσουν και να εγκρίνουν σχέδια για ειδικές ζώνες «προτεραιότητας» για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, με συντομευμένες και απλουστευμένες διαδικασίες αδειοδότησης. Η αναθεωρημένη οδηγία για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές ορίζει διαδικασίες ταχείας αδειοδότησης για την εγκατάσταση εξοπλισμού ηλιακής ενέργειας.
2. Βιομάζα, βιοκαύσιμα και υδρογόνο
Η οδηγία (ΕΕ) 2018/2001 για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές ορίζει στόχο 1 % έως το 2025 και 5,5 % έως το 2030 για τα προηγμένα βιοκαύσιμα, το βιοαέριο και τα ανανεώσιμα καύσιμα μη βιολογικής προέλευσης (RFNBO) (όπως το υδρογόνο) στον τομέα των μεταφορών.
Τον Ιούλιο του 2020, οι στρατηγικές για την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος και το υδρογόνο εισήγαγαν τον στόχο της επίτευξης τουλάχιστον 6 GW ηλεκτρολυτικών κυψελών ανανεώσιμου υδρογόνου και της παραγωγής έως 1 εκατομμυρίων τόνων ανανεώσιμου υδρογόνου στην ΕΕ έως το 2024. Οι στρατηγικές αποσκοπούσαν επίσης σε 40 GW και 10 εκατ. τόνους έως το 2030.
Το 2022, το σχέδιο REPowerEU έθεσε ως διπλό στόχο την παραγωγή και εισαγωγή 10 εκατομμυρίων τόνων ανανεώσιμου υδρογόνου έως το 2030.
Το 2023, η οδηγία για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές έθεσε ως ενδεικτικό στόχο για τη βιομηχανία ποσοστό 42 % του ανανεώσιμου υδρογόνου στη συνολική κατανάλωση υδρογόνου έως το 2030 και 60 % έως το 2035.
3. Υπεράκτια αιολική ενέργεια
Στις 19 Νοεμβρίου 2020, η Επιτροπή δημοσίευσε στρατηγική της ΕΕ για τις υπεράκτιες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η στρατηγική αυτή αποσκοπεί στην αύξηση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από υπεράκτιες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στην ΕΕ από 12 GW το 2020 σε πάνω από 60 GW έως το 2030 και 300 GW έως το 2050.
Ο κανονισμός ΔΕΔ-Ε, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ τον Ιούνιο του 2022, ορίζει μη δεσμευτικές περιφερειακές συμφωνίες για την ανάπτυξη των υπεράκτιων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Τον Ιανουάριο του 2023, τα κράτη μέλη συμφώνησαν σε υψηλότερους μη δεσμευτικούς στόχους για την παραγωγή ενέργειας από υπεράκτιες ανανεώσιμες πηγές, ύψους 111 GW και 317 GW έως το 2030 και το 2050 αντίστοιχα.
4. Ωκεάνια ενέργεια
Τον Ιανουάριο του 2014, η Επιτροπή δημοσίευσε το σχέδιο δράσης για τη γαλάζια ενέργεια, για τη στήριξη της ανάπτυξης της ωκεάνιας ενέργειας, συμπεριλαμβανομένης της ενέργειας που παράγεται από κύματα, παλιρροϊκή ισχύ, μετατροπή θερμικής ενέργειας και ισχύ με κλίση αλατότητας. Η στρατηγική για τις υπεράκτιες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ανέδειξε επίσης την ανάγκη για σημαντική κλιμάκωση της βιομηχανίας θαλάσσιων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Πρότεινε πενταπλάσια αύξηση έως το 2030 και 25πλάσια αύξηση έως το 2050.
Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
Το Κοινοβούλιο υποστηρίζει με συνέπεια τη χρήση ΑΠΕ και έχει τονίσει τη σημασία του ορισμού υποχρεωτικών στόχων για το 2020 και, πιο πρόσφατα, για το 2030.
Τον Ιανουάριο του 2018, ενόψει της αναθεώρησης της οδηγίας για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας το 2018, το Κοινοβούλιο υποστήριξε έναν δεσμευτικό στόχο για την Ένωση για τουλάχιστον ένα ποσοστό 35 % ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές το 2030 και την ενίσχυση της αυτοκατανάλωσης ως δικαιώματος. Ωστόσο, μετά από διαπραγματεύσεις με το Συμβούλιο, ο δεσμευτικός στόχος της ΕΕ μειώθηκε σε 32 % τουλάχιστον.
Τον Ιανουάριο του 2020, το Κοινοβούλιο ενέκρινε ψήφισμα σχετικά με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, ζητώντας την αναθεώρηση της οδηγίας για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές και τον καθορισμό δεσμευτικών εθνικών στόχων.
Τον Μάιο του 2021, το Κοινοβούλιο ενέκρινε ψηφίσματα σχετικά με την ευρωπαϊκή στρατηγική για την ολοκλήρωση των ενεργειακών συστημάτων και σχετικά με την ευρωπαϊκή στρατηγική για το υδρογόνο, τα οποία υποστηρίζουν την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές και τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και υδρογόνου.
Τον Φεβρουάριο του 2022, το Κοινοβούλιο ενέκρινε ψήφισμα σχετικά με μια ευρωπαϊκή στρατηγική για τις υπεράκτιες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, επισημαίνοντας ότι η ανταγωνιστική από άποψη κόστους μετάβαση σε μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 55 % έως το 2030 απαιτεί εγκατεστημένη δυναμικότητα υπεράκτιας αιολικής ενέργειας 70-79 GW, και ζήτησε να προχωρήσει πέραν αυτού.
Τον Σεπτέμβριο του 2022, στη θέση σχετικά με την αναθεώρηση της οδηγίας για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, το Κοινοβούλιο πρότεινε στόχο για ενέργεια από ανανεώσιμες 45 % έως το 2030.
Τον Οκτώβριο του 2023, το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο αύξησαν τον στόχο για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας για το 2030 σε τουλάχιστον 42,5 %, με σκοπό την επίτευξη του 45 %, διπλασιάζοντας σχεδόν το υφιστάμενο μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην ΕΕ.
Για περισσότερες πληροφορίες επί του θέματος, επισκεφθείτε τον ιστότοπο της Επιτροπής Βιομηχανίας, Έρευνας και Ενέργειας (ITRE).
Matteo Ciucci