Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ)
Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) είναι ένα από τα βασικά χρηματοδοτικά μέσα της πολιτικής συνοχής της ΕΕ. Σκοπός του είναι να συμβάλει στη μείωση των διαφορών μεταξύ των επιπέδων ανάπτυξης των διαφόρων περιοχών στην Ευρώπη και στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου στις πλέον μειονεκτικές περιοχές. Δίδεται ιδιαίτερη προσοχή σε περιοχές που επηρεάζονται από σοβαρά και μόνιμα φυσικά ή δημογραφικά μειονεκτήματα, όπως οι υπερβόρειες περιοχές, που είναι ιδιαίτερα αραιοκατοικημένες, και οι νησιωτικές, οι διασυνοριακές και οι ορεινές περιοχές.
Νομική βάση
Άρθρα 174 έως 178 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ).
Στόχοι
Το άρθρο 176 ΣΛΕΕ προβλέπει ότι το ΕΤΠΑ συμβάλλει στη διόρθωση των κυριότερων περιφερειακών ανισοτήτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Επιτυγχάνει τον στόχο αυτό μέσω της συμμετοχής του:
- στην ανάπτυξη και στη διαρθρωτική αναπροσαρμογή των περιοχών που παρουσιάζουν καθυστέρηση στην ανάπτυξή τους·
- στη μετατροπή των βιομηχανικών περιοχών που βρίσκονται σε παρακμή.
Οι κανόνες για το ΕΤΠΑ για την περίοδο 2021-2027 καθορίζονται:
- στον κανονισμό για το ΕΤΠΑ και το Ταμείο Συνοχής·
- στον κανονισμό για τις ειδικές διατάξεις που διέπουν τον στόχο «Ευρωπαϊκή εδαφική συνεργασία» (Interreg).
Το ΕΤΠΑ έχει δύο κύριους στόχους, ήτοι:
- την επένδυση στην ανάπτυξη και την απασχόληση – με σκοπό την ενίσχυση της αγοράς εργασίας και των περιφερειακών οικονομιών·
- την ευρωπαϊκή εδαφική συνεργασία – με σκοπό την ενίσχυση της διασυνοριακής, διεθνικής και διαπεριφερειακής συνεργασίας εντός της ΕΕ.
Οι πόροι για την επίτευξη του πρώτου στόχου έχουν κατανεμηθεί σε τρεις διαφορετικές κατηγορίες περιφερειών:
- σε περισσότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες, με κατά κεφαλήν ΑΕγχΠ που υπερβαίνει το 100 % του μέσου όρου της ΕΕ·
- σε περιφέρειες μετάβασης, με κατά κεφαλήν ΑΕγχΠ μεταξύ του 75% και του 100% του μέσου όρου της ΕΕ·
- σε λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες, με κατά κεφαλήν ΑΕγχΠ κάτω από το 75 % του μέσου όρου της ΕΕ.
Οι λεπτομέρειες για την κατανομή και τη μελλοντική χρήση των κονδυλίων του ΕΤΠΑ προσδιορίζονται από τις συμφωνίες εταιρικής σχέσης. Πρόκειται για έγγραφα στρατηγικής τα οποία συντάσσονται από κάθε κράτος μέλος με τη βοήθεια περιφερειακών και κοινωνικών εταίρων.
Θεματική συγκέντρωση
Κατά την περίοδο 2021-2027, η πολιτική συνοχής έχει πέντε στόχους πολιτικής (ΣΠ) για το ΕΤΠΑ, το ΕΚΤ+ και το Ταμείο Συνοχής:
- μια εξυπνότερη Ευρώπη – καινοτόμος και έξυπνος οικονομικός μετασχηματισμός (ΣΠ 1)·
- μια πιο «πράσινη» Ευρώπη με χαμηλές ανθρακούχες εκπομπές (ΣΠ 2)·
- μια πιο διασυνδεδεμένη Ευρώπη – κινητικότητα και περιφερειακή συνδεσιμότητα ΤΠΕ (ΣΠ 3)·
- μια πιο κοινωνική Ευρώπη – υλοποίηση του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων (ΣΠ 4)·
- μια Ευρώπη πιο κοντά στους πολίτες της – βιώσιμη και ολοκληρωμένη ανάπτυξη των αστικών, αγροτικών και παράκτιων περιοχών χάρη σε τοπικές πρωτοβουλίες (ΣΠ 5).
