Efektywność energetyczna
Działania na rzecz efektywności energetycznej mają zagwarantować zrównoważone dostawy energii, ograniczyć emisje gazów cieplarnianych, zwiększyć bezpieczeństwo dostaw i obniżyć wydatki na import energii oraz służyć wspieraniu konkurencyjności Europy. W 2023 r. współprawodawcy postanowili zmniejszyć do 2030 r. zużycie energii końcowej w UE o co najmniej 11,7% w porównaniu z prognozami z 2020 r.
Podstawa prawna
Art. 194 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
Osiągnięcia
A. Dyrektywa o efektywności energetycznej
1. Dyrektywa o efektywności energetycznej: w kierunku 2020 r.
W dyrektywie w sprawie efektywności energetycznej (2012/27/UE) ustanowiono pierwsze wiążące cele UE w zakresie efektywności energetycznej. Cele te miały służyć redukcji zużycia energii pierwotnej i końcowej na poziomie UE o 20% do 2020 r. w porównaniu z prognozami z 2007 r. Konkretnie oznaczało to nie więcej niż 1474 mln ton ekwiwalentu ropy naftowej (Mtoe) w przypadku energii pierwotnej i 1078 w przypadku energii końcowej.
Dyrektywa zobowiązywała państwa UE do ustalenia orientacyjnych celów krajowych zarówno w zakresie energii pierwotnej, wykorzystywanej przez sektor energetyczny do celów transformacji i dostaw, jak i energii końcowej zużywanej bezpośrednio przez użytkowników końcowych. Wprowadzono środki ułatwiające osiągnięcie tych celów oraz ustanowiono prawnie wiążące przepisy zarówno dla użytkowników końcowych, jak i dostawców energii. Ponadto zobowiązano państwa UE do publikowania trzyletnich krajowych planów działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii.
2. Zmieniona dyrektywa o efektywności energetycznej: w kierunku 2030 r.
Nowa dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej ((UE) 2023/1791), która weszła w życie w październiku 2023 r., podwyższa cele UE w zakresie efektywności energetycznej. Nowe cele mają służyć redukcji zużycia energii pierwotnej i końcowej na poziomie UE o 11,7% do 2030 r. w porównaniu z prognozami z 2020 r. W wartościach bezwzględnych zużycie energii pierwotnej i końcowej w UE do 2030 r. wyniesie, odpowiednio, nie więcej niż 992,5 i 763 Mtoe.
Chociaż cel w zakresie zużycia energii końcowej jest wiążący dla wszystkich państw UE, w nowej wersji dyrektywy cel w zakresie zużycia energii pierwotnej jest jedynie orientacyjny. Dyrektywa zobowiązuje państwa UE do ustalenia orientacyjnych krajowych celów w zakresie efektywności energetycznej na podstawie wkładów w zużycie energii końcowej, aby osiągnąć cel Unii. Określono w nim nowe roczne obowiązki państw UE w zakresie oszczędności energii, począwszy od co najmniej 0,8% zużycia energii końcowej w 2023 r., a od 2024 r. – 1,3%, od 2026 r. – 1,5%, i 1,9% od 2028 r. Zgodnie z dyrektywą Komisja ocenia obecne partnerstwa na rzecz efektywności energetycznej i w razie potrzeby proponuje nowe partnerstwa dla konkretnych sektorów na szczeblu UE.
Dyrektywa nakłada na sektor publiczny obowiązek świecenia przykładem: instytucje publiczne UE muszą zmniejszać swoje łączne zużycie energii końcowej o co najmniej 1,9% rocznie w porównaniu z 2021 r. oraz modernizować co roku co najmniej 3% całkowitej powierzchni ogrzewanych lub chłodzonych budynków. Zmieniono definicję efektywnych systemów ciepłowniczych i określono nowe wymogi, aby osiągnąć pełną dekarbonizację dostaw do tych systemów do 2050 r.
