Kleine en middelgrote ondernemingen

Micro-, kleine en middelgrote ondernemingen (mkb/kmo’s) maken 99 % van de bedrijven in de EU uit. Verschillende actieprogramma’s hebben tot doel het concurrentievermogen van kmo’s te vergroten door middel van onderzoek en innovatie en de toegang tot financiering te verbeteren. In strategieën voor betere voorwaarden voor kmo’s is ook rekening gehouden met koolstofneutraliteit en de digitale transitie. Ook hebben recente geopolitieke ontwikkelingen een impuls gegeven aan nieuwe ideeën over economisch herstel, wederopbouw en het opbouwen van veerkracht van kmo’s.

Rechtsgrond

Kmo’s zijn voornamelijk op nationaal niveau actief, aangezien relatief weinig kmo’s grensoverschrijdende handelsactiviteiten binnen de EU ontplooien. Zij zijn evenwel op tal van terreinen onderhevig aan de EU-wetgeving, bijvoorbeeld op het gebied van belastingen (artikelen 110 t/m 113 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU)), mededinging (artikelen 101 t/m 109 VWEU) en het vennootschapsrecht (het recht van vestiging – artikelen 49 t/m 54 VWEU). De definitie van de Commissie voor kmo’s is te vinden in Aanbeveling 2003/361/EG.

Doelstellingen

In kmo’s werken ongeveer 100 miljoen mensen. Zij zijn bijgevolg een essentiële bron van ondernemerschap en innovatie, wat van cruciaal belang is voor het concurrentievermogen van de Europese ondernemingen. Het EU-beleid ten aanzien van deze ondernemingen heeft ten doel te waarborgen dat de beleidsmaatregelen en acties van de Unie kmo-vriendelijk zijn en Europa aantrekkelijker maken als vestigingsplaats voor ondernemingen en zakendoen.

Resultaten

A. Small Business Act

In juni 2008 heeft de Commissie een mededeling aangenomen die bekendstaat als de “Small Business Act” (SBA) en die moet worden aangemerkt als een omvattend en uitvoerig initiatief ten behoeve van kmo’s. Het doel van de Small Business Act was om een nieuw beleidskader in het leven te roepen dat de bestaande instrumenten omvatte en voortbouwde op het “Europees Handvest voor kleine bedrijven” en het “Modern kmo-beleid voor groei en werkgelegenheid”. Daarbij werd meer gepleit voor een “politiek partnerschap met de lidstaten” dan voor een werkelijk communautaire aanpak.

1. Slimme regelgeving

Daarom besteedde de Commissie in de Small Business Act prioritaire aandacht aan het vereenvoudigen van de regelgeving en het terugdringen van de bureaucratie. De wijziging van de richtlijn betalingsachterstand (waardoor overheidsinstanties binnen dertig dagen moeten betalen, wat als waarborg voor kmo’s dient) en de richtlijn inzake e-facturering (op grond waarvan elektronische facturen gelijk worden gesteld met facturen op papier) waren uiterst nuttig voor kleine ondernemingen. Verder bracht de modernisering van het EU-beleid betreffende overheidsopdrachten met zich dat de administratieve last voor kmo’s bij inschrijving op overheidsopdrachten werd verlicht en de kmo’s betere mogelijkheden hadden voor het indienen van gezamenlijke inschrijvingen. Dezelfde aanpak heeft geleid tot de vereenvoudiging van de voorschriften voor financiële verslaglegging en de verlichting van de administratieve lasten voor kmo’s, via de modernisering van zowel overheidsopdrachten in de EU als de bestaande jaarrekeningrichtlijn (nu Richtlijn 2013/34/EU).

In haar mededeling over samen zorgen voor betere regelgeving van april 2021 heeft de Commissie het “one in, one out”-beginsel voor beleidsvorming op EU-niveau ingevoerd, waarbij de aandacht van beleidsmakers meer is gericht op de gevolgen en kosten van de toepassing van regelgeving, met name voor kmo’s. Deze aanpak had tot doel de nieuwe administratieve lasten als gevolg van de wetgevingsvoorstellen van de Commissie te compenseren door de daling van een gelijkwaardige hoeveelheid bestaande lasten.

