Kształcenie i szkolenie zawodowe

Zgodnie z zasadą pomocniczości główna odpowiedzialność za politykę edukacyjną i szkolenia zawodowe spoczywa na poszczególnych państwach członkowskich, a Unia Europejska pełni jedynie rolę pomocniczą. Niemniej jednak niektóre wyzwania są wspólne dla wszystkich państw członkowskich – starzejące się społeczeństwa, brak wykwalifikowanej siły roboczej, światowa konkurencja i wychowanie przedszkolne – i w związku z tym wymagają wspólnych działań oraz współpracy między państwami i wzajemnego korzystania ze zdobytych doświadczeń[1].

Podstawa prawna

Podczas gdy kształcenie zawodowe zostało zapisane w traktacie rzymskim w 1957 r. jako obszar działań Wspólnoty, edukacja została formalnie uznana za sektor wchodzący w zakres kompetencji Unii na mocy traktatu z Maastricht z 1992 r. Traktat ten stanowi, że Wspólnota „przyczynia się do rozwoju edukacji o wysokiej jakości, poprzez zachęcanie do współpracy między państwami członkowskimi oraz, jeśli jest to niezbędne, poprzez wspieranie i uzupełnianie ich działalności, w pełni szanując odpowiedzialność państw członkowskich za treść nauczania i organizację systemów edukacyjnych, jak również ich różnorodność kulturową i językową”.

W traktacie lizbońskim utrzymano przepisy dotyczące roli UE w kształceniu i szkoleniu zawodowym (Tytuł XII, art. 165 i 166) oraz dodano przepis, który można uznać za horyzontalną „klauzulę społeczną”. W istocie, art. 9 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) stanowi: „przy określaniu i realizacji swoich polityk i działań Unia powinna brać pod uwagę wymogi związane ze wspieraniem wysokiego poziomu zatrudnienia, zapewnianiem odpowiedniej ochrony socjalnej, zwalczaniem wyłączenia społecznego, a także z wysokim poziomem kształcenia, szkolenia oraz ochrony zdrowia ludzkiego”.

Ponadto w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej stwierdza się: „każdy ma prawo do kształcenia i dostępu do kształcenia zawodowego i ustawicznego” (art. 14) oraz „prawo do podejmowania pracy oraz wykonywania swobodnie wybranego lub zaakceptowanego zawodu” (art. 15).

Cele

W swoich strategiach politycznych i działaniach Unia ma brać pod uwagę wymogi związane ze wspieraniem wysokiego poziomu kształcenia i szkolenia zawodowego przez całe życie, mobilność uczących się i nauczycieli w Europie, a także rozwijanie poczucia przynależności do Unii. W związku z tym w komunikacie opublikowanym we wrześniu 2020 r. (COM(2020)0625) nakreślono ramy „europejskiego obszaru edukacji”, który uwzględnia sześć wymiarów: jakość kształcenia i szkolenia, włączenie społeczne, transformacja ekologiczna i cyfrowa, nauczyciele i szkoleniowcy, szkolnictwo wyższe, wymiar geopolityczny. W związku z komunikatem Komisji z lutego 2021 r. Rada przyjęła rezolucję w sprawie strategicznych ram europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia na rzecz europejskiego obszaru edukacji i w szerszej perspektywie (2021–2030); W rezolucji tej przedstawiono wykaz celów, które mają zostać osiągnięte w nadchodzących latach:

• liczba piętnastolatków o niewystarczających umiejętnościach w zakresie czytania, matematyki i nauk ścisłych powinna spaść poniżej 15 % do 2030 roku (wskaźniki z roku 2020: czytanie – 22,5 %, matematyka – 22,9 %, nauki ścisłe – 22,3 %);
• odsetek uczniów w ósmym roku nauki o niewystarczającym poziomie kompetencji komputerowych i informacyjnych powinien do 2030 r. wynosić mniej niż 15 %;
• do 2030 r. co najmniej 96 % dzieci w przedziale wiekowym od trzech lat do wieku obowiązku szkolnego powinno uczestniczyć we wczesnej edukacji i opiece nad dzieckiem (wskaźnik z roku 2020: 94,8 %); 
• liczba osób przedwcześnie kończących edukację i szkolenie powinna spaść poniżej 9 % do 2030 r. (wskaźnik z roku 2020: 10,2 %); 
• liczba osób w przedziale wiekowym od 25 do 34 lat posiadających wykształcenie wyższe powinna wynosić co najmniej 45 % (wskaźnik z roku 2020: 40,3 %);
• odsetek młodych absolwentów kształcenia i szkolenia zawodowego, którzy w trakcie nauki mają praktyki w miejscu pracy, powinien wynosić co najmniej 60 % do 2025 r.;
• co najmniej 47 % dorosłych w wieku 25–64 lata powinno uczestniczyć w nauce w ciągu ostatnich 12 miesięcy do 2025 r.

