Noty tematyczne o Unii Europejskiej
Parlament Europejski
Wypełnij to pole

Europejska agenda cyfrowa

Platformy usług cyfrowych i nowe technologie, takie jak sztuczna inteligencja, odciskają głębokie piętno na systemie funkcjonowania społeczeństwa. Te innowacje zrewolucjonizowały sposób, w jaki się komunikujemy, robimy zakupy i uzyskujemy informacje w internecie, przez co stały się nieodzowne w naszym codziennym życiu. Do tego przewrotu odnosi się Europejska agenda cyfrowa na lata 2020–2030. Priorytetowo potraktowano w niej tworzenie bezpiecznych przestrzeni cyfrowych, zapewnienie uczciwej konkurencji na rynkach cyfrowych i zwiększenie suwerenności cyfrowej Europy zgodnie z ideą dwojakiej transformacji – ekologicznej i cyfrowej.

Podstawa prawna

Chociaż w traktatach nie znalazły się szczegółowe przepisy dotyczące technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT), UE może na podstawie Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) podejmować działania w takich obszarach polityki jak: przemysł, konkurencja, handel, sieci transeuropejskie, badania naukowe, energetyka, tworzenie jednolitego rynku, swobodny przepływ towarów, przepływ osób i usług, edukacja i kultura.

Cele

UE pragnie wzmocnić pozycję przedsiębiorstw i jednostek w ukierunkowanej na człowieka, zrównoważonej i pomyślniejszej przyszłości cyfrowej. W następstwie strategii lizbońskiej w Europejskiej agendzie cyfrowej z 2010 r. podkreślono kluczową rolę technologii informacyjno-komunikacyjnych w realizacji celów UE. W 2015 r. strategia jednolitego rynku cyfrowego miała na celu zapewnienie lepszego dostępu do towarów i usług cyfrowych w całej Europie, stworzenie optymalnych warunków do funkcjonowania sieci i usług cyfrowych oraz zwielokrotnienie potencjału wzrostu gospodarki cyfrowej. W strategii z 2020 r., której celem było kształtowanie cyfrowej przyszłości Europy, skupiono się na technologiach, które przynoszą korzyści ludziom, sprzyjają konkurencyjnej gospodarce oraz wspierają otwarte, demokratyczne społeczeństwo. W 2021 r. w cyfrowym kompasie określono unijne cele cyfrowe na 2030 r. dotyczące umiejętności, sprawowania rządów, przedsiębiorstw i infrastruktury.

Osiągnięcia

A. Pierwsza Europejska agenda cyfrowa: lata 2010–2020

Pierwsza agenda cyfrowa umożliwiła osiągnięcie kilku kluczowych celów:

Aby zachęcić do rozwoju sieci i usług cyfrowych, Parlament zwiększył kompetencje Organu Europejskich Regulatorów Łączności Elektronicznej (BEREC). Organ ten wspiera współpracę między krajowymi organami regulacyjnymi a Komisją, zachęca do stosowania najlepszych praktyk i pracuje nad harmonizacją przepisów dotyczących komunikacji (rozporządzenie (UE) 2018/1971).

W pierwszej agendzie cyfrowej położono nacisk na cyfrowy wzrost gospodarczy poprzez propagowanie umiejętności cyfrowych, obliczeń wielkiej skali, cyfryzację przemysłu, rozwój sztucznej inteligencji i modernizację usług publicznych. Ponadto UE ustanowiła przepisy dotyczące blokowania geograficznego (rozporządzenie (UE) 2018/302) i możliwości przenoszenia usług cyfrowych (rozporządzenie (UE) 2017/1128), co umożliwiło konsumentom dostęp do treści online w całej UE.

Poza nowymi ramami regulacyjnymi w zakresie ochrony danych Unia przyjęła szereg aktów prawnych mających ułatwić rozwój gospodarki sprawnie wykorzystującej dane. Przyjęto m.in. następujące przepisy:

  • rozporządzenie w sprawie ram swobodnego przepływu danych nieosobowych (rozporządzenie (UE) 2018/1807), które pozwala firmom i organom administracji publicznej na przechowywanie i przetwarzanie danych nieosobowych w dowolnie wybranym przez nie miejscu;
  • akt o cyberbezpieczeństwie (rozporządzenie (UE) 2019/881), który wzmacnia rolę Agencji Unii Europejskiej ds. Cyberbezpieczeństwa i ustanawia ramy certyfikacji cyberbezpieczeństwa dla produktów i usług;
  • dyrektywę w sprawie otwartych danych (dyrektywa (UE) 2019/1024), która ustanawia wspólne zasady europejskiego rynku danych przechowywanych przez rząd.

