Bank Inwestycyjny
Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) realizuje cele Unii Europejskiej poprzez zapewnianie długoterminowego finansowania projektów, udzielanie gwarancji i doradztwo. Wspiera projekty realizowane w UE oraz poza jej granicami. Udziałowcami EBI są państwa członkowskie UE. EBI jest głównym udziałowcem Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego (EFI), a obie te organizacje tworzą grupę EBI. W opracowanym przez Komisję planie inwestycyjnym dla Europy grupa EBI jest częścią szerszej strategii, której celem jest wypełnienie dużej luki inwestycyjnej poprzez zdjęcie z inwestorów niektórych rodzajów ryzyka związanego z projektami.
Podstawa prawna
- Artykuły 308 i 309 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Dodatkowe przepisy dotyczące EBI zawarto w art. 15, 126, 175, 209, 271, 287, 289 i 343 TFUE;
- Protokół (nr 5) w sprawie Statutu Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz Protokół (nr 28) w sprawie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej, dołączone do Traktatu o Unii Europejskiej oraz Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE).
Cele
Zgodnie z art. 309 TFUE zadaniem EBI jest przyczynianie się do zrównoważonego i stałego rozwoju rynku wewnętrznego w interesie Unii. EBI wspiera we wszystkich sektorach gospodarki finansowanie projektów:
- mających na celu rozwój w najsłabiej rozwiniętych regionach;
- mających na celu modernizację lub przekształcenie przedsiębiorstw lub rozwój nowych rodzajów działalności, których nie da się w pełni sfinansować ze środków dostępnych w poszczególnych państwach członkowskich;
- stanowiących przedmiot wspólnego zainteresowania kilku państw członkowskich.
EBI przyczynia się również do promowania spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej w Unii (art. 175 TFUE i Protokół nr 28). Ponadto do zadań EBI należy wspieranie wdrażania poza granicami UE środków wspierających politykę w dziedzinie współpracy na rzecz rozwoju Unii (art. 209 TFUE).
Działalność EBI koncentruje się na sześciu obszarach priorytetowych, które obejmują: klimat i środowisko, rozwój, innowacje i umiejętności, małe przedsiębiorstwa, infrastrukturę, spójność.
Zasoby i instrumenty
A. Zasoby
W realizacji swoich celów EBI korzysta w głównej mierze z zasobów własnych oraz rynków kapitałowych (art. 309 TFUE).
1. Zasoby własne
Zasoby własne pochodzą od członków EBI, tj. państw członkowskich (art. 308 TFUE). Udział każdego państwa członkowskiego w kapitale określa art. 4 Statutu EBI, a jego wysokość zależy od znaczenia gospodarczego danego państwa członkowskiego. Po wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa z UE Rada Gubernatorów EBI zdecydowała, że pozostałe państwa członkowskie proporcjonalnie zwiększą swoje wpłaty w celu utrzymania takiego samego poziomu ogólnego kapitału subskrybowanego (243,3 mld EUR). W marcu 2020 r. kapitał subskrybowany EBI zwiększył się o dodatkową kwotę 5,5 mld EUR w następstwie decyzji podjętej przez dwa państwa członkowskie w sprawie zwiększenia swoich wpłat (Polska i Rumunia). Łączny kapitał subskrybowany EBI wynosi obecnie 248,8 mld EUR.
2. Transakcje na rynku kapitałowym
Większość środków przeznaczanych na pożyczki EBI pozyskuje z międzynarodowych rynków kapitałowych, głównie poprzez emisję obligacji. EBI należy do największych na świecie ponadnarodowych kredytodawców. Pozyskanie racjonalnego pod względem kosztów finansowania zależy w dużej mierze od ratingu kredytowego. EBI otrzymał najwyższy rating kredytowy od najważniejszych agencji ratingowych, co świadczy o jakości portfela kredytowego EBI. EBI zazwyczaj finansuje jedną trzecią każdego projektu, lecz finansowanie wspierające może osiągnąć 50 %.
B. Instrumenty
EBI korzysta z wielu różnych instrumentów, głównie z pożyczek i gwarancji. Opracowano jednak również szereg innych, bardziej innowacyjnych instrumentów o wyższym profilu ryzyka. Planowane jest także opracowanie kolejnych instrumentów we współpracy z innymi instytucjami unijnymi. Finansowanie z EBI można połączyć z finansowaniem z innych źródeł UE (m.in. z budżetu UE) w ramach procesu zwanego łączeniem. Poza finansowaniem projektów EBI prowadzi również działalność o charakterze doradczym.