Κάθε περιφέρεια και κάθε κράτος μέλος πρέπει να διαθέσει τουλάχιστον το 30 % των κονδυλίων του ΕΤΠΑ στον ΣΠ 2, δηλαδή σε μια πιο πράσινη μετάβαση με χαμηλές ανθρακούχες εκπομπές προς μια οικονομία μηδενικών ανθρακούχων εκπομπών και μια ανθεκτική Ευρώπη. Επιπλέον, κάθε περιφέρεια και κάθε κράτος μέλος πρέπει να εστιάσει, ανάλογα με την ευημερία του, στις δαπάνες στον ΣΠ 1, δηλαδή σε μια πιο ανταγωνιστική και εξυπνότερη Ευρώπη. Τα κονδύλια πρέπει να κατανεμηθούν ως εξής:
- Οι λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες ή τα λιγότερο ανεπτυγμένα κράτη μέλη πρέπει να διαθέσουν τουλάχιστον 25 % των κονδυλίων στον ΣΠ 1.
- Οι περιφέρειες ή τα κράτη μέλη που βρίσκονται σε μεταβατικό στάδιο πρέπει να διαθέσουν τουλάχιστον 40 των κονδυλίων % για τον ΣΠ 1·
- Οι περισσότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες ή τα περισσότερο ανεπτυγμένα κράτη μέλη πρέπει να διαθέσουν τουλάχιστον το 85 % των κονδυλίων για τον ΣΠ 1 και τον ΣΠ 2.
Το ΕΤΠΑ στηρίζει επίσης τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη. Κατά την περίοδο 2021-2027, τουλάχιστον το 8 % των πόρων του ΕΤΠΑ (σε εθνικό επίπεδο) θα διατεθεί για τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη και τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Αστικής Πρωτοβουλίας.
Η πολιτική συνοχής περιλαμβάνει έναν κατάλογο δραστηριοτήτων που δεν θα υποστηρίζονται από το ΕΤΠΑ. Περιλαμβάνει τον παροπλισμό ή την κατασκευή πυρηνικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής, αερολιμενικών υποδομών (εκτός από τις εξόχως απόκεντρες περιοχές) και ορισμένες δραστηριότητες διαχείρισης αποβλήτων (π.χ. υγειονομική ταφή).
Προϋπολογισμός και δημοσιονομικές διατάξεις
Κατά την περίοδο προγραμματισμού 2021-2027, η ΕΕ διέθεσε πάνω από 392 δισεκατομμύρια EUR (σε τρέχουσες τιμές) για την πολιτική συνοχής. Για το ΕΤΠΑ διατέθηκαν περίπου 226 δισεκατομμύρια EUR. Το ποσό αυτό περιλαμβάνει 9 δισεκατομμύρια EUR για την ευρωπαϊκή εδαφική συνεργασία (ΕΕΣ) και 1,9 δισεκατομμύριο EUR σε ειδικά κονδύλια για τις εξόχως απόκεντρες και τις αραιοκατοικημένες περιφέρειες.
Οι λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες θα επωφεληθούν από ποσοστά συγχρηματοδότησης που καλύπτουν έως και 85 % του κόστους των έργων. Τα ποσοστά συγχρηματοδότησης για τις περιφέρειες σε μεταβατικό στάδιο και για τις περισσότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες θα είναι έως 60 % και 50 % αντίστοιχα.
Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο λειτουργεί επί ίσοις όροις με το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά την εκπόνηση νέας νομοθεσίας για τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία. Ο κανονισμός για το ΕΤΠΑ και το Ταμείο Συνοχής για την περίοδο 2021-2027 υπόκειται στη συνήθη νομοθετική διαδικασία, στο πλαίσιο της οποίας το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διαθέτει το πλήρες δικαίωμα να προτείνει τροποποιήσεις. Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για την πολιτική συνοχής της ΕΕ για την περίοδο 2021-2027, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατόρθωσε να αυξήσει τον βαθμό συγχρηματοδότησης για τα έργα και να βελτιώσει την ευελιξία στην εφαρμογή των κανόνων. Επιπλέον, ενίσχυσε τη στήριξη που παρέχεται μέσω του ΕΤΠΑ για τις πόλεις και τις ολοκληρωμένες πολιτικές για τις αστικές περιοχές.
Marek Kołodziejski