2. Toegang tot financiering

De financiële markten hebben kmo’s vaak niet de middelen verschaft die zij nodig hadden. De beschikbaarheid van financierings- en kredietvoorzieningen voor kmo’s is evenwel enigszins verbeterd door de verstrekking van leningen, garanties en durfkapitaal. De financiële instellingen van de Unie — de Europese Investeringsbank (EIB) en het Europees Investeringsfonds (EIF) — hebben hun activiteiten ten behoeve van kmo’s opgeschroefd.

In november 2011 heeft de Commissie een “actieplan ter verbetering van de toegang tot financiering voor kmo’s” voorgesteld. Dit actieplan voorzag onder meer in beleidsinitiatieven ter vergemakkelijking van de toegang van kmo’s tot de durfkapitaalmarkten.

3. Kmo’s en de interne markt

Zowel in de Small Business Act als in de mededelingen van de Commissie “Naar een Single Market Act – Voor een sociale markteconomie met een groot concurrentievermogen” en “Akte voor de interne markt II”werd erop gewezen dat er voortdurend gewerkt moest worden aan de verbetering van de begeleidende voorwaarden voor bedrijven in de interne markt. Er zijn diverse initiatieven en maatregelen van kracht of in de maak die de oprichting en werking van kmo’s in de interne markt bevorderen. Op vele gebieden zijn voor kmo’s afwijkingen toegestaan, bijvoorbeeld met betrekking tot het vennootschapsrecht, de mededingingsregels en de belastingheffing.

4. Mededingingsbeleid

In het kader van het EU-beleid inzake staatssteun hebben kmo’s lange tijd een voorkeursbehandeling genoten, waarbij rekening werd gehouden met de specifieke problemen waarmee deze ondernemingen worden geconfronteerd. In 2014 heeft de Commissie een herziene algemene groepsvrijstellingsverordening voor staatssteun vastgesteld (Verordening (EU) nr. 651/2014). Een van de elementen van de modernisering van het EU-staatssteunbeleid bestond uit de extra flexibiliteit die lidstaten hebben om staatssteun aan kmo’s te verlenen zonder voorafgaande kennisgeving en toestemming van de Commissie, mits aan bepaalde voorwaarden werd voldaan. Op basis van deze verordening konden kmo’s tot wel 7,5 miljoen EUR aan overheidssteun ontvangen.

B. EU-netwerken ten behoeve van kmo’s

De netwerken ten behoeve van kmo’s voorzien in de eerste plaats in algemene ondersteunende diensten voor kmo’s in de EU. Voorbeelden hiervan zijn “Enterprise Europe Network”, “Solvit”, “Uw Europa – Bedrijfsleven”, “Kmo’s en het milieu” en ook “Omgaan met chemische stoffen: nationale Reach-helpdesks”. Een tweede groep initiatieven biedt ondersteuning voor innovatie en onderzoek, waaronder “IPR-helpdesk”, “MKB-Techweb”, “China-IPR-helpdesk voor kmo’s”, “European Business and Innovation Centres (BIC) Network – EBN”, “European Workplace Innovation Network” en “Gate2Growth”.

C. Kmo’s en onderzoek

Onderzoek en innovatie zijn van vitaal belang om het blijvende succes en de duurzame groei van kmo’s in de EU te waarborgen. Met Horizon 2020 voor de periode 2014-2020 werd beoogd een betere en meer alomvattende ondersteuningsomgeving voor onderzoeks- en innovatieactiviteiten van kmo’s te creëren. Als deel van deze benadering werden kmo’s aangemoedigd deel te nemen via een nieuw “specifiek kmo-instrument” om de leemten op te vullen in de financiering voor risicovol kmo-onderzoek en -innovatie in de aanloopfase.

Bovendien behoorde de verbetering van het concurrentievermogen van kmo’s tot de elf thematische doelstellingen van het cohesiebeleid in de periode 2014-2020. Bijkomende investeringen in kmo’s werden ook gedaan in het kader van andere thematische doelstellingen, met name onderzoek en innovatie, de koolstofarme economie en informatie- en communicatietechnologieën.

