Energia ze źródeł odnawialnych
Odnawialne źródła energii, takie jak energia wiatrowa, słoneczna i hydroelektryczna, energia oceanów i geotermalna, biomasa i biopaliwa stanowią czystsze alternatywy dla paliw kopalnych. Pozwalają one ograniczyć poziom zanieczyszczenia, rozszerzyć dostępne warianty energetyczne i zmniejszyć naszą zależność od niestabilnych cen paliw kopalnych. W 2022 r. energia ze źródeł odnawialnych stanowiła 23 % zużycia energii w Unii Europejskiej. W 2023 r. prawodawcy zwiększyli unijny cel dotyczący udziału energii ze źródeł odnawialnych w zużyciu energii brutto z 32 % do 42,5 % do 2030 r. z myślą o osiągnięciu 45 %.
Podstawa prawna i cele
Artykuł 194 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
Osiągnięcia
A. Europejski Zielony Ład
11 grudnia 2019 r., zgodnie z Europejskim Zielonym Ładem, Unia zobowiązała się sprostać wyzwaniom energetycznym, klimatycznym i środowiskowym oraz osiągnąć neutralność klimatyczną do 2050 r. zgodnie z porozumieniem paryskim. Transformacja unijnego systemu energetycznego odgrywa w tym zasadniczą rolę, gdyż zarówno produkcja, jak i wykorzystanie energii odpowiadają za ponad 75 % emisji gazów cieplarnianych w UE.
B. Dyrektywa w sprawie odnawialnych źródeł energii
1. Dyrektywa w sprawie odnawialnych źródeł energii: w kierunku 2020 r.
W pierwotnej dyrektywie w sprawie odnawialnych źródeł energii, przyjętej 23 kwietnia 2009 r., ustanowiono, że do 2020 r. 20 % końcowego zużycia energii brutto w UE i 10 % zużycia energii w transporcie w każdym państwie UE musi pochodzić z odnawialnych źródeł energii. W dyrektywie określono i potwierdzono obowiązkowe cele krajowe zgodne z ogólnym celem UE. Zobowiązano w niej również państwa UE, aby opracowały orientacyjne trajektorie osiągnięcia swoich celów, przedłożyły krajowe plany działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych oraz by co dwa lata publikowały krajowe sprawozdania z postępówdotyczące energii ze źródeł odnawialnych. W dyrektywie podkreślono różne mechanizmy, które państwa UE mogłyby stosować, by propagować inwestycje w odnawialne źródła energii, w tym systemy wsparcia, gwarancje pochodzenia, wspólne projekty, współpracę z państwami nienależącymi do UE oraz kryteria zrównoważonego rozwoju w odniesieniu do biopaliw.
W 2018 r., jako część pakietu „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków”, weszła w życie zmieniona dyrektywa w sprawie odnawialnych źródeł energii. W dyrektywie tej, której transpozycję do prawa krajowego państwa UE miały zakończyć do czerwca 2021 r., ustanowiono nowy wiążący cel, zgodnie z którym do 2030 r. zużywaną energię końcową brutto w Unii powinno się pozyskiwać co najmniej w 32 % ze źródeł odnawialnych, oraz zwiększony cel dotyczący 14 % odsetka energii ze źródeł odnawialnych w transporcie do 2030 r.
Zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2018/1999 państwa UE zaproponowały krajowe cele energetyczne i ustanowiły dziesięcioletnie krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu obejmujące okres od 2021 do 2030, które należało przedłożyć do marca 2023 r. Plany te monitoruje się co dwa lata i sporządza sprawozdania z postępów, które ocenia Komisja uprawniona do podejmowania działań na szczeblu UE, aby zapewnić spójność planów z ogólnymi celami UE.
2. Dyrektywa w sprawie odnawialnych źródeł energii: w kierunku 2030 r.
W 2023 r. drugi przegląd dyrektywy w sprawie odnawialnych źródeł energii wynikał z trzech istotnych zmian. W lipcu 2021 r., w ramach pakietu „Gotowi na 55”, pierwsza zmiana miała na celu dostosowanie unijnych celów w zakresie energii ze źródeł odnawialnych do nowych ambicji klimatycznych Unii.