Udzielanie pożyczek odbywa się w formie pożyczek bezpośrednich lub pośrednich. Pożyczki bezpośrednie udzielane na projekty podlegają określonym warunkom, np. całkowity koszt inwestycji musi przekraczać 25 mln EUR, a pożyczka może pokrywać do 50 % kosztów projektu. Pożyczki pośrednie obejmują pożyczki udzielane lokalnym bankom lub innym podmiotom pośredniczącym, które z kolei wspierają odbiorcę końcowego. Większości pożyczek udziela się w UE.
Oprócz bardziej tradycyjnej działalności kredytowej EBI stosuje również instrumenty łączone w celu łączenia pożyczek z dotacjami od instytucji publicznych lub organizacji charytatywnych.
Zarządzanie i struktura
A. Zarządzanie
EBI posiada osobowość prawną w zgodzie z art. 308 TFUE. Bankiem kieruje i zarządza Rada Gubernatorów, Rada Dyrektorów i Komitet Zarządzający (art. 6 Statutu). Komitet Kontroli bada działalność Banku (art. 12 Statutu).
1. Rada Gubernatorów
a. Skład
Rada Gubernatorów składa się z ministrów wyznaczonych przez państwa członkowskie (art. 7 ust. 1 Statutu).
b. Rola
Rada Gubernatorów ustala ogólne wytyczne polityki kredytowej Banku i zapewnia ich wykonanie (art. 7 ust. 2 Statutu). Zgodnie z art. 7 ust. 3 Statutu Rada Gubernatorów:
- podejmuje decyzje o podwyższeniu subskrybowanego kapitału,
- określa zasady mające zastosowanie do operacji finansowania podejmowanych w ramach zadań Banku,
- wykonuje uprawnienia odnośnie do mianowania i dymisji członków Rady Dyrektorów i Komitetu Zarządzającego,
- decyduje o przyznaniu finansowania na działania inwestycyjne prowadzone, w całości lub w części, poza terytorium UE,
- zatwierdza sprawozdanie roczne Rady Dyrektorów, roczny bilans, rachunek zysków i strat oraz regulamin wewnętrzny Banku.
Ponadto Rada Gubernatorów mianuje sześciu członków Komitetu Kontroli (art. 12 ust. 1 Statutu) oraz członków Rady Dyrektorów (art. 9 ust. 2 Statutu) i Komitetu Zarządzającego (art. 11 ust. 1 Statutu).
2. Rada Dyrektorów
a. Skład
Rada Dyrektorów składa się z 28 członków zwykłych i 31 zastępców. Członków zwykłych mianuje Rada Gubernatorów na okres pięciu lat. Każde państwo członkowskie nominuje jednego członka zwykłego, podobnie Komisja (art. 9 ust. 2 Statutu).
b. Zadania (art. 9 Statutu)
Rada Dyrektorów decyduje o:
- przyznaniu finansowania, w szczególności w formie pożyczek i gwarancji,
- zaciąganiu pożyczek,
- oprocentowaniu udzielanych kredytów, a także prowizji i innych opłatach.
Zapewnia prawidłowe funkcjonowanie Banku i kierowanie nim zgodnie z postanowieniami traktatów, Statutu i ogólnymi wytycznymi Rady Gubernatorów.
3. Komitet Zarządzający
a. Skład
Komitet Zarządzający składa się z przewodniczącego i ośmiu wiceprzewodniczących, mianowanych na okres sześciu lat przez Radę Gubernatorów na wniosek Rady Dyrektorów. Ich mandat jest odnawialny (art. 11 ust. 1 Statutu).
b. Rola
Komitet Zarządzający jest odpowiedzialny za bieżące działania Banku, pod kierownictwem przewodniczącego i nadzorem Rady Dyrektorów. Opracowuje decyzje Rady Dyrektorów i zapewnia ich wykonanie (art. 11 ust. 3 Statutu).
4. Komitet Kontroli (art. 12 Statutu)
a. Skład
Komitet Kontroli składa się z sześciu członków mianowanych przez Radę Gubernatorów (art. 12 ust. 1 Statutu).
b. Rola
Komitet corocznie bada, czy operacje Banku i jego księgi są prowadzone właściwie. W tym celu sprawdza, czy operacje Banku zostały przeprowadzone zgodnie z formalnościami i procedurami określonymi w Statucie i w regulaminie wewnętrznym (art. 12 ust. 2 Statutu). Komitet stwierdza, czy dane finansowe, jak również wszelkie inne informacje finansowe zawarte w rocznych sprawozdaniach finansowych sporządzonych przez Radę Dyrektorów, dają rzetelny obraz sytuacji finansowej Banku (art. 12 ust. 3 Statutu).