B. Druga Europejska agenda cyfrowa: lata 2020–2030

W drugiej agendzie cyfrowej skoncentrowano się na zmianach, których źródłem były technologie cyfrowe, i na zasadniczej roli usług i rynków cyfrowych, przy czym położono nacisk na technologiczne i geopolityczne cele UE. W komunikatach zatytułowanych „Kształtowanie cyfrowej przyszłości Europy” i „Cyfrowa dekada Europy” Komisja szczegółowo przedstawiła planowane działania na rzecz bezpiecznych usług i rynków cyfrowych. Priorytetowo potraktowano w nich obliczenia kwantowe, strategie dotyczące technologiiblockchain, sztuczną inteligencję, półprzewodniki (europejski akt o mikrochipach), suwerenność cyfrową, cyberbezpieczeństwo, 5G/6G, europejskie przestrzenie danych i globalne normy technologiczne.

W marcu 2021 r. UE opublikowała cyfrowy kompas określający cztery cele na 2030 r.:

  • umiejętności – co najmniej 80 % wszystkich dorosłych powinno posiadać podstawowe umiejętności cyfrowe, a w UE powinno być zatrudnionych 20 milionów specjalistów w dziedzinie ICT, przy większej liczbie kobiet podejmujących taką pracę;
  • przedsiębiorstwa – z usług w chmurze, dużych zbiorów danych i sztucznej inteligencji powinno korzystać 75 % przedsiębiorstw; przynajmniej podstawowy poziom wskaźnika wykorzystania technologii cyfrowych powinno osiągnąć ponad 90 % małych i średnich przedsiębiorstw w UE, a liczba jednorożców (firm typu start-up o znacznej wartości) w UE powinna się podwoić;
  • infrastruktura – wszystkie gospodarstwa domowe w UE powinny mieć łączność gigabitową, a wszystkie zaludnione obszary powinny znajdować się w zasięgu sieci 5G; produkcja najnowocześniejszych i zrównoważonych półprzewodników w Europie powinna stanowić 20 % produkcji światowej; w UE powinno zostać uruchomionych 10 000 neutralnych dla klimatu węzłów brzegowych oferujących wysoki stopień bezpieczeństwa; Europa powinna mieć swój pierwszy komputer kwantowy;
  • usługi publiczne – wszystkie kluczowe usługi publiczne powinny być dostępne online; wszyscy obywatele powinni mieć dostęp do swojej dokumentacji medycznej, a 80 % obywateli powinno korzystać z rozwiązań w zakresie tożsamości elektronicznej.

Program „Cyfrowa Europa”, ustanowiony rozporządzeniem (UE) 2021/694, jest inicjatywą UE, w ramach której przeznaczono 7,5 mld EUR (na lata 2021–2027) na projekty dotyczące technologii cyfrowych w obszarach takich jak obliczenia superkomputerowe, sztuczna inteligencja, cyberbezpieczeństwo, zaawansowane umiejętności cyfrowe i absorpcja technologii cyfrowych, wspierane przez ośrodki innowacji cyfrowych.

1. Dane

W cyfrowej wizji Europy kluczową rolę odgrywa udostępnianie danych. Sprzyjając innowacjom opartym na danych, UE dąży do zachowania równowagi między prywatnością, ochroną, etyką i bezpieczeństwem, a jednocześnie poszukuje sposobów wykorzystywania i udostępniania danych nieosobowych na potrzeby nowych technologii i modeli biznesowych.