Horizon Europa, het financieringsprogramma voor onderzoek en innovatie van de EU dat loopt tot en met 2027, omvat een nieuw element waarover de voorloper van dit programma niet beschikte: de Europese Innovatieraad, met een begroting van 10,1 miljard EUR ter ondersteuning van baanbrekende innovaties gedurende de hele levenscyclus, van onderzoek in de aanloopfase tot en met de financiering en opschaling van start-ups en kmo’s.

D. Programma voor het concurrentievermogen van ondernemingen en kleine en middelgrote ondernemingen (Cosme)

In december 2013 werd Verordening (EU) nr. 1287/2013 tot vaststelling van een programma voor het concurrentievermogen van ondernemingen en kleine en middelgrote ondernemingen (Cosme) voor de periode 2014-2020 aangenomen. Met een begroting van 2,3 miljard EUR voor de periode 2014-2020 werden in het kader van Cosme de volgende algemene doelstellingen nagestreefd:

• de toegang voor kmo’s tot financiering verbeteren in de vorm van eigen vermogen en schuld: een eigenvermogensfaciliteit voor investeringen in de groeifase, en een leninggarantiefaciliteit die kmo’s rechtstreekse of andere risicodelende mechanismen met financiële intermediairs verschafte om de leningen te dekken; 1,3 miljard EUR van de Cosme-begroting werd toegekend aan financiële instrumenten;
• de markttoegang binnen de Unie en wereldwijd verbeteren: op groei gerichte bedrijfsondersteunende diensten werden via het Enterprise Europe Network verschaft om uitbreiding te vergemakkelijken;
• het ondernemerschap bevorderen: onder meer het ontwikkelen van ondernemersvaardigheden en -attitudes, vooral bij nieuwe ondernemers, jongeren en vrouwen.

E. Meest recente initiatieven

De mededelingen van de Commissie van maart 2020 getiteld “Een nieuwe industriestrategie voor Europa” en “Een kmo-strategie voor een duurzaam en digitaal Europa” bevatten voorstellen om kmo’s te helpen om actief te zijn, op te schalen en uit te breiden. Het Parlement heeft op de gevolgen van de COVID-19-pandemie voor industriële toeleveringsketens en kmo’s gereageerd met de aanneming in april 2020 van een resolutie 2020/2616(RSP) over gecoördineerde EU-maatregelen om de COVID-19-pandemie en de gevolgen ervan te bestrijden. In november 2020 hebben de leden van het Europees Parlement een resolutie 2020/2076(INI) aangenomen waarin zij de Europese Commissie verzoeken met een herziene industriestrategie te komen.

Zoals in de kmo-strategie wordt benadrukt, hebben kleine ondernemingen het moeilijker om financiering te verkrijgen. In december 2022 publiceerde de Commissie een voorstel tot wijziging van Richtlijn 2014/65/EU met als doel de publieke kapitaalmarkten in de EU aantrekkelijker te maken voor ondernemingen en de toegang tot kapitaal voor kleine en middelgrote ondernemingen te vergemakkelijken.

Gezien de bijzonder negatieve gevolgen van de inflatie en de onzekerheid als gevolg van de scherpe stijging van de energie- en grondstoffenkosten heeft de Commissie in september 2023 een mededeling aangenomen over een steunpakket voor kmo’s. Dit pakket omvat een voorstel voor een verordening betreffende bestrijding van betalingsachterstand bij handelstransacties (COM(2023)0533) en een voorstel voor een richtlijn tot vaststelling van een belastingstelsel voor micro-, kleine en middelgrote ondernemingen volgens de regels van de lidstaat van het hoofdkantoor (COM(2023)0528). Het bevat ook een reeks maatregelen om de toegang tot financiering en geschoolde werknemers te verbeteren en om kmo’s gedurende hun hele levenscyclus te ondersteunen.