B. Struktura
Grupa EBI powstała w 2000 r. i składa się z EBI oraz EFI, utworzonego w 1994 r. jako partnerstwo publiczno-prywatne z trzema głównymi grupami udziałowców: EBI, będący akcjonariuszem większościowym posiadającym 62,2 % udziałów, Komisja (30 % udziałów) oraz kilka publicznych i prywatnych instytucji finansowych (7,8 % udziałów). EFI wykorzystuje instrumenty kapitału wysokiego ryzyka, np. venture capital. Działalność pożyczkowa EFI jest skierowana do małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), a w celu poprawy dostępu MŚP do finansowania fundusz wykorzystuje wiele innowacyjnych instrumentów.
Plan inwestycyjny dla Europy
Od początku światowego kryzysu gospodarczego i finansowego Unia Europejska cierpi na niski poziom inwestycji. Komunikat Komisji pt. „Plan inwestycyjny dla Europy” zawierał wytyczne na temat sposobu ożywienia inwestycji w UE, tworzenia miejsc pracy i wspierania długoterminowego wzrostu gospodarczego i konkurencyjności. Ramy prawne dla nowej inicjatywy przedstawiono we wniosku dotyczącym rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS). Rozporządzenie to zostało przyjęte 25 czerwca 2015 r.
EFIS miał na celu pobudzenie inwestycji prywatnych dzięki uruchomieniu środków publicznych oraz stworzenie klimatu sprzyjającego inwestycjom. Do uruchomienia środków prywatnych wykorzystano wstępną gwarancję UE dla EBI w kwocie 16 mld EUR oraz zobowiązanie EBI w wysokości 5 mld EUR. Do połowy 2018 r. EFIS przekroczył swój cel polegający na wygenerowaniu dodatkowych 315 mld EUR na finansowanie inwestycji w UE.
Rozporządzenie w sprawie EFIS ustanowiło również Europejskie Centrum Doradztwa Inwestycyjnego (ECDI), którego celem było zapewnienie doradztwa i pomocy technicznej w zakresie identyfikowania, przygotowania i rozwijania projektów inwestycyjnych.
Rozporządzenie w sprawie EFIS 2.0 zostało przyjęte w grudniu 2017 r. i weszło w życie 1 stycznia 2018 r. Rozporządzenie to przedłuża okres obowiązywania EFIS (do końca 2020 r.) i wprowadza dalsze usprawnienia do funduszu i ECDI. Jednym z elementów o kluczowym znaczeniu jest zwiększenie gwarancji UE do 26 mld EUR, a zobowiązania EBI do kwoty 7,5 mld EUR, w celu uruchomienia 500 mld EUR dodatkowego finansowania inwestycji.
Program InvestEU
Program InvestEU, przyjęty w marcu 2021 r. jako następca Planu inwestycyjnego dla Europy, łączy EFIS i 13 innych unijnych instrumentów finansowych. Koncentruje się on na czterech głównych obszarach polityki (zrównoważona infrastruktura; badania naukowe, innowacja i cyfryzacja; MŚP; inwestycje społeczne i umiejętności), a jego celem jest uruchomienie 372 mld EUR na dodatkowe inwestycje w latach 2021–2027. W skład programu wchodzą Fundusz InvestEU, Centrum Doradztwa InvestEU oraz portal InvestEU.
Państwa członkowskie będą mogły wykorzystywać program InvestEU do realizacji swoich planów odbudowy i zwiększania odporności w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności.
„Bank klimatyczny” UE
W czerwcu 2019 r. Rada Europejska zwróciła się do EBI o „większe wsparcie działań w dziedzinie klimatu”. W odpowiedzi EBI przedstawił w listopadzie 2019 r. nową strategię klimatyczną i politykę kredytowania energetyki.
EBI zobowiązał się do dostosowania wszystkich swoich działań finansowych do celów porozumienia paryskiego. W szczególności EBI zwiększy do 2025 r. udział inwestycji w ramach swojego priorytetu dotyczącego „działań na rzecz klimatu i zrównoważenia środowiskowego” do 50 %. Z końcem 2021r. EBI zaprzestał finansowania projektów dotyczących paliw kopalnych.
