Swobodny przepływ towarów
Swobodny przepływ towarów ułatwiło zniesienie ceł oraz innych barier pozataryfowych. Zasady takie jak wzajemne uznawanie i normalizacja dodatkowo przyczyniły się do rozwoju rynku wewnętrznego. Dzięki przyjęciu w 2008 r. nowych ram prawnych usprawniono przepływ towarów, system nadzoru nad rynkiem w UE oraz oznakowanie CE (europejski znak zgodności). Nadal istnieją jednak wyzwania związane z harmonizacją rynku wewnętrznego, ponieważ pandemia COVID-19 i inne czynniki wciąż mogą utrudniać swobodny przepływ towarów.
Podstawa prawna
Artykuł 26 oraz artykuły 28–37 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE).
Cele
Prawo swobodnego przepływu towarów pochodzących z państw członkowskich albo towarów pochodzących z państw trzecich, które znajdują się w swobodnym obrocie w państwach członkowskich, stanowi jedną z podstawowych zasad wynikających z traktatu (art. 28 TFUE). Pierwotnie swobodny przepływ towarów stanowił element unii celnej między państwami członkowskimi i wiązał się ze zniesieniem ceł, ograniczeń ilościowych w handlu oraz środków równoważnych, a także ustanowieniem wspólnej zewnętrznej taryfy celnej w Unii. Następnie nacisk położono na zniesienie wszystkich pozostałych przeszkód w swobodnym przepływie towarów w celu utworzenia rynku wewnętrznego.
Osiągnięcia
Zniesienie ceł i ograniczeń ilościowych (kwot) między państwami członkowskimi nastąpiło 1 lipca 1968 r. Do tego czasu nie udało się osiągnąć dodatkowych celów – ani zakazu dotyczącego środków o działaniu równoważnym, ani harmonizacji odpowiednich krajowych systemów prawnych. Cele te stały się pierwszoplanowe przy podejmowaniu dalszych wysiłków na rzecz urzeczywistnienia swobodnego przepływu towarów.
A. Zakaz stosowania opłat o skutku równoważnym w stosunku do ceł: artykuł 28 ust. 1 i art. 30 TFUE
Ponieważ traktat nie zawiera definicji powyższego pojęcia, Trybunał Sprawiedliwości musiał zdefiniować je w swoim orzecznictwie. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznał, że każda opłata nałożona na produkt sprowadzony z państwa członkowskiego, z wyłączeniem podobnych produktów krajowych, poprzez zmianę jego ceny ma taki sam wpływ na swobodę przepływu towarów jak cło i może być uznana za środek o działaniu równoważnym bez względu na swą naturę lub formę (wspólne sprawy 2/62, 3/62 i 232/78).
B. Zakaz środków o skutku równoważnym w stosunku do ograniczeń ilościowych: artykuł 34 i art. 35 TFUE
Trybunał Sprawiedliwości w orzeczeniu w sprawie Dassonville wyraził opinię, że wszystkie zasady handlowe mające zastosowanie w danym państwie członkowskim, mogące bezpośrednio lub pośrednio, w danym momencie lub w przyszłości, ograniczyć handel w obrębie Wspólnoty, uznaje się za środki mające skutek równoważny w stosunku do ograniczeń ilościowych (sprawa 8/74Dassonville z dnia 11 lipca 1974 r. i sprawa C-320/03 z dnia 15 listopada 2005 r., pkt 63–67). Wyrok Trybunału w sprawie Cassis de Dijon wprowadził ponadto zasadę, że każdy produkt wyprodukowany zgodnie z prawem, znajdujący się w obrocie w jednym państwie członkowskim, zgodnie z uczciwymi i tradycyjnymi zasadami oraz procesem produkcji w danym państwie, musi zostać dopuszczony do obrotu w każdym innym państwie członkowskim. Stanowiło to podstawę do debaty, która doprowadziła do określenia zasady wzajemnego uznawania funkcjonującej w sytuacji braku harmonizacji. Wobec tego nawet wtedy, gdy nie istnieją środki harmonizacji UE (wtórne prawodawstwo UE), państwa członkowskie mają obowiązek dopuszczenia do obrotu towarów wyprodukowanych zgodnie z prawem i będących w obrocie w innych państwach członkowskich.
Co istotne, zakres zastosowania art. 34 TFUE podlega ograniczeniu na podstawie wyroku w sprawie Keck, zgodnie z którym niektóre sposoby sprzedaży nie są objęte tym artykułem, pod warunkiem że są one stosowane w sposób pozbawiony dyskryminacji (tj. mają zastosowanie wobec wszystkich odpowiednich uczestników rynku prowadzących działalność w granicach danego kraju i w taki sam sposób – z prawnego i faktycznego punktu widzenia – wpływają na wprowadzanie do obrotu produktów krajowych i produktów z innych państw członkowskich).