W porównaniu z poprzednimi ramami strategicznymi europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia („Kształcenie i szkolenie 2020”) głównym nowością jest wskaźnik umiejętności cyfrowych. Przyjęte wskaźniki powinny być monitorowane za pośrednictwem organu zarządzającego utworzonego w celu wdrożenia europejskiego obszaru edukacji.

Dokonania

A. Erasmus+

Erasmus+ to unijny program na rzecz edukacji, szkolenia, młodzieży i sportu na lata 2021–2027. Szczegółowe cele programu Erasmus+ to: (1) podniesienie poziomu kluczowych kompetencji i umiejętności ze szczególnym uwzględnieniem ich celowości na rynku pracy oraz ich wpływu na spójność społeczną; (2) wspieranie poprawy jakości, doskonałości innowacyjnej i nadania międzynarodowego charakteru instytucjom edukacyjnym i szkoleniowym; (3) promowanie europejskiego obszaru uczenia się przez całe życie, który ma za zadanie uzupełniać reformy polityczne na szczeblu krajowym, a także wyczulenie na jego istnienie; (4) wzmacnianie międzynarodowego wymiaru kształcenia i szkolenia; oraz (5) poprawa nauczania i uczenia się języków. W sektorze edukacji program służący osiągnięciu tych celów realizuje się w ramach działań kluczowych.

• Działanie kluczowe 1: mobilność edukacyjna osób;
• Działanie kluczowe 2: współpraca w obszarze innowacji i wymiany dobrych praktyk;
• Działanie kluczowe 3: wsparcie na rzecz reformy polityki.

B. Edukacja i zatrudnienie

W lipcu 2020 r. Komisja opublikowała komunikat zatytułowany „Europejski program na rzecz umiejętności służący zrównoważonej konkurencyjności, sprawiedliwości społecznej i odporności” (COM(2020)0274), w którym zaproponowała dwanaście działań mających pomóc osobom fizycznym i przedsiębiorstwom w rozwijaniu większych i lepszych umiejętności:

• Działanie 1: ustanowienie paktu na rzecz umiejętności;
• Działanie 2: poprawa gromadzenia informacji na temat umiejętności;
• Działanie 3: unijne wsparcie na rzecz strategicznych krajowych działań w zakresie podnoszenia kwalifikacji;
• Działanie 4: wniosek dotyczący zalecenia Rady w sprawie kształcenia i szkolenia zawodowego;
• Działanie 5: uruchomienie inicjatywy dotyczącej europejskich szkół wyższych i podnoszenie kwalifikacji naukowców;
• Działanie 6: rozwój umiejętności wspierających dwojaką transformację: cyfrową i ekologiczną;
• Działanie 7: zwiększenie liczby absolwentów STEM (nauki przyrodnicze, technologia, inżynieria i matematyka); wspieranie umiejętności w zakresie przedsiębiorczości i umiejętności przekrojowych;
• Działanie 8: rozwój umiejętności na całe życie;
• Działanie 9: inicjatywa w zakresie indywidualnych rachunków szkoleniowych;
• Działanie 10: europejskie podejście do mikroreferencji;
• Działanie 11: nowa platforma Europass;
• Działanie 12: usprawnienie ram umożliwiających odblokowanie inwestycji państw członkowskich i inwestycji prywatnych w umiejętności.

C. Inne dokonania

W ciągu pięciu ostatnich lat Rada zatwierdziła szereg zaleceń mających na celu realizację europejskiego obszaru edukacji. Po przyjęciu europejskiego filaru praw socjalnych, w którym podkreślono, że „dzieci mają prawo dostępu do wysokiej jakości i przystępnych cenowo usług wczesnej edukacji i opieki nad dziećmi”, Rada zatwierdziła w maju 2019 r. zalecenie w sprawie wysokiej jakości systemów wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem. W związku z rosnącymi obawami co do szkolnictwa średniego zalecenia skupiają się także wokół propagowania wspólnych wartości, edukacji włączającej i europejskiego wymiaru nauczania (maj 2018), automatycznego wzajemnego uznawania kwalifikacji uzyskanych w ramach kształcenia i szkolenia za granicą (listopad 2018) oraz poprawy nauczania i uczenia się języków (maj 2019). Rada zatwierdziła również rezolucję w sprawie strategicznych ram europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia na rzecz europejskiego obszaru edukacji i w szerszej perspektywie (luty 2021).