W marcu i maju 2022 r., w ramach pakietu REPowerEU w następstwie rosyjskiej agresji na Ukrainę, druga zmiana miała na celu przyspieszenie przejścia na czystą energię zgodnie z decyzją dotyczącą stopniowego zmniejszania zależności od rosyjskich paliw kopalnych. Cel ten miał zostać osiągnięty dzięki instalacji pomp ciepła, zwiększeniu mocy systemów fotowoltaicznych oraz importowi wodoru odnawialnego i biometanu.
W listopadzie 2022 r. trzecia zmiana miała na celu przyspieszenie wdrażania rozwiązań dotyczących energii ze źródeł odnawialnych dzięki założeniu, że niektóre elektrownie wykorzystujące energię ze źródeł odnawialnych leżą w nadrzędnym interesie publicznym. Umożliwia to szybsze wydawanie zezwoleń na projekty w zakresie energii odnawialnej i udzielanie szczególnych odstępstw od przepisów UE w zakresie ochrony środowiska.
Dyrektywa w sprawie odnawialnych źródeł energii, która weszła w życie w listopadzie 2023 r., zwiększa cel dotyczący odnawialnych źródeł energii na 2030 r. do 42,5 % do 2030 r., przy czym państwa UE mają dążyć do osiągnięcia 45 %. Dzięki tej dyrektywie przyspieszono procedury wydawania zezwoleń dla nowych elektrowni wykorzystujących odnawialne źródła energii, takich jak panele słoneczne lub turbiny wiatrowe, oraz ustanowiono maksymalny czas zatwierdzania nowych instalacji na 12 miesięcy na obszarach priorytetowych dla energii odnawialnej i na 24 miesiące na innych obszarach.
W dyrektywie ustanowiono następujące cele sektorowe i innowacyjne dla państw UE:
- w sektorze przemysłowym – wiążący cel polegający na osiągnięciu 42 % udziału wodoru odnawialnego w całkowitym zużyciu wodoru do 2030 r. i 60 % do 2035 r. oraz orientacyjny cel, jakim jest średni roczny wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych o 1,6 punktu procentowego;
- w sektorze budynków – orientacyjny cel polegający na osiągnięciu 49 % udziału energii ze źródeł odnawialnych do 2030 r., przy czym cele dotyczące ogrzewania i chłodzenia mają wzrastać o 0,8 punktu procentowego rocznie do 2025 r. i o 1,1 punktu procentowego w latach 2026–2030;
- w sektorze transportu – cel 29 % udziału energii ze źródeł odnawialnych do 2030 r. lub ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 14,5 % dzięki większemu wykorzystaniu zaawansowanych biopaliw i paliw odnawialnych pochodzenia niebiologicznego (RFNBO), takich jak wodór;
- w sektorze badań i innowacji – orientacyjny cel zakładający, że 5 % nowo zainstalowanej mocy energii odnawialnej do 2030 r. będzie pochodziło z innowacyjnych technologii.
3. Mechanizm finansowania energii ze źródeł odnawialnych
Dzięki rozporządzeniu (UE) 2020/1294 ustanowiono unijny mechanizm finansowania, aby pomóc państwom osiągnąć indywidualne i zbiorowe cele dotyczące energii ze źródeł odnawialnych. Mechanizm ten łączy państwa wnoszące wkład w finansowanie projektów (kraje wnoszące wkład) z krajami, które zgadzają się na realizację nowych projektów na swoim terytorium (kraje przyjmujące). Komisja określa ramy wdrażania i sposoby finansowania mechanizmu, stanowiąc, że państwa UE, fundusze lub wkłady sektora prywatnego mogą finansować działania w ramach mechanizmu. Energię wytworzoną dzięki mechanizmowi zalicza się na poczet celów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych wszystkich państw uczestniczących.