C. Wyjątki od zakazu środków mających skutek równoważny w stosunku do ograniczeń ilościowych
Artykuł 36 TFUE zezwala państwom członkowskim na nakładanie ograniczeń równoważnych z limitami ilościowymi ze względów pozagospodarczych, takich jak moralność publiczna, porządek publiczny lub bezpieczeństwo. Wyjątki te należy poddawać wąskiej interpretacji i nie mogą one skutkować arbitralną dyskryminacją ani ukrytymi barierami handlowymi między państwami członkowskimi. Muszą one bezpośrednio służyć interesowi publicznemu i być proporcjonalne do zamierzonego poziomu ochrony.
W sprawie Cassis de Dijon Trybunał Sprawiedliwości uznał, że państwa członkowskie mogą zwolnić niektóre środki krajowe z unijnych ograniczeń w handlu, jeżeli spełniają one obowiązkowe wymogi, takie jak skuteczna kontrola fiskalna, ochrona zdrowia publicznego, uczciwość handlowa i ochrona konsumentów. Państwa członkowskie są zobowiązane do informowania Komisji o tych zwolnieniach. Ustanowiono procedury wymiany informacji i system monitorowania w celu nadzorowania takich środków. Procedury te zostały sformalizowane w rozporządzeniu (UE) nr 2019/515 w sprawie wzajemnego uznawania, przyjętym w 2019 r. i uchylającym wcześniejsze rozporządzenie w tej sprawie.
D. Harmonizacja ustawodawstwa krajowego
Przyjęcie przepisów harmonizujących umożliwiło zniesienie przeszkód (np. poprzez uznawanie przepisów krajowych jako niemających zastosowania) i ustanowienie wspólnych zasad w celu zagwarantowania swobody przepływu towarów i produktów oraz poszanowania innych celów traktatu UE, takich jak ochrona środowiska, konsumenta i konkurencji.
Proces harmonizacji w UE został usprawniony poprzez przyjęcie zasady głosowania większością kwalifikowaną w przypadku dyrektyw związanych z jednolitym rynkiem, zgodnie z art. 95 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, zmienionego traktatem z Maastricht. W białej księdze Komisji z 1985 r. wprowadzono nowe podejście w celu uniknięcia szczegółowej harmonizacji i skoncentrowano się na wzajemnym uznawaniu przepisów krajowych. Zgodnie z tym podejściem, potwierdzonym rezolucjami i decyzjami Rady, harmonizacja ogranicza się do zasadniczych wymogów i ma miejsce wówczas, gdy przepisy krajowe nie są równoważne i utrudniają handel. Metoda ta ma na celu zapewnienie swobodnego przepływu towarów poprzez techniczną harmonizację całych sektorów i utrzymanie wysokiego poziomu ochrony interesu publicznego, co ma wpływ na takie produkty jak zabawki, materiały budowlane, maszyny, urządzenia gazowe i sprzęt telekomunikacyjny.
E. Urzeczywistnienie rynku wewnętrznego
Utworzenie jednolitego rynku wymagało usunięcia pozostałych przeszkód w swobodnym przepływie towarów. W białej księdze Komisji z 1985 r. określono, które bariery techniczne i fizyczne muszą zostać usunięte oraz jakie środki w tym celu Wspólnota musi podjąć. Większość tych środków przyjęto już. Jednolity rynek wciąż jednak wymaga istotnych reform, jeżeli ma sprostać wyzwaniom wynikającym z postępu technologicznego, poza tym wciąż utrzymują się niektóre bariery pozataryfowe.
Rola Parlamentu Europejskiego
Parlament zdecydowanie opowiada się za ukończeniem tworzenia rynku wewnętrznego, kładąc szczególny nacisk na wspomniane nowe podejście mające na celu ułatwienie swobodnego przepływu towarów. Parlament odegrał istotną rolę w ukształtowaniu dyrektyw harmonizacyjnych i był głęboko zaangażowany w tworzenie nowych ram prawnych przyjętych w 2008 r., które dotyczą wdrażania i egzekwowania ustawodawstwa w zakresie rynku wewnętrznego. Priorytetem Parlamentu było zadbanie o to, aby wszystkie podmioty działające na rynku były odpowiedzialne za zgodność i bezpieczeństwo produktów, oraz poprawa widoczności i zrozumienia oznakowania CE wśród konsumentów. Parlament nadal aktywnie uczestniczy w tych wysiłkach, pracując nad pakietem dostosowawczym, który obejmuje dziewięć dyrektyw regulujących różne produkty, takie jak windy, artykuły pirotechniczne i materiały wybuchowe.
