Saoirse bunaíochta agus saoirse chun seirbhísí a sholáthar
Tá an tsaoirse bhunaíochta agus an tsaoirse chun seirbhísí a sholáthar ríthábhachtach don tsoghluaisteacht ghnó agus ghairmiúil laistigh den Aontas. Tá cur chun feidhme iomlán na Treorach um Sheirbhísí ríthábhachtach chun an margadh inmheánach a dhaingniú, ach tá bacainní fós ann. Chuir paindéim COVID-19 dúshláin nua leis. Mar fhreagairt air sin, rith Parlaimint na hEorpa rún i mí Feabhra 2022, inar leagadh amach conas is fearr is féidir leis an téarnamh eacnamaíoch tar éis COVID-19 na héifeachtaí diúltacha ar na saoirsí ríthábhachtacha sin a mhaolú.
An bunús dlí
Airteagal 26 (margadh inmheánach), Airteagail 49 go 55 (bunú) agus Airteagail 56 go 62 (seirbhísí) den Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh (CFAE).
Cuspóirí
Féadfaidh daoine féinfhostaithe agus gairmithe nó daoine dlítheanacha de réir bhrí Airteagal 54 CFAE atá i mbun oibríochta go dlíthiúil i mBallstát amháin na nithe seo a leanas a dhéanamh: (i) gníomhaíocht eacnamaíoch a dhéanamh ar bhealach cobhsaí agus leanúnach i mBallstát eile (saoirse bunaíochta: Airteagal 49 CFAE); nó (ii) a seirbhísí a thairiscint agus a sholáthar i mBallstáit eile ar bhonn sealadach agus iad ag fanacht ina dtír thionscnaimh (saoirse chun seirbhísí a sholáthar: Airteagal 56 CFAE). Tugtar le tuiscint uaidh sin go ndéanfar idirdhealú ar bhonn náisiúntachta a dhíothú agus, má táthar chun na saoirsí sin a úsáid go héifeachtach, go ndéanfar bearta a ghlacadh chun go n-éascófar úsáid na saoirsí sin, lena n-áirítear comhchuibhiú nó aitheantas frithpháirteach na rialacha náisiúnta maidir le rochtain (2.1.6).
A bhfuil bainte amach
A. Léirscaoileadh sa Chonradh
1. ‘Saoirsí bunúsacha’
Áirítear sa cheart bunaíochta an ceart chun gabháil do ghníomhaíochtaí agus iad a shaothrú mar oibrí ar a chonlán nó ar a conlán féin, agus chun gnóthais a chur ar bun agus a bhainistiú, do ghníomhaíocht bhuan de chineál cobhsaí agus leanúnach, faoi na coinníollacha céanna agus na cinn atá leagtha síos ag dlí an Bhallstáit lena mbaineann maidir le bunaíocht dá náisiúnaigh féin.
Tá feidhm ag an tsaoirse chun seirbhísí a sholáthar maidir leis na seirbhísí uile a sholáthraítear de ghnáth i gcomhair luach saothair, sa mhéid nach rialaítear iad leis na forálacha maidir le saorghluaiseacht earraí, caipitil agus daoine. Chun ‘seirbhís’ a sholáthar, féadfaidh an duine a sholáthraíonn í a ghníomhaíocht nó a gníomhaíocht a shaothrú go sealadach sa Bhallstát ina soláthraítear an tseirbhís, faoi na coinníollacha céanna a fhorchuireann an Ballstát sin ar a náisiúnaigh féin.
2. Na heisceachtaí
Faoi CFAE, déantar gníomhaíochtaí a bhfuil baint acu le feidhmiú údaráis oifigiúil a eisiamh ó shaoirse bunaíochta agus soláthar seirbhísí (Airteagal 51 CFAE). Tá srian ar an eisiamh sin, áfach, mar thoradh ar léirmhíniú teorantach: ní féidir gníomhaíochtaí agus feidhmeanna sonracha a chumhdach le heisiaimh seachas na gníomhaíochtaí agus feidhmeanna sin lena dtugtar feidhmiú údaráis le fios. Thairis sin, ní fhéadtar gairm iomlán a eisiamh ach amháin má tá a gníomhaíocht iomlán tiomnaithe d’fheidhmiú údaráis oifigiúil, nó má tá an chuid atá tiomnaithe d’fheidhmiú údaráis phoiblí doscartha ón gcuid eile. Le heisceachtaí, cuirtear ar chumas na mBallstát eisiamh a dhéanamh ar ábhair chogaidh a tháirgeadh nó a thrádáil (Airteagal 346(1)(b) CFAE) agus rialacha a choinneáil do náisiúnaigh choigríche ar mhaithe leis an mbeartas poiblí, leis an tslándáil phoiblí nó leis an tsláinte phoiblí (Airteagal 52(1)).