18 stycznia 2022 r. Komisja zainicjowała nowy pakiet dotyczący szkolnictwa wyższego obejmujący Europejską strategię na rzecz szkół wyższych oraz wniosek dotyczący zalecenia Rady w sprawie międzynarodowej współpracy w zakresie szkolnictwa wyższego. Rada odpowiedziała na te dwie inicjatywy w kwietniu tego samego roku, przyjmując konkluzje w sprawie europejskiej strategii na rzecz wzmacniania pozycji instytucji szkolnictwa wyższego oraz zalecenie w sprawie tworzenia powiązań na rzecz skutecznej europejskiej współpracy w dziedzinie szkolnictwa wyższego. Akty te mają na celu:

• pomoc europejskim instytucjom szkolnictwa wyższego w kształtowaniu zrównoważonych i odpornych gospodarek oraz w uczynieniu Unii Europejskiej bardziej ekologiczną, sprzyjającą włączeniu społecznemu i cyfrową;
• zwiększenie intensywności współpracy międzynarodowej i rozszerzenie jej zakresu, a także rozwinięcie prawdziwie europejskiego wymiaru w obrębie sektora szkolnictwa wyższego, w oparciu o wspólne wartości.

Inicjatywy UE w dziedzinie edukacji koncentrują się nie tylkona studentach. W 2020 r. Komisja ustanowiła Europejską Nagrodę za Innowacyjność w Nauczaniu, której celem jest:

• docenienie osiągnięć nauczycieli i szkół oraz podkreślenie wartości ich pracy;
• określenie i promowanie wybitnych praktyk w zakresie nauczania i uczenia się;
• zapewnienie środków umożliwiających wzajemne uczenie się;
• podkreślenie wartości programu Erasmus+ dla współpracy między nauczycielami na szczeblu europejskim (np. akademie nauczycielskie Erasmus+) oraz dla ustanowienia europejskiego obszaru edukacji.

Ponadto Rada opublikowała zalecenie w sprawie dróg do sukcesu szkolnego, które zostało przyjęte przez państwa członkowskie 28 listopada 2022 r. Celem zalecenia jest zapewnienie wszystkim osobom uczącym się możliwości osiągania lepszych wyników w nauce dzięki poprawie wyników w zakresie umiejętności podstawowych i ograniczeniu zjawiska przedwczesnego kończenia nauki i szkolenia. Przyjęto w nim całościowe podejście do sukcesu szkolnego, poświęcając uwagę zarówno sukcesom i osiągnięciom edukacyjnym, jak i dobremu samopoczuciu w szkole. Zalecenie to uchyla i zastępuje zalecenie Rady z 2011 r. w sprawie polityk na rzecz ograniczania zjawiska przedwczesnego kończenia nauki.

Rola Parlamentu Europejskiego

Parlament od początku opowiada się za ścisłą współpracą między państwami członkowskimi w dziedzinie kształcenia i szkolenia zawodowego, a także zachęca do rozwijania europejskiego wymiaru w polityce edukacyjnej państw członkowskich. Uczestniczy też aktywnie w cyklu polityki związanym z ET 2020.

A. Erasmus+

W rezolucji z 14 września 2017 r. Parlament uznał nadzwyczaj pozytywne skutki programu Erasmus+. Podkreślił, że nowy program powinien być bardziej otwarty i dostępny, oraz zwrócił uwagę na trudności w uznawaniu punktów w europejskim systemie transferu i akumulacji punktów (ECTS). Wezwał do stworzenia europejskiej elektronicznej legitymacji studenckiej, która zapewniałaby studentom dostęp do usług w całej Europie. Posłowie położyli nacisk na konieczność promowania dzięki temu programowi aktywnego obywatelstwa, wychowania obywatelskiego i tożsamości europejskiej. W dniu 13 marca 2019 r. w kontekście brexitu Parlament przyjął także rezolucję w sprawie kontynuacji trwających działań w zakresie mobilności edukacyjnej w ramach programu Erasmus+ w związku z wystąpieniem Zjednoczonego Królestwa z UE.