W rezolucji z 8 marca 2011 r. Parlament wezwał do utworzenia jednolitego systemu nadzoru rynku dla wszystkich produktów, co doprowadziło do przyjęcia pakietu dotyczącego bezpieczeństwa produktów i nadzoru rynku w 2013 r. Do kwietnia 2019 r. Parlament przyjął rozporządzenie (UE) 2019/1020 w celu wzmocnienia nadzoru nad rynkiem i zagwarantowania zgodności produktów. W 2021 r. Komisja zaproponowała nowe rozporządzenie w celu zagwarantowania bezpieczeństwa nieżywnościowych produktów konsumpcyjnych. Zaktualizowane przepisy dotyczące bezpieczeństwa produktów, mające na celu zagwarantowanie wysokich norm bezpieczeństwa dla wszystkich produktów sprzedawanych w UE, zarówno w internecie, jak i poza nim, zostały formalnie zatwierdzone przez Parlament w marcu 2023 r., co doprowadziło do opublikowania 10 maja 2023 r. rozporządzenia w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów.
Dla właściwego funkcjonowania rynku wewnętrznego ważną rolę odgrywa normalizacja. Zharmonizowane normy europejskie zapewniają swobodny przepływ towarów na rynku wewnętrznym, umożliwiają przedsiębiorstwom w UE poprawę konkurencyjności, a także chronią zdrowie i bezpieczeństwo konsumentów oraz środowisko. W celu poszerzenia zakresu reformy normalizacyjnej Parlament w dniu 21 października 2010 r. przyjął rezolucję w sprawie przyszłości europejskiej normalizacji.
2 lutego 2022 r. Komisja wprowadziła strategię normalizacyjną mającą na celu wspieranie odpornego, ekologicznego i cyfrowego jednolitego rynku, proponując zmiany w rozporządzeniu w sprawie normalizacji z 2012 r. Następnie 14 grudnia 2022 r. uchwalono rozporządzenie (UE) 2022/2480 aktualizujące unijne ramy prawne dotyczące ustanawiania norm. W dniu 23 stycznia 2023 r. Komisja Rynku Wewnętrznego i Ochrony Konsumentów (IMCO) zorganizowała wysłuchanie w celu omówienia historycznych i przyszłych kierunków polityki normalizacyjnej, w którym udział wzięła Komisja i różne zainteresowane strony.
W oparciu o nową strategię w zakresie normalizacji 30 marca 2022 r. Komisja opublikowała wniosek dotyczący harmonizacji wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych, w którym to wniosku skoncentrowała się w szczególności na normalizacji ekologicznego rynku wewnętrznego. 10 kwietnia 2024 r. Parlament przyjął stanowisko w sprawie wniosku po udanych negocjacjach międzyinstytucjonalnych. Nowe przepisy rozszerzą zakres rozporządzenia o wyroby używane i poddane regeneracji, a to dzięki specjalnym specyfikacjom technicznym, dostosują przepisy dotyczące podmiotów gospodarczych w sektorze budowlanym do nowych ram prawnych oraz do przepisów dotyczących nadzoru rynku i ekoprojektu, a także ustanowią cyfrowy system paszportów dla wyrobów budowlanych.
Podczas ósmej kadencji koncentrowano się na przepisach dotyczących urządzeń kolei linowych, urządzeń spalających paliwa gazowe, urządzeń medycznych i środków ochrony indywidualnej, a także na rozporządzeniu w sprawie eCall w doniesieniu do wymagań w zakresie homologacji typu na potrzeby wdrożenia systemu pokładowego eCall w oparciu o numer alarmowy 112. W ramach pakietu dotyczącego gospodarki o obiegu zamkniętym Parlament przyjął przepisy dotyczące udostępniania na jednolitym rynku produktów nawozowych z oznakowaniem CE (rozporządzenie (UE) 2019/1009).
Z badań przeprowadzonych w 2019 r. wynika, że korzyści, których źródłem jest stosowanie zasady swobodnego przepływu towarów oraz powiązanych z nią przepisów, wynoszą 386 mld EUR rocznie. Nadal jednak istnieją bariery utrudniające pełną swobodę przepływu towarów. Dowody na istnienie tych barier zawiera badanie opublikowane w listopadzie 2020 r., w którym dokonano przeglądu przepisów krajowych ograniczających swobodny przepływ towarów i usług oraz prawo przedsiębiorczości na jednolitym rynku UE. W badaniu stwierdzono, że choć jednolity rynek UE jest największym i najbardziej udanym przykładem integracji gospodarczej na świecie, nie jest on jeszcze wolny od nieproporcjonalnych przeszkód w swobodnym przepływie towarów.