B. An Treoir um Sheirbhísí – i dtreo chomhlánú an mhargaidh inmheánaigh
Leis an Treoir um Sheirbhísí (Treoir 2006/123/CE), cuirtear leis an tsaoirse chun seirbhísí a sholáthar taobh istigh de AE. Tá an Treoir sin riachtanach chun an margadh inmheánach a chomhlánú, toisc go bhfuil deiseanna ollmhóra inti maidir le sochair a bhaint amach do thomhaltóirí agus FBManna. Is é is aidhm di ná margadh oscailte aonair i seirbhísí a chruthú taobh istigh de AE agus, ag an am céanna, caighdeán seirbhísí a chuirtear ar fáil do thomhaltóirí a áirithiú. De réir na teachtaireachta ón gCoimisiún dar teideal ‘An Eoraip 2020 – Straitéis maidir le fás cliste, inbhuanaithe agus cuimsitheach’, le cur chun feidhme iomlán na Treorach um Sheirbhísí, d’fhéadfaí trádáil i seirbhísí tráchtála a mhéadú 45% agus infheistíocht choigríche a mhéadú 25%, rud a chruthódh méadú idir 0.5% agus 1.5% OTI. Cuireann an Treoir sin le simpliú agus nuachóiriú riaracháin agus rialála. Baintear é sin amach ní hamháin trí scagadh a dhéanamh ar an reachtaíocht atá ann cheana agus reachtaíocht ábhartha a ghlacadh agus a leasú, ach freisin trí thionscadail fhadtéarmacha (Ionaid Ilfhreastail a chur ar bun agus comhar riaracháin a áirithiú).
Cuireadh moill shuntasach ar chur chun feidhme na treorach seo. Cé gur cuireadh deireadh le roinnt mhaith bacainní sa mhargadh aonair do sheirbhísí mar thoradh ar na hathchóirithe tosaigh, tá meath tagtha ar an ndul chun cinn ó 2012 i leith. Tá moill ar na hiarrachtaí athchóirithe, agus rinneadh dul chun cinn fónta sna Ballstáit a bhfuil cúnamh airgeadais á fháil acu nó sna Ballstáit sin a bhfuil cláir oibre chuimsitheacha náisiúnta um athchóiriú acu. D’ainneoin chumas na treorach OTI an Aontais a mhéadú 2.6 %, go dtí seo, níor baineadh amach ach 0.9 % den acmhainneacht fáis sin, rud a d’fhág corrlach 1.7 % nach bhfuil saothraithe. Aithníonn an Coimisiún na moilleanna sin ach ní mheasann sé gur gá an treoir a leasú. Ina ionad sin, tá sé dírithe ar a áirithiú go mbainfidh an treoir a buntáistí iomlána amach trí fhorfheidhmiú agus tríd an ‘Pacáiste Seirbhísí’ a thabhairt isteach, lena n-áirítear tograí reachtacha nua chun borradh a chur faoi earnáil na seirbhísí agus chun aghaidh a thabhairt ar na bearnaí cur chun feidhme atá fós ann.
Ról Pharlaimint na hEorpa
Bhí ról lárnach ag an bParlaimint maidir le gníomhaíochtaí féinfhostaithe a léirscaoileadh, ag áirithiú go raibh gníomhaíochtaí áirithe teoranta curtha i leataobh do náisiúnaigh. Chomh maith leis sin, thug sí an Chomhairle os comhair Chúirt Bhreithiúnais an Aontais Eorpaigh mar gheall ar easpa gníomhaíochta maidir leis an mbeartas iompair. I mbreithiúnas 1985 (Cás Uimh. 13/83 an 22 Bealtaine 1985), measadh gurbh í an Chomhairle a bhí lochtach mar nach ndearna sí seirbhísí iompair idirnáisiúnta saor in aisce a áirithiú, de shárú ar Chonradh na Róimhe. Dá bhrí sin, bhí ar an gComhairle na dlíthe ábhartha a ghlacadh. Leathnaíodh ról na Parlaiminte le cur i bhfeidhm an nós imeachta comhchinnteoireachta agus an ghnáthnós imeachta reachtaigh maidir le saoirse bhunaíochta agus an tsaoirse chun seirbhísí a sholáthar.