4. Transeuropejskie sieci energetyczne
Transeuropejskie sieci energetyczne (TEN-E 3.5.1) to polityka zorientowana na łączenie infrastruktury energetycznej państw UE i dostosowująca je do celu, jakim jest osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r. Rozporządzenie TEN-E ustanawia przepisy UE dotyczące transgranicznej infrastruktury energetycznej. W rozporządzeniu tym określono 11 korytarzy priorytetowych i trzy priorytetowe obszary tematyczne, zdefiniowano nowe projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania państw UE, wprowadzono projekty będące przedmiotem wzajemnego zainteresowania UE i państw nienależących do UE, podkreślono rolę projektów dotyczących morskiej energii wiatrowej oraz wykluczono z finansowania przez UE przyszłe projekty dotyczące gazu ziemnego. Ponadto w rozporządzeniu propaguje się włączenie odnawialnych źródeł energii i nowych czystych technologii energetycznych do systemu energetycznego, łączenie regionów obecnie odizolowanych od europejskich rynków energii, wzmocnienie istniejących transgranicznych połączeń międzysystemowych, zacieśnienie współpracy z krajami partnerskimi oraz proponuje się sposoby uproszczenia i przyspieszenia procedur wydawania pozwoleń i zezwoleń.
C. Przyszłe działania
Zmiana dyrektywy w sprawie opodatkowania energii
W lipcu 2021 r. Komisja opublikowała wniosek dotyczący przeglądu dyrektywy w sprawie opodatkowania energii 2003/96/WE. Wniosek ma dostosować opodatkowanie produktów energetycznych do strategii politycznych UE w zakresie energii i klimatu, propagować czyste technologie oraz eliminować przestarzałe zwolnienia i obniżone stawki, które obecnie zachęcają do wykorzystywania paliw kopalnych. Parlament Europejski i Rada UE rozpatrują obecnie wniosek ustawodawczy.
D. Kwestie dotyczące zasobów
1. Energia słoneczna
W ramach planu REPowerEU wprowadzono strategię mającą na celu podwojenie mocy systemów fotowoltaicznych do 320 GW do 2025 r. i zainstalowanie systemów o mocy 600 GW do 2030 r. Plan obejmuje wprowadzany stopniowo prawny obowiązek instalowania paneli słonecznych na nowych budynkach publicznych, handlowych i mieszkalnych, a także strategię mającą na celu podwojenie wskaźnika wykorzystania pomp ciepła w lokalnych i gminnych systemach grzewczych. Plan zobowiązuje państwa UE do określenia i przyjęcia planów dotyczących specjalnych obszarów docelowych dla energii ze źródeł odnawialnych i zakładających krótsze i uproszczone procedury wydawania zezwoleń. W zmienionej dyrektywie w sprawie odnawialnych źródeł energii określono procedury szybkiego wydawania zezwoleń na instalację urządzeń wykorzystujących energię słoneczną.
2. Biomasa, biopaliwa i wodór
W dyrektywie w sprawie odnawialnych źródeł energii (UE) 2018/2001 zawarto cel wynoszący 1 % do 2025 r. i 5,5 % do 2030 r. w odniesieniu do zaawansowanych biopaliw, biogazu i RFNBO (takich jak wodór) w sektorze transportu.
W lipcu 2020 r., dzięki strategii na rzecz integracji systemu energetycznego i strategii w zakresie wodoru, wprowadzono cel polegający na osiągnięciu co najmniej 6 GW odnawialnych elektrolizerów wodoru i produkcji do 1 mln ton wodoru ze źródeł odnawialnych w UE do 2024 r. Celem tych strategii jest także osiągnięcie 40 GW i produkcja 10 mln ton do 2030 r.
W 2022 r. w planie REPowerEU ustanowiono cel dotyczący produkcji i importu 10 mln ton wodoru odnawialnego do 2030 r.