Ponadto dyrektywa nakłada obowiązki sprawozdawcze na ośrodki przetwarzania danych, specjalne punkty kompleksowej obsługi dla małych i średnich przedsiębiorstw, gospodarstwa domowe i organy publiczne, a także obowiązki w zakresie planowania ogrzewania i chłodzenia w gminach liczących ponad 45 tys. mieszkańców. Zawiera przepisy dotyczące ochrony konsumentów, definiuje ubóstwo energetyczne na szczeblu UE i wprowadza środki mające na celu jego ograniczenie.
Zmiana dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej była wynikiem czterech różnych etapów:
- W 2018 r. pakiet „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków” zakładał zmniejszenie zużycia energii pierwotnej i końcowej w UE o 32,5% do 2030 r. w porównaniu z prognozami z 2007 r.
- W 2021 r. w pakiecie „Gotowi na 55” zaproponowano zwiększenie unijnego celu w zakresie efektywności energetycznej do co najmniej 9% do 2030 r. w porównaniu z prognozami na 2030 r. przedstawionymi w 2020 r. W ramach przeglądu wprowadzono zasadę „efektywność energetyczna przede wszystkim” jako filar unii energetycznej.
- W 2022 r. zaproponowano w planie REPowerEU – w następstwie rosyjskiej agresji na Ukrainę – dalsze zwiększenie wiążącego celu w zakresie efektywności energetycznej, do 13% do 2030 r., oraz wprowadzono cele w zakresie zmniejszenia popytu na wewnętrznym rynku energii (2.1.9).
- W 2023 r. Parlament i Rada uzgodniły cel w zakresie efektywności energetycznej na poziomie 11,7% do 2030 r.
Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie zarządzania unią energetyczną (UE) 2018/1999 państwa UE muszą mieć dziesięcioletnie krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu na lata 2021–2030 i co dwa lata składać sprawozdania z postępów. Komisja monitoruje i ocenia sprawozdania z postępów oraz może podjąć kroki na szczeblu UE, aby zapewnić ich spójność z ogólnymi celami UE.
B. Ogólne ramy
1. Charakterystyka energetyczna budynków
a. Dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynków
Dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (2010/31/UE) ma na celu ograniczenie emisji gazów cieplarnianych i zużycia energii w sektorze budowlanym w UE, dzięki czemu do 2050 r. stanie się on neutralny dla klimatu, renowację budynków o najgorszej charakterystyce energetycznej oraz poprawę wymiany informacji na temat charakterystyki energetycznej. Jej zmiana została ostatecznie uzgodniona w marcu 2024 r.
W nowej dyrektywie określono cele redukcji emisji dla budynków zarówno na szczeblu unijnym, jak i krajowym:
- Wszystkie nowe budynki w UE będą musiały być bezemisyjne od 2030 r.; w przypadku nowych budynków publicznych (własnych lub najmowanych) – od 2028 r.
- W przypadku budynków niemieszkalnych państwa UE określą minimalne normy charakterystyki energetycznej w celu renowacji 16% budynków o najgorszej charakterystyce energetycznej do 2030 r. i 26% do 2033 r.
- W przypadku budynków mieszkalnych państwa UE zapewnią ścieżkę stopniowej renowacji całego zasobu budowlanego, zmniejszając średnie zużycie energii pierwotnej o co najmniej 16% do 2030 r. i w przedziale 20–22% do 2035 r.
W dyrektywie zdefiniowano „budynek bezemisyjny”, „budynek o niemal zerowym zużyciu energii” i „ważniejszą renowację” i zastąpiono długoterminowe strategie renowacji krajowymi planami renowacji budynków, które są bardziej operacyjne i łatwiej je monitorować.
W dyrektywie wzywa się państwa UE do stopniowego rozmieszczania instalacji słonecznych na budynkach publicznych i niemieszkalnych, w zależności od ich wielkości, oraz na wszystkich nowych budynkach mieszkalnych do 2030 r., jeżeli jest to możliwe z technicznego i ekonomicznego punktu widzenia.