W unijnej strategii w zakresie danych znalazł się pomysł stworzenia wspólnych europejskich przestrzeni danych obejmujących dziewięć sektorów, dzięki którym można by mieć dostęp do większej ilości danych z korzyścią dla gospodarki i obywateli, przy zachowaniu kontroli nad przedsiębiorstwami i osobami fizycznymi, które generują te dane. Europejskie ramy regulujące korzystanie z danych obejmują ogólne rozporządzenie o ochronie danych (UE) 2016/679 i dyrektywę (UE) 2016/680, europejski akt w sprawie zarządzania danymi (rozporządzenie (UE) 2022/868) dotyczący dostępności danych i zaufania do nich oraz europejski akt w sprawie danych (rozporządzenie (UE) 2023/2854) dotyczący sprawiedliwego dostępu i praw użytkowników przy jednoczesnym zapewnieniu ochrony danych osobowych.

2. Sztuczna inteligencja

W białej księdze w sprawie sztucznej inteligencji z lutego 2020 r. podkreślono kluczową rolę AI we współczesnym społeczeństwie oraz przewidywane korzyści społeczne i gospodarcze, jakie AI przyniesie we wszystkich sektorach. W marcu 2024 r. Parlament przyjął akt w sprawie sztucznej inteligencji. Zabezpiecza on przed ogólnymi zastosowaniami sztucznej inteligencji, ogranicza korzystanie z systemów identyfikacji biometrycznej przez organy ścigania, zakazuje scoringu obywateli i wykorzystywania sztucznej inteligencji do manipulowania słabościami użytkowników lub do posługiwania się nimi do jakichś celów, a także gwarantuje konsumentom prawo do składania skarg i otrzymywania merytorycznych wyjaśnień.

We wrześniu 2022 r. Komisja przedstawiła wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie odpowiedzialności za sztuczną inteligencję, która ma zapewnić osobom poszkodowanym przez sztuczną inteligencję taki sam poziom ochrony. Ponadto Komisja przedstawiła wniosek dotyczący nowej dyrektywy w sprawie odpowiedzialności za produkty, która dotyczy m.in. produktów cyfrowych, takich jak sztuczna inteligencja.

3. Akt o usługach cyfrowych i akt o rynkach cyfrowych

Jednym z kamieni węgielnych strategii cyfrowej jest stworzenie bezpieczniejszego i bardziej otwartego jednolitego rynku cyfrowego, którego znakiem rozpoznawczym są prawa użytkowników i uczciwa konkurencja między przedsiębiorstwami. Obejmuje ona dwa podstawowe akty ustawodawcze: akt o usługach cyfrowych (DSA) i akt o rynkach cyfrowych (DMA), które mają na celu unowocześnienie przepisów regulujących usługi cyfrowe w UE. Akty te, przyjęte przez współprawodawców w 2022 r. i obowiązujące od maja 2023 r., stanowią jednolity zbiór przepisów dla całej Unii. W akcie o usługach cyfrowych określono zakres odpowiedzialności za usługi pośrednie, w szczególności za usługi świadczone przez platformy internetowe. Duże platformy internetowe podlegają szczególnym wytycznym ze względu na ryzyko rozpowszechniania na nich nielegalnych i szkodliwych treści. W akcie o rynkach cyfrowych określono zasady obowiązujące przedsiębiorstwo mające status strażnika dostępu, w których wzięto na celownik przedsiębiorstwa najłatwiej ulegające pokusie stosowania nieuczciwych praktyk. Chodzi tu o takie usługi jak pośrednictwo internetowe, sieci społecznościowe i przetwarzanie w chmurze. Opierając się na akcie o usługach cyfrowych, Komisja wyszła z propozycją rozporządzenia mającego na celu usprawnienie gromadzenia i udostępniania danych na potrzeby krótkoterminowego najmu lokali mieszkalnych. Ta procedura ustawodawcza zakończyła się pomyślnie podpisaniem aktu końcowego 11 kwietnia 2024 r.

4. Administracja elektroniczna, identyfikacja elektroniczna i cyfrowe euro

W agendzie cyfrowej położono nacisk na administrację elektroniczną i transgraniczną współpracę w sektorze publicznym. W marcu 2024 r., w następstwie przedstawionego w listopadzie 2022 r. przez Komisję wniosku, Rada przyjęła akt w sprawie Interoperacyjnej Europy (rozporządzenie (UE) 2024/903), aby usprawnić usługi publiczne w UE. Na jego mocy powstanie Rada ds. Interoperacyjnej Europy, w której skład wejdą przedstawiciele państw członkowskich, Komisji i innych organów UE.