Nowa polityka kredytowania energetyki przez EBI, która będzie regulowała jego działalność w sektorze energetycznym, opiera się na pięciu zasadach:
- nadanie priorytetu efektywności energetycznej z myślą o wsparciu nowego celu UE w ramach unijnej dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej;
- umożliwienie dekarbonizacji energii poprzez zwiększenie wsparcia dla technologii niskoemisyjnych lub bezemisyjnych w celu osiągnięcia 32 % udziału energii odnawialnej w całej UE do 2030 r.;
- zwiększenie finansowania zdecentralizowanego wytwarzania energii, innowacyjnego magazynowania energii i elektromobilności;
- zapewnienie inwestycji w sieć energetyczną, niezbędnych dla nowych, odnawialnych źródeł energii o nieprzewidywalnej charakterystyce produkcji, takich jak energia wiatrowa i słoneczna, a także wzmocnienie transgranicznych połączeń międzysystemowych; oraz
- zwiększenie wpływu inwestycji na wspieranie transformacji energetycznej poza UE.
Odpowiedź na kryzys wywołany epidemią COVID-19
W ramach odpowiedzi UE na ekonomiczne skutki kryzysu spowodowanego epidemią COVID-19 EBI utworzył w 2020 r. fundusz gwarancyjny w wysokości 25 mld EUR, aby umożliwić grupie EBI zwiększenie wsparcia dla przedsiębiorstw we wszystkich państwach członkowskich poprzez uruchomienie dodatkowej kwoty w wysokości do 200 mld EUR.
Stanowiło to uzupełnienie pakietu natychmiastowego wsparcia o wartości do 40 mld EUR, w skład którego weszły:
- specjalne systemy gwarancji dla banków oparte o istniejące programy, do natychmiastowego wdrożenia, pozwalające na uruchomienie finansowania w wysokości do 20 mld EUR;
- specjalne linie płynnościowe dla banków, zapewniające dodatkowe wsparcie kapitałowe w wysokości 10 mld EUR na rzecz MŚP i spółek o średniej kapitalizacji; oraz
- specjalne programy zakupu papierów wartościowych zabezpieczonych aktywami w celu umożliwienia bankom przeniesienia ryzyka związanego z portfelami kredytów dla MŚP, pozwalające na uruchomienie kolejnych 10 mld EUR wsparcia.
Reakcja na rosyjską inwazję na Ukrainę
Działania EBI związane z Ukrainą sięgają 2007 r. EBI działa w Ukrainie w oparciu o europejską politykę sąsiedztwa, Partnerstwo Wschodnie i inne umowy dwustronne zawierane przez UE. Po rosyjskiej inwazji na Ukrainę EBI zwiększył swoje wsparcie. Od marca 2022 r. wypłacono ogółem 668 mln EUR natychmiastowej pomocy dla Ukrainy w ramach pierwszych płatności z instrumentu doraźnych działań solidarnościowych na rzecz Ukrainy, wspieranego gwarancją UE. Drugi pakiet natychmiastowego wsparcia finansowego na zaspokojenie podstawowych potrzeb w ramach tego instrumentu uruchomiono w lipcu 2022 r. i był on również wspierany gwarancją UE. Finansowanie z tego instrumentu ma pomóc Ukrainie naprawić uszkodzoną infrastrukturę, wznowić świadczenie usług komunalnych i wesprzeć pilne działania w zakresie efektywności energetycznej w ramach przygotowań do sezonu zimowego. Do października 2022 r. wypłacono 1,05 mld EUR, a na 2023 r. przeznaczono 540 mln EUR. Ponadto EBI koordynował darowizny na pomoc humanitarną w wysokości 3,6 mln EUR, priorytetowo traktując pomoc doraźną dla osób dotkniętych konfliktem w Ukrainie i w krajach sąsiadujących.
Rola Parlamentu Europejskiego
Zgodnie z art. 308 TFUE zmiana Statutu EBI wymaga zasięgnięcia opinii Parlamentu. EBI odpowiada bezpośrednio przed państwami członkowskimi. Nie ma on formalnych obowiązków sprawozdawczych wobec Parlamentu ani nie ponosi przed nim odpowiedzialności. Jednak w geście dobrej woli prezes EBI przyjmuje zaproszenia do stawienia się na posiedzeniu plenarnym i na odpowiednich posiedzeniach komisji parlamentarnych, a EBI jest otwarty na pytania posłów do PE.
Co roku komisja Parlamentu dokonuje przeglądu działalności EBI i przedstawia sprawozdanie na posiedzeniu plenarnym, na które zaprasza się prezesa EBI.
Na mocy obowiązującego rozporządzenia Parlament zatwierdza mianowanie dyrektora zarządzającego i zastępcy dyrektora zarządzającego EFIS. Parlament i Rada zatwierdzają w ramach rocznej procedury budżetowej roczne środki z budżetu UE na fundusz gwarancyjny.
Jako współprawodawca Parlament brał udział w przyjmowaniu inicjatyw w ramach EFIS i InvestEU.
Christian Scheinert