Zdecydowano w niej także o wstrzymaniu dotacji na wolnostojące kotły na paliwa kopalne od 2025 r., zobowiązano państwa UE do utworzenia infrastruktury pomocy technicznej, określenia wyjątków dla zabudowań rolniczych i zabytków oraz dla budynków o szczególnych walorach architektonicznych lub historycznych, budynków tymczasowych, kościołów i miejsc kultu.
b. Inicjatywa „Fala renowacji”
W październiku 2020 r. Komisja opublikowała inicjatywę „Fala renowacji”, aby zachęcić do modernizacji budynków. Jej celem jest co najmniej podwojenie wskaźników renowacji w ciągu najbliższej dekady i dopilnowanie, by renowacje skutkowały wzrostem efektywności energetycznej i zasobooszczędności.
2. Produkcja ciepła i energii elektrycznej w układzie kogeneracji
Kogeneracja to jednoczesna produkcja energii elektrycznej i ciepła użytkowego. Zgodnie z dyrektywą o efektywności energetycznej Komisja może wymagać od państw UE kompleksowej oceny potencjału efektywnego ogrzewania i chłodzenia, w tym oceny potencjału kogeneracji.
3. Efektywność energetyczna produktów
UE wprowadziła szereg środków efektywności energetycznej produktów, w tym wymogi dotyczące ekoprojektu dla produktów związanych z energią (dyrektywa 2009/125/WE) oraz przepisy dotyczące etykietowania energetycznego (rozporządzenie (UE) 2017/1369).
Nowe zasady oznaczania efektywności energetycznej produktów eliminują ratingi A+, A++ lub A+++ i powracają do prostszej skali A–G.
Rola Parlamentu Europejskiego
Parlament stale apelował o wyznaczenie ambitniejszych celów efektywności energetycznej i o bardziej rygorystyczne przepisy.
17 stycznia 2018 r. Parlament przyjął poprawki w pierwszym czytaniu, w których opowiedział się za minimalnym 35% celem zwiększenia efektywności energetycznej w UE do 2030 r., wyższym niż 30% zaproponowane przez Komisję.
15 stycznia 2020 r. Parlament przyjął rezolucję w sprawie Europejskiego Zielonego Ładu, w której wezwał do zmiany dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej i dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej budynków zgodnie z ambitniejszymi celami klimatycznymi UE. 17 września 2020 r. przyjął rezolucję na rzecz maksymalizacji potencjału efektywności energetycznej zasobów budowlanych w UE, wzywając Komisję do opracowania spójnych środków na rzecz szybszej i gruntowniejszej renowacji budynków.
14 września 2022 r. Parlament przyjął poprawkę podnoszącą unijny cel efektywności energetycznej – zaproponowany przez Komisję w planie REPowerEU – do co najmniej 14,5% zużycia energii końcowej do 2030 r. w porównaniu z prognozami na 2020 r. Odpowiada to limitom zużycia energii końcowej i pierwotnej wynoszącym odpowiednio 740 i 960 Mtoe.
14 marca 2023 r. Parlament określił swoje stanowisko w pierwszym czytaniu, zgodnie z którym budynki mieszkalne w UE powinny spełniać minimalne normy charakterystyki energetycznej (klasa E do 2030 r. oraz D do 2033 r.) oraz w sprawie środków przeciwdziałania ubóstwu energetycznemu. Budynki niemieszkalne i publiczne musiałyby osiągnąć te klasy odpowiednio do 2027 r. i 2030 r. Ograniczona liczba wyjątków dotyczyłaby budynków specjalnych (pomników, budynków technicznych, budynków wykorzystywanych tymczasowo, kościołów, miejsc kultu itp.) oraz mieszkań socjalnych, w których renowacje doprowadziłyby do wzrostu czynszu, którego nie można zrekompensować oszczędnościami na rachunkach za energię. Gospodarstwom domowym znajdującym się w trudnej sytuacji należy udostępnić ukierunkowane dotacje i subwencje.
Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronie internetowej Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii.
Matteo Ciucci