Budowanie zaufania w sieci ma kluczowe znaczenie dla wzrostu społecznego i gospodarczego. Rozporządzenie (UE) nr 910/2014 w sprawie identyfikacji elektronicznej tworzy ramy bezpiecznych interakcji cyfrowych między obywatelami, przedsiębiorstwami i organami. Aby były one bezpieczne, w lutym 2024 r. Parlament przyjął ramy regulujące europejską identyfikację cyfrową, których celem jest umożliwienie 80 % obywateli UE do 2030 r. bezpiecznego dostępu do podstawowych usług publicznych z wykorzystaniem tożsamości cyfrowej. 28 czerwca 2023 r. Komisja przedstawiła pakiet wniosków ustawodawczych mających na celu stworzenie cyfrowej formy pieniądza banku centralnego w uzupełnieniu jego formy fizycznej oraz określających zasady i warunki korzystania z tej cyfrowej formy pieniądza.

5. Cyberbezpieczeństwo

10 listopada 2022 r. w reakcji na rosyjską napaść na Ukrainę Komisja i wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa zaprezentowali politykę UE w zakresie cyberobrony oraz plan działania na rzecz mobilności wojskowej 2.0. Obie te inicjatywy mają na celu zwiększenie inwestycji w cyberobronę, zacieśnienie współpracy między cywilnymi i wojskowymi sektorami cyfrowymi, zapewnienie skutecznego zarządzania kryzysami cyberbezpieczeństwa i wzmocnienie pozycji UE w dziedzinie krytycznych technologii cyfrowych. Wzmacniają one europejską bazę technologiczno-przemysłową sektora obronnego – fundament przyszłego zintegrowanego ogólnoeuropejskiego przemysłu obronnego. W grudniu 2022 r. dyrektywa NIS 2 (dyrektywa (UE) 2022/2555) zastąpiła poprzednią dyrektywę, rozszerzając jej zakres na większą liczbę sektorów i podmiotów. Ponadto w następstwie wniosku Komisji w grudniu 2023 r. osiągnięto nieformalne porozumienie w sprawie aktu dotyczącego cyberodporności, aby zwiększyć bezpieczeństwo różnych produktów technologicznych. W kwietniu 2024 r. Parlament przyjął akt w sprawie cybersolidarności, którego celem jest wzmocnienie solidarności na szczeblu UE, a także skuteczniejsze wykrywanie cyberzagrożeń i cyberincydentów oraz reagowanie na nie. Parlament i Rada osiągnęły również porozumienie co do zmiany aktu o cyberbezpieczeństwie.

6. Media i demokracja

W grudniu 2020 r. w komunikacie zatytułowanym „Europejskie media w cyfrowej dekadzie: plan działania na rzecz wsparcia odbudowy i transformacji” Komisja przedstawiła plan odbudowy i transformacji europejskiego sektora mediów. Podkreślono w nim potrzebę zwiększenia krajowego wsparcia za pośrednictwem zatwierdzonych pocovidowych planów odbudowy oraz uwypuklono szkodliwy wpływ globalnych platform internetowych na media, a zwłaszcza ich hegemonii na rynku danych i rynku reklam. Europejski plan działania na rzecz demokracji uzupełnia wcześniej wspomniany plan na rzecz mediów, koncentrując się na większym dostosowaniu sektora do realiów cyfrowych, na wolności i pluralizmie mediów oraz na przeciwdziałaniu dezinformacji. Omówiono w nim również kurczącą się wolność mediów, co jest spowodowane narastającymi zagrożeniami wymierzonymi w dziennikarzy.

7. Edukacja i umiejętności

UE kładzie nacisk nie tylko na regulacje, lecz i na edukację cyfrową. Plan działania w dziedzinie edukacji cyfrowej na lata 2021–2027 wspiera państwa członkowskie w dostosowywaniu ich systemów kształcenia do ery cyfrowej. Priorytetowo potraktowano w nim stworzenie solidnego ekosystemu edukacji cyfrowej i podnoszenie umiejętności na potrzeby transformacji cyfrowej.