W maju 2021 r. Parlament i Rada przyjęły rozporządzenie (UE) 2021/817 ustanawiające program Erasmus+ na lata 2021–2027. Na nową edycję tego programu przeznaczono budżet w wysokości 26,6 mld EUR (w porównaniu z 14,7 mld EUR w poprzednim okresie), co powinno zwiększyć udział w nim osób znajdujących się w trudnej sytuacji, np. z uwagi na niepełnosprawność, oddalenie geograficzne czy ubóstwo. Erasmus+ będzie wspierać uczenie się przez całe życie uczących się dorosłych. Formalności administracyjne zostaną uproszczone, a dostęp do funduszy strukturalnych będzie możliwy dzięki „pieczęci doskonałości” dla projektów, których nie wybrano w ramach programu. Ponadto program przyczyni się do realizacji unijnych celów klimatycznychza pośrednictwem środków służących zmniejszeniu jego śladu klimatycznego.

B. Edukacja i zatrudnienie

Komisja Kultury i Edukacji (CULT) oraz Komisja Zatrudnienia i Spraw Socjalnych (EMPL) sporządziły wspólne sprawozdanie z własnej inicjatywy w sprawie komunikatu Komisji dotyczącego Nowego europejskiego programu na rzecz umiejętności. Parlament przyjął odpowiednią rezolucję 14 września 2017 r. Zaleca w niej globalne podejście do edukacji i rozwijania kompetencji, zachęcając państwa członkowskie do skoncentrowania się nie tylko na kompetencjach potrzebnych do zatrudnienia, ale także na innych, użytecznych dla społeczeństwa.

Komisje CULT i EMPL wspólnie opracowały również sprawozdanie ustawodawcze w sprawie wniosku Komisji dotyczącego aktualizacji ram Europass. Nowe ramy Europass przyjęto w dniu 18 kwietnia 2018 r. decyzją Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/646.

Ponadto w stanowisku w sprawie Europejskiego Roku Młodzieży 2022 Parlament podkreśla, że celem Roku Młodzieży jest zwiększenie starań na rzecz wzmocnienia pozycji osób młodych, aby zdobywały one odpowiednie umiejętności i wiedzę oraz lepiej rozumiały środowiska pracy.

Ponadto 19 maja 2022 r. Parlament przyjął rezolucję, w której zadowoleniem przyjął propozycje Komisji dotyczące opracowania do 2025 r. europejskiego podejścia do mikropoświadczeń, indywidualnych rachunków szkoleniowych i uczenia się na rzecz zrównoważenia środowiskowego w ramach europejskiego obszaru edukacji, gdyż pomogłyby one zwiększyć elastyczność ścieżek uczenia się, poszerzyć możliwości uczenia się, pogłębić wzajemne uznawanie, stworzyć powiązania z transformacją cyfrową i ekologiczną oraz wzmocnić rolę instytucji szkolnictwa wyższego oraz kształcenia i szkolenia zawodowego w uczeniu się przez całe życie.

C. Inne dziedziny szczególne

Parlament przykłada również duża wagę do komunikatów Komisji dotyczących określonych dziedzin kształcenia i szkolenia zawodowego. Przykładowo można wskazać rezolucję Parlamentu z dnia 15 kwietnia 2014 r. w sprawie nowych technologii i otwartych zasobów edukacyjnych, rezolucję z dnia 8 września 2015 r. w sprawie promowania przedsiębiorczości młodzieży przez kształcenie i szkolenia, rezolucję z dnia 12 września 2017 r. w sprawie dalszego kształcenia i kształcenia na odległość na poziomie akademickim w ramach europejskiej strategii dotyczącej kształcenia przez całe życie, rezolucję z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie modernizacji edukacji w UE oraz rezolucję z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie edukacji w erze cyfrowej: wyzwania, szanse i wnioski dotyczące kształtowania polityki UE oraz z dnia 11 lutego 2021 r. w sprawie europejskiego programu na rzecz umiejętności. Co więcej, w rezolucji z 25 marca 2021 r. w sprawie kształtowania polityki edukacji cyfrowej Parlament przedstawił stanowisko na temat komunikatu Komisji pt. „Plan działania w dziedzinie edukacji cyfrowej na lata 2021–2027 – Nowe podejście do kształcenia i szkolenia w epoce cyfrowej” (COM(2020)0624).

Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronie internetowej Komisji Kultury i Edukacji.

 

Olivier Yves Alain Renard / Kristiina Milt

04-2023