Ευρωπαϊκή εδαφική συνεργασία
Η ευρωπαϊκή εδαφική συνεργασία (ΕΕΣ) είναι εκείνος ο στόχος της πολιτικής σε θέματα συνοχής που αποσκοπεί στην επίλυση διασυνοριακών προβλημάτων και στην από κοινού ανάπτυξη των δυνατοτήτων των διαφόρων εδαφικών περιοχών. Οι δράσεις συνεργασίας που υποστηρίζονται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) εντάσσονται σε τρεις κύριες συνιστώσες: τη διασυνοριακή, τη διακρατική και τη διαπεριφερειακή συνεργασία.
Νομική βάση
Άρθρο 178 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1299/2013 της 17ης Δεκεμβρίου 2013.
Γενικές διατάξεις
Η ΕΕΣ αποτελεί τμήμα της πολιτικής σε θέματα συνοχής από το 1990. Για την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020 και για πρώτη φορά στην ιστορία της ευρωπαϊκής πολιτικής σε θέματα συνοχής, εγκρίθηκε ειδικός κανονισμός ο οποίος καλύπτει δράσεις της ΕΕΣ που υποστηρίζονται από το ΕΤΠΑ. Η πρακτική αυτή συνεχίζεται κατά την περίοδο 2021-2027.
Η ΕΕΣ είναι ο στόχος της πολιτικής συνοχής που σχεδιάστηκε για να επιλύει προβλήματα που υπερβαίνουν τα εθνικά σύνορα και απαιτούν συνεπώς κοινές λύσεις αλλά και για να αναπτύσσει, μέσω κοινής προσπάθειας, τις δυνατότητες των διαφόρων εδαφικών περιοχών.
Η περίοδος 2021-2027 σηματοδοτεί την περαιτέρω εξέλιξη της διαπεριφερειακής συνεργασίας (Interreg), με ενισχυμένη συνεργασία με χώρες εταίρους μέσω του μηχανισμού Interreg για την προενταξιακή βοήθεια (ΜΠΒ) και του Interreg NEXT, και με την ενσωμάτωση ειδικού σκέλους για τη συνεργασία μεταξύ των εξόχως απόκεντρων περιοχών της ΕΕ και των γειτονικών τους χωρών.
Ευρωπαϊκή εδαφική συνεργασία για την περίοδο 2021-2027
Το 2021, η ΕΕ εισήλθε σε νέα πολυετή περίοδο προγραμματισμού. Οι κανόνες για την ΕΕΣ για την περίοδο 2021-2027 θεσπίστηκαν με κανονισμό σχετικά με ειδικές διατάξεις για τον στόχο της ευρωπαϊκής εδαφικής συνεργασίας (κανονισμός Interreg). Κατά την περίοδο 2021-2027, η ΕΕΣ έχει τέσσερις συνιστώσες (σκέλη):
- Η διασυνοριακή συνεργασία (σκέλος Α του Interreg) στηρίζει τη συνεργασία μεταξύ περιφερειών NUTS (κοινή ονοματολογία των εδαφικών στατιστικών μονάδων) III από τουλάχιστον δύο διαφορετικά κράτη μέλη που βρίσκονται ακριβώς στα σύνορα ή γειτνιάζουν με αυτά. Αποσκοπεί στην αντιμετώπιση των κοινών προκλήσεων που εντοπίζονται από κοινού στις παραμεθόριες περιοχές και στην αξιοποίηση του αναξιοποίητου αναπτυξιακού δυναμικού στις παραμεθόριες περιοχές, ενισχύοντας παράλληλα τη διαδικασία συνεργασίας για τους σκοπούς της συνολικής αρμονικής ανάπτυξης της Ένωσης.
- Η διακρατική συνεργασία (σκέλος Β του Interreg) επιτρέπει τη συνεργασία σε ευρύτερα διακρατικά εδάφη ή γύρω από θαλάσσιες λεκάνες και περιλαμβάνει εθνικούς, περιφερειακούς και τοπικούς εταίρους των προγραμμάτων στα κράτη μέλη, αλλά, σε ορισμένα προγράμματα, επίσης σε χώρες εκτός ΕΕ (όπως η Ισλανδία και το Λιχτενστάιν), χώρες εταίρους της διεύρυνσης και της γειτονίας και υπερπόντιες χώρες και εδάφη (ΥΧΕ), με σκοπό την επίτευξη υψηλότερου βαθμού εδαφικής ολοκλήρωσης. Η διακρατική συνεργασία που υλοποιείται από τις εξόχως απόκεντρες περιοχές εμπίπτει σε χωριστό σκέλος. Το σκέλος Β του Interreg στηρίζει ένα ευρύ φάσμα επενδύσεων σε έργα που σχετίζονται με την καινοτομία και την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση.