Bhí an Pharlaimint ina cuid dhílis freisin de ghlacadh agus d’fhaireachán na Treorach um Sheirbhísí, ag tathant ar na Ballstáit a forálacha a chomhlíonadh agus a chur i bhfeidhm go cuí. Rith sí rún an 15 Feabhra 2011 maidir le cur chun feidhme na treorach agus rún eile an 25 Deireadh Fómhair 2011 maidir lena próiseas meastóireachta frithpháirtí. Tar éis teachtaireacht ón gCoimisiún i mí an Mheithimh 2012, chuir Coiste IMCO na Parlaiminte tuarascáil i dtoll a chéile maidir le stádas agus todhchaí an mhargaidh inmheánaigh do sheirbhísí, tuarascáil a ghlac an seisiún iomlánach an 11 Meán Fómhair 2013.
An 7 Feabhra 2013, ghlac an Pharlaimint rún freisin le moltaí don Choimisiún maidir le rialú an Mhargaidh Aonair, inar cuireadh béim ar thábhacht na hearnála seirbhísí mar réimse lárnach fáis, ar ghné bhunúsach na saoirse chun seirbhísí a sholáthar, agus ar na buntáistí a bhaineann leis an Treoir um Sheirbhísí a chur chun feidhme go hiomlán.
Thug an Pharlaimint tús áite do thograí maidir le teileachumarsáid, amhail rialacháin le haghaidh ríomh-shainaitheantais (Rialachán (AE) Uimh. 910/2014) agus ‘Ilchríoch Cheangailte’. Sa rún ón bParlaimint i mí Iúil 2012, tugadh aghaidh ar sheirbhísí airgeadais, lena n-áirítear seirbhísí bunúsacha íocaíochta agus creidmheas morgáiste (Treoir 2014/17/AE). Chuaigh sé i ngleic freisin le taisteal láneagraithe trí rún i mí an Mhárta 2014. Leis an Treoir um Chreidmheas Morgáiste, cuirtear cosaint tomhaltóirí i bhfeidhm agus áirithítear cumas airgeadais eolasach. Cuireann an Treoir maidir le margaí airgeadais (Treoir 2014/65/AE) trédhearcacht chun cinn. In 2019, thug an Pharlaimint aghaidh ar cheanglais inrochtaineachta (Treoir (AE) 2019/882) chun tacú le saoránaigh faoi mhíchumas. Chun é sin a neartú, moladh i rún i mí Dheireadh Fómhair 2022 ‘Lárionad AccessibleEU’a chruthú chun saineolaithe agus gairmithe inrochtaineachta a aontú.
Léiríodh i staidéar[1] a rinneadh in 2019 go dtagann tairbhí suntasacha eacnamaíocha as reachtaíocht an Aontais maidir le saorghluaiseacht seirbhísí, lena n-áirítear i gcás cáilíochtaí gairmiúla agus i gcás miondíola: EUR 284 bhilliún in aghaidh na bliana faoin Treoir um Sheirbhísí, EUR 80 billiún ó sheirbhísí gairmiúla, agus EUR 20 billiún ó sheirbhísí soláthair phoiblí. Léirítear i staidéar[2] eile freisin go bhfuil earnáil na seirbhísí, arb ionann í agus 24 % den trádáil laistigh den Aontas (ardú ó 20 % ó thús na 2000idí) agus 78 % d’oll-bhreisluach an Aontais, ríthábhachtach don fhás. Sainaithníodh sa staidéar freisin, áfach, go bhfuil éagsúlacht rialála agus dúshláin faisnéise mar thosca a mhéadaíonn costais ghnó agus a chuireann bac ar shaorghluaiseacht seirbhísí agus ar shaoirse bhunaíochta laistigh den Aontas.