Rol van het Europees Parlement

In 1983 heeft het Europees Parlement het “Jaar van de kmo en de ambachtelijke sector” uitgeroepen en een reeks initiatieven gelanceerd ter bevordering van de ontwikkeling van deze sectoren. Sindsdien heeft het EP zich er consequent voor ingezet dat de ontwikkeling van de Europese kmo’s wordt bevorderd. Enkele voorbeelden:

• In juni 2010 nam het EP een resolutie aan over het communautaire innovatiebeleid in een veranderende wereld. Het EP riep op tot de ontwikkeling van financieringsinstrumenten voor kmo’s, zoals microkredieten, durfkapitaal voor mensen die willen investeren in innoverende bedrijven en “business angels” om zakelijke projecten van jonge onderzoekers te sponsoren. Verder riep het EP de lidstaten en de Commissie op om fiscale, financiële, zakelijke en administratieve stimulansen voor investeringen te ontwikkelen.
• In mei 2011 nam het EP een resolutie aan over de herziening van de Small Business Act. Het Parlement benadrukte zijn bezorgdheid dat de kmo-proef, met name op nationaal niveau, niet in alle nieuwe wetgevingsvoorstellen naar behoren en consequent was uitgevoerd. Verder drong het EP er bij de lidstaten op aan “vergulding” te vermijden, dat wil zeggen bij de omzetting van richtlijnen in nationaal recht niet verder te gaan dan wat door de EU-wetgeving wordt geëist.
• In oktober 2012 nam het EP een resolutie aan over “kleine en middelgrote ondernemingen (kmo’s): concurrentievermogen en zakelijke kansen”. Hierin werd met name aandacht besteed aan een aantal gebieden, zoals de vermindering van de administratieve lasten, steun voor het concurrentievermogen en het scheppen van banen, startende kmo’s en toegang tot informatie en financiering.
• In januari 2014 heeft het EP een resolutie over de herindustrialisering van Europa ter bevordering van concurrentievermogen en duurzaamheid aangenomen, waarin het belang van kmo’s voor de EU-economie werd benadrukt en gevraagd werd om specifieke steun en bijstand aan kmo’s.
• In september 2016 heeft het EP een resolutie aangenomen over toegang tot financiering voor kmo’s en vergroting van de financieringsdiversiteit voor kmo’s in een kapitaalmarktunie.
• In juli 2017 heeft het EP een resolutie aangenomen over het ontwikkelen van een ambitieuze industriestrategie van de EU als strategische prioriteit voor groei, banen en innovatie in Europa.
• In februari 2019 heeft het EP een resolutie aangenomen over een alomvattend Europees industriebeleid inzake artificiële intelligentie en robotica.
• In april 2020 heeft het Parlement een resolutie aangenomen over gecoördineerde EU-maatregelen om de COVID-19-pandemie en de gevolgen ervan te bestrijden.
• In november 2020 heeft het Parlement een resolutie aangenomen over een nieuwe industriestrategie voor Europa, waarin het opriep tot een industriestrategie waarbij alle industriële ecosystemen, met inbegrip van kmo’s, betrokken zijn.
• In zijn resolutie van juli 2022 over “betere regelgeving: samen zorgen voor betere regelgeving” verzocht het Parlement de Commissie haar “one in, one out”-berekeningsmethode openbaar te maken. Het onderstreepte hierbij dat bij het toepassen van de “one in, one out”-benadering alle nalevingskosten, dus zowel administratieve als aanpassingskosten, in overweging moeten worden genomen, en dat ervoor moet worden gezorgd dat deze benadering door de lidstaten en de lokale en regionale overheden wordt toegepast.
• Het Parlement heeft op 15 september 2022 een debat gehouden over de staat van de kmo-Unie.
• In zijn resolutie van juli 2023 over de staat van de kmo-Unie heeft het Parlement de Commissie verzocht een algemene beoordeling uit te voeren van het cumulatieve effect van de EU-wetgeving op kmo’s in de EU en waar nodig vereenvoudigingen voor te stellen. Het heeft er ook op aangedrongen dringend een herziene richtlijn betalingsachterstand aan te nemen en een mogelijke herziening van de staatssteunregels te beoordelen om na te gaan hoe de belangen van kmo’s worden gevrijwaard. De Commissie werd verzocht haar inspanningen op het gebied van de kapitaalmarktenunie (KMU) op te voeren en middelen vrij te maken voor de groei van Europa.

Meer informatie over dit onderwerp vindt u op de website van de Commissie economische en monetaire zaken en van de Commissie industrie, onderzoek en energie.

 

Corinne Cordina

10-2023