Il-Fond Ewropew għall-Iżvilupp Reġjonali (FEŻR)
Il-Fond Ewropew għall-Iżvilupp Reġjonali (FEŻR) huwa wieħed mill-istrumenti finanzjarji ewlenin tal-politika ta’ koeżjoni tal-UE. L-għan tiegħu huwa li jgħin biex jitnaqqsu d-disparitajiet bejn il-livelli ta’ żvilupp tar-reġjuni Ewropej u li jtejjeb l-istandards ta’ għajxien tar-reġjuni li huma inqas favoriti. Tingħata attenzjoni partikolari lir-reġjuni li jbatu minn żvantaġġi naturali jew demografiċi gravi u permanenti, bħar-reġjuni tat-Tramuntana mbiegħda, li għandhom densitajiet ta’ popolazzjoni baxxi ħafna, u reġjuni insulari, transfruntiera u muntanjużi.
Il-bażi ġuridika
L-Artikolu 174 sal-Artikolu 178 tat-Trattat dwar il-Funzjonament tal-Unjoni Ewropea (TFUE).
L-objettivi
L-Artikolu 176 tat-TFUE jipprevedi li l-FEŻR hu maħsub biex jgħin fil-korrezzjoni tal-iżbilanċi reġjonali ewlenin li hemm fl-Unjoni Ewropea. Huwa jagħmel dan permezz ta’ appoġġ:
- għall-iżvilupp u l-aġġustament strutturali tar-reġjuni li jinsabu lura f’termini ta’ żvilupp;
- għat-trasformazzjoni tar-reġjuni industrijali li jkunu sejrin lura.
Ir-regoli għall-FEŻR fil-perjodu 2021-2027 huma stabbiliti permezz ta’:
- Regolament dwar il-FEŻR u l-Fond ta’ Koeżjoni;
- Regolament dwar dispożizzjonijiet speċifiċi għall-għan tal-Kooperazzjoni Territorjali Ewropea (Interreg).
Il-FEŻR għandu żewġ għanijiet ewlenin, jiġifieri:
- l-investiment fit-tkabbir u l-impjiegi – bil-għan li jissaħħu is-suq tax-xogħol u l-ekonomiji reġjonali;
- il-Kooperazzjoni Territorjali Ewropea – bil-għan li tissaħħaħ il-kooperazzjoni transfruntiera, transnazzjonali u interreġjonali fi ħdan l-UE.
Ir-riżorsi assenjati lill-ewwel għan ġew allokati lil tliet kategoriji differenti ta’ reġjuni:
- ir-reġjuni aktar żviluppati, li l-PDG per capita tagħhom hu iktar minn 100% tal-medja tal-UE;
- ir-reġjuni fi tranżizzjoni, li l-PDG per capita tagħhom hu bejn il-75% u l-100% tal-medja tal-UE;
- ir-reġjuni inqas żviluppati, li l-PDG per capita tagħhom hu inqas minn 75% tal-medja tal-UE;
Id-dettalji tal-allokazzjoni u l-użu futur tal-fondi tal-FEŻR huma stabbiliti fil-Ftehimiet ta’ Sħubija. Dawn huma dokumenti strateġiċi mfassla minn kull Stat Membru bl-assistenza tas-sħab reġjonali u soċjali.
Il-konċentrazzjoni tematika
Fil-perjodu 2021-2027, il-politika ta’ koeżjoni għandha ħames objettivi ta’ politika (POs) għall-FEŻR, il-FSE+ u l-Fond ta’ Koeżjoni:
- Ewropa aktar intelliġenti – trasformazzjoni ekonomika u intelliġenti (PO1);
- Ewropa aktar ekoloġika u b’livell baxx ta’ emissjonijiet tal-karbonju (PO2);
- Ewropa aktar konnessa – mobbiltà u konnettività tal-ICT reġjonali (PO3).
- Ewropa aktar soċjali – li timplimenta l-Pilastru Ewropew tad-Drittijiet Soċjali (PO4);
- Ewropa eqreb lejn iċ-ċittadini – żvilupp sostenibbli u integrat ta’ żoni urbani, rurali u kostali permezz ta’ inizjattivi lokali (PO5).