- Η διαπεριφερειακή συνεργασία (σκέλος Γ του Interreg) λειτουργεί σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, καλύπτοντας όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ και τα κράτη εταίρους. Δημιουργεί δίκτυα για την ανάπτυξη ορθών πρακτικών και τη διευκόλυνση της ανταλλαγής και της μεταφοράς εμπειριών των επιτυχημένων περιφερειών. Αποτελεί εργαλείο για την ενίσχυση της συνοχής και την αντιμετώπιση των σημερινών και μελλοντικών προκλήσεων.
- Η συνεργασία στις εξόχως απόκεντρες περιοχές (σκέλος Δ του Interreg) έχει ως στόχο να επιτρέψει στις εξόχως απόκεντρες περιοχές να συνεργάζονται με τις γειτονικές τους χώρες και εδάφη με τον πλέον αποτελεσματικό και απλό τρόπο. Για τον σκοπό αυτό, ο κανονισμός Interreg παρέχει τη δυνατότητα διαχείρισης τόσο των εξωτερικών κονδυλίων όσο και του ΕΤΠΑ βάσει του ίδιου συνόλου κανόνων. Κατά συνέπεια, στο πλαίσιο του σκέλους Δ, μπορούν να προκηρύσσονται προσκλήσεις υποβολής προτάσεων για συνδυασμένη χρηματοδότηση μέσω του ΕΤΠΑ, του μηχανισμού γειτονίας, της αναπτυξιακής συνεργασίας και της διεθνούς συνεργασίας.
Ο κανονισμός θεσπίζει επίσης συνεργασία εκτός της ΕΕ που προωθεί τη βιώσιμη ανάπτυξη και τις σχέσεις καλής γειτονίας μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ και των χωρών διεύρυνσης και γειτονίας, καθώς και μεταξύ των εξόχως απόκεντρων περιοχών της ΕΕ και των γειτόνων τους. Τα προγράμματα εξωτερικής συνεργασίας της ΕΕ καλύπτουν την ΕΕ και τις γειτονικές της χώρες και συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων τριών πολιτικών της ΕΕ: πολιτική συνοχής, πολιτική διεύρυνσης και πολιτική γειτονίας. Καλύπτει επίσης τη συνεργασία με τα Δυτικά Βαλκάνια και την Τουρκία μέσω του ΜΠΒ, καθορίζει τις προετοιμασίες για τη μελλοντική προσχώρηση στην Ένωση και στηρίζει τη διαδικασία προσχώρησης. Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και σύμφωνα με τα περιοριστικά μέτρα της ΕΕ, η Επιτροπή ανέστειλε τη συνεργασία με τη Ρωσία και τη Λευκορωσία στο πλαίσιο των προγραμμάτων διασυνοριακής συνεργασίας του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Γειτονίας και τη συμμετοχή τους στα προγράμματα Interreg NEXT 2021-2027.
Κατά την περίοδο προγραμματισμού 2021-2027, περίπου 8 δισ. EUR (σε τιμές 2018) διατίθενται στην ΕΕΣ. Οι πόροι αυτοί κατανέμονται ως εξής:
- 72,2 % (δηλ. συνολικά 5 812 790 000 EUR) για τη χερσαία και θαλάσσια διασυνοριακή συνεργασία·
- 18,2 % (δηλ. συνολικά 1 466 000 000 EUR) για τη διακρατική συνεργασία·
- 6,1 % (δηλ. συνολικά 490 000 000 EUR) για τη διαπεριφερειακή συνεργασία·
- 3,5 % (δηλ. συνολικά 281 210 000 EUR) για τη συνεργασία μεταξύ των εξόχως απόκεντρων περιοχών.
Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
Δεδομένου ότι ο κανονισμός Interreg υπόκειται στη συνήθη νομοθετική διαδικασία, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ήταν σε θέση να συναποφασίσει επί του περιεχομένου του επί ίσοις όροις με το Συμβούλιο. Κατά τη διαπραγμάτευση της πολιτικής συνοχής για την περίοδο 2021-2027, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υποστήριξε την ενίσχυση του προϋπολογισμού για τα προγράμματα ΕΕΣ και απλούστερους κανόνες και διαδικασίες. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προώθησε ενεργά τη μεγαλύτερη στήριξη μικρών και διαπροσωπικών έργων, καθώς και την αυξημένη εστίαση σε κλιματικά και κοινωνικά ζητήματα. Επίσης το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ασχολήθηκε ιδιαιτέρως με τα ειδικά προβλήματα των εξόχως απόκεντρων περιοχών.
Frédéric Gouardères