W 2023 r. w dyrektywie w sprawie odnawialnych źródeł energii określono orientacyjny cel polegający na osiągnięciu 42 % udziału wodoru odnawialnego w całkowitym zużyciu wodoru do 2030 r. i 60 % do 2035 r. w przypadku przemysłu.
3. Morska energia wiatrowa
19 listopada 2020 r. Komisja opublikowała strategię UE na rzecz energii z morskich źródeł odnawialnych. Strategia ta ma na celu zwiększenie produkcji energii elektrycznej z morskich źródeł odnawialnych w UE z 12 GW w 2020 r. do ponad 60 GW do 2030 r. i 300 GW do 2050 r.
W rozporządzeniu TEN-E, które weszło w życie w czerwcu 2022 r., wprowadzono niewiążące umowy regionalne dotyczące wdrażania morskich odnawialnych źródeł energii. W styczniu 2023 r. państwa UE uzgodniły wyższe niewiążące cele dotyczące wytwarzania energii z morskich źródeł odnawialnych rzędu 111 GW i 317 GW do – odpowiednio – 2030 r. i 2050 r.
4. Energia oceaniczna
W styczniu 2014 r. Komisja opublikowała plan działania dotyczący niebieskiej energii, aby wspierać wykorzystanie energii oceanicznej. Obejmuje to energię fal i pływów, konwersję energii cieplnej oraz energię wytwarzaną dzięki wykorzystaniu gradientu zasolenia wody. W strategii na rzecz energii z morskich źródeł odnawialnych podkreślono również, że należy znacznie rozbudować sektor morskich odnawialnych źródeł energii. Zaproponowano w niej pięciokrotny wzrost do 2030 r. i 25-krotny wzrost do 2050 r.
Rola Parlamentu Europejskiego
Parlament Europejski nieodmiennie opowiada się za korzystaniem z odnawialnych źródeł energii oraz podkreśla konieczność wyznaczenia obowiązkowych celów do 2020 r., a następnie do 2030 r.
W styczniu 2018 r., z myślą o przeglądzie dyrektywy w sprawie odnawialnych źródeł energii w 2018 r., Parlament poparł wiążący cel dla Unii wynoszący co najmniej 35 % udziału energii ze źródeł odnawialnych do 2030 r. i wzmocnienie zużycia własnego jako prawa. Jednak po negocjacjach z Radą wiążący cel UE obniżono do co najmniej 32 %.
W styczniu 2020 r. Parlament przyjął rezolucję w sprawie Europejskiego Zielonego Ładu, w której wezwał do przeglądu dyrektywy w sprawie odnawialnych źródeł energii i ustanowienia wiążących celów krajowych.
W maju 2021 r. Parlament przyjął rezolucję w sprawie europejskiej strategii na rzecz integracji systemów energetycznych oraz rezolucję w sprawie europejskiej strategii w zakresie wodoru, w których opowiada się za dekarbonizacją i wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej i wodoru.
W lutym 2022 r. Parlament przyjął rezolucję w sprawie europejskiej strategii na rzecz energii z morskich źródeł odnawialnych, w której zauważył, że konkurencyjna pod względem kosztów transformacja w kierunku redukcji emisji gazów cieplarnianych o 55 % do 2030 r. wymaga zainstalowanej mocy morskiej energii wiatrowej wynoszącej 70–79 GW, i wezwał do przekroczenia tego celu.
We wrześniu 2022 r., w stanowisku w sprawie przeglądu dyrektywy w sprawie odnawialnych źródeł energii, Parlament zaproponował cel dotyczący energii ze źródeł odnawialnych wynoszący 45 % do 2030 r.
W październiku 2023 r. Parlament i Rada zwiększyły cel w zakresie energii ze źródeł odnawialnych na 2030 r. do 42,5 % z myślą o osiągnięciu 45 %, co prawie podwaja obecny udział energii ze źródeł odnawialnych w UE.
Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronie internetowej Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii (ITRE).
Odwiedź stronę internetową Parlamentu Europejskiego poświęconą energia ze źródeł odnawialnych.
Matteo Ciucci