Kull reġjun u Stat Membru għandhom jikkonċentraw mill-inqas 30% tal-allokazzjoni tal-FEŻR tagħhom għall-PO2, jiġifieri, tranżizzjoni aktar ekoloġika, b’livell baxx ta’ emissjonijiet tal-karbonju lejn ekonomija b’emissjonijiet netti żero tal-karbonju u Ewropa reżiljenti. Barra minn hekk, abbażi tal-prosperità tagħhom, kull reġjun u Stat Membru għandhom jikkonċentraw l-infiq fuq il-PO1, jiġifieri Ewropa aktar kompetittiva u aktar intelliġenti. Il-finanzjament irid jitqassam kif ġej:
- ir-reġjuni jew l-Istati Membri inqas żviluppati għandhom jiddedikaw mill-inqas 25% lill-PO1.
- ir-reġjuni jew l-Istati Membri fi tranżizzjoni għandhom jiddedikaw mill-inqas 40% lill-PO1;
- ir-reġjuni jew l-Istati Membri aktar żviluppati għandhom jiddedikaw mill-inqas 85% tal-allokazzjoni tagħhom lill-PO1 u l-PO2.
Il-FEŻR jappoġġja wkoll żvilupp sostenibbli urban. Fil-perjodu 2021-2027, mill-inqas 8% tar-riżorsi tal-FEŻR (fil-livell nazzjonali) se jiġu allokati għall-iżvilupp urban sostenibbli u għall-ħolqien tal-Inizjattiva Urbana Ewropea.
Il-politika ta’ koeżjoni l-ġdida tinkludi lista ta’ attivitajiet li ma għandhomx jiġu appoġġjati mill-FEŻR. Din tinkludi d-dekummissjonar jew il-kostruzzjoni ta’ impjanti tal-enerġija nukleari, infrastruttura tal-ajruporti (ħlief fir-reġjuni ultraperiferiċi) u xi operazzjonijiet ta’ ġestjoni tal-iskart (eż. landfill).
Il-baġit u r-regolamenti finanzjarji
Matul il-perjodu ta’ programmazzjoni 2021-2027, l-UE se tkun allokat aktar minn EUR 392 biljun (prezzijiet attwali) għall-politika ta’ koeżjoni. Madwar EUR 226 biljun kienu allokati lill-FEŻR. Dan kien jinkludi EUR 9 biljun għall-Kooperazzjoni Territorjali Ewropea u EUR 1.9 biljun f’allokazzjonijiet speċjali għar-reġjuni ultraperiferiċi u sottopopolati.
Ir-reġjuni inqas żviluppati se jibbenefikaw minn rati ta’ kofinanzjament sa 85% tal-ispejjeż tal-proġett. Ir-rati ta’ kofinanzjament għar-reġjuni fi tranżizzjoni u għar-reġjuni aktar żviluppati se jkunu sa 60% u 50% rispettivament.
Ir-rwol tal-Parlament Ewropew
Il-Parlament Ewropew jinsab fuq l-istess livell mal-Kunsill tal-Unjoni Ewropea f’dak li jirrigwarda t-tħejjija tal-leġiżlazzjoni l-ġdida dwar il-Fondi Strutturali u ta’ Investiment Ewropej. Ir-Regolament tal-FEŻR u tal-Fond ta’ Koeżjoni għall-perjodu 2021-2027 kien soġġett għall-proċedura leġiżlattiva ordinarja, li permezz tagħha l-Parlament għandu d-drittijiet kollha biex jipproponi bidliet. Matul in-negozjati dwar il-politika ta’ koeżjoni tal-UE għall-perjodu 2021-2027, il-Parlament Ewropew irnexxielu jżid il-livell ta’ kofinanzjament għal proġetti u jtejjeb il-flessibbiltà fl-applikazzjoni tar-regoli. Barra minn hekk, huwa saħħaħ l-appoġġ ipprovdut mill-FEŻR għall-bliet u għall-politiki urbani integrati.
Marek Kołodziejski