8. Warunki pracy za pośrednictwem platform internetowych

9 grudnia 2021 r. Komisja przedłożyła wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie poprawy warunków pracy za pośrednictwem platform internetowych. Nowe przepisy mają uregulować sposoby określania statusu zatrudnienia osób pracujących za pośrednictwem platform internetowych, oraz to, na ile cyfrowe platformy pracy powinny wykorzystywać algorytmy i sztuczną inteligencję do monitorowania i oceny pracowników tego sektora.

9. Infrastruktura cyfrowa

21 lutego 2024 r. Komisja wyszła z nowymi inicjatywami na rzecz infrastruktury cyfrowej w Europie, aby rozpocząć dyskusję nad konkretnymi propozycjami dotyczącymi sprzyjania innowacji, bezpieczeństwu i odporności infrastruktury cyfrowej.

Rola Parlamentu Europejskiego

W rezolucji z dnia 12 marca 2019 r. Parlament zalecił Komisji ponowną ocenę zakresu dyrektywy w sprawie bezpieczeństwa sieci i informacji oraz przeciwdziałanie zagrożeniom wynikającym z cyfryzacji, a także wezwał do działania spójnego ze wzmocnioną polityką UE w zakresie cyberbezpieczeństwa oraz do zwiększenia roli Agencji UE ds. Cyberbezpieczeństwa.

20 października 2020 r. Parlament przyjął trzy rezolucje w sprawie sztucznej inteligencji poruszające kwestie etyki, odpowiedzialności cywilnej i własności intelektualnej, w których wezwał do ustanowienia europejskich ram prawnych regulujących sztuczną inteligencję opartą na etyce. Aby przyspieszyć rozwój jednolitego rynku cyfrowego, Parlament przyjął rezolucję w sprawie aktu o usługach cyfrowych. Zaproponował w niej, by pakiet wniosków ustawodawczych wzmocnił rynek wewnętrzny, zagwarantował ochronę konsumentów, zapewnił jednakowe traktowanie działalności w internecie i w obrębie tradycyjnej gospodarki, utrzymał przejrzystość, zagwarantował poszanowanie praw i objął swoim zakresem podmioty spoza UE, których działalność dotyczy konsumentów z UE. Zaapelował również o większą sprawiedliwość, przejrzystość i rozliczalność w odniesieniu do moderowania treści cyfrowych. Rezolucję zredagowano w oparciu o prace badawcze, warsztaty i serię badań zleconych przez Komisję Rynku Wewnętrznego i Ochrony Konsumentów. Fakt uspójnienia wniosków dotyczących aktu o usługach cyfrowych i aktu o rynkach cyfrowych z rezolucją Parlamentu pokazuje, że Parlament może wpływać na program prac ustawodawczych pomimo braku formalnego prawa inicjatywy ustawodawczej.

20 maja 2021 r. w swojej rezolucji w sprawie kształtowania cyfrowej przyszłości Europy Parlament wezwał do usunięcia wszelkich barier utrudniających funkcjonowanie jednolitego rynku cyfrowego oraz do lepszego wykorzystywania sztucznej inteligencji z punktu widzenia europejskich konsumentów.

12 grudnia 2023 r. Parlament wezwał do wprowadzenia zakazu stosowania uzależniających technik, takich jak niekończące się przewijanie lub automatyczne odtwarzanie. Niektórzy posłowie pragnęli również wprowadzenia cyfrowego „prawa do pozostawienia w spokoju” wraz z wykazem praktyk dobrego projektowania.

13 grudnia 2023 r. posłowie podkreślili potrzebę ponownej oceny unijnych przepisów dotyczących blokowania geograficznego, aby usunąć wszelkie pozostałe bariery i w pełni wykorzystać potencjał jednolitego rynku.

13 marca 2024 r. w ramach europejskiego planu działania na rzecz demokracji Parlament zatwierdził akt o wolności i pluralizmie mediów, zwiększający ochronę niezależności mediów, a także akt o przejrzystości procesów demokratycznych regulujący reklamę polityczną.

Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronach internetowych Komisji Rynku Wewnętrznego i Ochrony Konsumentów oraz Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii.

 

Alyssia Petit / Zuzanna Wala / Matteo Ciucci / Barbara Martinello