I rún uaithi an 17 Aibreán 2020, d’aithin an Pharlaimint go bhfuil an margadh aonair ríthábhachtach do rathúnas na hEorpa agus go raibh sé ríthábhachtach chun freagairt do COVID-19. Ina theannta sin, i rún uaithi an 19 Meitheamh 2020, leag sí béim ar thábhacht limistéar Schengen don Aontas agus thathantaigh sí ar na Ballstáit srianta gluaiseachta a mhaolú agus oibriú i dtreo lánpháirtiú iomlán Schengen.
An 25 Samhain 2020, ghlac an Pharlaimint rún dar teideal ‘I dtreo margadh aonair níos inbhuanaithe do ghnólachtaí agus do thomhaltóirí’, lena ndírítear ar réimsí éagsúla beartais, go háirithe réimse na cosanta tomhaltóirí agus rannpháirtíocht gnólachtaí san aistriú glas (atá riachtanach chun feabhas a chur ar inbhuanaitheacht an mhargaidh aonair). Arna iarraidh sin do Choiste IMCO, d’fhoilsigh an Roinn Beartais um an mBeartas Eacnamaíochta, um an mBeartas Eolaíochta agus um Beartas Cháilíocht na Beatha in Ard-Stiúrthóireacht na Parlaiminte um Beartais Inmheánacha an Aontais faisnéisiú dar teideal ‘Earnáil Seirbhísí na hEorpa agus an tAistriú Glas’ a rannchuidigh leis an rún sin.
An 20 Eanáir 2021, ghlac an Pharlaimint rún dar teideal ‘An margadh aonair a neartú: todhchaí na saorghluaiseachta seirbhísí’. Cuirtear i bhfios go láidir sa rún gur gá cur chun feidhme rialacha an mhargaidh aonair do sheirbhísí a áirithiú agus gníomhaíocht forfheidhmiúcháin an Choimisiúin a fheabhsú. Cuirtear i bhfáth ann gur gá meastóireacht a dhéanamh ar leibhéal chur chun feidhme chreat dlíthiúil AE maidir le seirbhísí agus gnólachtaí a chumhachtú trí rochtain níos fearr ar fhaisnéis a chur ar fáil dóibh.
Mar thoradh ar phaindéim COVID-19, cuireadh srianta i bhfeidhm arís a raibh tionchar acu ar an tsaorghluaiseacht laistigh de mhargadh aonair an Aontais, lena n-áirítear earnáil na seirbhísí. I seimineár gréasáin[3] a reáchtáil an Roinn Beartais um an mBeartas Eacnamaíochta, um an mBeartas Eolaíochta agus um Beartas Cháilíocht na Beatha an 9 Samhain 2020, rinneadh scrúdú ar thionchar na paindéime, agus tuaradh athruithe suntasacha amach anseo ar éileamh agus soláthar seirbhísí mar gheall ar dhul chun cinn teicneolaíoch agus athrú ar nósanna tomhaltóirí. I staidéar[4]a cuireadh faoi bhráid Choiste IMCO i mí Feabhra 2021, tugadh chun suntais, cé gur chuir dúnadh na dteorainneacha isteach ar sheirbhísí gairmiúla trasteorann ar dtús, gur éascaíodh filleadh ar leibhéal éigin normálachta le glacadh uirlisí digiteacha.
Sa rún ón bParlaimint an 17 Feabhra 2022 maidir le dul i ngleic le bacainní neamhtharaife agus neamhchánach sa mhargadh aonair tugadh aghaidh ar na bacainní ginearálta atá fós ann ar shaorghluaiseacht earraí agus ar an tsaoirse chun seirbhísí a sholáthar, agus go sonrach ar an gcaoi go ndearna COVID-19 dochar do na ceithre shaoirse (saorghluaiseacht earraí, saorghluaiseacht daoine, saorghluaiseacht seirbhísí agus saorghluaiseacht caipitil). Leanann an chonstaic sin do na ceithre shaoirse in ainneoin a mhéid is a leigheas uirlisí digiteacha cuid den chruatan eacnamaíoch a tharla de dheasca shrianta COVID-19.
Chun tuilleadh eolais a fháil faoin ábhar seo, féach suíomh gréasáin an Choiste um an Margadh Inmheánach agus um Chosaint an Tomhaltóra.
Christina Ratcliff / Jordan De Bono / Barbara Martinello