Podczas pandemii COVID-19 w rezolucji z 17 kwietnia 2020 r. Parlament podkreślił pilną potrzebę utrzymania otwartych wewnętrznych granic UE dla towarów, podkreślając rolę jednolitego rynku we wspólnym dobrobycie UE i jego kluczowe znaczenie w reagowaniu na kryzys. W komunikacie z 15 maja 2020 r. Komisja zaproponowała skoordynowaną strategię na rzecz przywrócenia swobody przemieszczania się i zniesienia kontroli na granicach wewnętrznych. To oparte na współpracy podejście miało kluczowe znaczenie, aby umożliwić przemieszczanie podstawowych towarów, w tym środków medycznych i sprzętu medycznego, w całej UE, co złagodziło wpływ ograniczeń na granicach, nakładanych przez państwa.
W rezolucji z dnia 19 czerwca 2020 r. Parlament przypomniał, że strefa Schengen jest jednym z najważniejszych osiągnięć projektu UE, i wezwał państwa członkowskie do zniesienia ograniczeń dotyczących swobody przemieszczania się, a także do zintensyfikowania wysiłków na rzecz osiągnięcia integracji w ramach Schengen.
Podczas seminarium internetowego przeprowadzonego przez Departament Tematyczny ds. Polityki Gospodarczej, Naukowej i Jakości Życia w listopadzie 2020 r. dla Komisji Rynku Wewnętrznego i Ochrony Konsumentów dokonano przeglądu wpływu pandemii na swobodny przepływ towarów, usług i osób w UE. Omówiono wówczas wyzwania związane z przepływem towarów związanych z opieką zdrowotną, takich jak środki ochrony indywidualnej, i podkreślono potrzebę lepszej koordynacji na szczeblu UE w dziedzinie zamówień publicznych i przepływu towarów na wypadek przyszłych kryzysów. W badaniu uzupełniającym przedstawionym w lutym 2021 r. przeanalizowano ponadto wpływ pandemii na rynek wewnętrzny i ochronę konsumentów, a także zasugerowano dodatkowe środki mające na celu zwiększenie odporności rynku wewnętrznego UE na przyszłe kryzysy.
Parlament odegrał zasadniczą rolę w harmonizacji przepisów celnych, czego kulminacją było ustanowienie unijnego środowiska jednego okienka w dziedzinie ceł na mocy rozporządzenia (UE) 2022/2399. Rozporządzenie to, które będzie obowiązywać w ciągu następnej dekady, wprowadza unijny system jednego okienka w dziedzinie ceł służącego do wymiany świadectw (EU CSW-CERTEX), który jest w fazie pilotażowej od 2017 r. Faza początkowa do 2025 r. ma na celu wzmocnienie wymiany międzyrządowej na granicach UE, w szczególności w odniesieniu do procedur pozacelnych. W kolejnej fazie, rozpoczynającej się w 2031 r., wprowadzony zostanie system obejmujący relacje przedsiębiorstw z organami administracji rządowej w celu usprawnienia procedury odprawy celnej dla przedsiębiorstw zajmujących się przywozem lub wywozem towarów, co ma na celu znaczne ograniczenie obecnych przeszkód w handlu.
W badaniu z grudnia 2022 r., przeprowadzonym na zlecenie komisji IMCO przez Departament Tematyczny ds. Polityki Gospodarczej, Naukowej i Jakości Życia opublikowano analizę rozbieżnych procedur wydawania pozwoleń celnych w państwach członkowskich na produkty wprowadzane do UE. Ponieważ te rozbieżne procedury prowadzą do barier handlowych i zakłóceń na rynku wewnętrznym, jednym z proponowanych rozwiązań było utworzenie europejskiej agencji celnej.
Ponadto 17 maja 202 r. Komisja przedstawiła komunikat stanowiący kompleksową próbę modernizacji unijnych ram celnych. Istotną cechą wniosku w sprawie modernizacji jest utworzenie unijnego centrum danych celnych zarządzanego przez nowo powstały Urząd UE ds. Celnych. Centrum to będzie służyć jako duże repozytorium danych do wykrywania oszustw i niezgodności oraz umożliwi wymianę danych między UE a państwami trzecimi, a także będzie sprzyjać współpracy między organami celnymi państw członkowskich UE.
Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronie internetowej Komisji Rynku Wewnętrznego i Ochrony Konsumentów.
Barbara Martinello